دانش و فنآوری

دغدغه‌های افزایش وزن، حفظ سلامتی و جلوگیری از پیشرفت بیماری،‌ بسیاری از افراد را از احساس لذت از شماری از خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های شیرین و حاوی قند محروم کرده است. اما شیرینی‌های مصنوعی، از جمله مهمترین موادی هستند که به دلیل داشتن کالری کم و شیرینی بالا، برای جایگزینی شکر توصیه می‌شوند. آسپارتام یکی از محبوب‌ترین شیرین‌کننده‌های مصنوعی است که جایگزین شکر در مواردی بسیار شده است.اما سازمان جهانی بهداشت، بالاترین مرجع بهداشتی در جهان، در گزارشی تصمیم نهائی خود را درباره نتایج پژوهش‌های آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان و پژوهش هیئتی زیر نظر سازمان جهانی بهداشت و سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد، اعلام کرد.مطالعات انجام شده از سوی آژانس تحقیقات سرطان سازمان جهانی بهداشت بر روی انسان حاکی از آن است که شواهد «محدود» نشان می‌دهد که «احتمال می‌رود» آسپارتام با سرطان کبد مرتبط است. در گزارش بر روی واژه‌ی «محدود» تاکید شده است.سازمان غذا و داروی آمریکا هم در راستای تصمیم سازمان جهانی بهداشت می‌گوید شواهد علمی از ایمن بودن آسپارتام حمایت می‌کند.آیا باید در مورد مصرف این ماده محبوب نگران باشیم؟آسپارتام چیست و چه مصرفی دارد؟مهمترین نکات پژوهش سازمان جهانی بهداشت که درباره شیرین‌کننده آسپارتام  چیست؟مشروح توضیحات یاسمن هاشمی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی در اسپانیا، درباره نتایج پژوهش بر روی شیرین‌کننده آسپارتام از طریق پادکست و فایل صوتی در دسترس قرار دارد.

کمبود و قطعی برق در ایران، از جمله بحران‌های کشور است که در فصل تابستان به موضوع مورد بحث تبدیل می‌شود اما آسیب‌های ناشی از کمبود برق مختص به فصلی خاص نیست، هر چند که با افزایش جمعیت ایران و افزایش درجه حرارت در فصل گرم، این کمبود برای تمامی اقشار جامعه قابل لمس می‌شود. بر اساس آخرین گزارش‌های منابع خبری در ایران، ارزیابی‌ها حاکی از آن است که نزدیک به ۱۰ هزار مگاوات ظرفیت تولیدی برق در ایران، در فصل گرما، در نتیجه کاهش توان نیروگاه‌های برق‌آبی، از مدار خارج می‌شود که این موضوع موجب می‌شود تا شدت فشار بر نیروگاه‌های برق فرسوده حرارتی افزایش یابد.ایران، در حالی برای تامین برق به انرژی‌های فسیلی از منابع طبیعی از جمله نفت و گاز وابسته است که این کشور در شرایط مناسبی برای بهره‌برداری از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر همچون خورشید و باد قرار دارد.عدم بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر و وابستگی به منابع فسیلی همچون منابع گاز، موجب شده است تا ایران، سهم اندکی در تجارت جهانی گاز را کسب کند.چرا ایران با بحران قطعی برق مواجه است؟ایران به چند هزار مگاوات برق نیاز دارد و مهمترین نیروگاه‌های کشور با چه ظرفیتی فعال هستند؟سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق در ایران چقدر است؟دکتر فرید صفری، پژوهشگر انرژی‌های پاک و سوخت‌های جایگزین در کانادا، در این شماره از برنامه دانش و فناوری درباره مهمترین دلایل قطعی برق و عدم بهره‌برداری از انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق توضیح می‌دهد.

بحران کم‌آبی دریاچه ارومیه، که نابودی جزایر این دریاچه و فرار حیوانات وحشی آنها، ورود گونه‌های مهاجم، ایجاد کانون‌های گرد و غبار نمکی در منطقه و تهدید سلامت مردم را به همراه داشته است، با بحرانی جدی بر اساس نتایج یک پژوهش جدید که از سوی دانشگاه صنعتی شریف منتشر شده است، روبروست. در این گزارش بر اساس پژوهش دانشگاه صنعتی شریف، وضعیت بزرگترین دریاچه‌ی داخلی ایران و یکی از ۲۵ دریاچه‌ بزرگ جهان، در شرایطی بحرانی‌تر از گذشته اعلام شده است اما نگران‌کننده‌ترین بخش این پژوهش، هشدار نسبت به فرارسیدن یک بحران بزرگ و «پیش‌بینی خشک شدن دریاچه تا شهریور ۱۴۰۲» است.سطح تراز دریاچه ارومیه در شرایط نرمال حدود ۱۲۷۷ متر بوده که مساحت آن به ۵۴۰۰ کیلومترمربع و حجم آب به ۳۲ میلیارد مترمکعب می‌رسدبر أساس پیش‌بینی پژوهش دانشگاه صنعتی شریف و بحرانی که دریاچه ارومیه را تهدید می‌کند، وضعیت دریاچه در چه شرایطی قرار دارد؟مهمترین عوامل کم‌آبی دریاچه ارومیه چیست؟چرا راهکارهای کارگروه ملی احیای دریاچه ارومیه تاکنون ناکام بوده‌اند؟آیا راهی برای برای نگهداشتن سطح بقاء برای دریاچه وجود دارد؟دکتر منصور سهرابی، بوم شناس و کارشناس ارشد محیط زیست،‌ در آلمان، در این شماره از برنامه دانش و فناوری، درباره شرایط بحرانی دریاچه ارومیه و راه‌های احتمالی نجات آن توضیح می‌دهد. 

نگرانی از کمبود مواد خام و منابع انرژی در نیمه قرن بیستم میلادی باعث شد تا گرایش برای پیدا کردن راه‌های محاسبه یکپارچه مصرف انرژی در جهان بیش از پیش إحساس شود. همزمان مطالعات بر روی مقایسه مواد با تاثیر بر محیط زیست رو به افزایش گذارد. مطالعات زیست‌محیطی در دهه‌های ۷۰ و ۸۰ میلادی مبتنی بر انرژی با بهره‌گیری از روشی با عنوان «ارزیابی چرخه حیات» بطور عمده توسط موسسات خصوصی انجام می‌شد. اما نظریه به وجود آمدن ارزیابی چرخه حیات زمانی قوت گرفت که موضوعات زیست محیطی از سوی جوامع و دولت‌ها بیشتر مورد توجه قرار گرفت. ارزیابی چرخه حیات یا Life Cycle Assessment یکی از روش های ارزیابی زیست محیطی بعد از ارزیابی فنی و اقتصادی است که کمک می‌کند تا یک محصول علاوه بر ابعاد فنی و اقتصادی از نقطه نظر زیست محیطی نیز با اطمینان بیشتری به چرخه مصرف وارد شود. مراحل اجرای ارزیابی چرخه حیات چگونه انجام می شود و نیازمند چه امکاناتی است؟مزایای و نواقص ارزیابی چرخه حیات چیست و چگونه به پایداری محیطزیست‌ کمک می‌کند؟دکتر فرید صفری، پژوهشگر انرژی‌های پاک و سوخت‌های جایگزین در کانادا، در این شماره از برنامه دانش و فناوری درباره مراحل اجرایی شدن ارزیابی چرخه حیات توضیح می‌دهد. 

اقیانو‌س‌، بزرگترین پهنه آبی، نقشی عمده در زندگی و معیشت هفت میلیارد انسان ساکن کره زمین ایفا می‌کند. اقیانوس ده‌ها هزار گونه جانوری را در خود جای داده و منبع حیات و تولید نیمی از اکسیژن مورد نیاز زمین است. اقیانوس‌ها، علاوه بر نقش اقتصادی، منابعی موثر در مقابله با تغییرات اقلیمی و چالش‌های زیست‌محیطی نیز هستند. از اقیانوس‌ها بعنوان ریه آبی زمین نام برده می‌شود، چرا و نقش اقیانوس در کنترل و کاهش تاثیرات تغییرات اقلیمی چیست؟چگونه اقیانوس‌ها بعنوان مهترین متحد بشر برای کاهش و کنترل تغییرات اقلیمی تبدیل شدند؟مهمترین چالش‌های اقیانوس‌ها در مقابله با گرمایش زمین چیست؟دکتر فرید صفری، پژوهشگر انرژی‌های پاک و سوخت‌های جایگزین در کانادا، در این شماره از برنامه دانش و فناوری درباره تاثیر اقیانوس‌ها در کنترل تغییرات اقلیمی توضیح می‌دهد.

ایران اگر چه همواره کشوری کم‌آب بوده و با کمبود منابع آب درگیر بوده است اما تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت و افزایش تقاضا، بهره‌برداری مفرط از منابع آبی، مدیریت ناکارآمد و به کارگیری شیوه‌های سنتی به ویژه در بخش کشاورزی، بر این بحران دامن زده است. بحران کم‌آبی در سرزمین ایران،‌ بحرانی که فقط ناشی از چالش‌های اقلیمی نیست، به عنوان یک موضوع ژئوپلیتکی نیز تجلی پیدا کرده و با سیاست نیز چنان گره خورده است که سایه این بحران و اختلافات با کشورهای همسایه می‌تواند آتش جنگ با همسایگان را برافروزد. اگرچه مدیریت کارآمد و استفاده از فناوری پیشرفته از مهمترین راهکارهای مقابله با بحران جدی آب در ایران است اما مهار این بحران، بدون تغییر در سیاست‌های کلان و تعاملات با همسایگان میسر نیست.ایران ۲۷ رودخانه مشترک با کشورهای هم‌جوار و ۸۹ رودخانه مرزی دارد. چرا ایران با کمبود آب مواجه است؟ دیپلماسی آب ایران در قبال همسایگان چییست؟چه راهکارهایی، فارغ از نگاه سیاسی، برای حل این بحران با کشورها همسایه وجوددارد؟دکتر منصور سهرابی، بوم شناس و کارشناس ارشد محیط زیست،‌ در آلمان، در این شماره از برنامه دانش و فناوری، به بررسی بحران آبی ایران و کشورهای همسایه می‌پردازد.

کم‌کاری تیروئید یک اختلال در عملکرد تیروئید است که باعث تولید ناکافی هورمون‌ها تیروئید می‌شود. کم‌کاری تیروئید، علاوه بر گواتر، عوارضی از جمله مشکلات قلبی، افسردگی، کاهش عملکرد ذهنی، ضعف عضلات یا از دست دادن کنترل عضلانی را موجب می‌شود. یک رژیم خوراکی مناسب هم به حفظ عملکرد طبیعی تیروئید و هم به کم‌کاری تیروئید کمک می‌کند.مشورت با یک متخصص تغذیه، کمکی به بیمار در جهت اصلاح کم‌کاری تیروئید است. در رژیم کم‌کاری تیروئید چه بخوریم و کدام مواد خوراکی ممنوعیت یا محدودیت دارند؟ چرا کاهش وزن برای کم‌کاری تیروئید مفید است؟توضیحات یاسمن هاشمی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی، درباره مهمترین نکات تغذیه‌ای در کم‌کاری تیروئید، از طریق پادکست در دسترس قرار دارد.

انسولین، یکی از هورمون‌های مهم است که بسیاری از فرایندهای بدن را کنترل می‌کند. مشکلات مربوط به هورمون انسولین، از عمده‌ترین مشکلات سلامتی بشر در جهان مدرن معاصر است. وقتی سلول‌های بدن به هورمون انسولین واکنش نشان نمی‌دهند، در اصطلاح پزشکی، این وضعیت مقاومت به انسولین نامیده می‌شود، موضوعی که منجر به افزایش سطح گلوکز خون شده و به مرور زمان به پیش دیابت و دیابت نوع ۲ منجر می‌شود. علاوه بر دیابت نوع ۲، مقاومت به انسولین با چندین بیماری دیگر، از جمله سندروم متابولیک، مجموعه‌ای از مشکلات که سلامت فرد را به خطر می‌اندازد، و بیماری قلبی و عروقی، بیماری کبد چرب غیر الکلی و سندرم تخمدان پلی کیستیک ارتباط مستقیم دارد. بر اساس آخرین آمار مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران، در ایران ۱۱درصد افراد بالای ۲۵ سال دیابت دارند. سبک زندگی، همچنین تغذیه نامناسب، افزایش چاقی و اضافه وزن عاملی در افزایش مبتلایان به دیابت در ایران است.مقاومت به انسولین یک وضعیت پیچیده است که می تواند به طرق مختلف بر سلامت انسان تأثیر بگذارد اما از آنجایی که این وضعیت تا پیش از تبدیل به دیابت یا دیابت نوع  ۲ هیچ علامتی ندارد، بهترین روش برای بهبود وضعیت جسمانی و جلوگیری از مقاومت به انسولین، حفظ وزن مناسب، ورزش منظم و تغذیه و رژیم غذایی مناسب است. چرا حفظ وزن مناسب با تغذیه مناسب برای پیشگیری از مقاومت به انسولین مهم است؟حفظ کدام گروه از مواد خوراکی مهم است؟مصرف کدام گروه از مواد خوراکی باید محدود شود؟توضیحات یاسمن هاشمی، متخصص تغذیه و رژیم درمانی، درباره مهمترین نکات تغذیه‌ای در مبتلایان به مقاومت انسولین از طریق پادکست در دسترس قرار دارد.

۲۸ ماه مه، برابر با هفتم خرداد ماه، روز جهانی بهداشت قاعدگی یا سیکل زنانه نام گرفته است. این روز با هدف آموزش جوامع درباره قاعدگی و درک چرخه قاعدگی زنان به نام روز جهانی بهداشت قاعدگی نام‌گذاری شده است. با وجود پیشرفت‌های جهانی، جایگاه زنان، حتی در جوامع سنتی،‌ دیگر در پستوهای خانه نیست. زنان به بالاترین رده‌های شغلی در جهان راه پیدا کردند، از پزشکی تا صنایع مختلف از کشاورزی تا سفر به فضا. اما، هنوز تابوی چرخه خونریزی ماهانه،‌ که گاه با شرم همراه است شکسته نشده است. فرهنگ برخی از کشورهای آسیایی و خاورمیانه از جمله ایران، در بخش‌های سنتی و افغانستان اجازه نمی‌دهد که زنان درباره این موضوع طبیعی صحبت کنند. از این رو، آگاهیِ بخش بزرگی از زنان درباره این موضوع و بهداشت آن اندک است.زنان، در این ۷ روز، نه تنها در حریم خانه و خویشاوندان، بلکه در محیط کار، احساس متفاوتی را تجربه می‌کنند. از دردهای قاعدگی که گاه به اجبار حفظ ظاهر می‌کنند تا استفاده از داروهای تسکین‌بخش و وسایل بهداشتی. از آنجایی‌که ماه می پنجمین ماه سال است و بسیاری از بانوان هم به‌ طور متوسط پنج روز در هر ماه دچار خونریزی می‌شوند و چرخه قاعدگی بانوان معمولاً ۲۸ روز است، ۲۸ ماه می به‌عنوان نمادی برای توجه به بهداشت قاعدگی انتخاب شده است.چرا قاعدگی به تابو تبدیل شده است و زنان به نشانه شرم و حیا باید آن را پنهان کنند؟اهمیت آشنایی دختران با قاعدگی، پیش از ورود به این مرحله، چه تاثیری در رشد اجتماعی دختران دارد؟نقش رسانه‌ها در آموزش دختران به ویژه در جوامعی همانند ایران و أفغانستان که مذهب صحبتِ عمومی درباره قاعدگی زنان را تابو می داند، چیست؟دکتر شهلا شفیق، جامعه‌شناس و نویسنده، ساکن پاریس، درباره اهمیت شکستن تابوی قاعدگی زنان در گفتگو با بخش فارسی رادیو بین‌المللی فرانسه توضیح می‌دهد.

جهان، با حقایق جدید و پیشرفت‌های چشمگیری در مبارزه با بیماری سرطان روبروست. سالانه، تعداد زیادی جان خود را بر اثر ابتلا به سرطان از دست می‌دهند اما محققان با روش‌های درمانی جدید در تلاش هستند تا از یک سو میزان مرگ و میر ناشی از ابتلا به انواع سرطان‌ را کاهش داده و از سوی دیگر، با وجود ادامه بیماری، شرایط بیمار را برای ادامه زندگی به شکلی عادی همانند بیماران مبتلا به اختلالات زمینه‌ای همچون فشار خون فراهم آورند.  دستیابی به واکسن، یکی از موثرترین راههای مبارزه با سرطان است و پیشرفت‌های پزشکی در این حوزه با استفاده از فناوری mRNA پنجره‌ای به روی درمان سرطان می‌گشاید.در عین حال، ژن درمانی، یکی از روش‌‌های درمان سرطان است. این روش که در ابتدا برای مدیریت بیماری‌های ژنتیکی به کار گرفته شد، با پیشرفت فناوری، برای پیشگیری و مدیریت بیماری‌های پیچیده نیز به کار گرفته می‌شود. چه چشم‌اندازی با استفاده از شیوه ژن درمانی برای درمان سرطان‌ها وجود دارد؟ آیا درمان سرطان‌ها بدون استفاده از شیمی‌درمانی امکان‌پذیر می‌شود؟دکتر شهرام کردستی، استاد ایمنی‌شناسی سرطان در دانشگاه کینگزکالج در بریتانیا و متخصص سرطان خون در بیمارستان گایز لندن در این شماره از برنامه دانش و فناوری درباره نقش ژن درمانی و شیوه‌های درمان سرطان بدون استفاده از شیمی درمانی توضیح می‌دهد.  

متخصصان و پزشکان امیدوارند که سال ۲۰۲۳ ارمغانی برای درمان سرطان به همراه داشته باشد. این امیدواری پس از آن افزایش یافت که محققان با استفاده از فناوری mRNA پیام‌رسانهای مورد استفاده در واکسن‌های کووید، آزمایش واکسنی علیه سرطان را با موفقیت به پایان رساندند. واکسن‌های کووید، بر پایه فناوری mRNA درها را به روی درمان‌های جدید سرطان گشودند. اما دستیابی به واکسن‌های کووید بر پایه فناوری mRNA، مدیون حدود یک دهه تلاش دانشمندان برای واکسنی علیه سرطان با استفاده از این تکنولوژی بود. چشم انداز درمان سرطان در سال ۲۰۲۳ چیست؟ آیا سرطان‌ها درمانپذیر خواهند شد؟دکتر شهرام کردستی، استاد ایمنی‌شناسی سرطان در دانشگاه کینگزکالج در بریتانیا ومتخصص سرطان خون در بیمارستان گایز* لندن، در این شماره از برنامه دانش و فناوری درباره چشم‌انداز درمان سرطان در سال۲۰۲۳ توضیح می‌دهد.

کشاورزی در ایران، حرفه‌ای مهم پس از صنعت نفت، گاز و پتروشیمی است. ایران، همچنین از جمله نخستین کشورهای جهان است که در آن کشاورزی و زراعت آغاز شده است.   ایران دارای مناطق کشاورزی متنوعی است و الگوهای کشت گوناگونی را در نقاط مختلف آن می‌توان پیاده‌سازی کرد. کشاورزی ایران، نقش عمده‌ای در تامین امنیت غذایی کشور دارد و اقتصاد کشاورزی، بخشی چشمگیر از اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهد. اما ایران با قدمت طولانی در کار کشاورزی، با چه چالش‌هایی روبروست و چگونه بهره‌وری از کشاورزی اصولی می‌تواند این کشور را که با تهدیدهای زیست‌محیطی روبروست، از آسیب‌های بیشتر در امان بدارد؟مدیریت ناکارآمد منابع آبی، دستکاری‌هایی چون سدسازی‌ها و بهره‌گیری زیاد از منابع آب، چه تاثیری بر وضعیت کشاورزی ایران دارند؟توضیحات دکتر منصور سهرابی، بوم شناس و کارشناس ارشد محیط زیست،‌ در آلمان، درباره اهمیت کشاورزی پایدار در جهت کاستن از بحران زیست‌محیطی در ایران، از طریق پادکست در دسترس قرار دارد.  

بحران جهانی برای تامین انرژی، همچنین لزوم کاهش استفاده از انرژی‌های فسیلی در راستای مقابله با گرمایش زمین، متخصصان را به مطالعات در حوزه‌هایی با منشا زیستی برای تولید انرژی سوق داده است. یکی از حوزه‌هایی که متخصصان را برای تولید انرژی و کاستن وابستگی به انرژی‌های فسیلی به خود جلب کرده است، زیست‌توده یا بیومس است. زیست توده یا بیومس، از جمله منابع تجدیدپذیر انرژی با منشا زیستی است. اما پرسش عمده در اینجاست که آیا زیست‌توده این قابلیت را دارد تا جهان را از وابستگی به انرژی‌های فسیلی بی‌نیاز سازد؟زیست توده چیست و دارای چه ساختار شیمیایی است؟قابلیت‌های زیست‌توده چیست و در کدام حوزه‌ها قابلیت تامین انرژی دارد؟نمونه‌های منابع زیست توده کدامند و چگونه قابل تقسیم‌بندی هستند؟آیا منابع زیست‌توده نیز نیازمند منابع تامین انرژی است و این منابع انرژی چگونه تامین می‌شوند؟دکتر فرید صفری، پژوهشگر انرژی‌های پاک و سوخت‌های جایگزین در کانادا، در این شماره از برنامه دانش و فناوری درباره ویژگیها و قابلیت‌های زیست‌توده، توضیح می‌دهد.       

سرطان، بیماری و ناهنجاری است که نه تنها عوارض آن بر جوامع غیرقابل چشم‌پوشی است بلکه جوامع صنعتی را بطور مشخص با زیان‌های عمده روبرو می سازد. با وجود آنکه مطالعات دانشمندان نشان می‌دهد که رد پای سرطان بر سلامت بشر از زمان قرون وسطی تاکنون قابل تایید است اما روند رو به رشد سرطان در سالهای اخیر، در ایران، واقعیت تلخی است که با وجود عدم انتشار آمار دقیق مبتلایان، بارها مقامات وزارت بهداشت نسبت به آن اذعان داشته‌اند.آیا ترس از سونامی سرطان در ایران جدی است؟سن ابتلا به سرطان در ایران چقدر است و این فاکتور در مقایسه با جهان در چه جایگاهی قرار دارد؟میزان و مرگ و میر ناشی از عوارض سرطان درایران و افغانستان، در مقایسه با آمار جهانی چگونه است؟دکتر شهرام کردستی، استاد ایمنی‌شناسی سرطان در دانشگاه کینگزکالج در بریتانیا و متخصص سرطان خون در بیمارستان گایز* لندن، در این شماره از برنامه دانش و فناوری درباره وضعیت شیوع سرطان در ایران و افغانستان و جایگاه این کشورها بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت توضیح می‌دهد.Guy's Hospital*

شاید در گذشته عنصر لیتیوم، عنصری با اهمیت تلقی نمی‌شد اما با گسترش دستگاه‌های الکترونیک بی‌سیم و کاربرد رو به گسترش آن در میان بیش از ۷ میلیارد جمعیت این کره خاکی، اهمیت آن گسترش یافته است. لیتیوم عنصری کاربردی در باتری‌ها، منحصر به تجهیزات دیجیتالی کوچک نبوده و همزمان با گسترش تولید ماشین‌های الکتریکی و منابع انرژی جایگزین، با مطرح شدن بحث ذخیره‌سازی انرژی، تقاضا برای این عنصر در دهه‌ی آتی روند صعودی پیدا خواهد کرد. در آینده نه چندان دور، در دنیای پیرامون بشر، از خودروها گرفته تا تمامی وسایل داخل خانه‌ها، وجود پیوندی ناگسستنی‌ میان زندگی بشر با عنصر لیتیوم، عنصری با یک قدرت خارق‌العاده در هدایت جریان‌های الکتریکی، غیرقابل چشم‌پوشی خواهد بود.همچنین، وزارت صنعت، معدن و تجارت ایران، به تازگی، از کشف دو معدن در استان همدان با ذخایر کانسنگ لیتیوم خبر داده است، موضوعی که ایران را در فهرست کشورهای دارای معادن لیتیوم وارد کرده است. چرا لیتیوم مهم است و دارای چه ویژگی‌هایی است؟میزان ذخایر لیتیوم در جهان چقدر است؟مشروح توضیحات دکتر فرید صفری، پژوهشگر انرژی‌های پاک و سوخت‌های جایگزین در کانادا، را در این شماره از برنامه دانش و فناوری درباره ویژگیهای لیتیوم، از طریق پادکست و فایل صوتی بشنوید.