صحنه

« نخواستم چرخ‌دنده‌ای در ماشین سرکوب باشم» این گفته‌ای از اشکان خطیبی در گفت‌وگو با بابک غفوری‌ آذر در شماره ۷۴۷ پادکست «صحنه» از مجموعه پادکست‌های رادیو فرداست. اشکان خطیبی، بازیگر، خواننده، نویسنده و کارگردان شناخته‌شده به مناسبت اجرای نمایش تازه‌اش در ایتالیا، در این نخستین گفت‌وگویش پس از خروج از ایران، از دلایل خروجش، حمایت از آسیب‌دیدگان اعتراض‌های «زن، زندگی، آزادی»، نمایش‌هایی که در ایتالیا به روی صحنه برده و نگاهش به فعالیت‌هایش در زمان حضور در ایران گفته است. او با توصیف اعتراض‌های سال ۱۴۰۱ به عنوان یک «بیداری جمعی»، همچنان خودش را متعهد به گفتن از این اعتراض‌ها می‌داند.

این شماره پادکست صحنه، درباره فیلم مستندی است که به صورت مخفیانه در ایران ساخته شده، به نام «خواب نیلا در باغ بهشت انگوری». این فیلم مستند شرایط فرزندان حاصل از روابطِ خارج از ازدواج رسمی در ایران را دستمایه قرار داده است. «خواب نیلا در باغ بهشت انگوری» در دوره اخیر جشنواره «فیلم‌های حقوق بشری یک دنیا»، در جمهوری چک به نمایش درآمد و قرار است از هفته آینده در چند سینمای آلمان هم اکران شود. نیلوفر تقی‌زاده، کارگردان این فیلم در این شماره پادکست «صحنه» روایتی از چگونگی ساخت این مستند بیان می‌کند. پادکست #صحنه از مجموعه پادکست‌های رادیو فرداست که می‌توانید آن را در پادگیرها هم گوش کنید.

شماره ۷۴۵ پادکست «صحنه» از مجموعه پادکست‌های رادیو فردا شماره ویژه‌ای است به مناسبت نوروز سال ۱۴۰۳. در این شماره پادکست صحنه سفری می‌کنیم در تاریخ سینمای ایران برای مروری بر تصویر نوروز در فیلم‌های ایرانی. تهیه و اجرا: بابک غفوری‌‌‌ آذر

سال ۱۴۰۲ سینمای ایران همچنان متاثر از تحولات عمیق سیاسی و اجتماعی بود که از یک سال قبل بسیاری از مناسبات و شرایط تولید و عرضه فیلم‌ها در داخل و خارج از ایران را تغییر داده است. در این سال جریانی از فیلم‌هایی که بدون رعایت قوانین سانسور جمهوری اسلامی ساخته می‌شوند به عنوان نماینده سینمای ایران در جشنواره‌های مهم بین‌المللی شرکت کردند و برنده جوایز مهمی چون بهترین فیلم جشنواره لوکارنو شدند. در داخل ایران متاثر از شرایط سیاسی و افزایش سخت گیری‌های حکومتی، اکران سینماها در اختیار فیلم‌های کمدی و فانتزی یا آثار تبلیغی حکومت قرار گرفت و معدود فیلم‌های غیرکمدی و فانتزی نتوانستند مجال چندانی در نمایش رسمی داشته باشند. در این شرایط یک فیلم کمدی با نام «فسیل» توانست رکورد چند دهه اخیر در جذب تماشاگر را بشکند و مهم‌ترین فیلم‌های تولیدی چند سال اخیر با مضامین غیرکمدی بدون اکران رسمی و با عرضه در اینترنت به شکل بسیار گسترده‌ای دیده شدند. این تحولات و شرایط سینمای ایران در سال ۱۴۰۲ در شماره آخر پادکست «صحنه» در این سال بررسی شده است.

بخش قابل توجهی از فعالان هنرهای نمایشی ایران در جریان اعتراض‌های معروف به «زن، زندگی، آزادی» به شکل‌های مختلف حضور داشتند. این موضوع به‌ویژه درباره نسل جوان این فعالان چشمگیر بود. کوثر افتخاری بازیگر جوانی که در این اعتراض‌ها بینایی چشم راستش را بر اثر شلیک ماموران از دست داد از چهره‌های شاخص این طیف است که تا پیش از وقوع اعتراض‌ها در چند نمایش بازی کرده بود. خام افتخاری در گفت‌وگویی با پادکست «صحنه» از تجربیاتش در زمینه بازیگری، شرکت در اعتراض‌ها و تحولات پس از آن صحبت کرده است.

روایت نرگس کلهر برای حذف کلمه «شهید» از نام خانوادگی‌اش در آلمان، موضوع یکی از آثار به نمایش درآمده در بخش فوروم دورۀ هفتاد و چهارم جشنوارۀ فیلم برلین بود. فیلمی که «شهید» نام داشت و برنده دو جایزۀ جنبی بخش فوروم جشنواره برلین از جمله جایزۀ آرت‌هاوس شد. نرگس کلهر در گفت‌وگویی با پادکست «صحنۀ» رادیو فردا با بیان توضیحاتی درباره چگونگی ساخت فیلمش گفت هویت او هم در ایران و هم در آلمان، همواره زندگی‌اش را تحت تاثیر قرار داده است: «من متولد بعد از انقلاب در یک خانواده بسیار محافظه‌کار مذهبی هستم. تا ۱۸ سالگی کل زندگی‌ام یک شست‌وشوی مغزی بود. خانواده به من می‌گفت درست و غلط چیست. با تحصیل در دانشگاه و خواندن سینما تازه با جامعه آشنا شدم. قبل از آن اصلا نمی‌فهمیدم کجا هستم. بعد از مواجهه با جامعه آن تناقض را فهمیدم و همه چیز خودم را زیر سوال بردم.»

دوره هفتاد و چهارم جشنواره فیلم برلین برای سینمای ایران یک دوره خاص و متفاوت شد. در این دوره فیلمی از ایران در این جشنواره به نمایش درآمد که تصویری از واقعیت زندگی مردم ایران بدون سانسور را به نمایش گذاشت. فیلم «کیک محبوب من» ساخته مشترک بهتاش صناعی‌ها و مریم مقدم، داستان زنی است به نام مهین که پس از درگذشت همسرش و مهاجرت فرزندانش در آستانه کهنسالی به تنهایی در تهران زندگی‌ می‌کند. او خسته از این تنهایی تصمیم می‌گیرد شبی را مطابق علاقه و خواسته‌اش با مردی همسن خودش بگذارند. این تصمیم شبی فراموش نشدنی برای او می‌سازد. لی لی فرهادپور و اسماعیل محرابی دو بازیگر این فیلم هستند. بهتاش صناعی‌ها و مریم مقدم به دلیل ممنوع الخروجی اجازه حضور در جشنواره برلین را پیدا نکردند. بابک غفوری‌آذر، از محل برگزاری جشنواره برلین با این دو فیلمساز گفت‌وگو کرد.

نمایش «انگلیسی» نوشته ساناز طوسی، نمایشنامه نویس جوان ایرانی – آمریکایی از آثار موردتوجه قرار گرفتۀ دو سال اخیر در آمریکاست. نمایشی که از همان نخستین اجراهایش در بهمن و اسفند سال ۱۴۰۰ در نیویورک با تحسین منتقدان روبرو شد و اردیبهشت سال ۱۴۰۲ نویسنده‌اش را برنده جایزه معتبر پولیتزر در بخش بهترین نمایشنامه کرد. «انگلیسی» درباره چهار نفر ایرانی (سه زن در سنین مختلف و یک مرد جوان) است که اواسط دهه ۸۰ خورشیدی در یک آموزشگاه زبان در شهر کرج هرکدام به دلیلی مشغول یادگیری زبان انگلیسی هستند. معلم آنها زن جوانی است که پس از چند سال اقامت در بریتانیا به دلایلی به ایران بازگشته است. به تازگی این نمایش برای نخستین بار در غرب آمریکا در شهر سن دیگو در یکی از سالن‌های معروف این شهر به کارگردانی آریا شاهی به روی صحنه رفته است. در این اجرا مری آپیک، بازیگر، نویسنده و کارگردان شناخته شده ایرانی به عنوان یکی از بازیگران در کنار چهره‌هایی چون پویا محسنی، تارا گرامی، آری درمبخش و جو جوزف حضور دارد. مری آپیک در این شماره پادکست صحنه از تجربه بازی در این نمایش می‌گوید. تهیه و اجرا: بابک غفوری آذر

فیلم «من، مریم، بچه‌ها و ۲۶ نفر دیگر» به تازگی در دو جشنواره فیلم روتردام و گوتنبرگ به نمایش درآمد و در جشنواره گوتنبرگ برنده جایزه اینگمار برگمان شد. در این فیلم که بدون مجوزهای حکومت جمهوری اسلامی در داخل ایران ساخته شده، برخی بازیگران زن حجاب اجباری ندارند و مواردی از تماس بدنی زن و مرد دیده می‌شود. فرشاد هاشمی کارگردان این فیلم در گفت‌وگو با پادکست «صحنه» توضیحاتی درباره چگونگی ساخت این فیلم همزمان با اعتراض‌های سال ۱۴۰۱ داد و گفت: «با آنکه ایده ساخت این فیلم قبل از اعتراض‌ها به ذهنش رسید اما ساخت این فیلم قدمی است در راستای تغییری که مردم ایران خواستار آن شدند.» «من، مریم، بچه‌ها و ۲۶ نفر دیگر» از جمله فیلم هایی محسوب می‌شود که در یک سال و نیم اخیر با نادیده گرفتن موازین سانسور حکومت ایران از جمله حجاب اجباری بازیگران زن، نوع دیگری از سینمای ایران را در جشنواره‌های جهانی به نمایش گذاشته‌اند. فرشاد هاشمی که تجربه کارگردانی چند تئاتر و ساخت چند فیلم کوتاه را تا پیش از کارگردانی فیلم «من، مریم، بچه‌ها و ۲۶ نفر دیگر» داشته، می‌گوید سانسور باعث می‌شود اجازه ندهد آن طور که می‌خواهی فعالیت کنی و من از دو سه سال قبل تصمیم گرفتم مطابق سانسور فیلم نسازم.

فیلم کوتاه «هزار و صد» از تازه‌ترین محصولات نمایشی ساخته شده در یک سال اخیر پیرامون اعتراض‌های معروف به «زن، زندگی، آزادی» است. فیلمی به کارگردانی و بازیگری شبنم طلوعی که روایتی است از روند بازجویی یک زن بازداشت شده در مراسم چهلم حدیث نجفی از کشته شدگان اعتراض‌ها. بیننده در فیلم «هزار و صد» روایت تلخ و نفس‌گیری از فشارهای همه جانبه نهادهای امنیتی برای اعتراف گرفتن از معترضان را می‌بیند. شبنم طلوعی از بازیگران شناخته شده سینما، تئاتر و تلویزیون ایران در دهه‌های ۷۰ و نیمه اول دهه ۸۰ است که سال ۱۳۸۴ به دلیل فشارهای روزافزون نهادهای امنیتی بر او مجبور به ترک ایران شد و فعالیت‌هایش را در خارج از کشور پی گرفت. او در گفت‌وگو با پادکست «صحنه» از مجموعه پادکست‌های رادیو فردا توضیحاتی درباره این فیلم داد و از جمله گفت فیلمنامه آن را یک کارگردان شناخته شده ساکن ایران برایش در همان روزهای اعتراض‌ها فرستاد و از او خواست آن را در خارج از ایران بسازد

آیدا کیخایی از بازیگران شناخته شدۀ تئاتر دو دهه اخیر ایران است که در تعدادی از نمایش‌های شاخص دهه‌های ۸۰ و ۹۰ خورشیدی مانند «یک دقیقه سکوت»، «خشکسالی و دروغ» و «نوشتن در تاریکی» به کارگردانی محمد یعقوبی حضور داشت. او به پادکست «صحنۀ» رادیو فردا می‌گوید محدودیت و ممنوعیت را هم در مقاطع مختلف کاری‌اش در ایران بارها تجربه کرده بود اما از زمانی به بعد متوجه شد «چیزهایی است که وقتی در ایران زندگی‌می کردم نمی‌فهمیدم چقدر اشتباه و بی‌عدالتی است. شاید باید فاصله می‌گرفتم تا چیزهایی را بفهمم و دیدم دیگر نمی‌توانم آنها را تحمل کنم. نمی‌توانم بگویم باشه چون می‌خواهم کار کنم اینها را بپذیرم و چشمم را روی هم بگذارم و نادیده بگیرم. دیگر نمی‌شد. اگر این کار را می‌کردم دیگر خودم نبودم و باید روی خودم پا می‌گذاشتم.» او الزام حجاب برای بازیگری زن ایران پس از انقلاب را ناشی از پذیرش آن در سال‌های ابتدایی تداوم فعالیت‌های نمایشی در ایران می‌داند و می‌گوید «نسل او با حجاب دنیا را دید و نسلی که حجاب را پذیرفت به نسل ما بدهکار است. آنها برای ما تصمیم گرفتند.»

در میان فیلم‌هایی که پس از انقلاب سال ۵۷ مرتبط با تحولات سیاسی و اجتماعی ایران در خارج از کشور از سوی سینماگران ایرانی‌ تولید شده‌اند، فیلم «رها» یکی از متفاوت‌ترین نمونه‌هاست. فیلمی که مضمونی خاص و بسیار کم گفته شده درباره مشکلات زنان بازیگر ایرانی در سال‌های پس از انقلاب دارد و ردپای یکی از شاخص‌ترین و مهم‌ترین نام‌های ادب و هنر معاصر ایران در طرح ابتدایی فیلمنامه‌اش دیده می‌شود. شماره ۷۳۶ پادکست «صحنۀ» رادیو فردا یک گزارش تحقیقی است درباره فیلمی که چندان درباره‌اش صحبت نشده است. بابک غفوری‌آذر در این پادکست با شهره آغداشلو بازیگر اصلی فیلم «رها» و چند نفر دیگر آشنا به تولید این فیلم گفت‌وگو کرده و به اطلاعات تازه‌ای درباره روند تولید این فیلم رسیده است.

این شماره پادکست صحنه یادی است از عباس نعلبندیان، نمایشنامه نویس متفاوت تاریخ هنرهای نمایشی ایران در گفت‌وگو با علیرضا مجلل، بازیگر. آقای مجلل در دهه ۵۰ از بازیگران نمایش‌های اجراشده در کارگاه نمایش از جمله نمایش «هذا حبیب‌الله» نوشته عباس نعلبندیان بود و پایان‌نامه دانشگاهش را هم درباره آثار این نمایشنامه‌نویس نوشت.

بابک غفوری‌آذر در «صحنه» با مژده شمسایی به مناسبت انتشار نمایشنامه «مجلس شبیه در ذکر مصائب استاد نوید ماکان و همسرش مهندش رخشید فرزین» درباره بازی در این نمایش گفت‌وگو کرده است.

گفت‌وگو با بهرام بیضایی در ۸۵ سالگی‌اش هنوز اینجا با خودمان کابوس‌هایمان را داریم

در این شماره پادکست «صحنه» با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال ۲۰۲۳ با جمشید اکرمی، نویسنده و منتقد و استاد دانشگاه در آمریکا، مروری می‌کنیم بر سال سینمایی ۲۰۲۳ و مهم‌ترین فیلم‌هایش. آقای اکرمی از جمله منتقدانی است که نشریه معتبر «فیلم کامنت» آمریکا امسال از او خواسته در نظرخواهی‌اش برای انتخاب برترین فیلم‌های سال ۲۰۲۳ شرکت کند.

فیلم «آشیل» ساخته فرهاد دلارام را که در چند ماه اخیر در جشنواره‌های مختلف جهانی به نمایش درآمده، می‌توان نماینده دیگری از جریان غیررسمی سینمای ایران دانست. جریانی که بی‌اعتنا به موازین سانسور حکومت، تصویری از مضامین کمتر گفته شده در فیلم‌های ایرانی ارائه می‌دهند و با قدرت گرفتن از اعتراض‌های یک ساله گذشته، تبدیل به نمایندگان فعلی سینمای ایران در بسیاری از رویدادهای معتبر سینمایی شده‌ است. آن‌چنان که فیلم‌های مجوز گرفتۀ حکومت را در سطح بین‌المللی به حاشیه برده است. میرسعید مولویان، بهدخت ولیان و رویا افشار بازیگران اصلی این فیلم هستند که فیلمبرداری آن سال ۱۴۰۱ چند هفته قبل از آغاز اعتراض‌های سراسری در ایران انجام شد. فرهاد دلارام کارگردان فیلم «آشیل» در گفت‌وگو با پادکست «صحنه» از ساخت این فیلم می‌گوید.

یکی از فیلم‌های ساخته سینماگران ایرانی در دوره گذشته جشنواره برلین، فیلم «پری آبادان» بود. فیلمی انیمیشن ساخته سپیده فارسی که خارج از ایران ساخته شده و داستان پسر نوجوانی به نام امید را در روزهای آغاز جنگ ایران و عراق در آبادان روایت می‌کند. سپیده فارسی در گفت‌وگو با پادکست «صحنه» از این فیلم می‌گوید.