گنج‌نامه

شکم درد بانوی ۱۰ هزار ساله هرسینی؛ یک زن در گنج دره کرمانشاه دچار نارسایی لاکتوز است. یعنی معده‌اش تحمل لاکتوز شیر را ندارد. البته این زن هزاران سال پیش مرده است. گنج دره یکی از قدیمی‌ترین سکونت‌گاه‌های انسان در ایران است. نخستین جایی که مردمانش بز را اهلی کرده‌اند. در «گنج‌نامه» این هفته با هم به گنج دره می‌رویم. تهیه و اجرا:‌ هستی پودفروش

گفتگو با سرپرست گروه باستان‌شناسی؛ دهم اردیبهشت سال ۱۴۰۳، شهرداری همدان تصمیم گرفت بخشی از خیابان باباطاهر را  پیاده‌‌راه کند. عملیات عمرانی آغاز شد اما در ۱۶ اردیبهشت، دیواره‌ای تاریخی از زیر آسفالت بیرون زد. در پادکست «گنج نامه» این هفته با محمد شعبانی سرپرست گروه باستان‌شناسی خیابان بابا طاهر همدان صحبت کردیم، کسی که اعتقاد دارد در لایه‌های زیرین احتمال یافتن آثاری از دوره ماد وجود دارد. تهیه و اجرا:‌هستی پودفروش

روایت رسمی جمهوری اسلامی از زنان دوره باستان، روایتی است که زنان را محجبه معرفی کرده و از آنها تصویری مبتنی بر سیاست‌های خود ساخته‌اند. این در حالی است که یافته‌های باستان‌شناسی و تاریخی منطبق بر این روایت نیست و حکایت از قدرت اقتصادی و اجتماعی زنان در دوره هخامنشی دارد. در «گنج‌نامه» این هفته به لباس زنان دوره هخامنشی خواهیم پرداخت و حتی خواهیم دید آرایش موی آنها چگونه بوده است. گنج‌نامه با تهیه واجرای هستی پودفروش را می‌توانید در پادگیرها از جمله کست‌باکس و کانال تلگرام «فردا پادکست» گوش کنید.

روایت تاریخی حمله اعراب و کشت و کشتار ایرانیان چقدر با واقعیت تاریخی هم‌خوانی دارد؟ شرایط اقتصادی مردم در اواخر دوره ساسانی دلیلی بر همراهی و همدلی مردم با اعراب مهاجم بود؟ یافته‌های جدید باستان‌شناسی می‌گوید حمله اعراب به ایران به یک‌باره اتفاق نیفتاده و برخلاف روایت‌های پیشین حاکمان محلی در شرایط مساعد اقتصادی و خزانه لبریز با مهاجمان وارد مذاکره شدند. تهیه و اجرا: هستی پودفروش

ترکیه در دوران مادها و هخامنشیان بخشی از سرزمین ایران بود. به همین دلیل هر چند سال یک بار باستان‌شناسان در ترکیه آثاری را از زیر خاک کشف می‌کنند که هر چه بیشتر جزنیات حضور هخامنشيان در ترکیه را روشن می‌سازد. در پادکست «گنج نامه» این هفته به کاپادوکیه سر زدیم تا از بنایی که شبیه به تخت جمشید است بازدید کنیم. تهیه و اجرا:‌ هستی پودفروش،‌ «گنج‌نامه» پادکستی از مجموعه پادکست‌های رادیو فرداست که آن را می‌توانید در همه پادگیرها و کانال تلگرام «فردا پادکست» هم گوش کنید.

وقتی حدود ۷۰ هزار سال پیش هوموساپینس‌ یا انسان خردمند مهاجرت از آفریقا را آغاز کردند در مسیر خود با گونه‌های دیگر انسانی نیز در آمیختند. ازدواج طبیعی گونه نئاندرتال و انسان خردمند منجر به این شد تا ما در ژن خود یک تا ۴ درصد حضور نئاندرتال‌ را داشته باشیم. سامان حیدری گوران کاشف دندان نئاندرتال «باوه یوان» معتقد است که فلات ایران و منطقه «باوه یوان» منطقه مناسب و احتمالی این درهم آمیختگی ژنتیکی است. تهیه و اجرا: هستی پودفروش

از زمان پیدایش بشر، هیچ‌گونۀ انسانی نبوده که در ایران زندگی نکرده یا گذرش به ایران نیفتاده باشد. از حدود ۶۰ هزار سال پیش که انسان هوشمند مهاجرت بزرگ خود را آغاز کرد، یکی از سرزمین‌هایی که برای سکونت برگزید، ایران بود. از نئاندرتال‌ها که قدیمی‌تر بودند، اخیراً دندان شیری کودکی نئاندرتال در غار قلعه کُرد در کوهستان خرقان، بین قزوین و همدان پیدا شده که قدیمی‌ترین نمونه بشری یافته شده در ایران است. از گونه‌های دیگر انسانی نیز که حدود ۴۰۰ هزار سال پیش زندگی می‌کردند ابزارهایی یافت شده است. تهیه و اجرا: هستی پودفروش

ایرانیان باستان ژامبون داشتند. غذایی به نام خامیز که ورق های نازک گوشت را با سرکه ترکیب می‌کردند و سرد سرو می‌شده است. آن‌ها در جنگ‌ها ساندویچ می‌خوردند. در پادکست «گنج‌نامه» این هفته به بهانه یک قاشق مربوط به دوره هخامنشی به سراغ غذاهای دوره باستان رفتیم. تهیه و اجرا:‌ هستی پودفروش،‌ برای دیدن این قاشق به لینک حراج کریستز (کریستی) در زیر مراجعه کنید: https://www.christies.com/en/lot/lot-5478181

پس از ورود اعراب به ایران، خاندان ساسانی به چین پناهنده می‌شوند. اپوزیسیون ایرانی در چین بر علیه حکومت اسلامی تشکیل لشگر می‌دهد و تا چند قرن بعد هم در مناصب و مقامات این کشور سهم می‌گیرد. نشانه‌های حضور دیاسپورای ایرانی تا قرن‌ها بعد در چین باقی می‌ماند و زبان فارسی پهلوی رایج می‌شود. در این قسمت پادکست، درباره قبر بانوی ساسانی خواهیم گفت که در شهر شی‌آن چین واقع شده است و کتیبه‌ای به زبان فارسی پهلوی و چینی در آن جای دارد. با گنج‌نامه این هفته به تاریخ روابط ایران و چین نیز خواهیم پرداخت. تهیه و اجرا:‌ هستی پودفروش

تمدن خفته زیر خاک قیطریه امید داشت پس از هزاران سال بار دیگر رخ بنماید، بلکه گره‌ای از گره‌های تاریخ بگشاید اما دیروز مردمانی به زور و به نام پول با لودر و بولدوزر این امید را سرکوب کردند و امروز به نام مسجد، این امید می‌رود تا شاید برای همیشه به نومیدی بدل شود و رازی از تاریخ برای همیشه سر به مهر بماند. در این قسمت پادکست «گنج‌نامه» به تپه قیطریه سری می‌زنیم تا گره های باز شده‌اش را بازگو کنیم. تهیه و اجرا:‌ هستی پودفروش

هنر اسلامی استفاده از ظروف طلا را محدود کرده بود به همین دلیل سفال زرین‌ فام با ظرافت و هنرمندی، در دوره اسلامی جایگزین ظروف طلا شد. حالا سفال زرین‌ فامی در موزه آقاخان به نمایش گذاشته شده که کاربردش جا دادن سین‌های نوروزی است. در «گنج‌نامه» این هفته به تورنتو می‌رویم به موزه‌ای که متعلق به شیعیان اسماعیلی نزاری است تا درباره ظرف زرین فام دوره ایلخانی صحبت کنیم. تهیه و اجرا:‌ هستی پودفروش، برای دیدن این ظرف به لینک زیر مراجعه کنید: https://agakhanmuseum.org/collection/artifact/dish-with-seven-sections-possibly-for-the-haft-sin-li2013.12.1

حاجی فیروز، از راه دور نیامده از زیر زمین آمده است. حالا ما در پادکست گنج‌نامه، این حاجی فیروز را روی بشقابی از دوره ساسانی یافتیم. حاجی فیروزی که سرنای نوروزی می‌نوازد و روی جانوری خیالی سوار است. گنج نامه این هفته به بشقابی می‌پردازد که تمام نمادهای نوروز، از حاجی فیروز، سرنا، ماهی و جوانه‌های بهاری را با خود دارد. تهیه واجرا: هستی پودفروش، قبل از گوش دادن به این قسمت، تصویر بشقاب را از طریق لینک زیر در موزه ارمیتاژ سن‌پترزبورگ ببنید: https://www.hermitagemuseum.org/wps/portal/hermitage/digital-collection/08.+applied+arts/97239

اسطرلاب برای بیشتر مردم یادآور رمالی و جادوگری است اما برای مولانا وسیله شناخت حق است و برای منجمان وسیله محاسبات نجومی. در پادکست گنج‌نامه این هفته به مناسبت نوروز به اسطرلابی قدیمی در شهر درسدن آلمان که در مراغه ساخته‌ شده سری می‌زنیم و خواهیم دید که اجداد ما برای تعیین زمان جشن‌های باستانی از این وسیله استفاده می‌کردند. تهیه و اجرا: هستی پودفروش، برای دیدن اسطرلاب کروی مراغه در سالن مجموعه ریاضی و فیزیک شهر درسدن به لینک زیر مراجعه کنید: https://skd-online-collection.skd.museum/Details/Index/50250

دانشگاه تهران همان دانشگاهی است که سردر ورودی آن روی اسکناس پنجاه تومانی‌های قدیم نقش بسته شده بود، اما نشان دانشگاه تهران که روی کتاب‌های انتشارات این دانشگاه برای همه ما یادآور واحدهای درسی دانشگاهی است قدمتی بیشتر از سر در ورودی آن دارد. دانشگاه تهران عمری ۹۰ ساله دارد اما نشان آن  ۱۵۰۰ سال قدمت دارد. در پادکست گنج‌نامه این هفته به موزه پرگامون برلین، به جستجوی گچ‌بریِ الهام‌بخش نشان دانشگاه تهران می‌رویم. تهیه و اجرا: هستی پودفروش، برای اطلاعات بیشتر به وبسایت موزه پرگامون مراجعه کنید: https://www.smb.museum/en/exhibitions/detail/?tx_smb_pi1%5Bexhibition%5D=1228&cHash=359c0eefbf93549f5cc4d694b0448520 و برای دیدن این نشان باستانی در طاق کسری یا ایوان مدائن تیسفون، دقیقه ۳:۳۶ این ویدئو را تماشا کنید: https://www.youtube.com/watch?v=G_XM32E1t0M&t=216s

۴۵ سال است که پرواز مستقیمی از دامنه البرز به نیویورک انجام نمی‌شود تا با هما، هواپیمایی ملی ایران بتوان به موزه متروپولیتن رفت و دید که آیا هما آنجاست یا همین است که چند روز پیش بر کوهستان البرز نشست یا هیچکدام؟ اما اگر با من در پادکست گنج‌نامه همراه شوید، پاسخ این پرسش را با هم می‌یابیم. تهیه و اجرا:‌ هستی پودفروش، برای دیدن شیردال (یا آنچه که همای سعادت هم گفته شده) در موزه متروپولیتن نیویورک به لینک زیر مراجعه کنید: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/324290

سکه‌ها سند تاریخند. پژوهشگران با متنون و نقوش سکه‌ها بود که رمزهای عصر اشکانی را گشودند. در گنج‌نامه این هفته سراغ یکی از معروفترین سکه‌های رمزگشا رفتیم، سکه‌ای از خاندانی که گفته می‌شود رستم شاهنامه از آن برخاسته است، قدیمی‌ترین سکه یافته شده در جهان که آتشدان و تیر و کمان دارد. تهیه و اجرا: هستی پودفروش،‌ برای دیدن نمونه‌ای از سکه‌های فرن‌ساسان به لینک زیر مراجعه کنید: https://en.wikipedia.org/wiki/File:Coin_of_Ardashir_I,_minted_in_Hamadan.jpg

نخستین خانه‌های انسان‌ها خشت روی خشت نبود تار روی پود بود، چادرهایی که بافته می‌شد تا سرپناهی برای سرما و گرما باشد. محمد شاه قاجار در یکی از همین چادرها می‌نشست و بهشت و رضوان را می‌دید. این سیاه‌چادر حالا در آمریکاست. در گنج‌نامه این هفته به دنبال سیاه‌چادری از زمان قاجار می‌رویم و به خانه عشایر سری می‌زنیم. تهیه واجرا:‌ هستی پودفروش،‌ برای دیدن این سیاه‌چادر در موزه کلیولند اوهایو به لینک زیر مراجعه کنید: https://www.clevelandart.org/exhibitions/muhammad-shahs-royal-persian-tent

وقتی قدیمی‌ترین نسخه خطی حافظ در استانبول باشد، رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه هم در بعضی از سخنرانی‌هایش اشعاری از حافظ را می‌خواند، آن‌ هم به فارسی. وقتی ۳۵۰ نسخه خطی دیوان حافظ در ترکیه باشد، دانشگاه‌هایش نیز آن را تدریس می‌کنند و شاعرانش شعرهایی می‌سرایند تا به استقبال اشعار حافظ بروند. در پادکست این هفته «گنج نامه» به سراغ قدیمی‌ترین نسخه دیوان حافظ در استانبول می‌رویم. تهیه و اجرا: هستی پودفروش،‌ برای دیدن این نسخه قدیمی حافظ به لینک زیر مراجعه کنید و با دانلود کتاب می‌توانید متن آن را بخوانید: http://ekitap.yek.gov.tr/urun/serh-i-divan-i-hafiz--takim-3-cilt-_724.aspx?CatId=271

در دل بازار تهران، حاج طاهر حجره‌ای داشت. حاجی بازاری بود اما هنرش بازاری نبود، برای دلش ساز می‌ساخت و برای هر آنکه دلش با او بود. ساز او از دل بازار تهران به نیویورک رسیده، به موزه متروپولیتن. در«گنج‌نامه» این هفته سراغ ساز حاج طاهر در موزه متروپولیتن نیویورک می‌رویم. قصه این ساز را از راویانی می‌شنویم که با آن نواخته‌اند. این قصه، غصه هم دارد. تهیه واجرا:‌ هستی پودفروش، برای دیدن ساز حاج طاهر به لینک زیر مراجعه کنید: https://www.metmuseum.org/art/collection/search/500954

گفتگوی غالب در جامعه‌ امروز درباره زنان دوران باستان این است که زنان ایرانی از دیرباز دارای پوششی بودند که اندام‌های آنها را می‌پوشانده و حتی روایت‌های مذهبی بیشتر تمایل دارند سربند عهد باستانی را به عنوان نماد روسری زنان ایرانی معرفی کنند. اما تاریخ گواه این است که ما در دوران باستان زنان برهنه داشتیم و حتی زنانی که برای دستیابی به حقوق و جایگاه برابر با مردان در حال تلاش بودند. با پادکست گنج‌نامه همراه باشید تا از زنان برهنه عهد ساسانی و پیشتر حرف بزنیم. تهیه و اجرا: هستی پودفروش، از طریق لینک زیر ظروف ساسانی با نقوش زنان برهنه را در موزه هنر کلیولند اوهایو آمریکا ببینید: https://www.clevelandart.org/art/1963.478