Opium

Annemieke Bosman in gesprek met podcastmaker Fleur Speet. Deze week verschijnt de nieuwe podcastserie Historische Klassiekers van Fixdit, waarin elf hedendaagse schrijvers elf vrouwelijke auteurs uit de periode 1500-1800 opnieuw tot leven brengen. De reeks maakt deel uit van een breder project dat deze literaire herontdekkingen combineert met onderwijsvernieuwing. Elke aflevering is gebaseerd op een hertaling van het historische werk door een hedendaagse schrijver, die speciaal voor dit project is uitgenodigd om tien pagina's te hertalen.  De reeks bevat bijdragen van onder anderen Joke van Leeuwen, Alfred Schaffer, Ilja Leonard Pfeijffer, Sanneke van Hassel en Simone Atangana Bekono. Zij hertaalden het werk van vrouwelijke auteurs als Anna Bijns, Anna Roemers, Juliana de Lannoy, Aagje Deken en Betje Wolff. Fixdit is een collectief van schrijvers, vertalers en onderzoekers dat streeft naar een evenwichtiger literair landschap. Met Historische Klassiekers zet Fixdit zijn missie voort om vergeten vrouwelijke stemmen opnieuw hoorbaar te maken — ditmaal met steun van onderwijs- en cultuurpartners.

Annemieke Bosman praat met documentairemaker Arnold van Bruggen. Texelse sportduikers halen in 2014 honderden kostbare voorwerpen uit een scheepswrak in de Waddenzee. Leren boekbanden, gouden gebruiksvoorwerpen en als klapstuk een unieke 17e-eeuwse jurk in wonderbaarlijk goede staat. Ze plaatsen de wetenschap voor grote raadsels en de betrokkenen voor dilemma’s. Wie heeft recht op de vondsten: de Texelse duikers, een lokaal museum of het Rijk? En wat moet er met de rest van de schatten van het Palmhoutwrak gebeuren? Na de bejubelde driedelige serie De jurk en het scheepswrak (nominatie Nipkowschijf 2023) gaat documentairemaker Arnold van Bruggen in een nieuwe film dieper in op die laatste vraag in de nieuwe documentaire De redders van het scheepswrak.  De jurk is inmiddels in volle glorie te zien in het Texelse museum Kaap Skil, maar er liggen nog honderden kostbare voorwerpen in het scheepwrak in de Waddenzee. Als gevolg van erosie door klimaatverandering en veranderende stroming dreigen ze binnen enkele decennia voorgoed te verdwijnen. De Texelse sportduikers, die ooit de jurk vonden, mogen niet meer op deze wrakken duiken zonder vergunning en administratie. Ze voelen zich buitenspel gezet. En ondertussen groeit de druk: museumbezoekers en wetenschappers willen dat de wrakken worden opgegraven. In dit op zichzelf staande vervolg op De jurk en het scheepswrak volgt Texelaar Arnold van Bruggen de eilanders, archeologen en de politica die met hart en ziel proberen het maritiem verleden van de Waddenzee te redden, voordat het voorgoed verloren gaat. De NPO Doc De redders van het scheepswrak is op eerste kerstdag te zien, donderdag 25 december, om 22.25 uur op NPO 2.

Annemieke Bosman in gesprek met presentator Floris Kortie en musicoloog Simone Leuven. Deze week verschijnt de NTR/Podium Klassiek-podcast Betaalde liefde – het wonderlijke verhaal van Tsjaikovski en mevrouw von Meck op diverse platforms. In deze vijfdelige serie neemt Floris Kortie ons met acteurs en kenners mee naar een van de wonderlijkste relaties uit de muziekgeschiedenis, tussen componist Pjotr Iljitsj Tsjaikovski en zijn mecenas, penvriendin en platonisch geliefde Nadezjda von Meck. Jarenlang schonk Nadezjda von Meck aan Pjotr Iljitsj Tsjaikovski enorme sommen geld waardoor hij zich helemaal aan zijn componeren kon wijden. Tsjaikovski reisde Europa en Rusland rond en verbleef overal op haar kosten in haar villa's en buitenverblijven. In die periode schreven ze elkaar maar liefst twaalfhonderd intense brieven over muziek, liefde en leven. Hij droeg in het geheim nieuwe stukken aan haar op, zij zorgde voor een gestage stroom roebels. Er was slechts één voorwaarde: ze mochten elkaar nooit ontmoeten. Presentator Floris Kortie gaat langs bij Tsjaikovski-fans zoals musicoloog Simone Leuven en schrijver/Ruslandkenner Sjeng Scheijen, die beiden ook gegrepen zijn door deze wonderlijke correspondentie.

Annemieke Bosman praat met schrijver Josephine Rombouts over haar roman Vleugelslag. Zeven nachten zit Josephine aan het sterfbed van haar vader. Voor het eerst komen de verhalen los over zijn jeugd en het Japanse interneringskamp waarin hij toen verbleef. Dit verzwegen verleden trok diepe voren in zijn leven en dat van zijn kinderen.     Na zijn overlijden volgt ze het spoor terug naar de vrouw die nog meer heeft gezwegen. In een afgelegen bergdorp in Oostenrijk ontdekt Josephine waarom haar grootmoeder als kind na de Eerste Wereldoorlog met een ‘kindertrein’ naar Nederland kwam, en waarom ze nooit terugkeerde. In de archieven van haar familiegeschiedenis vindt Josephine het verhaal van bittere armoede, misbruik en een gedwongen vlucht naar Nederlands-Indië. Tussen alpenvelden en verre herinneringen ontdekt ze ook de bron van de liefde van haar grootmoeder voor muziek, die door de generaties heen troost en betekenis schenkt.

Andrea van Pol praat met Ari Versluys en Ellie Uyttenbroek over hun boek Exactitudes. Final Edition. Dit overzichtswerk is de bekroning van een baanbrekend project dat al drie decennia wereldwijd publiek weet te fascineren. Binnen hun karakteristieke grid leggen Ari Versluis en Ellie Uyttenbroek sinds 1994 systematisch de opmerkelijke overeenkomsten vast in hoe mensen zich kleden en uitdrukken. In meer dan 200 series brengen zij de visuele codes van subculturen en gemeenschappen met opmerkelijke precisie in kaart. Als tijdsdocument én kunstwerk ineen onthult Exactitudes de paradox van opvallen door je aan te passen. Een onschatbare inspiratiebron voor modeontwerpers, een baanbrekend sociaalcultureel project en een oneindige bron van verwondering die altijd weer tot gesprek uitnodigt.Scherpzinnig, geestig en bovenal menselijk: Exactitudes – Final Edition bundelt dertig jaar stijl, identiteit en kledingcodes in één boek.

Annemieke Bosman in gesprek met schrijfster Olga Majeau. Samen met documentairemaker Stef Visjager maakte Majeau de zesdelige podcast Zeg Paus, waar is m'n kunst? Daarin gaat Majeau op zoek naar de verdwenen kunstcollectie van haar Hongaarse voorouders, de familie Eperjesy. In hun sprookjesachtige kasteel boven op een berg bevond zich honderd jaar geleden een immense verzameling topstukken van kunstenaars als Correggio, Bernini, Tiepolo, Rafaël en Cellini. Maar nu is alles weg. Wat is er met de werken gebeurd? Valt er nog iets uit de collectie terug te vinden, of misschien zelfs te claimen? En klopt de tip die Olga krijgt, dat één van die kunstwerken in het Vaticaan hangt?

Nelleke Noordervliet te gast bij Annemieke Bosman om te praten over haar nieuwe roman Het bewind van de gelukkigen. In een samenleving waar al tien jaar geen vrije pers meer bestaat volgen we Sophie Roth, voormalig journalist, die de hoofdstad heeft verruild voor een huisje op het platteland, ver weg van het valse geluk dat het nieuwe bewind onder dwang heeft verspreid. Ze wil opnieuw beginnen in de kleine gemeenschap, maar stuit op achterdocht en terughoudendheid. Als ze in aanraking komt met het verzet wordt ze voor een moeilijke keuze gesteld: die tussen gewelddadige actie en verdachte afzijdigheid. De roman Het bewind van de gelukkigen houdt ons pijnlijk geloofwaardig voor wat er zou kunnen gebeuren als een democratisch gekozen partij de absolute macht in Europa naar zich toetrekt en de oppositie op allerlei manieren uitschakelt. Nelleke Noordervliet is columniste voor 'Trouw' en voor OVT. Haar boeken zijn meermaals genomineerd en bekroond en in verschillende talen vertaald. In 2022 ontving zij de Gouden Ganzenveer.

Annemieke Bosman gaat in gesprek met theatermaker en acteur Steyn de Leeuwe. Steyn de Leeuwe werkte de afgelopen twee jaar in een daklozenopvang in Amsterdam. De mensen die hij daar ontmoette, hun verhalen en situaties, vormen de ruggengraat van zijn nieuwe muzikale theatervoorstelling Moonlight Motel. De Leeuwe speelt tientallen kleurrijke personages en onderzoekt en passant hoe het opvangsysteem werkt. En tenslotte is het ook een persoonlijke zoektocht naar zijn eigen thuis? Wat is dat? Waar is dat? Na het succes van zijn one-man-show Tofu Cowboy in 2023, waarvoor hij putte uit zijn werkervaring in de psychiatrie, komt Steyn de Leeuwe nu met Moonlight Motel. Twee jaar lang werkte Steyn in een daklozenopvang van De Regenboog Groep in Amsterdam. Het script van zijn nieuwe voorstelling is gebaseerd op zijn ervaringen, dagboekfragmenten en gesprekken die hij had met dak- en thuislozen. Hij speelt tientallen kleurrijke personages en onderzoekt en passant hoe het opvangsysteem werkt. En tenslotte is het ook een persoonlijke zoektocht naar zijn eigen thuis? Wat is dat? Waar is dat?

Annemieke Bosman in gesprek met Marjolein Busstra, fotograaf en documentairemaker. Busstra's nieuwste documentaire House of Hope ging afgelopen maand in premiere op het IDFA in Amsterdam. House of Hope volgt Manar, een vrouw die wordt gedreven door een droom: een sprankje hoop bieden te midden van het voortdurende geweld en onderdrukking die de Palestijnen omringen. Samen met haar man Milad richtte ze de House of Hope-school op – een basisschool gebaseerd op de vrijeschoolpedagogie, die geweldloos verzet omarmt en kinderen helpt bij het helen van trauma’s. Marjolein Busstra is bekend van haar documentaire's Wij praten niet en I Love my Muslim.  De documentaire House of Hope gaat vanaf donderdag draaien in de bioscopen.

Brecht van Hulten in gesprek met theatermaker Elvis de Launay. De Launay maakt indruk met haar debuutvoorstelling zee-tuin-jarman. Daarin vertelt ze over haar dode vader Jan Rot, maar vooral over de Engelse kunstenaar Derek Jarman (1942-1994), voor wie ze op het toneel een begrafenis organiseert. Hij helpt haar het gemis van haar vader te verwerken. In zee-tuin-jarman bevraagt, betreurt en bezingt De Launay in een Mis (voor wie mist) begin en einde, geboorte en dood, hoop en teloorgang. Ze brengt een tuin van taal tot bloei met aangespoelde woorden uit The Waste Land, The Tempest, Paradise Lost, het leven en werk van Jarman en eigen pen.

Annemieke Bosman praat met schrijver en beeldend kunstenaar Anne Mieke Backer over haar roman Ik was dat meisje. Hij, de Amerikaanse schrijver, ging op pad om het echte Frankrijk te leren kennen. Een jong meisje werd een onafscheidelijk onderdeel van die reis. Vijf jaar nadat ze elkaar hadden ontmoet, schreef de Amerikaan een roman over hun relatie. In zijn boek is de mannelijke hoofdpersoon een briljante student, terwijl het meisje wordt beschreven als onervaren en kneedbaar als klei. De student is een fictief personage, maar het meisje bestond wel degelijk.

Annemieke Bosman in gesprek met Nadia Abdelkaui, conservator bij het Stedelijk Museum in Amsterdam. In de IMC-zaal, de erezaal van het Stedelijk Museum is de tentoonstelling Blue Dots te zien. Blue Dots bevat werken van bekende 19e-eeuwse kunstenaars, als Jozef Israëls en Thérèse Schwartze, en minder bekende namen als Else Berg, José Maria Rodriguez-Acosta en Marie de Roode-Heijermans. In een tijd waarin oorlog en dreiging opnieuw voelbaar zijn, keert het Stedelijk terug naar een eerdere periode van spanning: de Koude Oorlog. In 1951 werd door de overheid een systeem ingevoerd dat musea verplichtte hun collecties te categoriseren voor evacuatie in tijden van oorlog. Door middel van ‘evacuatiestippen’ werd aangegeven welke werken als eerste gered moesten worden: rood stond voor ‘zeer belangrijk’, wit was ‘belangrijk’ en blauw ‘minder belangrijk’. Conservator Nadia Abdelkaui, in 2024 begonnen in het Stedelijk, stuitte op dit systeem toen zij onderzoek deed naar de collectie. “Dit systeem was nieuw voor mij en we zijn vergeten dat dit toen de praktijk was. Ik vond het meteen interessant om te zien welke keuzes er toen werden gemaakt." Het werk van een eerder bijna vergeten, maar momenteel gevierde kunstenaar als Nola Hatterman kreeg destijds ook een ‘blue dot’.

Annemieke Bosman in gesprek met Jeroen Junte en Eline Pollaert. Jeroen Junte maakte het boek Nieuwe Iconen: Een andere kijk op vier eeuwen Dutch Design, dat dit najaar verscheen.   De meubels waarop we zitten, de kleding die we dragen, de reclames die we zien – ze vertellen de geschiedenis van Nederland. Maar wat maakt Dutch Design eigenlijk ‘Nederlands’? En laten de iconische ontwerpen wel het hele verhaal zien? Zien we onmisbare objecten en ontwerpen over het hoofd? En welke verborgen verhalen gaan hier achter schuil? Jeroen Junte, design- en architectuur journalist bij de Volkskrant, sprak met verschillende professionals uit de design-, mode- en architectuurwereld en vroeg hen om bij te dragen aan een meerstemmige lijst van designiconen waarin alle Nederlanders zich kunnen herkennen. Van de coverfoto van de Molukse latin rock- en funkband MASSADA en het kraaksymbool uit de jaren 80 tot het eigenzinnige tijdschrift BUTT, waarin gays en queers een podium krijgen. Met deze, en nog veel meer andere ontwerpen, koppelt Nieuwe Iconen verrassende historische inzichten aan 400 jaar design met uiteenlopende essays en interviews. Eline Pollaert, cultuurhistoricus bij de Vrije Universiteit Amsterdam, leverde een bijdrage aan het boek Nieuwe Iconen. Pollaert's promotieonderzoek richt zich op de geschiedenis van handicap in Nederland, specifiek Het Dorp in Arnhem.

Annemieke Bosman praat met violist Emma Roijackers. Emma is net terug van een reis naar Centraal Australië waar ze onderzoek deed naar de pied butcher bird, de meest muzikale zangvogel van Australië. Ze vertelt meer over haar reis, deze bijzondere vogel en ze speelt live een improvisatie op de zang van de pied butcher bird.

Shula Tas praat met journalisten Michiel Driebergen en Edwin Koopman over hun vierdelige podcast Dichter aan het front. Hoe blijf je mens aan het front? En hoe is het écht om daar te zijn? In de vierdelige verhalende podcastserie Dichter aan het front - van de makers van de prijswinnende podcast Stad in oorlog - reist verslaggever Michiel Driebergen langs de Oekraïense loopgraven. Daar spreekt hij met dichters, want verrassend veel Oekraïense soldaten blijken te dichten. Via hun persoonlijke notities en poëzie maken zij invoelbaar wat moeilijk in gewone woorden te vangen is. ls verslaggever Michiel Driebergen terugkomt van het front heeft hij tijd nodig om zijn ervaringen te verwerken. Hij spreekt van terugkomen uit ‘een andere zone’, een volledig andere wereld, waar de wetten van het normale leven niet gelden. Wat is die andere zone precies en hoe kun je die onbeschrijflijke ervaring in woorden vangen? Het antwoord komt van de poëzie, want verrassend veel Oekraïense soldaten blijken te dichten. Via hun persoonlijke notities en gedichten proberen zij invoelbaar te maken wat nauwelijks te beschrijven is. Kan hun poëzie, kan de taal, ons dichter bij hun ervaring brengen? In Dichter aan het front staan vier oorlogsdichters en hun werk centraal; Maksym, Yaryna, Oleksiy en Roman. Net zoals de ‘war poets’ uit de Eerste Wereldoorlog, meer dan honderd jaar geleden, geven zij uitdrukking aan de gruwelen van het slagveld. En proberen zij te verwoorden wat er onder extreme omstandigheden overblijft van de mens: 'Waar zijn mijn dromen? Kijk, ze liggen verstopt in de loopgraven.' Maksym weet al dat hij zal omkomen en heeft op zijn onderarm de tekst ‘ik zal sterven’ laten tatoeëren. Dronepiloot Yaryna worstelt met twee uitersten: haar haat voor de Russen en de liefde voor haar jonge dochter, die ze zo mist. Oleksiy haalt dagelijks lijken van het slagveld maar probeert, omringd door de dood, zijn eigen menselijkheid te behouden. Roman is militair psycholoog en het is zijn taak om zwaar getraumatiseerde soldaten op te peppen. Hij blijft er vrolijk onder, ook al weet hij dat de door hem geholpen soldaten waarschijnlijk sterven zodra ze terugkeren naar de voorste linie. Dichter aan het front is een podcast van VPRO’s Bureau Buitenland, gemaakt door Michiel Driebergen, Kateryina Shutalova en Edwin Koopman. In 2023 wonnen de makers de Zilveren Reissmicrofoon voor de podcast Stad in oorlog.

Annemieke Bosman in gesprek met Janneke Budding. Deze maand verschijnt haar nieuwe boek Meesteressen van het penseel. Vrouwelijke kunstenaars in de 17e eeuw. Mannelijke schilders uit de 17e eeuw als Frans Hals, Johannes Vermeer, Jan Steen en Rembrandt kennen we wel. Maar hoe zat het in die periode eigenlijk met vrouwelijke schilders? Waren die er simpelweg niet, was hun werk onder de maat of waren ze mogelijk gewoon vergeten; tussen de kieren van de kunstgeschiedenis geglipt? Waar de klassieken aan vrouwelijke schilders nog een belangrijke rol toekenden, bleven vrouwelijke kunstenaars daarna vrijwel onbekend, tot maar liefst in het midden van de 19e eeuw. Janneke Budding zet dertien kunstenaressen uit de Lage Landen van de 17e eeuw op de troon die hen toekomt. Aan bod komen onder meer: Gesina ter Borch, Judith Leyster, Maria Sybilla Merian, Maria van Oosterwijck, Clara Peeters, Rachel Ruysch en Michaelina Wautier.  Janneke Budding studeerde Engels aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ze gaf jarenlang les in het middelbaar en hoger onderwijs. Ze schreef boeken voor educatieve uitgeverijen en is auteur van een aantal non-fictieboeken waarin vrouwen een belangrijke rol spelen, waaronder Mary Shelley en haar Frankenstein (2024).

Annemieke Bosman in gesprek met Maria Roosen. Het Stedelijk Museum in Schiedam brengt een eerbetoon aan kunstenaar Maria Roosen in de tentoonstelling MARIA ROOSEN – Schrobben Harken Gieten Vegen. Roosen's oeuvre dat meerdan veertig jaar beslaat gaat over het leven en zijn vergankelijkheid en wordt veelvuldig getoond in groepstentoonstellingen waarin het vrouwelijke perspectief centraal staat, op bijzondere erfgoedlocaties en buiten in de publieke ruimte. Stedelijk Museum Schiedam vindt het tijd voor een ode aan een van de grandes dames van de Nederlandse beeldende kunst en brengt voor deze solo ruim zestig werken samen. De tentoonstelling biedt een inkijkje in het brede oeuvre van Maria Roosens werk, haar werkwijze, de manier waarop ze de wereld om haar heen beleeft en hoe ze dat direct in haar werk gebruikt. Centraal staat haar intensieve manier van werken, waarbij alles ontstaat vanuit waarneming, intuïtie en lichamelijkheid. De praktische, herhalende handelingen van haar werkproces zijn een vorm om tot de essentie te komen van dat wat ze wil uitdragen. Vervolgens komt alles samen in ‘gestolde energie’: in zachte en harde materialen als glas, papier en textiel.

Annemieke Bosman praat met pianist Ralph van Raat. Hij keek voor Opium de film Köln 75 over de aanloop naar het legendarische Köln Concert van jazz pianist Keith Jarrett. Keulen, 1975. Tiener Vera Brandes begint al op jonge leeftijd met het produceren en promoten van muziekconcerten. Er staat een groot optreden van jazzpianist Keith Jarrett op de planning, maar door de eindeloze reeks aan onvoorziene problemen zit het haar tijdens de voorbereidingen bepaald niet mee. Toch blijft Vera geloven in de kracht van muziek en zet ze alles op het spel om het grootste soloconcert in de geschiedenis van jazzmuziek te laten plaatsvinden. Köln 75 is een film van regisseur Ido Fluk.

Annemieke Bosman in gesprek met Noukhey Forster, gastconservator van de tentoonstelling Wi Sranan. Surinaamse kunst in beweging in het Museum Cobra in Amstelveen. Museum Cobra brengt een ode aan 50 jaar Surinaamse onafhankelijkheid met een grootschalige tentoonstelling: te zien is een mix van mode, fotografie, schilderijen, installaties en video's. Deze kunstwerken zetten aan het denken over gemeenschap, toekomst en vrijheid. In Wi Sranan toont het Museum Cobra hoe kunstenaars uit Suriname en de diaspora de kracht van verbeelding inzetten om geschiedenis, identiteit en vrijheid te herzien. De tentoonstelling is samengesteld door Noukhey Forster.

Brecht van Hulten praat met choreograaf en artistiek directeur van het Scapino Ballet Nanine Linning over de voorstelling Anima Obscura. Anima Obscura is een multimediale voorstelling over het verlangen naar onsterfelijkheid. In haar eerste productie voor Scapino neemt artistiek directeur Nanine Linning ons mee op een emotionele reis, van de geheimzinnige praktijken van alchemisten tot de hedendaagse experimenten van biohackers. De dansers zijn hoofdrolspelers in de zoektocht naar het ene elixer voor het eeuwige leven. Anima Obscura is een voorstelling voor een groot ensemble dansers waarin choreografie, video-animatie, hologrammen, kostuumontwerp en muziek samensmelten tot een meeslepende theaterervaring. In de voorstelling klinkt het Ein Deutsches Requiem van Johannes Brahms, versneden met een hedendaagse versie door componist Yannis Kyriakides. Harpist Remy van Kesteren of Milana Zaric speelt live en is onderdeel van de choreografie.