Açık Mimarlık

Mimarlıkta Rahatsız Edici Sorular ekibi bu ay mimarlıkta örgütlenme temasını gündemine alıyor ve Mimarlar Odası'na odaklanıyor. Oda seçimlerinin yaklaşması nedeniyle yaptıkları örgütlenme ve odaya üyelik çağrısı çerçevesinde mimarları meslek örgütlerinde bir araya gelmeye davet ediyor. Odanın tarihsel ve güncel durumunu ele alarak sınırlılıklarını ve potansiyellerini değerlendiren ekip, mimarlık işçilerinin mevcut sorunlarına ortak çözümler arayabilmesi için odanın nasıl bir zemin olabileceğini tartışmaya açıyor. Berk Bulut'un moderatörlüğünde Nihal Evirgen ve İdil Elkıran emek ve meslek ekseninde Odalarda başlayacak örgütlenmenin sendikal ve politik örgütlülüklere dönüşme imkanları ve kentsel ortaklıkların oluşturulması için stratejiler gibi çok sayıda konuyu ele alıyor.

Konuğumuz Gürbey Hiz ile doktora çalışmasının konusu olan, Servet-i Fünun dergisindeki kent anlatıları üzerine konuşuyoruz. 1891-1944 yılları arasında yayımlanan Servet-i Fünun, pek çok önemli edebiyatçıyı tanınır ettiğinden öncelikle edebiyatı akla getirse de aslında döneminin bilimsel gelişmelerini halkın anlayabileceği bir dille aktarmak amacıyla kurulmuş bir resimli dergi. Bu nedenle hem dönemi için çok üstün teknolojilerle yüksek kalitede üretilmiş bol görsel içeriyor hem de modern kentlere dair pek çok yeniliğe sık sık yer veriyor. Böyle bir ilgiyle Gürbey Hiz, doktora çalışmasında 1891-1910 yılları arasında yayımlanan sayılardan kent anlatılarını sahne, panayır, sergi gibi farklı temalar üzerinden inceledi, sonrasında bu araştırma genişleyerek Manifold'da "A'dan Z'ye Servet-i Fünun Manzaraları" başlıklı bir yazı dizisine dönüştü. Araştırmadan yola çıkarak ürettiği işler YUNT'ta 11 Ekim tarihinde açılan VarYok sergisinde yer alıyor; sergi 16 Ağustos 2026 tarihine kadar ziyaret edilebilir.

Cenk Dereli ile her ayın son haftasında olduğu gibi mimarlık gündeminden olayları konuşuyoruz: Ankara'da viral olan Ayrancı-Dikmen-Kızılay tabelası yere dair bize ne söylüyor? Aralarında Moda İskelesi, Müze Gazhane gibi yeniden işlevlendirilmiş kültür varlıklarının olduğu 100'den fazla yapının niçin İstanbul Büyükşehir Belediyesi'nden alınması gündemde? New York seçimlerinde belediye başkanı seçilen Zohran Mamdani'nin kampanyasındaki sosyal adalet vurgusu neden önemli, barınma hakkı ve sosyal konuta dair hangi önerileri var, bu öneriler niçin tartışma yarattı? Türkiye'deki güncel sosyal konut projelerinde güncel durum ne?

Mimarlıkta Rahatsız Edici Sorular ekibi bu ay mimarlıkta toplumsal cinsiyet temasını gündemine alıyor ve yalnız mimarlık ve kent alanında değil yaşamın her anında bir mücadele konusu olan bu gündemi iki başlık üzerinden tartışmaya açıp sorular soruyor. İlki mimarlık eğitimi ve çalışma yaşamında toplumsal cinsiyet eşitsizliğinin nasıl ortaya çıktığı, mimarlıktaki güç ilişkilerinin tahakkümü yeniden üretmesi yerine gücün paylaşılarak çoğalmasının mümkün olup olmadığı konusu, ikincisi ise toplumsal cinsiyet eşitliğinin sağlanması için mekanın ve mekan üretim sürecinin etkisi. Nihal Evirgen'in moderatörlüğünde Elif Bek ve Duygu Gören bu iki başlık üzerinden pedagojik açıdan ikili karşıtlıklar yerine çoklu olasılıkları değerlendirerek mimarların ve mimarlığın dönüştürücü rolüne vurgu yapıyor ve en sonunda 25 Kasım'da herkesi "Kadına yönelik şiddete karşı uluslararası mücadele günü"nde alanlara davet ediyor. 

Türkiye mimarlık kültüründe çok önemli yeri olan, 1989 yılından beri yayımlanan Arredamento Mimarlık dergisi, mevcut ekonomik koşulların ağırlığı gerçekçesiyle mayıs ayında yayınına "mola" verdiğini duyurdu. Yayına ara verme kararı nasıl alındı, bu duyurudan sonra hangi gelişmeler oldu? Bu durum bize mimarlık yayıncılığının bugünüyle ilgili neler gösteriyor, Türkiye'de ve dünyada durum nasıl, yeni eğilimler ve potansiyeller neler? Arredamento Mimarlık, Betonart ve bi_özet’i yayımlayan Binat Mimarlık Medya Grubu kurucusu Banu Binat ile konuşuyoruz.

Cenk Dereli ile her ayın son haftası mimarlık gündeminden gelişmeleri değerlendirdiğimiz programlardan bir yenisini sunuyoruz. 2-5 Ekim tarihleri arasında gerçekleşen ve Cenk'in de bir panelinde yer aldığı Kayseri Mimarlık Festivali'nden izlenimleri, 3-9 Kasım tarihleri arasında düzenlenecek Antalya Mimarlık Bienali'nden haberleri paylaşıyoruz. Malatya'nın Darende ilçesindeki 4 bin yıllık tarihe sahip Aslantaş heykellerinin Malatya Müzesi'ne taşınması kararı sonrasındaki tepkileri, Göbeklitepe'deki GT2 alanının ziyarete açılmasını konuşuyoruz. Paris'teki Centre Pompidou'nun Moreau Kusunoki ve Frida Escobedo tarafından yenilenmek üzere 5 yıllığına ziyarete kapanması üzerinden yapının mimarlık tarihindeki önemini, yeni müze projesini, benzer başka örnekleri tartışıyoruz.

İlhan Tekeli Şehircilik Kültürü Vakfı'nın düzenlediği Ankara Şehircilik Bienali, bu yıl 13-19 Ekim tarihleri arasında gerçekleşti. Paneller, kent yürüyüşleri, belgesel gösterimleri, odak grup çalışmaları, yuvarlak masa tartışmaları gibi farklı etkinliklerin olduğu bienal ayrıca, şehircilik ve kent tarihi alanlarında emek vermiş hocaların armağan kitaplarının lansmanlarına ev sahipliği yaptı. Ali Cengizkan, Ayda Eraydın, Murat Güvenç, Semahat Özdemir, Ali Türel'in armağan kitapları İdealkent Yayınları'ndan çıktı. Konuğumuz Ankara Şehircilik Bienali genel koordinatörü Funda Erkal ile bienali değerlendiriyor ve geleceğe dair düşüncelerini konuşuyoruz.

1985 yılından beri her yıl ekim ayının ilk pazartesi günü Dünya Mimarlık Günü olarak kutlanıyor ve her yıl bu gün farklı bir tema taşıyor. Uluslararası Mimarlık Birliği, bu yılın Mimarlık Günü temasını "Design for Strength" (Güç için Tasarım) olarak belirledi. Bu tema, bugünün sosyal, ekonomik, ekolojik krizler çağında mimarlığın toplulukları güçlendirmek, onarmak ve restore etmek, yeni koşullara adapte olmak için potansiyellerine işaret ediyor. Dünya Mimarlık Günü vesilesiyle de pek çok ülkede mimarlıkla ilgili çok çeşitli etkinlikler düzenleniyor. Bu programda Türkiye'nin farklı şehirlerinde devam eden ya da yakın zamanda gerçekleşecek olan mimarlık etkinliklerine yer veriyoruz; Kayseri Mimarlık Festivali, Açık Kapı Mimarlık Festivali, Adana Mimarlık Festivali, Antalya Mimarlık Bienali bunlar arasında. Programın ikinci yarısında, Türkiye'deki mimarlık festivallerinin en gençlerinden olan, bu yıl ikincisi düzenlenen Adana Mimarlık Festivali'ne kulak veriyoruz. 23-25 Ekim tarihleri arasında "Güneye Bakmak" temasıyla gerçekleşecek olan festivali, küratörü Heval Zeliha Yüksel anlatıyor.

Mimarlıkta Rahatsız Edici Sorular ekibi bu ay mimarlıkta emek ilişkilerini ve sınıfsal pozisyonları eğitimden başlayıp çalışma yaşamına uzanacak biçimde tartışmaya açıyor. Mimarlıkta eğitimden itibaren başlayan kimlik inşası, çok çalışmaya övgü, yaratıcılık miti gibi olguların çalışma yaşamındaki güvencesizlik ve geleceksizlik koşulları ile ilişkisi, mimarlığın hangi sınıfa hizmet ettiği ve mimarın kendisinin günümüzdeki sınıfsal koşulları, “beyaz yaka”, “yaratıcı sınıf”, “entellektüel emek” kavramları ile “iyi mimarlık” ya da “biz mimarlar” tanımlarının içeriği hakkında akıl yürütüyor. Nihal Evirgen‘in moderatörlüğünde Utku Kan ve Berk Bulut eleştirel bir gözle mimarlığın medyadaki temsilinden mimarlık işçilerinin sınıf ve emek eksenli örgütlenme pratiklerine kadar pek çok konuyu ele alıyor.

Bu programda Esra Sert, Emel Öztürk ve Erva Sayar ile İstanbul’un kentsel metabolizması üzerine konuşuyoruz. Kentsel metabolizma kavramı, kenti tıpki bir organizmadaki gibi farklı sistemlerin ve akışların bir arada olduğu karmaşık bir yapı olarak görüyor, farklı zamanlardan olguların, canlı ve cansız varlıkların, ağların, mekanların birbiri ile ilişkisini inceliyor. İstanbul’un kentsel metabolizması üzerine doktora çalışmasının ardından Esra, bu ilişkileri interaktif ve dijital bir harita arayüzünde kullanıcılarla paylaşmak için bir araştırma projesi yürüttü ve bu araştırmanın çıktısı “Urban Metabolism of Istanbul” internet sitesi oldu. İnternet sitesinde İstanbul’un plajları, su yolları, bulvarları, taş ocakları, santralleri, depoları, rıhtımları, fidanlıkları, havalimanları, planlanan Kanal’ı gibi farklı mekanlarının birbirleriyle ve başka aktörlerle ilişkileri takip edilebiliyor. Bu ilişkilerin emek ve güç dinamikleri ile zaman zaman nasıl sekteye uğradığı, kontrol edildiği ya da manipüle edildiği keşfedilebiliyor. Esra ve proje ekibinden Emel ve Erva ile kentsel metabolizma kavramını, geliştirdikleri internet sitesinden kimi içerikleri, haritalama süreçlerini ve kenti böyle bir perspektiften keşfetmenin potansiyelleri üzerine konuşuyoruz.

Cenk Dereli ve Yağmur Yıldırım mimarlık gündemini değerlendiriyor; sonbaharla hareketlenen İstanbul’da etkinlikler, İstanbul Bienali, MARUF, ve geçtiğimiz günlerde hayatını kaybeden Nicholas Grimshaw...

Halk sağlığı ve kamusal hijyen endişeleri geç Osmanlı-erken Cumhuriyet İstanbul'unu nasıl şekillendirdi? Özellikle tüberküloz, frengi, fuhuş ve kürtaj üzerine resmi söylemler neydi, bunlar kent coğrafyasına ve gündelik yaşama nasıl yansıdı? Kamusal hijyenin ideoloji ve toplumsal cinsiyete ilişkisini nasıl takip edebiliriz? Konuğumuz Zehra Betül Atasoy ile bu sorularla modern İstanbul'a bakıyoruz.

Mimarlıkta Rahatsız Edici Sorular ekibi, bu ayki programda mimarlık eğitiminde müfredatın rolünü eleştirel biçimde ele alarak, sorunlar ve çözüm önerileri ile birlikte farklı açılardan tartışmaya açıyor. Mimarlığın tanımlanmasında müfredatın yeri, kapitalist piyasa mekanizmalarının müfredata etkisi, öğretim üyelerinin ve öğrencilerin karar süreçlerine katılımı, kurum kültürü, güvencesizlik ve belirsizlik ortamında eğitimin niteliği gibi başlıkları derinlikli biçimde değerlendirerek, müfredatta ne gibi onarımların mümkün olabileceğine dair akıl yürütüyor. Nihal Evirgen'in moderatörlüğünde Sezin Sarıca ve Ülkü Karakaş mimarlıkta değerlendirme kriterlerinden enformel eğitim ortamlarına, stajlarda işçi sağlığı ve iş güvenliğinden üniversite öncesi eğitimin önemine kadar müfredatı etkileyen ve ondan etkilenen çok sayıda konuya incelikli biçimde değiniyor. 

Cenk Dereli ile her ay yaptığımız gündem değerlendirmesi programlarının bir yenisinde daha çeşitli güncel konulara değiniyoruz; su kıtlığı, İzmir Fuarı ve Kültürpark'taki restorasyon çalışmaları, ekolojik sürdürülebilirlik, "geleceğin kenti" fenomeni, Kadıköy Caferağa Mahallesi'nde afet toplanma alanının Vakıflar Genel Müdürlüğü'nce lüks konut projesi ihalesine çıkarılması, son günlerde farklı şehirlerde yolumuzun kesiştiği tasarım ve sanat programlarını konuşuyoruz.

Bu programda Cenk Dereli, Mert Eyiler, Sinan Omacan, Yıldız Salman ile beraberiz; depreme dayanıksız olduğu gerekçesiyle hakkında yıkım kararı verilerek kamuya kapatılan ve eserlerinin taşınmasına başlanan Antalya Arkeoloji Müzesi gündemimizde. Tekeli-Sisa-Hepgüler tasarımı yapının niçin ve nasıl kültür varlığı olarak korunması gerektiğini, yıkım kararının nasıl verildiğini, yerine bedelsiz olarak projelendirilmiş olan yeni müze yapısını, müzenin yıkılmaması için sivil toplumda devam eden girişimleri konuşuyoruz.

Beykoz'daki tarihi Sümerbank fabrikasında Kundura Hafıza Arşiv ve Araştırma Merkezi, 14-17 yaşındaki gençler için beş günlük bir yaz okulu düzenliyor. Bu okul, yakın zamanda dernekleşen Kundura Hafıza'nın kültürel mirasla ilgili yürüttüğü çeşitli çalışmaların bir parçası. 18 Ağustos'ta başlayan yaz okulu programını ve devam eden çalışmaları ekipten Figen Tokgöz ve Nurtaç Buluç ile konuşuyoruz.​​​​​​​Programın ikinci yarısında ise Hülya Ertaş ve Cenk Dereli ile beraberiz; tescil başvurusu reddedilerek hakkında yıkım kararı verilen ve yerine yeni bir müze yapısı projelendirilmiş olan Antalya Arkeoloji Müzesi'ni "yapmama" fikri üzerinden konuşuyoruz. Avrupa'da son dönemde yeni bina yapmama akımının nasıl ve niçin etkili olduğuna, bu konudaki güncel tartışmalara, yerel yönetimler ve sivil toplumdaki uygulamalara değiniyoruz. 

Mimarlıkta Rahatsız Edici Sorular ekibi, The Architecture Lobby’nin 19. Venedik Mimarlık Bienali’nde yer alan “Organizing in the Lobby” başlıklı sergisinin bir paydaşı olarak Temmuz ayında gerçekleştirdiği bienal ziyaretini ve izlenimlerini açılış dönemi ile karşılaştırmalı biçimde aktarıyor. Bienale eleştirel bir gözle yaklaşırken onu aynı zamanda bir örgütlenme zemini olarak değerlendiren mimarlık işçilerinin buluşmasında da Türkiye’yi temsilen bulunan ekip, dünyanın farklı yerlerinden mimarlık pratiği ve çalışma rejimine dair tabloyu değerlendiriyor. Uluslararası mimarlık işçileri ve emek örgütleri ile gerçekleştirdikleri toplantıdan öne çıkan farklı strateji ve yöntemleri, mimarlık eğitimi, sendikalaşma, iklim krizi ve uluslararası örgütlenme başlıkları altındaki tartışmaları ve bu etkileşimin gelecek adımlar için sunabileceği katkıları tartışmaya açıyor.

Arif Hikmet Koyunoğlu döneminin aykırı bir mimar karakteri; mimarlığın yanı sıra fotoğrafçılık, savaş muhabirliği, aşçılık, sporculuk, meyhanecilik, tayfalık, galericilik, tesisatçılık, antrenörlük, vaizlik gibi çok farklı işleri ömrüne sığdıran biri. Köklü bir aileye mensup, babasının on yaşındayken kendisine hediye ettiği fotoğraf makinesi ile fotoğrafa merak salıyor. Sanayi-i Nefise Mektebi'ndeki öğrencilik yıllarının ardından işgal İstanbul'unda iş bulamadığından Yeraltı Fotoğrafhanesi'ni açıyor ve fotoğrafçılıkla geçimini kazanıyor. Fransız işgal kuvvetleri ile sorun yaşıyor ve sahte kimlik çıkararak Ankara'ya gidiyor. Birinci Dünya Savaşı'nda Kafkas Cephesi'nde savaşıyor, cepheye giderken yolda Anadolu'yu fotoğraflıyor. Cumhuriyet döneminin ilk anıtı olarak Dumlupınar Anıtı projesi kendisine Atatürk tarafından veriliyor. Maarif Vekaleti Binası, Çocuk Esirgeme Kurumu, Türk Ocağı gibi yeni rejimin anıtsal yapılarını inşa ediyor. 1980 yılında Devlet Sanatçısı ünvanı alan ilk mimar oluyor. Bu ilginç mimarın Suna ve İnan Kıraç Vakfı'na bağışlanan arşivinden cam negatifler, asetatlar ve baskı fotoğraflarla kurgulanan bir sergi İstanbul Araştırmaları Enstitüsü'nde ziyarete açıldı; proje ekibinden Gülru Tanman ve Mustafa Ergül ile Arif Hikmet Koyunoğlu üzerine konuşuyoruz.

Cenk Dereli ile her ayın son haftasında gündemdeki konuları değerlendirirken bu ay Avrupa'daki aşırı turizm karşıtı kitlesel protestoları ve Antalya Arkeoloji Müzesi'nin yıkım kararını konuşuyoruz. Dünyanın en zengin üçüncü kişisi Jeff Bezos ve Lauren Sanchez'in Haziran ayında Venedik'te gerçekleşen ve 40-48 milyon Euro harcandığı tahmin edilen düğün töreni kentte çok sayıda protesto gösterisine neden oldu. Düğün misafirlerinin kaldığı adaların kamuya kapatılması, alınan olağanüstü tedbirler ve Venedik'in kırılgan ekosisteminin aşırı turizmde daha da kırılgan hale gelmesi tepkilerin nedeniydi. Bu yaz Barcelona, Mallorca, Lizbon'da da aşırı turizme karşı binlerce kişinin katıldığı eylemler gerçekleşti, kimi kentlerin idareleri daha sürdürülebilir turizm modelleri için kimi kararlar aldı.Bir başka konumuz ise 53 yıldır hizmet verdikten sonra depreme dayanıklı olmadığı gerekçesiyle hakkında yıkım kararı verilen, tescil başvurusu reddedilen Antalya Arkeoloji Müzesi. Tekeli-Sisa-Hepgüler tasarımı olan ve Türkiye'de yarışma ile yapılan ilk müze binası olan bu yapı, 1988 yılında Avrupa Konseyi Özel Ödülü'nü almıştı. Yapının mimarlarından Doğan Tekeli, yıkım kararını gazete haberinden öğrendiğini belirtirken yeni bir proje için 2,5 milyar liralık bütçe ayrılan müzenin mevcut yapısının 100 milyon TL ile güçlendirilebileceğine dikkat çekiyor.   

Ertuğ Uçar ile Can Yayınları'ndan çıkan İstanbulin kitabını konuşuyoruz. Kendisinin İstanbul'da sık sık yaptığı yürüyüşler ve şehrin farklı anlarını çizdiği eskizlerden yola çıkarak yazdığı öykülerin ve çizimlerin bir araya geldiği kitap, İstanbul'u merdivenleri, yokuşları, kemerleri, sabah işe gidenleri, otobüs bekleyenleri, tamir atölyeleri, çaycıları, pasajları, köpekleri, kedileri ve pek çok başka sakiniyle anlatıyor.