Azja Kręci - podkast Pięciu Smaków

Powszechnie wiadomo, że Indie to różnorodny, dynamiczny i nieco osobny rynek filmowy, z własną mitologią i z gwiazdami, które występują w potężnych, coraz bardziej rozbuchanych superprodukcjach. Te gromadzą tłumy w kinach i często budzą gorące dyskusje, w skrajnych przypadkach przeradzające się w protesty i zamieszki.  Czemu właściwie tak jest? Skąd w Indiach tradycja tak monumentalnych filmów i bohaterów, którzy mają w organizmie więcej testosteronu niż krwi? Jak dyskurs polityczny wpływa na treść tych dzieł? Wreszcie - po które blockbustery warto sięgnąć, kiedy zaczyna się przygodę z tym kinem? Które z tych dzieł lubimy najbardziej?  Zapraszamy do wysłuchania rozmowy z Moniką Nowakowską, sanskrytolożką z Katedry Azji Południowej Uniwersytetu Warszawskiego, miłośniczką i znawczynią kina indyjskiego.

Bohaterem 74 odcinka Podkastu Pięciu Smaków jest Lee Chang-dong, jeden z najbardziej cenionych mistrzów kina koreańskiego XXI wieku, którego retrospektywa jest częścią programu 25. Nowych Horyzontów. Lee zadebiutował jako reżyser mając 43 lata, będąc już uznanym pisarzem. Po dramacie gangsterskim "Zielona ryba" z 1997 r. zrealizował jeszcze pięć filmów, które zebrały worek nagród na największych światowych festiwalach. Każde dzieło Lee jest autorskim tryumfem, dowodem na jego głęboki humanizm, oferując pełne empatii wejrzenie w psychikę bohaterów, znajdujących się zazwyczaj na życiowym zakręcie. Posłuchajcie podkastu, oglądajcie filmy Lee Chang-donga!

Po ekranach polskich kin wędruje właśnie "Shambhala" Mina Bahadura Bhama, która zachwyciła publiczość 18. edycji Pięciu Smaków. Jest to opowieść o Pemie, mieszkającej w wiosce położonej wysoko w Himalajach. Kiedy znika Tashi, jeden z jej trzech mężów, a mieszkańcy zaczynają plotkować o jej ciąży, dziewczyna postanawia go odnaleźć. Rusza w długą drogę, aby stanąć w obronie swojego dobrego imienia i dowiedzieć się więcej o samej sobie. Premiera filmu to okazja, aby przyjrzeć się nie tylko temu pięknemu filmowi, ale także jego ojczyźnie, rzadko obecnej w naszej przestrzeni medialnej. Do rozmowy zaprosiliśmy Iwonę Szelezińską, autorkę książki "Kopnij piłkę ponad chmury. Reportaże z Nepalu" oraz właścicielkę biura podróży Miejsca. Opowiada ona o Nepalu, jego historii, geografii, a także o filozofii, w myśl której żyją buddyjskie społeczności, zamieszkujące wyższe partie Himalajów. Poruszamy także kwestię sytuacji żyjących tam kobiet. Zapraszamy do słuchania. 

Aż trudno uwierzyć, że dopiero w 72 odcinku podkastu opowiadamy o Akirze Kurosawie, jednym z największych reżyserów w historii kina. To on rozsławił na cały świat kinematografię japońską filmami, które do dzisiaj zachwycając pięknem, czystością narracji i innowacyjnością w realizacji scen akcji. Dzięki swojemu wyjątkowemu kunsztowi i zrozumieniu tego, jak działa kino, Kurosawa stał się jednym z najbardziej wpływowych i inspirujących twórców w historii. Bez jego filmów światowa popkultura wyglądałaby dzisiaj znacznie ubożej. Np. "Gwiezdne wojny" Lucasa, "Za garść dolarów" Leone czy "Rzut na matę" Johnniego To - każde z tych dzieł swój początek znalazło w fascynacji filmami twórcy zwanego Beethovenem wśród reżyserów. Zapraszamy do wysłuchania odcinka, w którym opowiadamy jak mocny wpływ na innych twórców, zarówno zachodnich jak i azjatyckich, miał Akira Kurosawa.

Nowy sezon podkastu zaczynamy od mocnego B. Z okazji premiery hollywoodzkiej produkcji "Mickey 17" rozmawiamy o imponującej karierze mistrza Bong Joon-ho, najważniejszego twórcy Nowego Kina Koreańskiego. Bong zadebiutował w roku 2000 wprawiającą w dyskomfort komedią "Szczekające psy nigdy nie gryzą", która kompletnie się nie sprzedała w kinach, ale udowodniła, że ten socjolog z wykształcenia ma świetne oko do absurdów codzienności współczesnej Korei. Kolejna próba, "Zagadka zbrodni" z 2003 roku, to już kompletne arcydzieło, najwybitniejszy filmowy kryminał XXI wieku. Od tego czasu Bong konsekwentnie podnosi poprzeczkę dla kina koreańskiego, z powodzeniem mierząc się z różnymi gatunkami i konwencjami. To, co łączy jego filmy, to zainteresowanie społeczeństwem, jego strukturą, mechanizmami poddawania się autorytarnym władzom, głęboko wdrukowaną w nas potrzebą wolności. Czy warto było czekać na "Mickey 17" prawie sześć lat? Który film Bonga jest naszym ulubionym?  Posłuchajcie.

Tokio to największa metropolia na świecie – dlatego stała się bohaterem tegorocznej pięciosmakowej sekcji. To gigantyczna przestrzeń, na którą składają się liczne odnogi – wśród nich przeróżne opowieści, historie, anegdotki. Tokio ma jednak wiele twarzy, a piękno tego miasta tkwi poza głównym kadrem – w ukrytych uliczkach podmiejskich dzielnic, daleko od utartego szlaku. To tam odnaleźć możemy niewielkie sklepiki rzemieślnicze, prowadzone od pokoleń knajpy specjalizujące się w tokijskich daniach, czy lokalne bary ze swoim unikalnym rytmem. Tokio można poznać poprzez filmy, ale nic nie równa się doświadczeniu bezpośredniemu. Oddajemy zatem głos tym, którzy to Tokio znają, a nawet czują się w jakby sami byli w połowie tokijczykami. O swoich doświadczeniach mieszkania przez kilka lat w Tokio w podkaście Pięciu Smaków opowiada Piotr Milewski – pisarz, autor książek o Japonii, w tym opublikowanej niedawno “Tokio. Opowieści z Dolnego Miasta”. W rozmowie z Łukaszem Mańkowskim, kuratorem tokijskiej sekcji, opowiedzą o swoich zetknięciach z licznymi obliczami japońskiej stolicy.

Jednym z najciekawszych głosów Hongkońskiej Nowej Fali jest Stanley Kwan – oddany obserwator przemian modernizującego się Miasta Pachnącego Portu, którego filmowa poezja wybrzmiewała w melodramatach o emocjonalnym pogubieniu. Jego spojrzenie na Hongkong jest fascynujące, ale też wymykające się etykietom i tendencjom – każdy z jego filmów jest zupełnie odrębny, jakby zrealizowany przez innego twórcę. Jesteśmy pewni, że magiczne historie Kwana złamią wam serce, ale też otulą tym wyjątkowym poczuciem filmowej melancholii, która jesienią smakuje najlepiej. W najnowszym odcinku podkastu staramy się rozszyfrować autorskie inspiracje Kwana i jego artystyczne dążenia – do Marcina Krasnowolskiego i Łukasza Mańkowskiego dołączył Maciej Satora, krytyk filmowy związany z Filmwebem i prawdopodobnie jeden z większych fanów twórczości Kwana w Polsce.

Kwestie dotykające stanu naszej planety coraz częściej pojawiają się w kinie współczesnym. To też punkt wyjścia dla sekcji “Focus: Środowisko”, która pokazuje nieszablonowe strategie rozbrajania ekologicznych lęków w różnorodnej selekcji – od klasyki kina gatunkowego, absurdalne komedie, po kojące slow cinema. Czy te siedem filmów, które składają się na sekcje “Focus: Środowisko”, wnoszą coś nowego w kwestiach kina wyczulonego ekologicznie? Jaki jest ich wspólny mianownik? Co łączy zemstę japońskiej syreny z wielkim monstrum, budzącym się do życia w seulskiej metropolii? Na powyższe pytania odpowiedzą kurator sekcji Łukasz Mańkowski oraz Asia Najbor – krytyczka filmowa, laureatka konkursu dla krytyków filmowych im. Krzysztofa Mętraka, dla której kwestie środowiskowe są ważnym aspektem poetyki filmów.

"Odrestaurowana klasyka" to nowa sekcja na Pięciu Smakach i o niej właśnie rozmawiamy w tym odcinku podkastu. Pokazujemy tu dzieła starsze, które dzisiaj mają status wybitnych czy kultowych. Wszystkie przeszły niedawno rekonstrukcję cyfrową i ponownie trafiły do światowego obiegu festiwalowego, na nowo wprawiając widzów w zachwyt. Pokazy tych filmów na Festiwalu to często pierwsza okazja, żeby zobaczyć je po Polsce na dużym ekranie. Tak jest np. z niezwykłą komedią "Shanghai Blues" w reż. Tsui Harka - jednego z najważniejszych twórców kina popularnego na świecie. Klasyka na 18. Pięciu Smakach kryje się także w sekcjach "Tokijskie Opowieści" i "Focus: Środowisko", w rozmowie zwracamy uwagę na nasze ulubione tytuły. Zapraszamy do słuchania!

To pierwszy taki odcinek Podkastu Pięciu Smaków. Na dzień przed ogłoszeniem programu festiwalu, zebraliśmy się, aby porozmawiać o tym, jak ten program wygląda. Na jakie sekcje się zdecydowaliśmy w tym roku i co się w nich znajdzie? Z obecności których filmów bardzo się cieszymy, na co chcielibyśmy zwrócić szczególną uwagę? Odpowiadamy także na Wasze pytania, dotyczące festiwalowej kuchni. Jak wygląda selekcja na Pięciu Smakach, ile osób bierze w niej udział? Czy widzowie mogą mieć wpływ na to, jakie filmy są wyświetlane na festiwalu? Rozmowę prowadzi Marta Dymek, producentka festiwalu.

Na ekrany polskich kin wraca "Oldboy", wielki sukces Park Chan-wooka z 2003 roku, pierwszy film Nowego Kina Koreańskiego, który zrobił międzynarodową karierę. W 65 odcinku podkastu zastanawiamy się jaki jest "Oldboy" dwie dekady później. Przypominamy kontekst powstania filmu i analizujemy jego znaczenia. Jakie nastroje panowały wśród młodych twórców w 2003 roku? Jakie było wówczas koreańskie społeczeństwo? Czemu Park sięgnął po aż tak dużą porcję przemocy? Czy Oh Dae-su, zagrany znakomicie przez Choi Min-sika, jest najbardziej tragiczną postacią tej intensywnej opowieści o okrutnej zemście? I czy ten film się w ogóle zestarzał? Odcinek powstał we współpracy z Velvet Spoon, dystrybutorem odrestaurowanej wersji filmu.

W sierpniowym odcinku podkastu odchodzimy od premier i innych aktualności by spojrzeć na filmową Azję z dystansu. Staramy się odpowiedzieć na ważne pytanie: jak ugryźć kino azjatyckie? Od czego zacząć, aby z przyjemnością zanurzyć się w arcybogatym świecie filmów np. japońskich, chińskich, południowokoreańskich? Kinematografie te od dekad zachwycają bogactwem i oryginalnością, będąc jednocześnie ważną częścią składową światowej tradycji filmowej. W mainstreamowym dyskursie są one jednak czymś osobnym, trudnym, odłączonym od naszej kultury. Celem rozmowy jest odczarowanie tego myślenia i pokazanie, że bez znajomości tej części kina nie da się zrozumieć X muzy. Proponujemy kilka strategii, które pomogą wejść w ten świat. Opowiadamy także o swoich początkach - o tym, co sprawiło, że filmy z tego kontynentu stanowią dzisiaj podstawę naszego kinofilskiego menu.

W najnowszym odcinku podkastu przyglądamy się twórczości Nagisy Ōshimy, filozoficznego nestora japońskiej nowej fali, i jednego z najbardziej niepokornych reżyserów w historii  kina. Wgłębiamy się w konteksty polityczne, jakie dominowały w jego nowofalowych poszukiwaniach, w centrum stawiając temat miejskiej przestrzeni – gęstego od tematów i kontekstów Tokio. Zerkamy w lata 60. – dekadę krwawych protestów nazywaną często „sezonem polityki”, podczas której przepełniona od od happeningów, performensów, i demonstracji stolica Japonii staje się żywą sceną dla powojennych drgań. W spojrzeniu Nagisy Ōshimy miasto dalekie jest od stereotypowego wyobrażenia japońskiej harmonii. Na próżno szukać w nim pocztówkowych obrazków, jakie utarły się w kinie głównego nurtu okresu klasycznego. Na pierwszym planie istnieje za to żarliwa potrzeba rejestrowania aktualności i topikalności – w jego filmach miasto jest odbiciem pokoleniowych rozczarowań i kolektywnych starć. Tokio w oczach Ōshimy to Tokio to przestrzeń batalii – nasączone wrogością i nieufnością; to miasto zatłoczone, ciasne, klaustrofobiczne, i oblepiające; i wreszcie, to miasto przekrętów i wymuszeń, z którymi mierzą się młodzi – ulubieni bohaterowie nowofalowych historii Ōshimy. W podkaście skupiamy się na tle historycznym i omawiamy szerzej trzy filmy z rozległego dorobku Ōshimy. Rozmawiamy o nowofalowym manifeście – Nagiej młodości, która wprost rozliczała się z niespokojną atmosferą początku lat 60.; staramy się odszyfrować znaczenia Dziennika złodzieja z Shinjuku, performatywnym musicalu rejestrującym żywe kontrkulturowe tło miasta; a także skupiamy się na Po wojnie tokijskiej – zadając sobie pytanie, co jest tytułową wojną. Pierwsza w Polsce retrospektywa twórczości Nagisy Ōshimy została przygotowana we współpracy Pięciu Smaków z Festiwalem Nowe Horyzonty.

W czerwcowym odcinku podkastu wracamy do wątków, które pojawiały się tu już wcześniej. Wielokrotnie opowiadaliśmy o Park Chan-wooku, analizowaliśmy też zjawisko kina Amerykanów azjatyckiego pochodzenia. Czy mogliśmy więc pominąć nowy serial koreańskiego mistrza, zaadaptowany z nagrodzonej Pulitzerem książki pisarza, którzy przybył do Stanów Zjednoczonych jako dziecko, po upadku Sajgonu? "Sympatyk" to, zrealizowana z dużym rozmachem i z wizualnym oraz narracyjnym błyskiem, opowieść o Kapitanie - Wietnamczyku, który po przegranej wojnie trafia do Kalifornii wraz z wieloma rodakami. Próbuje on znaleźć dla siebie miejsce w nowej rzeczywistości, ale skrywa też mroczną tajemnicę - jest szpiegiem i raportuje towarzyszom z Północy. Życie Kapitana naznaczone jest pęknięciem i rozdwojeniem jaźni, funkcjonuje zawsze pomiędzy, w strachu i w niepewności.  Zastanawiamy się czemu jeden z najlepszych współczesnych reżyserów wziął się za ekranizację powieści Vieta Nguyena i czy ten amerykański serial, pełen przemocy, ale też czarnego humoru, koresponduje w jakiś sposób z jego wyrazistą koreańską twórczością. Analizujemy bogate konteksty historyczne oraz kulturowe tej opowieści. Dlaczego mocno ucharakteryzowany Robert Downey Jr. gra tu wiele postaci? Co "Sympatyk" mówi o podejściu Hollywoodu do wojny w Wietnamie? 

Na ekrany polskich kin wchodzi właśnie "Monster" Hirokazu Koreedy, nagrodzony za najlepszy scenariusz w Cannes w 2023 roku.   Na kolejne filmy twórcy, który dość niepostrzeżenie stał się najważniejszym przedstawicielem japońskiego kina, czeka z niecierpliwością art-housowa publiczność na świecie. Koreeda przyzwyczaił  widzów do pozornie prostych filmów, które należy chyba nazwać obyczajowymi. Kamera przygląda się bohaterom bez moralizatorstwa, ze spokojną zadumą i zrozumieniem dla ich słabości. Koreeda zadebiutował w fabule w latach 90., już jako doświadczony dokumentalista, od razu dając się poznać jako twórca wyjątkowy. W podkaście rozmawiamy więc o "Monsterze", ale przyglądamy się też wczesnym arcydziełom mistrza. Są one mało znane w Polsce, a pojawiają się już w nich jego ulubione tematy - świat dziecięcy, rodzinne relacje, refleksja nad istotą życia. Które z filmów Koreedy są naszymi ulubionymi? W jaki sposób wykształcił on w sobie tak rzadki dar obserwacji ludzkiej natury? Czy jest następcą samego Ozu, czego wielu krytyków by chciało?   Odcinek zrealizowany został we współpracy z Best Film, dystrybutorem filmu.

Quentin Tarantino - cudowne dziecko kina, bezczelny autor z wielkim talentem, rozbuchanym ego i z tysiącami filmów w głowie. Zadebiutował w 1992 roku "Wściekłymi psami", które tchnęły nowego ducha w niezależne kino amerykańskie, proponując świetnie napisane dialogi, dużo przemocy i czarny humor. A także coś jeszcze - scenariusz, który był podejrzanie podobny do pewnego hongkońskiego filmu policyjnego z roku 1987... W 60. odcinku podkastu przyglądamy się bliskim związkom Tarantino z kinem azjatyckim. Jak "pożyczał" z ulubionych filmów sceny, motywy, piosenki, a nawet aktorów? Jak ta strategia ewoluowała wraz z rosnącą pozycją reżysera? Czy "Kill Bill" jest listem miłosnym do kina sztuk walki, czy jego czystą eksploatacją? Zapraszamy do słuchania!

Godzilla po raz pierwszy wyłonił się z wody w 1954 roku, aby siać terror i przerażenie w filmie Ishiro Hondy z efektami epecjalnymi Eiji Tsuburayego. Mocno poturbowani wojenną klęską, Japończycy z entuzjazmem przyjęli opowieść ucieleśniającą ich zbiorowe traumy i lęk przed śmiertelną mocą broni jądrowej. Kolejne liczne filmy kaiju były tylko kwestią czasu i sprawiły, że Godzilla stał się jedną z największych ikon światowej popkultury. Z okazji 70 urodzin oryginalnej "Godzilli" studio Toho zrealizowało w 2023 roku "Godzillę minus jeden". Film niespodzianie stał się przebojem także w polskich kinach, wykorzystując zmęczenie płaskimi i pozbawionymi serca produkcjami z Hollywoodu.  W 59 odcinku podkastu przyglądamy się Godzilli, opowiadamy o jego historii i analizujemy znaczenia, które przynosi ze sobą z dna oceanu. Zapraszamy do słuchania!

Hayao Miyazaki, wybitny japoński autor, stojący za sukcesami Studia Ghibli, żegnał się ze swoją publicznością parokrotnie. Wydawało się, że rozliczeniowy "Zrywa się wiatr" z 2013 roku będzie jego ostatnią animacją, ale okazało się, że artysta nie potrafi siedzieć bezczynnie. Prace nad kolejnym filmem trwały parę lat, a budżet urósł do najwyższego w historii japońskiego kina. Co znamienne, studio Ghibli zamiast rozbuchanej kampanii reklamowej zaproponowało widzom jedynie... enigmatyczny plakat. Pozostało czekać. Kiedy film wszedł do kin, stało się jasne, że mistrz nadal jest w niezwykłej formie. Bohaterem "Chłopca i czapli" jest Mahito, który po stracie matki wyjeżdża z ojcem na wieś. Tu staje się uczestnikiem niesamowitych wydarzeń, prowadzących do równoległych światów, zaludnionych przez barwne postaci. To pełna znaczeń i symboli opowieść o dorastaniu, o radzeniu sobie ze stratą, wreszcie o roli i odpowiedzialności artysty... W 58. odcinku podkastu rozmawiamy o "Chłopcu i czapli" i zastanawiamy się nad przesłaniem filmu. Co symbolizuje czapla? Na kim wzorowani są bohaterowie filmu? Wreszcie - czy jest to pożegnanie Miyazakiego i zamknięcie pewnego etapu działalności Studia Ghibli? Serdecznie zapraszamy do słuchania. Odcinek powstał we współpracy ze Stowarzyszeniem Nowe Horyzonty, dystrybutorem filmu w Polsce.

W ostatnim odcinku naszego festiwalowego podkastu w 2023 roku, zapraszamy na rozmowę o najciekawszych serialach, które przykuły naszą uwagę w tym sezonie. Nie ma wątpliwości, że ten format rozrywki ma się obecnie świetnie także w Azji, miejscami nawet lepiej niż kino - tak jest np. w Korei Południowej. Jakie są przyczyny tego stanu rzeczy? Co wybrać z gąszczu setek dostępnych tytułów? Jak wypadł serialowy debiut Hirokazu Kore'edy, a na czym polega niezwykły fenomen dramy napisanej przez Jeong Seo-kyeong, scenarzystkę filmów Park Chan-wooka?  Serdecznie zapraszamy do słuchania.

Sekcja "Kobiece Oblicza Hongkongu" na 17. Pięciu Smakach jest nietypowym spojrzeniem na kinematografię Pachnącego Portu z punktu widzenia bohaterek. Od połowy lat 60. aktorki odgrywały w hongkońskim kinie kluczową rolę, pojawiając się nie tylko w rolach matek czy żon, ale także dzielnych wojowniczek. Było to  zjawisko w zasadzie bez precedensu na skalę światową i doprowadziło do narodzin wielu spektakularnych karier. Dlaczego było to możliwe akurat w Hongkongu? Jak potoczyły się losy najbardziej znanych aktorek i jak ich sytuacja wygląda dzisiaj - kiedy ta kinematografia jest już zupełnie inna? Gościnią odcinka jest Karen Fang, profesor Uniwersytetu w Houston, znawczyni kina hongkońskiego. Polskiego głosu prof. Fang użyczyła Agnieszka Żulewska.