Breddin

bla

Málið um hekkuportrið á Galaxy, er málið um eina møguliga vanlukku, sum skuldi tigast burtur.Einasta orsøk til at vanlukkuliga vansketni nú verður kannað er, at ein maður valdi at traðka fram og møguliga seta sítt egna starv í vanda. Tað var tó um reppið, at tað eydnaðist at steðga honum í at standa fram, vísa innlit í málinum, sum kringvarpið hevur fingið. Í Breddanum í dag hyggja vit uppá, hví tað mundi enda við at málið um hekkuportrið ikki varð kannað. Eisini hyggja vit uppá talufrælsið hjá alment settum starvsfólkum. Nær er tað í lagið at nokta starvsfólki, sum eru sett í tí almenna at útala seg um nakað, ella at varskógva?

Í dag eru júst tvey ár liðin síðani Hamas leyp á Ísrael, og drap upp ímóti 1200 fólk og tóku 200 við sum gíðslar. Og júst á ársdegnum fara partarnar undir friðarsamráðingar við støði í eini avtalu, sum amerikanski forsetin Donald Trump hevur staðið fyri at seta saman. Hvat gongur avtalan út uppá og hvørji sannlíkindi eru fyri, at tað ber á mál? Tað hyggja vit uppá í Breddanum í dag. Eisini fara vit at seta nøkur orð á dekningin av stríðnum, tí tað er eitt evni, sum veruliga fær sinnini í kók -hvussu ávirkar tað dekningin av krígnum? Tað spyrja vit fýra umboð fyri redaktiónir um. Katrin Petersen, tíðindaleiðari í KvF, Ingi Samuelsen journalistur á portal.fo og blaðstjóri á Vikuskiftisblaðnum, Eirikur Lindenskov, stjóri í Miðlahúsinum og blaðstjóri og Árni Gregersen journalistur á FM1 eru í útvarpsstovuni. Vit tosa eisini við Hans Andrias Sølvará, søgufrøðing, um friðaravtaluna, sum liggur á borðinum.

Kvinnuhúsið fyllir runt, men føðingardagsbarnið hevur trong kor. Ov lítið pláss og slit er tíverri tað, sum møtir teimum kvinnum, sum søkja sær skjól undan harðskapi á kreppumiðstøðini. Vit mugu hava betri og størri karmar sum skjótast, sigur leiðarin. Landsstýrismaðurin í mentamálum vitjar útvarpsstovuna. Eisini tosa vit við Rúnu Preeti, sum hevur kanna føroyska pápaleiklutin. Eru gamlar fatanir av pápum "av tí gamla slagnum" neyðturviliga rættar - og í hvønn mun vit ávirkast av okkara egnu foreldrum, tá vit fáa børn.

Danmark er rakt av hybrid-kríggi. Tað gjørdist greitt, tá dronur frá fremmandum valdi vóru ólógliga í donskum luftrúmi í tímavís í fleiri umførum í síðstu viku.   Úrslitið var ruðuleiki og ørkymlan. Her heima hevur landsstýrið ætlanir um at yvirtaka loftrúmið, tilbúgving, tænastur og dronuflúgving. Í Breddanum í dag spyrja vit, um vit eru til reiðar at standa ímóti í einum hybrid kríggi. Hvat meinast heilt ítøkiliga við, tá tosað verður um hybrid kríggj? Gestir í Breddanum eru Leivur Perrson, stjóri í Arbeiðs- og Brunaeftirlitinum, Sirið Stenberg, landsstýriskvinna í uttanríkismálum og Bjarni Kárason Petersen, landsstýrismaður í lógarmálum.

Hall í bestu tíðum, men eitt hall, sum er minni enn væntað fyri einum hálvum ári síðani, tá játtanarkarmarnir vórðu lagdir fram. Tað var millum annað tað, sum Ruth Vang legði fram í Smæruni fyrrapartin.   Samgongan ætlar, at blæður og grønmeti skal frítakast fyri mvg, og at barnafrádrátturin skal hækka. Tað skal fíggjast av hægri avgjøldum á snús og sigarettir umframt minni mvg frítøka á elbilar.   Í apríl, tá játtanarkarmarnir vórðu lagdir fram, varð mett, at hallið fór at vera 252 milliónir krónur, men sambært fíggjarlógini verður tað 173 milliónir, sambært uppskotinum, sum varð lagt fram fyrrapartin.   Í hesum Breddanum líta vit aftur á nakað av tí, sum hevur verið frammi seinastu mánaðirnar um fíggjarligu støðuna. Eit nú tá Játtanarkarmarnir vórðu lagdir fram í apríl og tá Búskaparráðið legði sína heystfrágreiðing fram fyri einum mánaða síðani. Eisini taka vit samanum fíggjarlógina og tosa við landsstýriskvinnuna í fíggjarmálum. Vit tosa eisini við Magnus Rasmussen nevndarlim í fíggjarlógini og Steffan Klein Poulsen sum eisini er limur í fíggjarnevndini.

Limir melda seg út, tingbólkurin og lokalfeløg halda kreppufundir. Tað brýtur í bæði borð í Sambandsflokkinum, eftir at Eyðdis Hartmann Niclasen, tingkvinna hjá Sambandsflokkinum, saman við tingfólkum úr samgonguni, hevur lagt uppskot fyri tingið um at broyta fosturtøkulógina. Hvat er tað, sum hendir í Sambandsflokkinum í løtuni, spyrja vit í sendingini í dag.  Við í sendingini: Bárður á Steig Nielsen, Beinta Løwe og Ingi Samuelsen. Gjørt sendingina: Birgit Carina Eliasen og John Johannessen, sum eisini var redaktørur. Tøkningur: Kári Annand Berg.

Eldraøkið tyngir kommunubúskapin, og tað er neyðugt at gera nakað skjótt, skulu kommunurnar ikki koma í veruligar trupulleikar av hesum. Fíggingin av eldraøkinum má umskipast og ábyrgdin má eisini umskipast. Tað er boðskapurin frá Búskaparráðnum, sum í hesi løtu fyri fyrstu ferð leggur fram frágreiðing um kommunala búskapin í Føroyum.  Við í sendingini: Johnny í Grótinum, Torbjørn Jacobsen, Ruth Vang og Eirikur í Jákupsstovu. Gjørt sendingina: Birgit Carina Eliasen og John Johannessen sum eisini var redaktørur. Tøkningur: Alvin Ellebye.

Í dag leggja fólk úr ymsum flokkum, tvørtur um samgongu og andstøðu, fram uppskot um nýggja fosturtøkulóg. Um lógin verður samtykt, fer markið fyri fosturtøku niður í 12 vikur, og avgerðin løgd til kvinnuna. Hesa ferð sær uppskotið út til at verða samtykt, men eisini hesa ferð vekir uppskotið sterkar kenslur, og flestu flokkar eru í tvíningum innanhýsis. Hvat er innihaldið í uppskotinum, og hví er evnið so torført at viðgera? Gestir í sendingini í dag eru: Katrin Kallsberg, gynekologur og limur í etiska ráðnum, Bergur Debes Joensen, formaður í etiska ráðnum og prestur, Jógvan D. Hansen, limur í etiska ráðnum og námslektari og Noomi Gregersen, limur í etiska ráðnum og verkætlanarleiðari í FarGen. Gjørt sendingina: Katrin Petersen og John Johannessen, sum eisini var redaktørur. Tøkningur: Kári Annand Berg.

Skipasølur fyri 100-tals milliónir vísa, at vit eru aftur har, sum vit byrjaðu, í framhaldsøguni um fiskin, fólksins ogn og tilfeingisrentuna. Í 2007 vórðu øll fiskiloyvi uppsøgd, tí stóra kvotuvirðið hevði við sær, eitt skip varð selt fyri 300 milliónir krónur. Í dag er støðan tann sama. 20 ára gamla uppsjóvarskipið Jupiter varð í mai selt fyri góðar 200 milliónir krónur meira, enn tað var keypt fyri tvey ár frammanundan, og keyparin dylur ikki fyri, at tað eru kvoturnar, sum eru áhugaverdar. Men í dag er eingin politisk reaktión. Hví er tað so? Og eru nýggjastu skipasølurnar tekin um eina skeiva skipan, sum eigur at vera broytt? Gestir: Hans Ellefsen, búskaparfrøðingur, Dennis Holm, Tjóðveldi, Hans Jacob Thomsen, Javnaðarflokkurin, Jacob Vestergaard, Fólkaflokkurin, og Helgi Abrahamsen, Sambandsflokkurin. Vertur: Marjun Dalsgaard.

Á Glasi hevur eitt álvarsamt fyribrygdi verið afturvendandi ár um ár: Tann sokallaði straffbarlistin. Hetta er ein listi, har næmingar og viðhvørt eisini lærarar verða nevndir og niðurgjørdir. Næmingar - serliga teir yngru - siga seg kenna ótta um hendan listan, og foreldur eru ørkymlað. Sálarfrøðingur hevur kallað hetta fyribrygdið á Glasi eitt tekin um eina sjúka mentan, har happing verður tikin framum virðing og felagsskapin. Í hesi sendingini spyrja vit: Hví gerast slíkar listar aftur og aftur? Og hvussu uppliva næmingar, næmingaráðið og fólk, sum eru um næmingarnar, hesa støðuna? Vit tosa við næmingarráðið og næmingar, studentarprestin og so er Una Joensen, rektari eisini í útvarpsstovuni

Polariseringin í almenna kjakinum tykist vera vaksandi. Á sosialum miðlum verður tónin alsamt harðari. Men hvussu ávirkar hetta felagsskapin? Og hvør hevur ábyrgdina av, at kjakið er siðiligt? Tað spyrja vit millum annað um í Breddanum í dag, sum eisini snýr seg um heilsu, tá vit verða eldri. Tí føroysk gransking vísir, at tað ber til at steðga neiligu gongdini við vøddamissi og vánaligari beinheilsu hjá monnunum og kvinnum, sum eru komin í 50 ára aldur. Í 13 ár hevur verið granskað í heilsufótbólti, og í sendingini hyggja vit nærri at granskingarverkætlanini saman við Magna Mohr, professara. Gestir: Eyðbjørt Skylv Midjord, miðla- og samskiftisfrøðingur, Eydna Skaale, retorikkari, og Magni Mohr, professari. Vertir: Sigurjón Einarsson og Marjun Dalsgaard.

Talið av kærum í heilsuverkinum er meira enn tvífaldað frá 2020 til 2024 og søgurnar um tey, ið ikki vera tikin í álvara av kommunulæknanum og vera vend í hurðini á Landssjúkrahúsinum eru nógvar. Í dag tosa vit við enn ein avvarðandi, sum hevur upplivað ikki at vera tikin í álvara í føroyska heilsuverkinum. Í Breddanum í dag hyggja vit uppá heilsuverkið. Hví er talið av kærum vaksandi, og hvat fært tú burturúr at kæra? Vit hyggja eisini uppá tað sokallaðu útgeiningareindina, sum skal gera tað lættari at staðfesta sjúkuna.   Í sendingini tosa vit við Daniu Niclasen, sum misti mammu sína í Juni 2021, Jan Rasmussen, yvirlækna á medisinska deplinum, Lars Fodgaard Møller, landslækna og Súsonnu Bertholdsen, landsstýriskvinnu í heilusmálum.

Vit gerast alsamt eldri og møguleikarnir fyri at viðgera gerast betri. Tað merkir millum annað, at Heilsuverkið gerst alsamt dýrari. Tí mugu vit tora at tosa um hvussu vit raðfesta í heilsuverkinum.  Hvørjar viðgerðir skulu gerast - hvør heiligvágur skal latast og hvar tilboðini skulu vera. Tað var niðurstøðan av Ráðstevnu í Norðurlandahúsinum, sum var mánadagin 8. september um raðfestingar í heilsuverkinum. Í hesum Breddanum tosa vit um raðfestingar, um val og frával av  heiligvági og viðgerðum og um gjøgnumskygni.   Í sendingini tosa vit við Kjeld Møller Pedersen, heilsubúskaparfrøðing, Janu Mortensen, forkvinnu í siðfrøðinevndini hjá felagnum Føroyskir Sálarfrøðingar, Jógvan D Hansen, heimspeking og Súsonnu Bertholdsen, landsstýriskvinnu í heilsumálum.

So hendi tað aftur. Ferðafólk sum hvørva í føroysku náttúruni. Seinastu árini hava vit fer eftir ferð hoyrt um ferðafólk, sum koma illa fyri tá tey fara í hagan. Í farnu viku hvurvu 3 fólk úti við Bødsdalafoss/Trælanípu í Vágum Men, hvør hevur ábyrgdina av trygdini og hvat skal gerast? Tað spyrja vit í Breddanum í dag. Tosað verður við: Sirið Stenberg, landsstýriskvinna í vinnumálum, Gunnar Nattestad, sum varðar av ferðavinnuni við Trælanípuna, Bárð Lydersen, fotograf, sum ferðast nógv úti í føroysku náttúruni, og Sunnevu Dalsgaard Hansen, sum hevði eina skelkandi uppliving við Trælanípu í summar.

Tvey evni verða viðgjørd í Breddanum hesa ferð: Felagið Peningastovnar hevur tikið stig til og fíggja nýtt undirvísingartilfar, sum eitur Pengar, og sum skal brúkast til undirvísing í samfelags- og støddfrøði í hádeild í fólkaskúlanum. Endamálið við nýggja undirvísingartilfarinum sigst verða, at børnini skulu læra um eginbúskap og lagt verður upp til at lærarar kunnu bjóða bankaráðgevum at verða gestalærarar. Vit hyggja nærri at nýggja undirvísingartilfarinum Pengar, og vit fara í smálutir við, hvussu undivísingartilfar í fólkaskúlanum verður gjørt. Hesa vikuna savnaðust stór lond sum Kina, Russland og India í Shanghai Samstarvsfelagsskapinum (stytt SCO), sum er ein felagsskapur um samstarv innan politikk, búskap og trygd. Russland og Kina stovnaðu SCO í 2001, og felagskapurin verður av mongum kallaður eitt alternativ til NATO og G7. Men er SCO veruliga eitt mótspæl til Vesturheimin? Er talan um ein nýggjan valdsjavnvág í heiminum? Og hvat merkir tað, at Kina nú bjóðar sín egna stjórnarhátt fram fyri heiminum, sum eitt mótspæl til vesturlendskt fólkaræði. Og hvat merkir tað fyri Putin, at hann kann vísa sínum borgarum, at Russland framvegis hevur ein altjóða pall, hóast landið meira ella minni verður boykottað av Vesturheiminum? Gestir: Eyðun Gaard, stjóri í Námi, og Tór Marni Weihe, PhD-lesandi á Setrinum, og kønur í russiskum viðurskiftum. Vertir: Annika Bolton Mortensen og Sigurjón Einarsson.

Stórtingsval verður í Noregi mánadagin, 8. september. Men longu nú hevur fjórði hvør norðmaður valt við brævatkvøðu. Hvørji eru høvuðsevnini í hesum valinum? Hvørjir flokkar liggja best fyri, og hví hevur ein fyrrverandi forsætisráðharri verið við til at geva sínum flokki so góða undirtøku í veljarakanningunum . Og hvør hevur besta møguleikan at gerast næsti forsætisráðharri í Noregi? Tað spyrja vit ein fyrrverandi journalist í NRK, sum nú býr í Føroyum, men sum framvegis fylgir væl við í norskum politikki. Gestur: Knut-Øyvind Hagen, fyrrverandi tíðindamaður í NRK. Vertur: Sigurjón Einarsson

Semja tykist verða í samgonguni um at seta tvey russisk reiðarí á svartalista í Føroyum. Talan er um Murman Seafood og Norebo JSC, sum eru svartlistað í ES og Noregi fyri mistanka um njósning. Lógaruppskot hevur verið til fyrstu viðgerð í løgtinginum um hetta, og málið er nú í Uttanlandsnevndini. Men bæði vinnan og andstøðan hava ávarað um møguligar avleiðingar. Í sendingini verður eisini hugt at, hvussu Føroyar søguliga hava valt at vera uttanveltað, tá kríggj hava verið úti í heimi, men eisini hvussu trygdarstøðan hjá okkum sær út í dag, nú kríggj aftur er í Evropa. Gestir: Sámal Tróndur F. Johansen, søgufrøðingur, Bjarni Kárason Petersen, landsstýrismaður í lógarmálum, og Bárður á Steig Nielsen, formaður í Sambandsflokkinum. Vertur: Annika Bolton Mortensen

Í fleiri áratíggju vórðu fólk við breki send av landinum - ofta sum børn og uttan at tey sjálvi ella familjan kundu gera nakað við tað. Nú verður spurningurin reistur, um Føroyar eiga at kanna hendan partin av okkara søgu nærri og taka ábyrgd fyri tær avgerðir, sum tá vórðu tiknar. Eigur føroyska samfelagið at viðurkenna hesa fortíð við eini umbering, ella eigur ein óheft kanning fyrst at lýsa málið út í æsir? Og er vandi fyri, at søgan endurtekur seg, um vit ikki vilja viðurkenna og læra av fortíðini? Gestir: Jógvan Andrias Joensen, sum var bert trý ára gamal, tá hann varð sendur á stovn í Danmark, tí hann hevði ein mjadnafeil, og Ruth Thomsen, forkvinna í MEGD. Vertur: Sigurjón Einarsson

Í juni legði landsstýrið fram støðulýsingina "Saman um javnstøðu". Hon vísir, at vit í Føroyum enn hava stórar avbjóðingar. Kvinnur forvinna minni enn menn, arbeiðsmarknaðurin er kynsbýttur, og tað eru 2.200 kvinnur færri enn menn í landinum. Nú verður javnstøðulógin frá 1994 endurskoðað, men spurningurin er, um ætlanirnar hesa ferð fara at føra til nakrar veruligar broytingar, ella eru tað bara føgur orð í einum faldara? Gestir eru: Halla Nolsøe Poulsen, forkvinna í Javnstøðunevndini, Eirikur í Jákupsstovu, landsstýrismaður í almanna- og mentamálum, og Sirið Stenberg, landsstýriskvinnu í uttanríkis- og vinnumálum.  Vertur: Sigurjón Einarsson