Podcast Filosofie

Let op: Kijkwijzer 16+. Je kunt bijna geen serie kijken of je krijgt deze waarschuwing. Los van soms wat seks, drugs en grof taalgebruik – is het steevast omdat er veel geweld te zien. Geweld is alom vertegenwoordigd in onze beeldcultuur. En dan heb ik het nog over een vrij onschuldige misdaadserie of thriller op de Publieke Omroep. Tel daar dan nog alle horror en gore als genres bij op, en dan nog een nog veel duisterder illegaal circuit. Waar komt onze fascinatie met geweld vandaan? Dat de Romeinen graag naar gevechten gingen kijken vinden we bizar, maar wij zijn ook niet afkerig van een goeie slachtpartij. Wat sijpelt door van de beeldcultuur in ons alledaagse leven? Hoe verhoudt het zich tot hooliganisme, huiselijk geweld en oorlog? “In diepste wezen is erotiek geweld”, stelde de Franse filosoof Georges Bataille. Geweld is volgens hem niet zomaar een bijverschijnsel, maar wezenlijk kenmerk van onze cultuur. In deze aflevering van de Podcast Filosofie kijken we naar geweld, door de bril van Georges Bataille. Negen weken lang kijken we door de ogen van mystieke denkers naar de wereld van nu. De terugkeer van de sterke man, ecologisch bewustzijn, persoonlijke groei in chaotische tijden. We kijken naar wat denkers uit de afgelopen eeuwen ons hierover te vertellen hebben. Dat doen we in samenwerking met het Titus Brandsma Instituut en stichting Socires. In deze aflevering ontvang Allard Amelink en Willem de Witte, Marc de Kesel. essayist, filosoof en emeritus hoogleraar in de filosofie aan de Radboud Universiteit. En voor trouwe luisteraars een goede bekende – inmiddels een te lange reeks op om te sommen. Georges Bataille kun je kennen van de eerdere aflevering die wij over hem maakten, met Henk Oosterling. Een linkje naar deze aflevering vind je hier. Veel plezier met deze aflevering.

De sterke man heeft de wind in de rug: Poetin, Trump, Orban, Erdogan. Maar ook in Nederland. Steeds meer Nederlanders verlangen naar een sterke, autoritaire leider. Uit recent onderzoek van HCSS blijkt dat de helft van Nederlanders het eens of deels eens is met de stelling dat we in Nederland behoefte hebben aan zo’n soort leider.  "Het gaat er niet om grote dingen te doen, maar om kleine dingen groots te doen." Op deze manier reageerde Titus Brandsma op de verering van de sterke man in zijn tijd – de jaren dertig van de vorige eeuw. Hij pleitte tegenover het heldendom van de sterke man, voor een ‘onbekend heldendom’.  Titus Brandsma was mysticus, priester en hoogleraar in Nijmegen. Hij stichtte scholen, was journalist en werd vanwege zijn felle kritiek op het nationaalsocialisme uiteindelijk vermoord in Dachau, 1942.  Waarom hebben we tegenover de mannelijke kracht, vrouwelijke nodig? Wat is contemplatie in de actie? En wat is de waarde van mystiek in de strijd tegen extremisme?  In deze aflevering van de Podcast Filosofie kijken we naar de sterke man, door de bril van Titus Brandsma. 

De zomer ligt nu echt achter ons en dat betekent dat we weer de draad oppakken met de Podcast Filosofie. We starten dit seizoen met een speciale reeks. Negen weken lang kijken we door de ogen van mystieke denkers naar de wereld van nu.  De terugkeer van de sterke man, ecologisch bewustzijn, fascisme, persoonlijke groei in chaotische tijden. We kijken naar wat denkers uit de afgelopen eeuwen ons hierover te vertellen hebben. Daarbij hoor je over filosofen die we al eerder bespraken, zoals George Bataille en Walter Benjamin. Maar ook nieuwe namen als Etty Hillesum en Hildegard von Bingen. Deze speciale reeks maken we in samenwerking met het Titus Brandsma Instituut en stichting Socires.  En het leukste nieuws is: deze 9 speciale afleveringen verschijnen niet om de week, zoals je van ons gewend bent, maar elke week. Dus vanaf volgende week donderdag 9 keer op rij de Podcast Filosofie Daar gaan we verder zoals je van ons gewend bent. En ook dit keer hebben we weer een live event. Noteer ‘m vast in je agenda: vrijdag 21/11 in Utrecht. Meer informatie volgt nog. Tot volgende week!

“Wetenschap werd pas mogelijk nadat het oog van de ziel verblind raakte voor het leven.”  Op deze manier drukte de Duitse filosoof Ludwig Klages uit dat de rede en de wil uiteindelijk vijandig staan ten opzichte van het leven.  Waarom leidt de rede tot een vernietiging van het leven? Waarom hield hij al in 1912 een pleidooi voor ecologisch bewustzijn? Hoe kunnen we leven vanuit het bewustloze onbewuste?  Te gast is Rico Sneller De denker die centraal staat is Klages

“De voornaamste vijand van de platte ontologie is het taxonomische vooroordeel dat er bij voorbaat van uitgaat dat de wereld moet worden opgedeeld in een klein aantal radicaal verschillende soorten entiteiten” Op deze manier drukt de hedendaagse Amerikaanse filosoof Graham Harman uit dat de werkelijkheid uit objecten bestaat en dat de mens hierop geen uitzondering is en dus geen verheven status geniet. Wat houdt de object-georiënteerde ontologie van Harman in?In welke zin is het speculatief-realisme wel en niet een breuk met het denken van Kant?En waarom beweert Harman dat zijn denken een nieuwe theorie van alles is?  Te gast is Michiel PoorthuisDe denker die centraal staat: Harman

“Uiteindelijk wordt het kwade niet zozeer gedaan door slechte mensen, maar door goede mensen, die zichzelf niet kennen en zich onvoldoende verdiepen”  Op deze manier drukte Reinhold Niebuhr uit dat we bescheiden moeten zijn met onze pretenties, ook als we het goede voor ogen hebben.  Hoe voorkomt een onrustig geweten volgens Niebuhr dat we doorslaan in cynisme of utopisme? Waarom moeten we lachen om ons falen? En waarom zagen Martin Luther King, Jimmy Carter, John McCain en Barack Obama Niebuhr als hun grote inspiratiebron?  Te gast is Simon Polinder De denker die centraal staat is Niebuhr 

“Wee! Er komt een tijd dat de mens de pijl van zijn verlangen niet meer over de mens heen schiet en dat de pees van zijn boog verleerd zal hebben te snorren! Ik zeg jullie: men moet nog chaos in zich dragen om een dansende ster te kunnen baren.”  Op deze manier drukte Friedrich Nietzsche uit dat een leven van alleen maar comfort een dood leven is.  Hoe moeten we omgaan met spanning en frictie in ons leven? Wat voor gevolgen heeft ons streven naar een zorgeloos leven op geopolitiek en economie? En wat moeten we met mensen die ons tegen de haren in strijken?  Te gast is Arthur KokHet thema dat centraal staat is zorgeloosheid Hier vind je de inaugurele rede van Arthur: https://fontys.gxcloud.net/web/file?uuid=83e14a41-c842-4d1e-9093-cd765a9537f6&owner=458011ba-35e2-4ec8-bae3-ef97620e85c6&contentid=286056&mode=incontextOf kijk en luister de rede: https://fontys.mediamission.nl/Mediasite/Play/6842df24e47b407696faa176a8f0c71e1d

"De krokodil werpt een kritische blik op de mens, die onze pretentie dat wij een superieure soort zijn die boven de voedselketen verheven is, tempert en ons opvat als niets anders dan een dier, een bepaald soort voedsel weliswaar: voedsel met kapsones."  Op deze manier rekent de Australische filosoof Val Plumwood af met ons antropocentrisme.  Waarom is dualisme in ons denken volgens Plumwood zo problematisch? Hoe geeft het feit dat we eetbaar zijn ons een andere houding ten opzichte van onze omgeving? Waarom zijn antropocentrisme, feminisme en kolonialisme voor haar met elkaar verbonden?  Te gast is Lisa Doeland De denker die centraal staat is Plumwood

“Vrijheid is niet hetzelfde als keuzevrijheid (..) Vrijheid is iets dat plaatsgrijpt in de vanzelfsprekende noodzakelijkheid van het eigen zelf, hetgeen betekent dat vrijheid bewuste noodzakelijkheid is. Deze notie werd veel beter uitgedrukt door Luther toen hij zei: ‘Hier sta ik, ik kan niet anders.’”  Deze manier van denken over vrijheid maakte Merab Mamardasjvili “de vrijste man van de Sovjet-Unie”.  Wat bedoelt Mamardasjvili met de topologie van het denken? Wat houdt zijn eigen denkstijl, “bewustzijn hardop”, in? En hoe was hij een dissident door juist niet een dissident te zijn? Te gast is Evert van der Zweerde De denker die centraal staat is Mamardasjvili 

"Mijn verhandeling is dus een antwoord op degenen die veelheid verdedigen, en ik betaal ze terug wat ze verdienen en nog meer ook. Mijn doel is om te laten zien dat hun idee dat er een veelheid is, wanneer je dit ver genoeg doorvoert, nog absurder is dan het idee dat alles één is."  Op deze manier voert Plato de presocratische filosoof Zeno van Elea op, als iemand die fundamentele aannames aan het wankelen brengt.  Wat leert Zeno’s beroemde paradox over Achilles en de schildpad ons over oneindigheid? Waarom noemde Aristoteles Zeno de uitvinder van de dialectiek? En wat hebben hotelkamers en ballenmachines met Zeno te maken?  Te gast is Victor Gijsbers De denker die centraal staat: Zeno van Elea 

“O heer, als u recht bent, wie durft er dan krom te zijn?”  Op deze manier drukte de Chinese filosoof Confucius uit dat het ethische en politieke onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.  Waarom beschouwt Confucius medemenselijkheid als de hoogste deugd? Waarom zijn weg, in tegenstelling tot het taoïsme, zich op de studie van het verleden? En hoe kan het dat democratie er niet in zit bij het confucianisme?  Te gast is Michel Dijkstra De denker die centraal staat is Confucius

“Zo moet de engel van de geschiedenis eruitzien. Hij heeft het gelaat naar het verleden toegekeerd. Waar voor ons een aaneenschakeling van gebeurtenissen verschijnt, ziet hij één grote catastrofe die onafgebroken puinhoop op puinhoop stapelt en ze hem voor de voeten smijt. Hij zou wel willen stilstaan, de doden wekken en het verpletterde samenvoegen. Maar een storm waait uit het paradijs die in zijn vleugels blijft hangen en zo sterk is, dat de engel ze niet meer kan sluiten. Die storm drijft hem onstuitbaar de toekomst in, die hij de rug toekeert, terwijl de puinhoop vóór hem tot de hemel rijst. Wat wij de vooruitgang noemen is die storm.”  Zo drukte de Duitse filosoof Walter Benjamin uit dat denken dat de geschiedenis als vanzelf naar het goede toe beweegt, een illusie is.  Wat bedoelt Benjamin met esthetisering van de politiek en politisering van de esthetiek? Wat is het utopisch potentieel van dromen? En wat kunnen de flaneur, de prostituee en de verzamelaar ons leren?  Te gast is Thijs Lijster De denker die centraal staat: Benjamin

'Met een extreme simplificatie noemen we "post-modern": het ongeloof aan de meta-vertellingen. (...) De narratieve functie verliest haar functoren: de grote held, de grote gevaren, de grote omzwervingen en het grote doel. Ze valt uiteen in wolken van narratieve, maar ook denotatieve, prescriptieve, descriptieve en andere taalelementen.'  Op deze manier introduceerde de Franse filosoof Jean-François Lyotard de term postmodernisme in de filosofie.  Waarom brengt Lyotard het postmodernisme naar de filosofie, maar stapt zelf al snel weer van die term af? Hoe ziet hij het sublieme terug in de avant-gardistische kunst? En welke rol speelt het kind-zijn in zijn filosofie?  Te gast is Frans van Peperstraten De denker die centraal staat: Lyotard

“In [de natuurtoestand] is er geen plaats voor doelgerichte arbeid, want het is niet zeker dat deze resultaat zal hebben; er is dan ook geen landbouw; geen scheepvaart, en geen gebruik van goederen die over zee kunnen worden aangevoerd; geen architectuur; geen werktuigbouw, om dingen te verplaatsen en verwijderen die veel kracht vergen; geen kennis van het aardoppervlak; geen tijdrekening; geen beeldende kunst; geen letterkunde; geen maatschappelijk leven; en, wat het ergste is, een voortdurende angst voor, en dreiging van een gewelddadige dood; het menselijk bestaan is er eenzaam, armoedige, afstotelijk, beestachtig en kort.”  Op deze manier benadrukte de politiek filosoof Thomas Hobbes het belang van een sociaal contract en een soeverein.  Waarom is het volgens Hobbes noodzakelijk om aan zelfbinding te doen en ons “recht op alles” op te geven? Waarom mogen contractanten niets van de soeverein eisen en hem niet bevragen? En hoe is Hobbes zowel in het licht van de internationale als nationale politiek nu buitengewoon relevant?  Te gast is Bert van den Brink De denker die centraal staat is Hobbes 

“Probeer eens hoe het leven van een goed mens je afgaat, iemand die tevreden is met wat hem wordt toebedeeld uit het grote geheel en die niet meer nodig heeft dan zijn eigen rechtvaardig handelen en goede wil”  Met deze protreptische woorden spoort Marcus Aurelius zichzelf en uiteindelijk ons aan.  Is Marcus Aurelius hét voorbeeld van een filosoof-koning, zoals Plato voor ogen had? Hoe kan je eigen slechte gedrag uitgroeien tot een zieke plek in de kosmos? En waarom is stoïcijnse filosofie uiteindelijk ook een sociale filosofie?  Te gast is Dennis de Gruyter De denker die centraal staat: Marcus Aurelius

"De hele persoon wordt niet gevonden binnen de filosofie; de totaliteit van de mens wordt niet gevonden met poëzie. In poëzie komen we de concrete, individuele mens rechtstreeks tegen. In filosofie de mens in zijn universele geschiedenis, in zijn wens om te zijn. Poëzie is ontmoeting, meesterschap, ontdekking door genade. Filosofie zoekt, onderzoekt, geleid door een methode."  Op deze manier benadrukte de Spaanse filosoof en schrijver Maria Zambrano het belang van de dialoog tussen filosofie en poëzie.  Hoe moet volgens Zambrano deze verhouding eruit zien? Wat heeft de figuur van Antigone ons vertellen over het onschuldige slachtoffer? En waarom moet de persoonlijke biografie van een filosofie juist doorklinken in zijn of haar denken?  Te gast is Thomas Crombez De denker die centraal staat: Zambrano 

“Als versnelling het probleem is, dan zou resonantie wel eens de oplossing kunnen zijn”  Op deze manier drukt de Duitse filosoof en socioloog Hartmut Rosa uit, dat de moderne maatschappij vervreemding in de hand werkt door continue versnelling.  Wat zijn bij Rosa horizontale, verticale en diagonale resonantie? Waarom is onbeschikbaarheid hiervoor noodzakelijk? Op welke manier is resonantie de weg naar onthaasting?  Te gast: Peter Sas De denker die centraal staat: Rosa

“Politiek heeft ten minste twee uitgangspunten van beslissende betekenis: het van de Griekse polis uitgaande concept van de staatspolitiek; en het Chinese tianxia-concept van een wereldpolitiek” Op deze manier drukt de hedendaagse Chinese politiek-filosoof Zhao Tingyang uit dat in het Chinese denken boven de orde van staten nog een andere orde bestaat. Hoe is “alles onder de hemel” volgens Zhao Tingyang een alternatief voor het westerse denken van binnen vs. buiten?Waarom is het belangrijk om de aarde als subject zien?En hoe is tianxia het antwoord op de uitdagingen waar we nu als mensheid voor staan? Te gast is Haroon SheikhDe denker die centraal staat: Zhao Tingyang

“Omdat de vormen van het menselijke gevoel veel meer overeenstemmen met muzikale vormen dan met de vormen van taal, kan de muziek de aard van de gevoelens onthullen met een gedetailleerdheid en een echtheid die de taal niet kan benaderen” Op deze manier drukte de Amerikaanse filosoof Susanne Langer uit dat we het domein van de logica moeten oprekken. Wat bedoelt Langer met “feeling” en waarom is het iets anders dan gevoel? Waarom is muziek lange tijd met dedain bekeken, maar nu juist een voorbeeld voor andere kunstvormen? En waarom is het feit dat wij symbolische wezen zijn, in onze tijd potentieel gevaarlijk?  Te gast is Marlies de MunckDe denker die centraal staat: Langer

“Veel betekent het te vechten terwijl men de oorlog verafschuwt, de nederlaag te accepteren terwijl men het verlangen naar het geluk bewaart, tegenover de vernietiging te staan terwijl men het idee van een hogere beschaving koestert. Daarin volbrengen wij meer dan jullie omdat wij onszelf moeten overwinnen. (…) Wij hadden veel te bedwingen, en misschien in de eerste plaats de eeuwige verleiding om op jullie te lijken.” Met deze woorden drukte Albert Camus in Brieven aan een Duitse vriend uit dat het kwaad allereerst in onszelf bevochten moet worden, maar dat er ook een noodzaak tot verzet tegen geweld en ontmenselijking bestaat.  Wat is de hogere liefde waar Camus van spreekt? Op welke manier reageert hij anders dan zijn “Duitse vriend” op de absurditeit van het bestaan? En waarom zijn deze brieven een sleutelwerk in het oeuvre van Camus?  Te gast is Bas Heijne Het werk dat centraal staat: Brieven aan een Duitse vriend