Profil

Marietta Jemmi da Flem è actura e da vesair en «L’Ultim Rumantsch». Ella seria fictiva cuntinueschan las dispitas da la famiglia Durisch. Marietta Jemmi è en la seria la matriarca. «Talas figuras na datti betg usche bleras per dunnas», di l’actura en il profil. I saja ina rolla moderna. Cun l’Andrietta, la mamma e matriarca en la seria, n’ha Marietta Jemmi betg bler cuminaivel. L’Andrietta saja ina dunnetta, ina che guarda che tut saja bi e bel a chasa, ina brava dunna e mamma. Ma nagin vesia l’Andrietta. Il bel da la figura saja ch’ella fa ina metamorfosa. La lavur al set è stada «heftia». I saja bel da far films. Ma ils dis èn lungs. La bun’ura a las sis èsi dad ir ella mascra ed in di da filmar po ir fin la saira las set. I dovra blera concentraziun e lura èsi er da spetgar bler.

Il pli gugent chanta Maria Catrina Albin-Caduff en il ravugl da «La Compagnia Rossini»: «Là ma sent ’jau purtada da mia segunda famiglia», di Maria Catrina. Tar il nov musical «Plaun Salter», s'engascha la sopranista davant e davos las culissas per il bainreussir da l'ovra da ses bab Armin Caduff.

Las differentas direcziuns che Claudia Alini-Cadonau ha gia instradà durant sia vita demussan ch’ella è averta per bler. Dapi 17 onns è Claudia Alini-Cadonau, oriunda da Ramosch, puspè da chasa en Engiadina Bassa. A Scuol viva ella cun ses um en ina chasa a l’ur da la vischnanca, nua ch’ella maina er ina butia creativa cun artitgels ed urdains ch’han il bul rumantsch.

Sch’i va per scolar e cussegliar purs e puras, lura è il Plantahof a Landquart la dretga adressa en il Grischun. E dapi il favrer maina in Rumantsch quella veglia instituziun chantunala ch’è bler dapli che be ina scola. Dad esser in di directur dal Plantahof n’è bain mai stà ses siemi. Sco uffant fiss el pli gugent vegnì locomotivist. Dentant sco quai ch’igl è magari sin la via da la vita, prendan ins bain enqual storta fin ch’ins è là nua ch’ins è il mument. Uschia n'ha er l’agronom Pieder Vincenz betg mo lavurà per il chantun, mabain tranter auter er sco sviluppader regiunal da la Surselva, per il label da charn da la Migros, en il marketing da la ÖKK u er sin grondas farmas en la Nova Zelanda cun bun 10’000 nursas. E sche Vus vulais savair quant fitg ch’el po profitar da tut quellas experientschas professiunalas, tge ch’el fa insumma l’entir di sco directur dal Planthof, quant fitg ch’il velo gida el da chattar puspè la via e sch’el sa gia tut ils nums da ses passa 100 collavuraturs e collavuraturas, lura tadlai il «Profil».

Martin Cabalzar da Cumbel ha lavurà passa trenta onns lavurà per la pressa rumantscha. L’emprim sco redactur da la «Gasetta Romontscha», a la fin sco schefredactur da «La Quotidiana». Cunzunt ils onns 1990 èn stads onns burascus cun bleras midadas. Martin Cabalzar è stà scolast primar e scolast secundar. Suenter diesch onns en stanza da scola, il 1987, ha el midà tar la «Gasetta Romontscha». «L’invenziun principala da quest temp è stà il fax», di Martin Cabalzar en il «Profil». «Jau scriveva mes text a Glion cun maschina, fascheva lura in fax a Mustér e quels vegnivan lura scrits giu, tschentads per la stampa.» La «Gasetta Romontscha» era da lez temp ina gasetta da partida ed el haja empruvà dad avrir ella. La mesadad dals onns 1990 saja stà in temp burascus e difficil. Il resultat: la naschientscha da «La Quotidiana». «Quai è stà ina fasa terribla. Ma da l’autra vart eran nus ina truppa fitg motivada da far in nov product», di Martin Cabalzar.

Andi Seeli oriund da Vuorz vala sco ina vaira icona en la scena da mountainbike. Ils onns 1980 ha el fundà ensemen cun dus amis il Club da Velo Surselva. Pli tard è el daventà trenader naziunal. Durant quels 10 onns sco trenader dals megliers mountainbikers da la Svizra ha el pudì festivar numerus success, tranter auter trais medaglias olimpicas ed otg titels da campiun mundial. Enconuschent è Seeli però surtut pervia dal «Power Kids Cup», oz enconuschent sut il num «Swiss Bike Cup», ina seria da cursas en Svizra ch’el ha lantschà il 1994. Quella seria da cursas è anc oz ina da las pli impurtantas suenter quella da la cuppa mundiala e vala sco sia ovra da la vita. Seeli ha dentant era fundà l’equipa da Nino Schurter ch’el ha pli tard surdà a Thomas Frischknecht. Il Sursilvan è uschia ina da quellas persunas ch’ha furmà Nino Schurter sco meglier mountainbiker dal mund.

La lutga ha gia adina fascinà Andri Jörger. Activ n’è el dentant betg stà, perquai ch’il dies ha fatg problems. S’enriclà n’è el dentant mai da quai. Uschia è Andri Jörger s’engaschà davos las culissas, è stà en ils comités d’organisaziun da las festas da lutga grischun-glarunaisas. E natiralmain accumpogna el ses dus figls a las festas. Ed era questa giada è in da ses figls a la festa federala, ed Andri Jörger sa chapescha sin tribuna cun passa 50’000 autras persunas. Sia fascinaziun per il sport en general sa mussa er en sia lavur. Dapi l’entschatta è el il «head greenkeeper» da la plazza da golf a Domat. In da Domat cun corp ed olma Sias ragischs sajan a Domat, raquinta Andri Jörger. El fetschia quai cun fieu e flomma. Uschia è el stà prest 30 onns en la suprastanza da la vischnanca burgaisa. In engaschament politic na saja dentant mai stà in tema per el. Memia pauc flexibel e memia spert saja il process politic. En la vischnanca burgaisa dentant hajan els adina pudì realisar spert projects. E quai a favur da las abitantas e dals abitants da Domat. Ses engaschament per la vischnanca sa mussa er en il fatg ch’el è stà cumandant dals pumpiers e ch’el è s’engaschà en autras uniuns e per events da sport.

El è il chanzlist ch’è cun 45 onns il pli ditg en uffizi en Svizra. Empè dad ir en pensiun, ha Urs Niederegger prolungà ses job. La fin dal 2024 avess l’Engiadinais cuntanschì la vegliadetgna da pensiun. Entant ha el ina cunvegna da pudair restar anc ina legislatura enfin la fin dal 2027. Durant quel temp duai la vischnanca publitgar duas plazzas da lavur che Urs Niederegger ha fatg ils ultims decennis. Sper il manar la chanzlia è suttamess ad el numnadamain er l’uffizi da construcziun.

Dapi 5 onns vivan il Sursilvan e sia dunna Eliane en in pitschen vitg en il sidvest da la Tschechia. Qua en quest lieu idillic amez in parc natiral aveva la famiglia da sia dunna - ch'è creschida si en Svizra, ch'ha dentant ragischs tschecas - in bain puril cun bisons ed abitaziuns da vacanzas. Da l'anteriur scolast e pedagog curativ è daventà in pur ed ospitant. «Nus avain emprendì tut da nulla ensi, ils dis èn lungs, ma bels", di l'um da 39 onns ch'è creschì si a Flutginas/Trun.

Avant 5 onns han els en la vegliadetgna da 68 onns bandunà Mustér e lur famiglie ed èn emigrads en il vest da l'Ungaria. L'nteriur manader dal Center regiunal d'intermediaziun da lavur, RAV, a Glion e l'anteriura responsabla per ils secretariats da medias a l'Ospital regiunal da la Surselva levan ina vita libra senza responsabladads nua che be lur giavischs e basegns quentian. A Böhönye han els chattà il lieu e la chasa ideala pera questa etappa da vita . I saja stat l'endretga decisiun, dian tuts dus cun plaina persvasiun !

Quatter onns ha il Samedrin vivì a Belgrad. Dacurt è il politolog returnà cun sia dunna e las duas figlias en Svizra. Burkina Faso, Benin, Bangladesch, Bümpliz, Belgrad ed uss puspè Bümpliz. Il «B» saja il fil cotschen en lur vita, di l’um da 47 onns, ch’ha vivì e lavurà enfin uss sin trais continents. A Belgrad ha Ivar Trippolini studegià scienza politica ed administrativa ed ha bajegià si ils ultims onns ina firma d’internet cun il focus sin l’uschenumnada «Gamification» – pia la cumbinaziun da cuntegns ed elements da gieu interactivs. Belgrad saja ina citad viva e moderna, nua che la glieud saja gugent da cumpagnia, chantia, sautia e fetschia festa sin via – di il Samedrin, ch’ha là era giugà regularmain ballape.

La Lumneziana viva dapi passa 25 onns a Vienna. L’amur e la scolaziun sco terapeuta d’art han manà la dunna da 49 onns avant passa 25 onns en l’Austria. Cun ses partenari e ses figl viva Seraina Caduff damanaivel da Schönbrunn. Vienna saja ina citad multiculturala, moderna e tradiziunala enina. E tuttina, la citad na saja betg hectica, mabain plitost patgifica. Vienna saja daventà sia patria, era sch’ella returna regularmain en Lumnezia per giudair la famiglia e la quietezza.

«Mai interessescha art ch’è dapli ch’in product ni decoraziun. I va per in process, per vegnir datiers da tschertas tematicas, da sa dar giu cun quellas». Quai di l’artista sursilvana Yvonne Gienal en il Profil. Il process fetschia interessant ses art. Perquai è il process pli impurtant che l’ovra. Las ideas creativas dad Yvonne Gienal vegnan da discurs, da quai ch’ella legia, da l’actualitad, da politica, da quai che muventa ella. Quai saia in grond fundus d’inspiraziun. Ma quai vala er per istorgias veglias e fastizs da carstgauns.

Er en la branscha d'automobils regna ina mancanza da persunas spezialisadas. Mo pli difficil vegni anc sch'ins maina ina garascha en ina val lontana sco l'Engiadina. Il motiv na saja gnanc la chaussa che las persunas na vulan vegnir en l'Engadina – mabain la mancanza da spazi d'abitar pajabel.

13 medaglias per la Svizra als campiunadis mundials da ski alpin. Part da quest success è er Nicolas Margreth. Cun 13 medaglias è la delegaziun svizra turnada da Saalbach dals campiunadis mundials da ski alpin. Part da quest success è er Nicolas Margreth. Il Surmiran è trenader da la gruppa speed da la federaziun svizra da skis. Cun il success svizzer a Saalbach cumbinesch'ins dentant er las frisuras spezialas ch’èn vegnidas tagliadas suenter la cursa rapida. Ina rolla centrala en questa istorgia gioga er Nicolas Margreth. El è numnadamain per dir uschia «la culpa» da questa acziun. En il Profil raquinta l'um da 35 onns dapli da quels dis da success, da sia via en la cuppa mundiala e pertge ch'el ha tschernì d'esser trenader e betg en la branscha turistica.

La balla è ses element. Quai ch'ha cumenzà sin via avant chasa u sin la plazza da scola ha manà Anja Furger da Cumbel fin tar il FC Lucerna. La Lumneziana da 30 onns è ina da paucas Grischunas e Rumantschas ch'ha pudì dar ballape en la pli auta liga svizra. Durant ses quatter onns tar Lucerna ha ella tranter auter gudagnà il 2021 la Cuppa svizra, il punct culminant da sia carriera.

Per il garaschist tuatschin èn autos dapli che be ses mintgadi. Els èn sia gronda passiun, gea sia vita – cunzunt ils autos vegls, ils oldtimers. Gia da buob ha Helmut Widera passentà mintga minuta libra en la garascha da ses bab a Sedrun. Betg mo per guardar tiers co lez lavura, mabain er per gidar el. Lura anc cun ils guaffens ch’il bab aveva regalà ad el. Uras ha el uschia traffitgà vi dad autos e schizunt pudì prender persuls dapart els. Almain quels ch’eran per bittar davent sin in prà dasperas. Oz bun 50 onns pli tard maina Helmut Widera sez la garascha da ses bab barmier. La fascinaziun da l’auto n’ha numnadamain mai pli laschà liber el. «Ch’jau ha pudì emprender mecanist d’auto e lavurar mia entira vita vi da mes autos è il meglier ch’è capità a mai», manegia il garaschist da 58 onns che restaurescha cunzunt gugent ses oldtimers. El faschess oz anc ina giada exact il medem. «Jau hai adina gì plaschair da quest mastergn ed el fascinescha mai anc oz.» Dentant tge precis è quai ch’è uschè fascinant per el? Ed è quai ina fascinaziun ch’el ha pudì dar vinavant a ses dus uffants? Co è sia lavur sa midada en tut quels onns sco mecanist? Quai ed anc bler dapli pudais vus tadlar en il Profil da sonda.

Festa da musica districtuala a Salouf, concerts da primavaira, ma surtut duas festas procuran per tensiun e plaschair tar il dirigent da professiun Gian Stecher: la festa da giubileum 222 onns Musica Domat e la premiera svizra da la concurrenza, «Mountain Brass in Concert».

Cun 75 onns giaudan bain blers che giaudan gia daditg lur pensiun –Leo Condrau dentant betg. Anc adina lavura l’interprendider oriund da Mustér per sias firmas ch’el ha fundà avant 25 onns. Bain betg pli uschè intensiv e fitg sco pli baud, cunquai ch’el è ses agen patrun. Uschia po l’inschigner da construcziun ch’ha gia lavurà en il Nepal, en la Nigeria, en ils Stadis Unids da l’America ed en blers auters pajais dal mund parter en sez ses temp per far la lavur ch’el ama en sasez anc adina. Pertge grazia a sia lavur na stremblan chasas betg pli, cura ch’il tren passa sperasvi, ins chapescha er in l’auter en ustarias plainas e buna musica tuna finalmain era propi bain. Daco che l’alpinist e fotograf passiunà – che chatta ch’ina opera da passa quatter uras pudess anc ir in zic pli ditg – ha ussa dentant era plaunsieu avunda da la lavur cun bainprest 76 onns e quant grev ch’igl è da chattar ina successiun per sias firmas, quai pudais Vus tadlar qua en il «Profil» cun Leo Condrau.

Giusep Gherardi, oriund da Surin e da chasa a Vella, è perseverant sco las plattas da granit e da marmel ch’el ha tschentà sin montascha durant trais decennis. L’um sco in culm ha tegnì pitg a las difficultads da la vita. Cun 85 onns guarda el cuntent enavos sin sia vita. Saja quai durant ina terribla stad sco famegl si d’alp a Flem, nua che la zoppina ha eliminà il muvel, u suenter il culp dal destin da daventar plaun a plaun tschorv suenter ina diagnosa medicinala fallada. Cun 60 onns, suenter la fin da sia lètg e la perdita da sia vesida, è Giusep Gherardi crudà en ina crisa profunda. Il chant e la cuminanza en il Chor viril Lumnezia ed en auters chors sco er il sustegn da buns amis han gidà el da puspè avair ina perspectiva. L’um dad 85 onns guarda enavos cuntent sin sia vita. El haja fatg il meglier or dad ella e saja vegnì lunsch enturn.