Vos en Lommer

Een vogel die je vast wel eens gehoord hebt, maar waarvan je na deze aflevering ook weet hoe die heet: de groenling. Dus als je met iemand op straat loopt en je hoort z'n geluid, dan steek je je wijsvinger omhoog, en zeg je eerbiedig: "Hoort, de groenling!" Vervolgens zal je bewondering oogsten... Overigens kun je dit ook doen als je alleen over straat loopt. En we hebben het in deze aflevering over een veelzijdige plant. De cichorei. Gebruikt als nep-koffie toen de echte koffie niet te krijgen was. Maar als je de bladeren in het donker houdt, kun je die eten en noemen we het opeens witlof! Maar vooral is het een prachtige bloem die je overal in de berm kunt tegenkomen. 's Ochtends...

Je zien ze steeds meer. Die grote, witte, ranke vogels langs de sloot. De grote zilverreiger. Geert denkt dat ze hetzelfde pad gaan volgen als van de blauwe reiger. Die is al niet meer weg te denken bij viskramen en afvalbakken in de stad. En ook in deze aflevering over wat Bart altijd wel zag maar nooit wist wat het was: witte klaver! Het overbekende plantje in ieder grasveldje en een ware snoeppot voor de bijen en andere insecten.

Het is eigenlijk een heel bekende verschijning boven het water, de visdief. De favoriet van Geert. Een prachtig gestroomlijnd stern-achtige vogel die stil boven het water kan hangen en zich dan naar beneden kan laten vallen om een vis te vangen. Talrijk in de stad. Ook op platte daken met grind. En toen had Bart een foto gemaakt van een mosplantje dat ie van z'n balkon had geplukt. Buitenaards mooi, vond hij dat. Vooral als je dit soort onooglijke plantjes van dichtbij bekijkt, zijn ze oogverblindend mooi. Maar wat is het er voor een? Geert kwam er niet uit. Er zijn zo'n 700 soorten in Nederland. Een luisteraar misschien? Op Instagram laten we hem zien. (@vosenlommer)

In deze live opname vanaf het nieuwe dak van NEMO, onthult Diede in de aankondiging het beroep dat Geert óók uitoefent. En hebben we het over de brem, die taaie rotsbewoner daar op het dak. Maar rondkijkend op het dak, zie je vooral ook veel water. Water waarin vele vissen zich thuisvoelen. Het brakke trio bestaat uit de iconische vissen baars, bot en haring. En die voelen zich thuis omdat de zee tot aan NEMO reikt.

Wat een belevenis, een speciale aflevering ter gelegenheid van het Dakfestival op het dak van NEMO. Dat dak is geheel nieuw ingericht om dieren en groen in de stad aan te trekken. En voor mensen ook nog eens vrij toegankelijk! De zwarte roodstaart zal er op den duur naar insecten op zoek gaan en gaan nestelen. Bart vindt het raar dat deze vogel zo talrijk voorkomt in de stad en dat hij hem daar nog nooit gezien of gehoord heeft. Opletten dus! Zijn zang is afwijkend genoeg om makkelijk te herkennen.  En de duindoorn hebben ze speciaal geplant op het dak van NEMO omdat de wind en de zon er vrij spel hebben. En dat vindt ie fijn. Maar wist je dat de bessen van de duindoorn bij gulzige vogels aan het eind van het seizoen de oorzaak kunnen zijn van een fatale dronkenschap...

De grauwe gans. Wie kent hem niet. Met honderdduizenden belagen ze de sappige weilanden vol met Engels raaigras van de Nederlandse veeboeren. Dat botst dus. Jagers, schudders en invetters hebben er de handen aan vol om de aantallen grauwe ganzen in de hand te houden. Maar ja, omdat de koeien superkoeien worden door dat raaigras, worden de aantallen grauwe ganzen ook super-aantallen!  En nieuws over de lijsterbes. Met die knaloranje besjes in het najaar. 1) Het is een boom en geen struik. En 2) ze zijn eetbaar! Terwijl Bart altijd geleerd was dat ze giftig waren. Dus maak er jam van en je gaat nóg meer van die boom houden. Wel snel zijn, want de vogels zitten erop te wachten tot ze rijp zijn...

De meikever, het dier dat vier keer langer leeft als kind dan als volwassene. Want de meikever leeft zo'n drie à vier jaar als z.g. 'engerling' onder de grond, voordat ie in mei het luchtruim kiest. Om vervolgens door vleermuizen verorberd te worden... En voor nageslacht te zorgen. Na die zomer is het voorbij voor de volwassen exemplaren. En Geert vond ook nog ergens dat ze in Frankrijk in de vorm van meikever-soep een delicatesse zijn. Ook de gele plomp is eetbaar. Als je hem maar eerst goed doorkookt! Ander is ie giftig. Maar geniet vooral van dit prachtige knalgele bloempje tussen de boten in de gracht.

't Is een piepje dat je in de gaten moet houden als je in je straat een paar oude bomen hebt staan. Geheid dat dat een boomklever is. Ook als je laat in de nacht thuiskomt. Even wachten totdat ie vanachter de boom tevoorschijn komt. Een heel klein grappig vogeltje. En de haagbeuk. Altijd een verwarrend onderwerp als ook de beukhaag ter sprake komt. En ja hoor, die komt ter sprake! We hopen je niet teveel in verwarring achter te laten. Anders vraag je ons nog maar eens op echte opheldering. Een ding onthouden: bij de beukhaag blijft het dorre blad de hele winter aan de takken hangen. Daarom zie je hem veel op NS-stations. Geen blaadjes op de rails!

Wist je dat de krakeend aan een onstuitbare opkomst bezig is in de Nederlandse steden en wateren? De krakeend is het rankere broertje van de wilde eend. Let op de zwarte snavel bij het mannetje. Dan weet je genoeg: krakeend. En bij Bart riep het geluid van deze eend meteen een associatie op met een ander geluid... Maar we gaan het ook over riet hebben. Dat blijkt in Amerika een net zo'n invasieve soort te zijn als de Japanse duizendknoop bij ons. Riet. Maar ook op niet-geopolitiek terrein is riet een geweldige plant.

Je moet er 's winters maar eens op letten. De koperwiek. Hij broedt hier niet, maar komt met miljoenen afzakken vanuit Scandinavië om hier in de milde winter de bessenstruiken leeg te eten. En de populier is blijvend populair in Nederland. En dat populaire, daar heeft ie ook z'n naam aan te danken.

Als er ergens een kale bouwplaats is, kun je hem verwachten. De witte kwikstaart. Hij is altijd een van de eerste bewoners van nieuwbouwwijken. Maar zo gauw er bomen komen en struiken, is hij weer verdwenen. Dus als je aan de deze vrolijk kwispelende vogel gehecht bent: kap de bomen! En watermunt, dat is een algemene plant in vijvers. Nog nooit van gehoord, maar een mooi bloemetje. Je kunt er zelf iets mee maken: thee of tandpasta. Eén daarvan moet lukken.

Met de knobbelzwaan gaat het goed in Nederland. Vroeger was de zwaan een vogel die alleen de adel mocht houden (en eten!). Nu zie je hem overal. Het is een kwestie van tijd, denkt Geert, dat hij net zo talrijk wordt als de grauwe gans. Een andere vogel die je veel ziet bij het water is de waterhoen. Bart dacht dat dat het vriendelijkere broertje was van die agressieve meerkoet met z'n korte lontje. Maar dat ligt toch genuanceerder blijkt.

Deze 'onverdoofde' aflevering van Vos en Lommer komt live vanuit Museum Tot Zover in Amsterdam, over de lotgevallen van dieren aan het einde van hun leven. Dieren die het loodje leggen tegen eksters, kraaien, vliegen, schimmels en sporen. En over de lotgevallen van een pad die door de nakomelingen van een vlieg levend wordt leeggegeten ten behoeve van de larven. Is het wreed? Of is het typisch menselijk om er zo over te denken? En kreeg deze aflevering nog opeens een theologische wending! Deze opname was ter ere van de 75e aflevering van Vos en Lommer. Een tweeluik over sterven in de natuur. Daarom in Museum Tot Zover dat op de Nieuwe Ooster Begraafplaats in Amsterdam is gevestigd. Met grote dank aan dit museum én aan floormanager Ilse van Brakel.

Een verbijsterd publiek hoorde tijdens een live opname in Museum Tot Zover in Amsterdam, over de lotgevallen van bomen die vechten voor hun leven. Die het loodje leggen tegen kleine beestjes schimmels en sporen. En over de lotgevallen van een mier die door een schimmel wordt geprogrammeerd om bovenaan een grasspriet te sterven.  Deze opname was ter ere van de 75e aflevering van Vos en Lommer. Een tweeluik over sterven in de natuur. Daarom in Museum Tot Zover dat op de Nieuwe Ooster Begraafplaats in Amsterdam is gevestigd. Met dank aan dit museum én aan floormanager Ilse van Brakel.

Wat een olijk bloemetje, de koekoeksbloem. Maar hoe komt ie aan z'n naam? Werpt hij ook kleine plantjes uit het nest? Geert denkt dat de naam van de spuugjes komt die hij op zich heeft. Omhulsels van rupsjes zijn dat. Maar wij dachten heel vroeger dat die van de koekoek afkomstig waren. Een andere vogel is een nieuweling in Nederland die vanuit het Middellandszeegebied is opgerukt naar onze natte gebieden: de Cetti' zanger. Wat een herkenbaar geluid en wat leuk dat ie dat de hele winter door laat horen! 

Bart zag een Halloween-achtig tafereel in het voorjaar in een plantsoen; een paar bomen waren volledig ingepakt door een taai web. Onder dat web waren alleen nog maar kale takken te zien en als je goed keek, zag je duizenden rupsen eronder op de stam rondkruipen. Wat waren dat? Gaan die bomen nu dood? En waarom kiezen ze deze bomen? Ook mooi, maar nu met geluid, de nachtegaal. Wat een volume komt er uit zo'n klein keeltje. Voor minder decibellen in het verkeer zetten ze al een geluidswal neer. Maar niet voor deze adembenemende zanger in de nacht...

De haagwinde, wie heeft er niet op gevloekt. Dat kleine slingerplantje dat zich om al je planten windt en dat je er maar moeilijk uit kan halen met die bijna elastieken steeltjes. Maar, het moet gezegd, hij heeft een prachtig wit bloempje. Geert noemt die bloemetjes 'pispotjes' en heeft een tip hoe je er het beste vanaf komt! En wilde eend. Wie kent hem niet. Maar wist je dat de mannetjes er in de winter bijna net zo onopvallend uitzien als de vrouwtjes? En dat ze in het voorjaar fluiten? We laten het allemaal horen.

't Is net een mus, maar 't is een gors. Een rietgors. Zoals de naam als zegt kun je hem zien en horen in moerassig gebied. Hij heeft een heel bescheiden roepje, en daar moet ie het mee doen. En wij ook. Maar ach, wat bouwen ze hun nestjes toch onverantwoord laag op de grond.... En de vlier. Klopt het nou wat Bart zegt dat ie de stammetjes vroeger naar amandelspijs vond ruiken? En als je sneller bent dan de vogels kun je van de besjes nog jam maken. Of iets anders.  En Bart en Geert komen erachter waar het woord flierefluiten vandaan komt!

In het voorjaar en nog later zie je er de bermen mee vol staan. Het fluitenkruid. Hij doet het goed omdat ie er vroeg bij is, in ieder geval vóórdat de maaimachines voorbijkomen. En omdat we nog steeds veel stikstof de lucht in blazen. Maar wist je dat je hem ook kan eten? Maar stop! Voordat je je tanden erin zet; controleer even of je niet een verwant plantje in de pan doet. Socrates heeft geweten wat er dan met je gebeurt. En de zwaluwen, de vrolijke luchtacrobaten. De huiszwaluw, boerenzwaluw en oeverzwaluw als zomeraanbieding alledrie besproken in één aflevering! En de huiszwaluw broedt dus niet in je huis of in je garage. Dat is de boerenzwaluw. De huiszwaluw bouwt z'n nest onder de goot.