Ameryka dla Zaawansowanych

Przestępczość w USA, małe miasta Południa, statystyki zabójstw: w tym odcinku analizujemy Jackson (Mississippi), Birmingham (Alabama), Pine Bluff (Arkansas), East St. Louis (Illinois) oraz Gallup/Farmington (Nowy Meksyk). Wyjaśniamy, dlaczego wskaźniki przemocy są wyższe w konserwatywnych stanach oraz jak wpływają: bieda, broń palna, słabość instytucji i narkotyki. Omawiamy korupcję po huraganie w Lynn Haven (Floryda) i skalę przemocy domowej w Oklahomie. Pokazujemy też, co działa: zadaniowe wsparcie policji stanowej, programy dla młodzieży („Gloves Not Guns”) i twardsza egzekucja prawa tam, gdzie trzeba. Jasna teza, konkretne przykłady, praktyczne wnioski. Zasubskrybuj, by otrzymywać kolejne odcinki i analizy polityki oraz społeczeństwa USA z perspektywy polskiego słuchacza.

W pierwszym odcinku dwuczęściowej serii "Ameryki dla Zaawansowanych" o przestępczości zagłębiamy się w serce amerykańskich metropolii, by zdemaskować powszechne mity na temat przestępczości. Czy rzeczywiście liberalne miasta, takie jak Chicago, Nowy Jork czy Los Angeles, są symbolem chaosu i porażki? Cytujemy badania i opinie ekspertów, którzy przedstawiają szokujące statystyki i rzucają nowe światło na problem, z którym zmaga się całe społeczeństwo, a nie tylko jedna strona sceny politycznej. Przyjrzymy się z bliska, dlaczego interpretacja statystyk bywa myląca, jak powiązane są ze sobą ubóstwo, brak perspektyw i przestępczość. Poznamy także niezwykłe historię byłego przestępcy, który dziś pomaga ratować młodzież w najgroźniejszych dzielnicach Chicago. Podcast nie tylko dostarcza rzetelnych informacji, ale także obala popularne, politycznie nacechowane narracje. Posłuchaj, aby dowiedzieć się, dlaczego fakty są bardziej skomplikowane niż proste hasła i dlaczego problem przestępczości wymaga rozwiązań wielowymiarowych.

(00:00:00) Wstęp. Jak woke, polityczna poprawność i cancel culture zmieniły debatę w USA (00:02:07) Woke. Od czarnego aktywizmu do politycznej pałki (00:10:16) Polityczna poprawność. Język włączania czy narzędzie kontroli? (00:17:46) DEI. Społeczny postęp czy polityczna propaganda? (00:27:27) Cancel culture. Czasem sprawiedliwość, czasem nagonka. (00:38:10) Krytyczna teoria rasy. Od studiów prawniczych do symbolu wojny kulturowej. (00:44:59) Wnioski z wojen kulturowych w USA. Wojny kulturowe to dziś centrum amerykańskiej polityki i debaty publicznej. W tym odcinku „Ameryki dla Zaawansowanych” przyglądamy się pięciu pojęciom, które kształtują współczesną Amerykę: woke, polityczna poprawność, diversity, equity, inclusion (DEI), cancel culture i krytyczna teoria rasy (CRT). Opowiadamy, jak te terminy narodziły się z ruchów społecznych walczących o równość, a następnie zostały przechwycone przez polityków, media i algorytmy. Zastanawiamy się, gdzie kończy się troska o godność i sprawiedliwość, a zaczyna cenzura i polityczna manipulacja. Pokazujemy też symetrię – bo zarówno lewica, jak i prawica w USA stosują podobne mechanizmy „kulturowego uciszania”. To odcinek dla wszystkich, którzy chcą zrozumieć współczesną Amerykę poza stereotypami, za to z pełnym kontekstem historycznym i kulturowym.

(00:00:00) Prolog – Sobotni Exodus Kibiców (00:03:39) NCAA kontra NFL – Dwie Twarze Futbolu (00:06:16) Tradycje i Rytuały Futbolu Akademickiego (00:11:06) Korzenie NCAA – od Rutgers do Roosevelta (00:15:35) Narodziny Nowoczesnego Futbolu Akademickiego (00:18:55) Michigan Wolverines – Historia, Legenda i Heisman Trophy (00:24:16) Największe Skandale Futbolu Akademickiego (00:27:43) Futbol Akademicki jako Wielki Biznes NCAA (00:30:26) Cena Futbolu – Zdrowie i Bezpieczeństwo Zawodników (00:36:58) Cena Futbolu – Zdrowie i Bezpieczeństwo Zawodników (00:40:47) Społeczne Oblicze NCAA – Rasa, Równość, Stereotypy (00:43:20) Epilog – Sobota jako Liturgia Ameryki Futbol akademicki w Stanacj Zjednoczonych to coś więcej niż gra – to sobotnia liturgia Ameryki. Wędrujemy przez tłumy kibiców w Ann Arbor, zatrzymujemy się przy grillach, słyszymy hymn „Hail to the Victors” i cofamy się w czasie do dnia, gdy Theodore Roosevelt ratował ten sport przed zakazem. Spotykamy legendarnych trenerów, bohaterów jak Desmond Howard i Tom Brady, a także bohaterów tragicznych, którzy oddali zdrowie i życie na boisku. To podróż od tradycji i wspólnoty po miliardowe kontrakty telewizyjne, skandale i kontrowersje. W tle Michigan Wolverines – drużyna, której historia jest symbolem całego futbolu akademickiego w USA.

Proud Boys wracają na ulice Waszyngtonu, Three Percenters ćwiczą w leśnych obozach, Boogaloo Boys szykują się na „drugą imprezę”, a Patriot Front maszeruje pod amerykańską flagą, niosąc ze sobą ideologię białego nacjonalizmu. W tle – ułaskawienia Donalda Trumpa, które w styczniu 2025 roku otworzyły nowy rozdział w historii amerykańskich milicji. To opowieść o grupach, które różni estetyka i taktyka, ale łączy wspólny cel: podważenie autorytetu państwa. Usłyszysz o skrywanych w internecie kodach rekrutacyjnych, o paradoksach politycznych sojuszy, o marszach, które wyglądają jak pokaz dyscypliny wojskowej, i o sądowych starciach, w których prawo potrafi wygrać z nienawiścią. To odcinek o cienkiej granicy między legalną aktywnością polityczną a jawną przemocą – i o tym, co dzieje się, gdy ta granica zaczyna się zacierać.

To nie jest zwykła opowieść o amerykańskich milicjach. To podróż przez dekady, w których strach, ideologia i gniew przeradzały się w realną, uzbrojoną siłę – od pierwszych powojennych Minutemanów, przez neonazistów z The Order, po buntowników na ranczu Bundy’ego i konspiratorów planujących porwanie gubernator Michigan. To również historia o tym, jak wybór Baracka Obamy, kryzys gospodarczy i internet dały drugie życie skrajnie prawicowym formacjom, prowadząc ostatecznie do 6 stycznia 2021 roku. W tle przewijają się pytania, które Ameryka zadaje sobie od ponad dwóch wieków: gdzie kończy się wolność, a zaczyna chaos? Czy prawo do posiadania broni może iść w parze z bezpieczeństwem demokracji? Ten odcinek to próba znalezienia odpowiedzi – i ostrzeżenie, że historia milicji to nie zamknięty rozdział, lecz wciąż żywa, pulsująca część amerykańskiej rzeczywistości.

(00:00:00) Wstęp. Kim jest Ola Rakowicz? (00:01:19) Kulisy Nowego Jorku. O czym jest książka Oli? (00:03:29) Energia i codzienność w Nowym Jorku (00:06:16) Jakie cechy musi mieć mieszkaniec Nowego Jorku? (00:09:46) Rasizm i "ally", czyli kim jest sojusznik? (00:17:32) American Dream - mit czy rzeczywistość? (00:23:09) Nowy Jork kontra Miami (00:26:40) Największe mity Ameryki (00:29:39) Polityczna Polka w Ameryce (00:32:12) Jak zamienić hejt w internecie na motywację? Jak naprawdę wygląda życie w Nowym Jorku i Miami? W tej rozmowie z Aleksandrą Rakowicz – autorką bestsellerowej książki „Nowy Jork za kulisami stolicy świata” oraz twórczynią kanałów Polka w Ameryce i Popo w Ameryce rozmawiamy o prawdziwym obliczu emigracji do USA. Ola opowiada o tym, jak wielokulturowy Nowy Jork kształtuje charakter, o pracy na planach filmowych, o stawaniu w obronie mniejszości i o tym, dlaczego American Dream staje się coraz trudniejszy do osiągnięcia. Usłyszysz o kontrastach między Queens, Brooklynem, Manhattanem i Miami, o codziennych wyzwaniach i o mitach, które wciąż krążą w Polsce na temat życia w Stanach Zjednoczonych. To autentyczna, pełna szczegółów opowieść, która łączy reportażową wrażliwość z doświadczeniem kogoś, kto w Ameryce spędził ponad dekadę.W tym odcinku usłyszysz:Jak wielokulturowy Nowy Jork kształtuje życie emigrantki.O pracy na planach filmowych i walce o prawa mniejszości.Kontrasty między Queens, Brooklynem, Manhattanem a Miami.Dlaczego American Dream jest trudniejszy do osiągnięcia w 2025 roku.Mity o życiu w USA, które wciąż krążą w Polsce.To szczera, pełna szczegółów opowieść o blaskach i cieniach życia w Stanach Zjednoczonych.

(00:00:00) Wstęp (00:04:23) Czaszki, cyfry i sterylizacja. Narodziny naukowego rasizmu (00:07:11) Laboratoryjny comeback. Renesans „nauki o rasie" (00:12:32) Genomy w służbie ideologii. XXI-wieczne fałszerstwo (00:17:26) Z laboratoriów do manifestów. Nienawiść w praktyce (00:23:50) Opór i nadzieja. Nauka broni się przed nadużyciami (00:27:22) DNA przemocy. Gen, który nigdy nie istniał (00:30:35) Rozdroże Ameryki. Między nauką a pseudonauką W kolejnym odcinku Ameryki dla Zaawansowanych niespodziewanie zabieram Was w podróż przez jeden z najciemniejszych zakamarków współczesnej Ameryki, gdzie genetyka staje się bronią w rękach rasistów. Odcinek jest nieplanowany, sprowokowała go dyskusja o pewnej reklamie firmy odzieżowej American Eagle. Nasza opowieść zaczyna się od dziewiętnastowiecznych pomiarów czaszek Samuela Mortona, przechodzi przez eugeniczną sterylizację sześćdziesięciu tysięcy Amerykanów, aż po współczesne manifesty masowych morderców cytujące badania genomu. Poznajecie Craiga Cobba, białego suprematystę, którego test DNA ujawnił czternaście procent afrykańskiego pochodzenia w programie telewizyjnym. Wchodzimy w cyfrowe podziemie, gdzie użytkownicy Stormfront wymieniają się haplogrupami jak kartami kolekcjonerskimi, a biali nacjonaliści próbują udowodnić swoją genetyczną wyższość. Kulminacją jest tragedia z Buffalo, gdzie osiemnastoletni ekstremista zabił dziesięć osób, powołując się w manifeście na wypaczone interpretacje prawdziwych badań naukowych. Pokazujemy, jak platformy społecznościowe rozprzestrzeniają genetyczną dezinformację i jak naukowcy walczą z militaryzacją swojej pracy. To opowieść o tym, jak podwójna helisa zostaje wykręcona w testament nienawiści, ale także o nadziei – że zrozumienie naszej wspólnej genetycznej ludzkości może nas uchronić przed toksynami ekstremizmu.

Oblicza się, że dziś w Stanach Zjednoczonych działa około 50 aktywnych milicji. Eksperci ostrzegają, że znaczna część z nich to niebezpieczne grupy ekstremistyczne, niechętne władzy federalnej i gotowe do przemocy. Ale skąd się wzięła ta amerykańska obsesja na punkcie uzbrojonych obywateli? Dlaczego prawo do posiadania broni od początku wiązało się z ideą obywatelskiej milicji? W pierwszej części dwuczęściowej opowieści przyglądamy się historii milicji od czasów kolonialnych po początki XX wieku. To opowieść o wolności i tyranii, rebelii i opresji. Od minutemanów walczących z brytyjskim imperium, przez Ku Klux Klan i Białą Ligę, aż po brutalne pacyfikacje robotniczych strajków. Zrozumienie tych dziejów pozwala lepiej pojąć, dlaczego współczesne milicje uznają się za spadkobierców „patriotycznej” tradycji.

(00:00:00) Co to znaczy być szczęśliwym w Ameryce? (00:05:49) Filozofowie za oceanem: korzenie szczęścia (00:14:54) Z deklaracji do konstytucji: szczęście jako prawo (00:20:44) Niewolnictwo, sufrażystki i równość: walka o szczęście dla wszystkich (00:26:47) Od cnoty do wolności osobistej: sądy i samostanowienie (00:36:46) Nowy Ład, Nowe Szanse: państwo a szczęście obywateli (00:40:40) Szczęście w XXI wieku: prawa, wskaźniki, tożsamość (00:52:00) Niedokończony projekt: szczęście jako obywatelskie zobowiązanie W specjalnym odcinku na 4 lipca zaglądamy pod powierzchnię jednej z najbardziej znanych, a zarazem najmniej zrozumianych obietnic amerykańskiej tożsamości: prawa do dążenia do szczęścia. To nie będzie historia o grillach na przedmieściach i uśmiechniętych rodzinach z reklam. To opowieść o idei, która inspirowała rewolucje, legitymizowała wykluczenie, uzasadniała reformy i zmieniała brzmienie prawa - zależnie od tego, kto ją przywoływał i w jakim celu. Sprawdzamy, co naprawdę znaczyło „szczęście” dla Jeffersona i jego epoki, jak interpretowali je abolicjoniści, sufrażystki, prezydenci i sędziowie Sądu Najwyższego. Od Quocka Walkera po Obergefell v. Hodges, od bibliotek Benjamina Franklina po politykę społeczną Nowego Ładu, w tym odcinku prześledzimy, jak ta fraza zmieniała się z biegiem czasu i czego uczy nas o granicach wolności, równości i wspólnoty. To odcinek o micie, który miał łączyć, ale często dzielił. I o tym, że „dążenie do szczęścia” to nie pusty slogan, lecz projekt polityczny, który wciąż pozostaje niedokończony.

W finałowym odcinku serii o due process zaglądamy tam, gdzie konstytucyjne zasady zderzają się z lękiem, uprzedzeniem i politycznym interesem. Opowiadamy o deportacjach imigrantów bez prawa do obrony, ignorowanych wyrokach Sądu Najwyższego i o tym, jak łatwo władza może ominąć prawo jeśli nikt jej nie powstrzyma. Przyglądamy się sprawie internowania Japońskich Amerykanów podczas II wojny światowej, zatrzymaniom w Guantánamo i najnowszym wyrokom, które potwierdzają: due process dotyczy wszystkich osób w USA, nie tylko obywateli. To opowieść o tym, że prawo do uczciwego procesu nie jest tylko formalnością lecz jest to rzeczywista bariera chroniąca jednostkę przed samowolą władzy. W czasach, gdy ta granica jest coraz częściej testowana, warto zrozumieć, co naprawdę znaczy. Zapraszam wszystkich, którzy chcą zrozumieć Amerykę głębiej i zobaczyć, jak cienka bywa granica między sprawiedliwością a bezprawiem.

Kiedy Clarence Gideon napisał swoją apelację na pożółkłym papierze z więziennej celi, domagał się tylko jednego – adwokata, którego nie było go stać. Dostał coś więcej: zmianę prawa dla milionów. Ale to był dopiero początek. W drugiej części naszej opowieści o najbardziej niezrozumianej obietnicy Ameryki przyglądam się tej twarzy due process, która wywołuje największe emocje – twarzy merytorycznej. Co tak naprawdę znaczy „wolność” zapisana w Czternastej Poprawce? Czy rząd ma prawo zabronić używania antykoncepcji? Zawierania małżeństwa? Podjęcia decyzji o własnym ciele? Od Griswold przez Roe, aż po Dobbs i zakaz aborcji, amerykańskie sądy zaczęły interpretować uczciwy proces nie tylko jako reguły gry, ale jako źródło fundamentalnych praw. Dla jednych to triumf wolności. Dla innych to sędziowska samowola. A dla wszystkich pozostałych to pole bitwy o to, jak ma wyglądać społeczeństwo. W tym odcinku opowiadam, jak due process przestało być tylko proceduralną tarczą, a stało się mieczem w walce o prywatność, godność i samostanowienie. I o tym, jak dzisiejszy Sąd Najwyższy próbuje zamknąć ten rozdział.

Co łączy średniowiecznego króla Jana bez Ziemi, wyzwoleńca z czasów wojny secesyjnej i współczesnego imigranta w obliczu deportacji? Dla każdego z nich dwa słowa – due process – oznaczają walkę o godność i sprawiedliwość. Ale jak ta prosta idea, wpisana w Konstytucję USA, stała się jednym z najpotężniejszych i najbardziej wypaczanych narzędzi w amerykańskiej historii? W pierwszej części dwuodcinkowej serii odkryjemy, jak gwarancja „uczciwego procesu” przeszła drogę od Magna Carty do sądowych sal – i dlaczego dziś, choć wszyscy się na nią powołują, niewielu rozumie jej prawdziwą moc.

Waszyngton D.C. ma być znów „wielki, bezpieczny i piękny” – tak przynajmniej zapowiada Donald Trump. Ale co naprawdę oznacza jego nowy dekret? W tym odcinku przyglądamy się federalnej ofensywie na stolicę USA: zwiększeniu policyjnej obecności, usuwaniu murali i obozowisk bezdomnych, oraz próbom ograniczenia autonomii miasta, które w większości zamieszkują Afroamerykanie i Latynosi. Zastanówmy się jak pod pozorem „porządku” i „estetyki” może kryć się groźna gra polityczna. Ten odcinek to obowiązkowa pozycja dla wszystkich, którzy interesują się prawami obywatelskimi, amerykańską polityką i tym, jak historia wpływa na teraźniejszość. Słuchaj, subskrybuj i dowiedz się, jak wygląda dziś prawdziwa walka o duszę stolicy USA. Wspieraj Amerykę dla Zaawansowanych na BuyMyACoffee.com/amerykadz

W tym odcinku przeanalizujemy problem niewygodny dla zwolenników nieograniczonego prawa do posiadania broni, na który wielu ludzi nie zwraca uwagi w Stanach Zjednoczonych: kradzieże broni ze sklepów oraz od indywidualnych posiadaczy. Zastanowimy się jak wpływa to na przestępczość i bezpieczeństwo publiczne. Bo co jeśli powiem Wam, że paradoksalnie to właśnie praworządni obywatele przez swoją niefrasobliwość i lekceważenie stają się źródłem zaopatrzenia przestępców w broń palną? Zapraszam do wysłuchania podcastu.

W tym odcinku odkrywamy złożoną historię Święta Dziękczynienia, analizujemy popularne mitom i omawianym zapomniane fakty dotyczące tego dnia. Jest tu co nieco o Pielgrzymach, ich podróży na pokładzie Mayflower, i roli Squanto - rdzennego Amerykanina, bez którego kolonia Plymouth prawdopodobnie nigdy by nie powstała. Naświetlimy historyczne niedokładności i aspekty tego ważnego wydarzenia, o których wielu Amerykanów wolałoby nie wspominać. Jeśli myśleliście, że o Święcie Dziękczynienia wiedzieliście już wszystko, to zapewniam Was, że nic bardziej mylnego.

W tym odcinku przyglądamy się, jak blackface wpisuje się w historię rasizmu i dlaczego malowanie sobie twarzy, aby udawać osobę czarnoskórą (nwet bez złych intencji) może być obraźliwe.Punktem wyjścia do dyskicji na ten temat jest incydent z programu '"Twoja Twarz Brzmi Znajomo", gdzie biały uczestnik udawał Kendricka Lamara, oraz komentarze jakie się później pojawiły. Analizujemy argumenty, które pojawiły się w podkaście "Zgrzyt" Revo i Gimpera. Rozważamy kulturowe i historyczne implikacje blackface, zwracając uwagę na globalny wymiar tego typu wydarzeń. Sporo historii i garść reflekcji na temat wrażliwości.

Za ten temat zabierałem się dość długo, kilka razy go zaczynałem i odkładałem na później. Wreszcie przyszedł luty - Black History Month i stwierdziłem, że nie ma co dłużej czekać. Chodzi o pojęcie rasy, bez którego nie da się zrozumieć współczesnej Ameryki. Wyjaśnijmy sobie co to znaczy, że rasa to konstrukt społeczny, jak bardzo różnimy się od siebie ze względu na kolor skóry i czy my naprawdę jesteśmy biali. Rozprawmy się z mitami, które pojawiają się w każdej dyskusji o dyskryminacji w Stanach Zjednoczonych. Pogadajmy o rasie i rasizmie. Zapraszam na część pierwszą trudnej rozmowy amerykańskiej tożsamości.

Niektórzy mówią, że ten stan reprezentuje prawdziwego ducha Ameryki. Inni twierdzą, że jest zwyczajnie zacofany i tkwi w przeszłości. Zdecydowanie trudno być obojętnym, mówiąc o Teksasie. Porozmawiajmy więc o nim, porozmawiajmy o jego teraźniejszości, ale także o przeszłości, ponieważ moim dzisiejszym gościem jest nauczyciel historii z Texasu Cody Pouge.

Jeszcze dwa słowa o sprawie Kyle’a Rittenhouse’a, ale nie będzie to długi komentarz. Ale pogadajmy chwilę o tym czy chłopak jest rzeczywiście niewinny oraz czy standardy obrony koniecznej dla wszystkich są takie same. Spoiler alert numer 1: nie jest. Spoiler alert numer 2: nie są.