Macro met Boot en Mujagić | BNR

Het Centraal Planbureau maakt zich zorgen over bedrijven die, in hun ogen, onterecht in leven blijven, en over nieuwe, gezonde ondernemingen die niet doorbreken. Dat staat in een deze week gepresenteerd rapport. Volgens macroeconoom Arnoud Boot komt dat rapport op een belangrijk moment. ‘De kabinetsformatie is in gang en voormalig ASML-ceo Peter Wennink brengt binnenkort zijn rapport uit.’  Wat zegt het CPB precies?  Het CPB waarschuwt, terecht, dat we niet moeten meegaan in al het geklaag van ondernemingen die zeggen steun nodig te hebben. We zijn veel te lang doorgegaan met steun, waardoor bestaande bedrijven overeind blijven en het nieuwe geen kans krijgt. Dat is ook de kernboodschap: innovatie komt van challengers, van nieuwe bedrijven die opkomen. Maar juist die bedrijven worden op allerlei manieren belemmerd. De Europese grenzen en de binnenmarkt zorgen daarbij voor grote problemen, vooral voor kleinere ondernemingen. Er ligt te veel focus op steun voor grote bedrijven, wat veel capaciteit van de economie wegslurpt.  Maar grote bedrijven als ASML zijn toch onze trots?  We zijn natuurlijk blij dat een bedrijf als ASML zich in Nederland heeft kunnen ontwikkelen. Het bedrijf werd in 1995 door Philips naar de beurs gebracht, waardoor de ‘kleffe deken’ van Philips verdween en ASML zich vrij kon ontwikkelen. Philips was cruciaal voor het opbouwen van de kennisinfrastructuur in Nederland die nodig was om de markt te openen. Dat leidde tot allerlei spin-offs. Nu staat ASML op het hoogtepunt van zijn macht en succes. Maar het project Beethoven is bedoeld voor de hele regio Eindhoven en is geen specifieke steun aan ASML. Dat is iets wat ik steeds moet blijven benadrukken.  Dus we hebben de grote bedrijven wel nodig, maar – tot op zekere hoogte?  ASML profiteert wel van de verbeterde kennisinfrastructuur. Als we het als steun aan ASML gaan zien, wordt het bedrijf de kleffe deken en komt het nieuwe niet meer boven. Dat is cruciaal. Grote bedrijven hoef je alleen een voorspelbare omgeving te bieden: voorspelbaarheid en consistent overheidsbeleid. Je moet ze niet op allerlei manieren subsidiëren. Die subsidiestroom moet juist naar bedrijven gaan die een hobbel moeten overwinnen en een steuntje in de rug nodig hebben.  Voormalige ASML-ceo Peter Wennink komt binnenkort met een rapport. Wat verwacht je daar van?  Het is een onafhankelijk rapport van Peter Wennink, maar hij zal zorgvuldig moeten benadrukken dat het innovatieve gehalte van de economie wordt versterkt én dat grote bedrijven voorspelbaarheid nodig hebben. Hij moet duidelijk maken dat het succes van ondernemend Nederland juist voortkomt uit het geven van kansen aan het nieuwe. Kijk naar ASML: zo is dat tot stand gekomen.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

De notulen van de laatste renteverlaging van de Fed zijn gepubliceerd. Destijds besloot de Fed om de rente te verlagen, maar dat was zeker geen unanieme beslissing. Terwijl het ene bestuurslid de rente ongewijzigd wilde laten, wilde de ander juist de rente verlagen. En weer een ander wilde de rente nóg verder verlagen. Bijzonder, zegt macro-econoom Edin Mujagić: ‘Het is vrij uitzonderlijk dat je drie stromingen in één rentevergadering hebt’.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Sinds Trumps Liberation Day is de boodschap duidelijk: importheffingen remmen de groei en stuwen de inflatie, omdat de extra kosten bij de consument belanden. Daarom was macro-econoom Edin Mujagic verrast door een paper van twee economen uit San Francisco. ‘Hun conclusie: hogere heffingen zorgen voor meer werkloosheid, maar verlagen de inflatie.’ Wat zijn dan de verklaringen die deze auteurs geven? Aan de ene kant zeggen ze dat de onzekerheid toeneemt bij extra heffingen. Dat leidt ertoe dat de economische groei omlaaggaat, omdat mensen minder geld spenderen, en dat verlaagt de inflatie. Anderzijds is er het vermogenskanaal: hogere heffingen betekent lagere aandelenkoersen, lagere aandelenkoersen betekent dat mensen zich minder rijk voelen, en als je je minder rijk voelt, geef je minder uit.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Gisteren publiceerde De Nederlandsche Bank (DNB) zijn bevindingen over de financiële stabiliteit, en werd duidelijk dat de bank 10 procent gaat bezuinigen op de eigen bedrijfsvoering. Volgens macro-econoom Edin Mujagic is dat een duidelijk teken dat er een nieuwe leider aan het hoofd staat. Waarom is het zo duidelijk dat DNB een nieuwe leider heeft? Dat zie je onder andere aan hoe hij zich de afgelopen tijd heeft uitgelaten over de eurobonds, de gezamenlijke schulden op Europees niveau. Daar is de nieuwe president van DNB, Olaf Sleijpen, behoorlijk kritisch over. Hij zegt: ga daar niet zomaar in mee als Den Haag, want het risico is dat je zo stimuleert om nog meer schulden aan te nemen. Terwijl hij vindt dat de schulden in Europa juist omlaag moeten. Dit zijn dingen waarvan ik denk: hulde, dit geluid hebben we nodig. En waar ik persoonlijk op wacht, is het voorjaar van volgend jaar, wanneer het jaarverslag van DNB verschijnt. Daarin staat een voorwoord van de president, het eerste voorwoord van Sleijpen. Waar ik de afgelopen jaren steeds naar heb gekeken, is: komt het woord geldhoeveelheid, of de groei daarvan, erin voor? De afgelopen jaren was dat vaak nul keer. Ik hoop dat dat volgend jaar anders is. Dat zou laten zien dat hij aandacht heeft voor waar monetair beleid eigenlijk om draait: houd de geldhoeveelheid onder controle.See omnystudio.com/listener for privacy information.

De deadline voor de omzetting naar het nieuwe pensioenstelsel ligt nog een paar jaar in de toekomst. Toch waarschuwt de speciale regeringscommissaris Transitie Pensioenen Fieke van der Lecq dat veel werkgevers te laat in actie komen. Er doen zich verschillende problemen voor, die volgens macro-econoom Arnoud Boot ‘totaal te verwachten waren’.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

De deadline voor de omzetting naar het nieuwe pensioenstelsel ligt nog een paar jaar in de toekomst. Toch waarschuwt de speciale regeringscommissaris Transitie Pensioenen Fieke van der Lecq dat veel werkgevers te laat in actie komen. Er doen zich verschillende problemen voor, die volgens macro-econoom Arnoud Boot ‘totaal te verwachten waren’.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Bijna tien jaar nadat de Britten voor de Brexit stemden, is eindelijk duidelijk wat de economische impact hiervan was. Zoals al lang en breed duidelijk is, heeft het de Britten niet de economische voorspoed opgeleverd die men soms voorgeschoteld kreeg. Nu is de schade ook becijferd. De economie van het Verenigd Koninkrijk zou zijn 6 tot 8 procent groter zijn als het vertrek uit de Europese Unie niet heeft plaatsgevonden, vertelt macro-econoom Edin Mujagic.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na 43 dagen is de shutdown in de Verenigde Staten achter de rug. President Donald Trump heeft een wet ondertekend waardoor de financiering van de federale overheid weer tot eind januari door kan. Dat is in ieder geval goed nieuws voor de financiële markten, maar de uiteindelijke gevolgen voor de economie zijn nog lang niet duidelijk, zegt macro-econoom Edin Mujagic. ‘De overheid gaat weer open, maar je bent er wel zeven weken uit geweest.’  De Amerikaanse overheid gaat weer open, en daar hebben de financiële markten met smart op gewacht. Maar daarmee is de kous nog niet af: het zal even duren voordat alles weer bij het oude is. En de spanning blijft, alleen al door een mededeling van minister van Financiën Scott Bessent dat er de komende dagen een belangrijke aankondiging komt, hoogstwaarschijnlijk over de kosten van levensonderhoud, zegt Mujagic. ‘Heel veel Amerikanen zijn er niet over te spreken dat de boodschappen steeds duurder worden.’  See omnystudio.com/listener for privacy information.

De inflatie bleef in oktober met 3,1 procent op jaarbasis ruim boven de doelstelling van rond de 2 procent. Volgens Bas Jacobs, hoogleraar economie en overheidsfinanciën aan de Vrije Universiteit, spelen de uitgaven van onze overheid daar een belangrijke rol in. ‘De Nederlandse overheid geeft eigenlijk veel te veel gas met de begroting.’ Ook gekeken naar de politieke partijen die bezig zijn met ‘elkaar besnuffelen’ in de formatie, ziet Jacobs dat de meeste partijen ook in een komende regeerperiode van plan zijn om flink te blijven besteden. Met als gevolg dus een aanhoudend te hoge inflatie in Nederland. ‘De remweg van inflatie is heel lang, de lonen blijven lang hoog. Dat betekent ook dat op dit moment het monetaire beleid van de ECB voor Nederland te ruim is.’  Het monetaire beleid van de Europese centrale bank is gericht op het gemiddelde van de Eurozone, en daar daalt de inflatie op dit moment richting de 2 procent. ‘Dat betekent dat we in Nederland eigenlijk krapper moeten gaan begroten, en dat zie ik vooralsnog niet gebeuren’, aldus Jacobs.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

De opvallend zwakke dollar veroorzaakt steeds meer problemen in het Verenigde Staten. Dat de munt zo slecht ervoor zou staan ten opzichte van de euro is een verrassing, aangezien bij de verkiezing van Donald Trump de dollar juist aan waarde won.  ‘De zwakkere munt betekent dat de invoer duurder wordt’, legt macro-econoom Edin Mujagic uit.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Steeds meer bedrijven stoten hun duurzaamheidsplannen af, blijkt uit een analyse van de Financial Times. Door het veranderende politieke tij onder president Donald Trump, zijn bedrijven minder scheutig met het profileren van hun groene ambities, laat staan ervoor te betalen. ‘Groene praatjes verkopen niet meer, het moet concreet zijn’, is volgens macro-econoom Arnoud Boot het positieve ervan.    Waarom is dat positief?  Het betekent dat duurzaam beleid concreet moet zijn. Dat is de goede kant van het huidige anti-klimaat- en anti-diversiteitsklimaat dat door Trump is aangewakkerd. Alles wat te maken heeft met maatschappelijke doelstellingen, zoals klimaat en diversiteit, vraagt om een helder en overtuigend verhaal. Een organisatie moet duidelijk maken waarom dat belangrijk is. Een bank is geen ‘Moeder Teresa’, maar een commerciële instelling die moet concurreren. Een kleine nichebank, zoals Triodos, kan zich volledig op duurzaamheid richten. Een grote bank kan dat niet op dezelfde manier en moet meebewegen met maatschappelijke ontwikkelingen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek, het CBS, hebben consumenten in september meer geld uitgegeven aan goederen en diensten dan een jaar eerder. Macro-econoom Edin Mujagic ziet een direct verband met stijgende aandelenkoersen op het Damrak. ‘Mensen voelen zich rijk!’ De totale consumptie van huishoudens lag 0,8 procent hoger dan in september 2024, maar in augustus gaven consumenten 1,3 procent meer uit. Goede cijfers, Edin? Ja, en misschien wordt het nog beter. Voor de goede orde: dat cijfer is gecorrigeerd voor inflatie. Het feit dat spullen duurder zijn geworden betekent dus niet dat we daardoor meer hebben uitgegeven — het gaat echt om een stijging van de reële uitgaven. Het cijfer is ook gecorrigeerd voor het aantal koopdagen, want dat verschilt van maand tot maand.  Maar het CBS zegt over oktober, waarvan de cijfers nog moeten komen, dat de situatie iets minder ongunstig was om geld uit te geven. Met andere woorden: de kans is groot dat we het winkelgedrag van september gewoon vrolijk hebben doorgetrokken naar oktober en misschien zelfs richting het einde van het jaar.   Wat heeft dat met de beurs te maken?  Dat heeft te maken met het feit dat de aandelenkoersen zijn gestegen. Dat is ook logisch. Want als je zelf belegt, weet je dat je bij stijgende koersen winst hebt gemaakt en dus meer geld hebt. Maar dat geldt ook voor mensen die níet beleggen. Zij zien in het nieuws dat de aandelenkoersen weer stijgen en dat de AEX in Amsterdam bijna een recordhoogte bereikt. Dat geeft een goed gevoel: blijkbaar gaat het goed met de economie. Een goedgemutste consument geeft nu eenmaal makkelijker geld uit – en dat is precies wat we de afgelopen tijd hebben gezien.  En hoe je het ook wendt of keert: onze koopkracht is erop vooruitgegaan. Veel mensen hebben loonstijgingen gekregen die hoger liggen dan de inflatie. Dat zijn allemaal factoren die samenkomen. Ik vind het een belangrijk cijfer, omdat het er hopelijk aan bijdraagt dat we het derde kwartaal met z’n allen snel vergeten. Maar in dat derde kwartaal is onze economie met 0,4 procent gegroeid – dat vergeten we toch niet zo snel?  Die groei lag inderdaad hoger dan in de kwartalen ervoor. En toch hoop ik dat we dat kwartaal snel weer vergeten. Want de economische groei in dat kwartaal kwam vooral doordat we meer hebben geëxporteerd en doordat de overheid meer heeft uitgegeven. Van groeiende consumptie en stijgende investeringen was in dit derde kwartaal geen sprake. Bedrijfsinvesteringen waren in dat kwartaal zelfs met bijna 2 procent gedaald.  Daarom zeg ik: ja, een mooi cijfer, maar ik hoop vooral dat het CBS straks in de cijfers over het vierde kwartaal zegt dat onze economie niet alleen is gegroeid, maar vooral doordat wij als consumenten meer hebben uitgegeven en bedrijven meer hebben geïnvesteerd.  Laten we het hopen inderdaad. Tegelijkertijd zien we berichten over een licht verbeterende arbeidsmarkt. Speelt dat nog een rol?  Ja, alleen voor huishoudens is het gevoel vooral belangrijk als het gaat om uitgaven doen. Veel Nederlanders hebben nog steeds het idee dat ze zich geen zorgen hoeven te maken over hun baan. Velen denken: als ik nu een andere baan zou willen, gaat dat misschien niet zo makkelijk als twee of drie jaar geleden, maar echt moeilijk is het ook niet. Dat zorgt voor het gevoel dat de arbeidsmarkt nog steeds met je meewerkt en dat je geen vrees hoeft te hebben voor je inkomen. Als je dat combineert met het feit dat we hopelijk snel een nieuwe regering krijgen, én met stijgende aandelenkoersen waardoor mensen zich rijker voelen, dan staan de sterren goed voor een mooi vierde kwartaal. Hopelijk zó goed dat we het daarna niet meer hoeven te hebben over het derde kwartaal.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Per 1 december stopt de Federal Reserve met het verminderen van beleggingen in obligaties. Oftewel: de Amerikaanse centrale bank brengt de kwantitatieve geldverruiming – quantitative easing – weer op gang, zegt macro-econoom Edin Mujagic. ‘Sinds 2022 waren ze bezig om dat toch een beetje ongedaan te maken: quantitative tightening. Per 1 december stoppen ze daar weer mee en dat betekent concreet dat de Fed de aflossing van de hypotheken, zo’n 20 à 30 miljard dollar per maand gaat gebruiken om Amerikaanse staatsobligaties te kopen.’   Een komen en gaan van verruimingen dus, zegt Mujagic. Daarom is het handig om een en ander even in perspectief te zetten. In 2020 was de Fed-balans vier keer zo groot als in 2008. Tussen 2020 en 2022 kwam daar nog een factor 2,5 bij en daarna is de centrale bank gaan verkrappen – het ongedaan maken van de kwantitatieve geldverruiming. ‘Zo is tussen 2022 en nu maar liefst een kwart van de balans afgesnoept. Dus om de een of andere reden gaat geld in het systeem pompen veel sneller dan geld úit het systeem halen.’   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Drie economen, verbonden aan verschillende Amerikaanse universiteiten, hebben onderzocht waar de grens ligt voor de staatsschuld van overheden. Met andere woorden: op welk punt kan een land niet langer wegkomen met de gedachte ‘het komt wel goed’, zelfs niet meer door de rente kunstmatig laag te houden, iets wat economen ‘financiële repressie’ noemen. Uit dat onderzoek trekt macro-econoom Edin Mujagic de conclusie dat de Amerikaanse staatsschuld beter houdbaar is dan die van Europese landen, inclusief Duitsland. Wat zeggen economen en beleidsmakers meestal over staatsschulden?  Mede dankzij het werk van Piketty weten we dat beleidsmakers en economen vaak zeggen: ‘Die staatsschuld doet er niet zoveel toe.’ Hun redenering is: zolang de rente die je betaalt over die schuld lager is dan de economische groei, is er niets aan de hand. En daar zit wat in, want als je vanuit de overheid kijkt: economische groei is eigenlijk hetzelfde als de groei van je inkomsten, en de rente is wat je betaalt aan lasten. Als je inkomsten harder stijgen dan je uitgaven, dan is er dus inderdaad geen probleem. En ik zeg niet dat ik me achter Piketty schaar, maar het idee is logisch. We moeten er alleen wel een belangrijke kanttekening bij maken: als we het over rentes hebben, moet je die corrigeren voor inflatie. Dat is cruciaal, want pas dan zie je het echte beeld.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

De kennis over schulden is beperkt. Hoewel dat geen nieuws is, bracht een recent onderzoek macro-econoom Edin Mujagic tot nieuwe inzichten. ‘Ik las het en dacht: mijn hemel, het is nog erger dan ik dacht.’  Wat is er precies aan de hand?  Er zijn een aantal onderzoekers die in dertien landen, landen met zowel lage als hoge staatsschulden, hebben gekeken hoeveel mensen eigenlijk weten over de schuldniveaus van hun land. En wat blijkt uit dat onderzoek? De meeste mensen hebben maar een zeer beperkte, en vaak ook bevooroordeelde, kennis van schulden en het beleid daaromheen. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Oud-ASML-baas Peter Wellink is met open ogen in de val getrapt die VNO-NCW-baas Ingrid Thijssen had opgezet, zegt macro-econoom Arnoud Boot: hij liet zich hypnotiseren door de langspeelplaat van de werkgeversorganisatie: bedrijven hebben het oh zo moeilijk, en staan op het punt uit Nederland te vertrekken. Maar Wennink is door demissionair minister van Economische Zaken Vincent Karremans aangesteld als onafhankelijk expert, om invulling te geven aan het rapport van oud-ECB-baas Mario Draghi.  Wennink was voortvarend aan de slag met een rapport, dat een bijdrage zou moeten leveren aan de  toekomstbestendigheid van de Nederlandse economie. Maar kennelijk voelde hij zich geroepen om alvast een voorschot te nemen op dat rapport, door verschillende Haagse partijleiders een brief te sturen met zijn bevindingen. De oud-ASML-baas heeft daarmee zijn hand overspeeld, vindt Boot. ‘Wennink heeft niet gezegd dat hij onafhankelijk is aangesteld door Karremans.’   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Ondanks dat macro-econoom Arnoud Boot niet heeft kunnen stemmen dit jaar, is hij wel optimistisch over de bestuursmogelijkheden. Volgens hem zijn de politieke partijen het in ieder geval over eens welke maatschappelijke problemen opgelost moeten worden. Hij pleit voor een aanpak vanuit een gedeelde basis en weg van de absolute flanken. Daarnaast moet het regeerakkoord niet absolute oplossingen bevatten, maar zich richten op procesafspraken.    See omnystudio.com/listener for privacy information.

Terwijl Nederland zich bezighoudt met het laatste verkiezingsnieuws, hield Fed-baas Jerome Powell gisteren ook een rentebesluit. De Amerikaanse centrale bank, de Federal Reserve, heeft de rente opnieuw met 25 basispunten verlaagd. Daarmee komt deze nu uit tussen de 3,75 en 4 procent. Macro-econoom Edin Mujagic vindt het opvallend dat de Fed spreekt over een ‘enigszins verhoogde inflatie’ en noemt dat een onderschatting van het probleem.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Internationaal zijn er steeds meer zorgen over de markt voor private leningen. De vrees is dat de schuldenberg zo groot is, dat bedrijven dreigen om te vallen. Onlangs uitte de topman van de Britse centrale bank, Andre Bailey, zijn zorgen. Hij ziet dat de Amerikaanse kredietmarkt ‘zorgwekkende echo’s’ laat horen met die van de financiële crisis, toen er ook een schuldencrisis ontstond. ‘Destijds was dat de aanleiding voor bijna een ineenstorting van de markt en de wereldeconomie’, schetst macro-econoom Edin Mujagic.   See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na publicatie van de Amerikaanse inflatiecijfers vorige week was de conclusie: de Amerikaanse Federal Reserve kan de rente weer gaan verlagen. Maar met die conclusie is macro-econoom Edin Mujagic het niet helemaal eens. ‘Blijkbaar is men vergeten – of doet het alsof – dat de doelstelling van de Fed nog steeds 2 procent per jaar is.’ Waarom wordt gezegd dat die weg nu openligt? De inflatie kwam uit op 3 procent, zowel bij de totale inflatie als bij de kerninflatie. Dat was een meevaller, want de verwachting lag op 3,1 procent. Blijkbaar heeft de markt heel weinig nodig om daar een optimistische draai aan te geven. Maar ik vind die conclusie vreemd. Als je doelstelling 2 procent inflatie per jaar is en je zit op 3 procent, dan is dat een aanzienlijke afwijking in de ongewenste richting wanneer we het over geldontwaarding hebben.   See omnystudio.com/listener for privacy information.