klookluustert

In uns letzte Fulg vun 'klookluustert' geiht dat üm dat Thema Mikroplastik. Dr. Wolfgang Krischke snackt mit uns Gast Lisa Wrogemann över dat Problem dormit, wo sik middewiel överall Mikroplastik finnen lett, woans een dorgegen an gahn kann un wat dat för Alternativen gifft. Se hett sik as Verfohrenstechnikersche ünner anner mit de Rull vun Klooranlagen un ok mit Bio-Alternativen vun Plastik uteneen sett. Wenn du nich allens verstahn hest oder sülvens ne'e Wöör bruukst, wenn du över düt Thema snacken wullt, finnst du hier en lütte Utwahl. biodegradierbar – biodegradeerbor, afboboor Meeresverschmutzung – de Seeversmudden (wieflich) das Recycling – de Wedderbruuk (männlich), dat Recycling (saaklich) die Entsorgung – de Verklappen (w), verklappen (vun Affall), wegbringen (vun Müll) die Entwicklung – de Verloop (m), dat Vörangahn (s), de Utwickeln (w), de Dieg (w) die Quelle – de Born (m) der Kreislauf – de Krinkloop (m), de Ümloop (m) die Kläranlage – de Klooranlaag (w) der Fußabdruck – de Footafdruck (m) die Alge – de Alg (w) die Folge, die Nachwirkung – de Naklapp (m) der Rohstoff – de Roogstoff (m) der Pilz – de Poggenstohl (m) die Rückgewinnung – de Trüchwinnen (w), de Trüchbo (m) ____________________ Du fraagst di, welke Dialekten de Lüüd snackt hebbt? We've got you covered. Beide snackt se Noordneddersass'sch. ____________________ Stütt geven för dat Projekt hett de Beopdraagte vun de Bunnsregeren för Kultur un Medien (BKM).

In de hiere Fulg snackt Frieda Ahrens mit Michael Grünberg över jöödsch Leven in Düütschland. He is Vörsitter vun'n Vörstand vun de Jöödsche Gemeen in Ossenbrügge. Tosamen praat se över de Geschicht vun't Jodendom in Düütschland, woans dat Leven as en jöödsche Person in Düütschland utsüht, wat för Formen vun't Jodendom dat hier gifft, wat dat en egen jöödsch-düütsche Kultur gifft un woans de jöödschen Scholen opboot sünd. Man de Fulg is al verleden Johr kott na den Angreep vun de Hamas op Israel opnahmen worrn un dat geiht dorso natürlich ok doröver, wat dat för de Joden un Jöödschen in Düütschland bedüden deit, üm den starken Anstieg vun Antisemitismus un wat elk un een sülvst dorgegen maken kann. ____________________ Du fraagst di, welke Dialekten de Lüüd snackt hebbt? We've got you covered. Michael Grünberg un Frieda Ahrens snackt beide Emslänner Platt. ____________________ Stütt geven för dat Projekt hett de Beopdraagte vun de Bunnsregeren för Kultur un Medien (BKM).

Över de Energiewenn in Düütschland schall dat in uns achte Fulg gahn. Wi hebbt mit Thomas Saretzki un Bernard Brunklaus twee Exerpten op dat Rebeet inlaadt. Thomas Saretzki is Perfesser för Ümweltpolitologie an de Leuphana-Universität in Lümborg un weer ok al in uns eerste Fulg över den "Klimawannel in de See" mit dorbi. Bernard Brunklaus is Diplomingeneur bi de swb in Ossenbrügge. Uns Moderater Arne Lentföhr snackt mit jem över den aktuellen Stand in Düütschland un de Welt, wat de Energiewenn bedrepen deit, wat wi anpacken mööt, üm den Wessel hen na verne'erbore Energie gau un beter uttostalten un welke Problemen un Rutfödderns wi opstünns noch hebbt. (De Fulg is verleden Johr, in'n Winter, opnahmen worrn.) Wenn du nich allens verstahn hest oder sülvens ne'e Wöör bruukst, wenn du över düt Thema snacken wullt, finnst du hier en lütte Utwahl.erneuerbar – verne’erbornachhaltig – duersamder Ausstoß – de Utstoot (männlich)der Kohlen-, Sauer-, Wasserstoff – de Köhlen-, Suer-, Waterstoff (m)der Netzausbau – Nettutbo (m)der Energiebedarf – Energienafraag (wieflich), -berief (m); Energie, de nödig isdie Entwicklung – de Verloop (m), dat Vörangahn (saaklich), de Rutkumst (w) (Strompreisentwicklung – Stroompriesverloop)das Gebäude - dat Gebüüd (s)die Bundesnetzagentur – de Bunnsnettagentur (w)die Stromerzeugung – de Stroomprodukschoon (m)der Wettbewerb – de Wettstriet (m)das Flüssiggas – dat fleten Gas (s)die Maßnahme – de Maatregel (w)das Kernkraftwerk – dat Karnkraftwark (s)der Treibhauseffekt – de Drievhuuseffekt (m)die Wärme – de Warms (w)das Nahwärmenetz – dat Neegwarmsnett (s)die Wärmepumpe – de Warmspump (w)die Kohle – de Kahl/Köhl (w); Bruunköhl, Swattköhlder Rohstoff – de Roogstoff (m)der Gewinn – de Winst (w)das Bundesministerium für Wirtschaft und Energie – dat Bunnsministerium för Weertschop un Energiedas Bundesumweltministerium – dat Bunnsümweltministeriumder Mitgliedsstaat – de Liddmaatstaat, Maatstaat (m)die Pipeline – de Rohrlien, de Pieplien (w)die Off-Shore-Anlage – de Vörwaterkantsanlaag, de Off-Shore-Anlaag (w)____________________Du fraagst di, welke Dialekten de Lüüd snackt hebbt? We've got you covered. Arne Lentföhr snackt Noordneddersass'sch ut Sleswig-Holsteen.Bernard Brunklaus snackt süüdollnborgsch Noordneddersass'sch.Thomas Saretzki snackt en Melangsch ut noordneddersass'sche Dialekten.Stütt geven för dat Projekt hett de Beopdraagte vun de Bunnsregeren för Kultur un Medien (BKM).

In uns sövente Folg hebbt wi Olaf Wolkenhauer to Gast. He is Perfesser för Systembiologie un Bioinformatik vun de Universität Rostock un befaat sik mit en mathemaatschen Ansatz bi't Behanneln vun Kreeft. Christian Richard Bauer snackt mit em doröver, woans he as Wetenschopler op de Krankheit kieken deit, un wat för Henwiesen dat Analyseren un Simuleren vun Daten geven köönt. In dat Gesprääk geiht dat üm ne'e Weeg, de dat in Tokumst geven warrt, so as personaliseerte Medizin, man ok över de Rutfödderns, de de Wetenschop noch süht. Wenn du nich allens verstahn hest oder sülvens ne'e Wöör bruukst, wenn du över düt Thema snacken wullt, finnst du hier en lütte Utwahl. der Krebs - de Kreeft (männlich)der Körper - dat Lief (saaklich) impfen - impender Faktor - de Fakter (m)Erkrankung - dat Süükwarrn (s)die Lebenserwartung - de Levensverwachten (w)zielgerichtet - teelstüertDu fraagst di, welke Dialekten de Lüüd snackt hebbt? We've got you covered. Christian Richard Bauer un Olaf Wolkenhauer snackt bei zentral Noordneddersass'sch. Stütt geven för dat Projekt hett de Beopdraagte vun de Bunnsregeren för Kultur un Medien (BKM).____________________Du fraagst di, welke Dialekten de Lüüd snackt hebbt? We've got you covered. Christian Richard Bauer snackt Noordneddersass'sch ut Hamborg. Olaf Wolkenhauer snackt Noordneddersass'sch mit Mekelnbörger Inslag. Stütt geven för dat Projekt hett de Beopdraagte vun de Bunnsregeren för Kultur un Medien (BKM).

Kunstklookde, also künstliche Intelligenz, is ut uns Leven meist gor nich mehr wegtodinken. Meist keen bruukt noch Koorden ut Papeer, üm vun Punkt A na Punkt B to kamen, dat maakt Lüüd vundaag mit eer Handys un wohrschienlich Google Maps oder Bing. Man Kunstklookde geiht hüdigendaags noch wieder, jümmers mehr Lüüd maakt Bruuk vun ChatGPT. De schrievt dor ehr Huusopgaven, Computer-Kood oder Sluut-Maak-Narichten mit. Dat is en Chat-Bot, den du allens fragen kannst un op allens ok en Anter kriggst. Man stimmt düsse Antern denn ok? Geiht dor en Gefohr vun ut, wenn wi nich seker ween köönt, wat dat stimmt? Oder stickt dor ok en Schangs in, wenn een nu allens vun Kunstklookdeprogrammen maken laten kann? Doröver hett dat Frank Jakobs mit Tom Brand ut de Nedderlannen ut Grönnen (Groningen) över -in en intressant oostfreesch vs. grönnensch Gesprääk, en Experiment dat goot slumpt hett. Wenn du nich allens verstahn hest oder sülvens ne'e Wöör bruukst, wenn du över düt Thema snacken wullt, finnst du hier en lütte Utwahl.die künstliche Intelligenz - DE de Kunstklookde (wieflich); de künstelke/künstliche Intelligenz | NL de kunstkloukte, kunstmoatige inteligentiedie Urheberrechtsverletzung - DE de Oorheverrechtsversehren (w) | NL de auteursrechtschendingder Datenschutz - DE de Datenschuul (w) | NL de databeschaarmendie Mustererkennung - DE de Munsterrutkennen (w) | NL de patroonherkenningdie Wissenschaft - DE de Wetenschopp/Wetenskupp (w) | NL de waitenschopdie Fähigkeit - DE de Düchtigkeit | NL de veerdeghaid Tyypsch neddersassiske Wöör ut dat Platt vun Grünnen/Grönnen/Grunneng, wenn du vun uns Grönner Referent nich allens verstahn hest:(<eu> klingt as /öö/, <u(u)> klingt as /ü(ü)/, <oe> klingt as /uu/)de zin - de Satz - der Satzbieveurbeeld - bispellswies - beispielsweiseontzettend - orrig, gräsig - ordentlich, entsetzlichaarg - gräsig, bannig - ziemlich, sehrnooit - nienait - nichhersens - de Bregen - das Gehirnnou - naja, nudus - also, vundeswegentrainen - trainerend'r, er - dor - dadu ki(n)st - du kannstmor - man, avers - aberkunstmoatig - künstelk (ofr.) / künstlichvertoalen - översetten - übersetzenvertonen - anwiesen - anzeigende herkenning - Rutkennen, Wedderkennen - Erkennungjuust - recht, jüstdat liekt op - dat lett so - es scheint so/sieht so ausde bron - de Born - die Quellede wet - dat Gesett - das Gesetzhou - woans - wiebetraauwboar - toverlatig - zuverlässigonthollen - beholen - behaltenelke keer - elk Mal - jedes Malm'kander - (mit)nanner____________________Du fraagst di, welke Dialekten de Lüüd snackt hebbt? We've got you covered.Tom Brandt snackt/praat Grönnen Neddersass'sch (ut Groningen in de Nedderlannen).Frank Jacobs snackt/praat Oostfreesch.Stütt geven för dat Projekt hett de Beopdraagte vun de Bunnsregeren för Kultur un Medien (BKM).

Vele Mythen un Sagen rankt sik üm en geheemnisvulle Stadt midden in de Waddensee, de al siet Johrhunnerden ünnergahn is. De Spraak is vun Rungholt. In uns föffte Folg hett Arne Lentföhr dat mit den Heimatforscher Albert Panten över dat noorddüütsche Atlantis, so as een ok dorto seggen deit. Dat dat Rungholt würklich geven hett, is middewiel seker - eerst verleden Johr hebbt se de Överresten vun de Kark vun Rungholt bi de Hallig Südfall funnen. Man wat för en Rull hett de Stadt för de Region speelt? Woans seeg dat Leven dor ut? Un woans is de Stadt ünnergahn? Wenn du nich allens verstahn hest oder sülvens ne'e Wöör bruukst, wenn du över düt Thema snacken wullt, finnst du hier en lütte Utwahl. das Meer – de See (wieflich)Wattenmeer – de Waddensee (w)Entdecker – de Opdecker (m)Entdeckung – de Opdecken (w)Ausgrabung – de Utgraven (w)Marcellusflut / Burchadiflut – de grote Mandränke (w)Insel – dat Eiland (s)Meeresoberfläche – de Seeböversiet, Seebavensiet (w) ____________________ Du fraagst di, welke Dialekten de Lüüd snackt hebbt? We've got you covered.Arne Lentföhr snackt zentral Noordneddersass'sch ut Sleswig-Holsteen.Albert Panten snackt blangen de noordfresche Spraak ok dat Platt ut de Region Noordfreesland.Stütt geven för dat Projekt hett de Beopdraagte vun de Bunnsregeren för Kultur un Medien (BKM).

Dat Mammut, de Saveltähntiger oder de Dodo sünd al vör lange Tiet utstorven. Man hest du weten, dat vundaag noch veel mehr Deertenoorden utstarvt as dunntomalen? Een geiht dorvun ut, dat dat elkeen Dag 150 sünd, siet de 1970ers also 2/3 vun all Deertenoorden op de Eer. Wi steekt direktemang in en Biodiversitätskries. Wo arg dat üm de Veelfoolt bestellt is, wat de Utlösers sünd un wat wi dorgegen maken köönt, dor hett Vanessa Kossen dat mit Dr. Christine Ewers över. Se is Evolutschoonsbioloogsche ut Kiel un ornt dat Slagwoort "dat sösste Massenutstarven" för uns in. Wenn du nich allens verstahn hest oder sülvens ne'e Wöör bruukst, wenn du över düt Thema snacken wullt, finnst du hier en lütte Utwahl. das Artensterben – dat Oordenstarven (saaklich)die Vielfalt – de Veelfoolt (wieflich)die Zerstörung – dat Tweimaken, dat Tonichtmaken (s)der Naturschutz – de Naturschuul (w)die Flächenversiegelung – de Flachversegeln (w)die Abholzung – dat Kahlslaan (s)die Rodung – de Raad (w)das Wattenmeer – de Waddensee (w)die Nische – de Niesch (w)die Wilderei – Wilddeveree, Kruupschütteree (w)das Säugetier – dat Söögdeert (s)das Wirbeltier – dat Warveldeert (s)der Meerespiegelanstieg – de Seespegelanstieg (männlich)die Versauerung – de Versuren (w)die Korallenbleiche – de Kurallenbleek (w)das Treibhaus – dat Drievhuus (s)die Hitze – de Hitt (w)das Schutzgebiet – dat Schuulrebeet (s)die Ansiedlung – de Ansetteln (w)der Kohlenstoff – de Kahlenstoff/Köhlenstoff (m)der Meeressäuger – de Seesöger, Pl. Seesögers (m)die Meeresspiegelschwankung – de Seespegelswanken (w)der Kreislauf – Krinkloop, Ümloop, Rundloop (m)die Entstehung – de Opkumst (w); Artenentstehung – Opkumst vun ne’e Oordendas Gleichgewicht – dat Liekgewicht (s)das Tierreich, Pflanzenreich – dat Deertenriek, dat Plantenriek (s)der Säbelzahntiger – de Saveltähntiger (m)das Erdzeitalter – dat Eertietöller (s) ____________________ Du fraagst di, welke Dialekten de Lüüd snackt hebbt? We've got you covered.All snackt se Noordneddersass'sch:Vanessa Kossen snackt Süüdollnborger Platt ut de Neeg vun Cloppenborg.Dr. Christine Ewers snackt Noordfreesch Platt vun Pellwoorm. Stütt geven för dat Projekt hett de Beopdraagte vun de Bunnsregeren för Kultur un Medien (BKM).

In de drütte Folg vun klookluustert geiht dat üm ökoloogsche Landweertschop un ehr Tokumst. Lina Bande snackt mit Dietrich Lange vun de Hoff-Imhorst-Stiften un Jürgen Rademacher vun den Levenshoff Lunetal ut Neddersassen. Beide kaamt se ut de Landweertschop un hebbt en annern Weg inslaan, as een em ut de traditschonelle Landweertschop kennen deit. Wenn ji nich allens verstahn hebbt oder sülvens ne'e Wöör bruukt, wenn ji över düt Thema snacken wullt, finnt ji hier en lütte Utwahl. die Dürre/Trockenheit – de Dröög (wieflich) spritzen - sprütten die Ernährung – de Nähren (w) die Hitze – de Hitt (w) die Kälte – de Küll (w) die Landwirtschaft – de Landweertschop (w) die Hofstelle – de Hoffsteed (w) die Bewirtschaftung – de Beweertschoppen, de Beackern (w) die Ackerfläche – dat Ackerflach (saaklich) der Hof – de Hoff (männlich), de Hööv (Plural) der Schutz – de Schuul (w) die Unterstützung – de Stütt, de Stöön (w) die Maßnahme – de Maatregel (w) nachhaltig – duersam / naholern die Nachhaltigkeit – de Duersamkeit (w) das Tier – dat Deert, de Deerten/Deerter (s) der Tierschutz – de Deertschuul (w) das Nutztier – dat Bruukdeert (s) die Zucht – de Tucht (w) ernten – oornen die Ernte/Ertrag – de Oorn (w) der Gemüsehändler – de Gröönhöker (m) der Euter – dat Jidder (n) die Molkerei – de Meieree (w) das Mitglied – de Liddmaat (m) [keen wiefliche Form] erwirtschaften – infohren, ruthalen Blühstreifen – BlöhstremelObst – AavtWiese – de WischPfaffenhütchen – Papenhood/Papenhoodken, Krüüzbeer (üm Hamborg), Lepelboom (Schleswig)Birke – BarkKirsche – KassbeerReneklode – Reneklood, Eddel-PluumKürbis – Körbs, FlaschappelStechrübe – SteekröövDelmenhorst – Demost Riede – RierBeverstedt – Beverst ____________________ Du fraagst di, welke Dialekten de Lüüd snackt hebbt? We've got you covered.All snackt se Noordneddersass'sch:Lina Bande kümmt ut de Neeg vun Gannerseer (Ganderkesee).Jürgen Rademacher snackt dat Platt twüschen Elv un Werser.Dietrich Lange is bi Rier (Riede) opwussen un snackt "Syker Platt". Stütt geven för dat Projekt hett de Beopdraagte vun de Bunnsregeren för Kultur un Medien (BKM).

In de twete Folg vun klookluustert geiht dat üm de Versmudden vun’n Weltruum. Mit dat Vörankamen vun de Ruumfohrt warrt jümmers mehr Schrott in de Eerdümloopbahn bröcht un dat gifft meist keen Weg, den dor ok wedder wegtokriegen. Wat över uns Köpp egentlich allens langsflüggt, wat dor för en Gefohr vun utgeiht un wat wi dorgegen maken köönt, dor snackt wi mit Helmut Luttmann över. He weer lange Tiet Programmbaas vun't Weltruumlabor Columbus bi Airbus Defence Space in Bremen. Wenn ji nich allens verstahn hebbt oder sülvens ne'e Wöör bruukt, wenn ji över düt Thema snacken wüllt, finnt ji hier en lütte Utwahl: die Verschmutzung - de Versmudden (wieflich) die Erdanziehungskraft - de Eerantreckenskraft (w) die Schwerkraft - de Swoorkraft (w) der Low Orbit - de siede Orbit (männlich) der High Orbit - de hoge Orbit (m) die Kettenreaktion - de Kedenreakschoon (w) die Fliehkraft - de Flüchtkraft (w) die Neigung - de Schreeg (w), de Nügen (w) das Ausweichmanöver - dat Utböögmanöver (saaklich), dat Utwiekmanöver (s) die Weltraumüberwachung - de Weltruumoppass (w) der Weltraumfriedhof - de Weltruumkarkhoff (m) die Flughöhe - de Flooghöög(de) (w) der Weltraumschutt/Space Debris - de Weltruumgruus (m) nachhaltig - duersam, nahöllern wiederverwendbar - wedderbruukbor die Raketenstufe - de Raketenstoop (w) die Sonde - de Sonn (w) das Teilchen - dat Deelken (s) die Schrottfestigkeit - de Schrottstevigkeit (w) Bonuswöör: der Ereignishorizont - de Begeevniskimm (w) das Schwarze Loch - dat Swatte Lock, dat Swatte Gatt (s) ____________________ Du fraagst di, welke Dialekten de Lüüd snackt hebbt? We've got you covered: Vanessa Kossen un Helmut Luttmann snackt beid Süüdollnborger Noordneddersass'sch ut de Neeg vun Cloppenborg. Stütt geven för dat Projekt hett de Beopdraagte vun de Bunnsregeren för Kultur un Medien (BKM).

In de eerste Folg vun klookluustert gaht wi de Fraag na, wat de Klimawannel för dat Biosystem in de See bedüden deit un wat wi un de Politik dorgegen maken köönt. Över düsse Fragen snackt wi mit Dr. Christine Ewers, Evolutschoonsbioloogsche vun de Christian-Albrechts-Universität to Kiel, un Perf. Dr. Thomas Saretzki, Ümweltpolitoloog vun de Leuphana-Universität Lümborg. Wenn ji nich allens verstahn hebbt oder sülvens ne'e Wöör bruukt, wenn ji över düt Thema snacken wüllt, finnt ji hier en lütte Utwahl. Wenn ji noch Fragen hebbt, schrievt uns geern eenfack an: ⁠info@niederdeutschsekretariat.de⁠ das Meer - de See (wievlich)die Meeresoberfläche - de Seeböversiet (w)das Säugetier - dat Söögdeert (saaklich)das Wirbeltier - dat Warveldeert (s)das Treibhaus - dat Drievhuus (s)die Strömung - de Drift (w)die Verschmutzung - de Versmudden (w)die Hitzewelle - de Hittbülg (w)die Wärme - de Warms (w)die Entwicklung (eines Tieres) - de Dieg (w)die Maßnahme - de Maatregel (w)der Ausstoß - de Utstoot (männlich)die Auster - de Ööster (w)das Schutzgebiet - dat Schuulrebeet (s)der Klimaschutz - de Klimaschuul (w)die Klimaerwärmung - de Klimaopwarmen (w)der Kreislauf - de Krinkloop (m) ____________________ Du fraagst di, welke Dialekten de Lüüd snackt hebbt? We've got you covered:Christiane Ehlers snackt zentral Noordneddersass'sch ut Sleswig-Holsteen.Dr. Christine Ewers snackt Sleswiger Noordneddersass'sch vun Pellworm.Perf. Thomas Saretzki snackt na egen Utsaag en Vermengeleren ut mehrere Dialekten, de Basis is avers ok hier Noordneddersass'sch.   Stütt geven för dat Projekt hett de Beopdraagte vun de Bunnsregeren för Kultur un Medien (BKM).

In de eerste Folg vun klookluustert gaht wi de Fraag na, wat de Klimawannel för dat Biosystem in de See bedüden deit un wat wi un de Politik dorgegen maken köönt. Över düsse Fragen snackt wi mit Dr. Christine Ewers, Evolutschoonsbioloogsche vun de Christian-Albrechts-Universität to Kiel, un Perf. Dr. Thomas Saretzki, Ümweltpolitoloog vun de Leuphana-Universität Lümborg. Wenn ji nich allens verstahn hebbt oder sülvens ne'e Wöör bruukt, wenn ji över düt Thema snacken wüllt, finnt ji hier en lütte Utwahl. Wenn ji noch Fragen hebbt, schrievt uns geern eenfack an: ⁠⁠info@niederdeutschsekretariat.de⁠⁠ das Meer - de See (wievlich) die Meeresoberfläche - de Seeböversiet (w) das Säugetier - dat Söögdeert (saaklich) das Wirbeltier - dat Warveldeert (s) das Treibhaus - dat Drievhuus (s) die Strömung - de Drift (w) die Verschmutzung - de Versmudden (w) die Hitzewelle - de Hittbülg (w) die Wärme - de Warms (w) die Entwicklung (eines Tieres) - de Dieg (w) die Maßnahme - de Maatregel (w) der Ausstoß - de Utstoot (männlich) die Auster - de Ööster (w) das Schutzgebiet - dat Schuulrebeet (s) der Klimaschutz - de Klimaschuul (w) die Klimaerwärmung - de Klimaopwarmen (w) der Kreislauf - de Krinkloop (m)   Stütt geven för dat Projekt hett de Beopdragte vun de Bunnsregeren för Kultur un Medien (BKM).