У люстэрку вечнасці

У гэтым выпуску мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі распавядяе пра неверагодны лёс Лявона Дашкевіча – чалавека са шляхетнага роду, настаўніка, лекара-фізіёлага і аднаго з пачынальнікаў фотамастацтва ў Беларусі і на Каўказе. Яго талент і праца доўгі час заставаліся ў цені, а сапраўднае прызнанне прыйшло толькі пасля смерці. Спадчына фатографа – тонкія, пяшчотныя, поўныя святла і любові да Беларусі здымкі – былі адкрытыя наноў толькі ў XXI стагоддзі. Слухайце наш падкаст і вы даведаецеся пра малавядомыя старонкі біяграфіі Дашкевіча: дзіцячыя гады ў Мінску, вучобу ў Францыі, працу настаўнікам і фатографам на Каўказе, вяртанне на Бацькаўшчыну і драматычныя выпрабаванні 30-х і 40-х гадоў.  

У новым выпуску падкаста “У люстэрку вечнасці” Сяргей Харэўскі запрашае слухачоў адкрыць для сябе асобу і спадчыну Атона Краснапольскага — выдатнага скульптара, архітэктара і тэарэтыка мастацтва. Гэты творца, на вялікі жаль, яшчэ малавядомы ў Беларусі. Яго жыццё ахоплівае Мінск, Вільню, Кракаў, Парыж і Гданьск, а творы спалучаюць гармонію і наватарства, што стаіць па-за часам. У Мінску Краснапольскі вядомы як аўтар першага будынку ў стылі мадэрн, збудаванага ў 1911 годзе, што і да сёння стаіць на рагу вуліц Кірава і Валадарскага. Гэта колішні будынак Упраўлення Лібава-Роменскай чыгункі, што быў, дарэчы, уласнасцю Эдварда Вайніловіча. Спраектаваў таксама чатырохпавярховы дом для Ядвігі Кастравіцкай, сястры Вайніловіча, што стаяў на цяперашняй плошчы Незалежнасці і быў знесены ў 1960-я гады. Займаўся рэканструкцыяй былога дамініканскага касцёла святога Тамаша Аквінскага, што велічна ўзвышаўся на рагу цяперашніх вуліц Энгэльса і Інтэрнацыянальнай. Гэтая гісторыя — не толькі пра творцу, які пакінуў выразны след у архітэктуры і мастацкай думцы пачатку ХХ стагоддзя, але і пра чалавека, чый лёс стаў люстэркам вялікай эпохі. Ягоныя ідэі пра сучаснае мастацтва, пошук пластычнай дасканаласці і ўменне бачыць прыгажосць у гармоніі формаў гучаць актуальна і сёння.

У гэтым выпуску падкаста "У люстэрку вечнасці" размова ідзе пра Яна Булгака – майстра святла і ценю, этнографа і краязнаўца, чые фатаграфіі захоўваюць непаўторны вобраз Вільні, Наваградчыны і беларускай вёскі пачатку ХХ стагоддзя. Ягоныя здымкі, поўныя сонца і паэзіі, вучаць бачыць таямніцу ў паўсядзённым і вечнае ў звычайным. Да 1912 года Булгак жыў пад Мінскам, дзе стварыў цэлую галерэю народных тыпаў і краявідаў Цэнтральнай Беларусі. Тыя здымкі, напрыклад “Беларуская дзяўчына з-пад Клецка” або “Жабракі-беларусы пад Мінскам” — класіка нацыянальнай школы фатаграфіі. Яго здымкі друкаваліся на старонках розных выданняў — “Ziemia”, “Kwartalnik Litewski”, “Wies ilustrowana”, тагачасная “Наша Нiва”. З 1912 да 1919 года Булгак выканаў некалькi тысяч здымкаў сакральнай архiтэктуры, палацаў, могiлак, вулiц i завулкаў Вiльнi. Яго натхнёную працу не перапынiла нi нямецкая, нi бальшавiцкая акупацыя. Пра творчасць, думкі і жыццё Яна Булгака расказвае мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі.

У новым выпуску падкаста "У люстэрку вечнасці" Сяргей Харэўскі расказвае пра Фердынанда Рушчыца – выбітнага мастака, чыя творчасць зрабіла магутны ўплыў на беларускі пейзажны жывапіс канца ХІХ – пачатку XX стагоддзя. Аўтар прасочвае яго шлях ад роднага Багданава і Мінска да Пецярбургскай акадэміі мастацтваў, Варшавы і Вільні, дзе Рушчыц ствараў шэдэўры, вучыў пакаленні мастакоў і ўдзельнічаў у адраджэнні культурнага жыцця рэгіёну. Фердынанд Рушчыц быў вядомым майстрам беларускага пейзажу. Яго карціны, што прынеслі яму славу, малюнкі і эцюды былі створаныя ў родных ваколіцах. Ледзь скончыўшы адну карціну, ён браўся за наступную. Так паўстала цэлая нізка беларускіх пейзажаў: “Апошні снег”, “Крэва”, “Млын”, “Хата”, “Да зямлі абяцанай”, “Балада”, “Вечар — Вілейка”. Такія палотны Рушчыца, як "Зямля", "Нядзеля. Ля касцёла" і "Эмігранты", адлюстроўваюць краявіды, побыт і духоўныя каштоўнасці нашай роднай зямлі, працягваючы натхняць і сёння.

Мастакі ўсіх часоў імкнуліся ствараць незямное хараство ў нашай зямной штодзённасці, пераадолець межы бачнага і ў сваіх творах пакінуць нам уяўленне пра таямніцу вечнасці. Адзін з такіх творцаў — Мікалай Казак. Ён нарадзіўся на Палессі, а праславіўся ў Еўропе і Амерыцы. На Бацькаўшчыне імя мастака амаль не вядомае, хоць маштаб яго творчасці ставіць яго ў адзін шэраг з Малевічам і Суціным. У новым выпуску падкаста “У люстэрку вечнасці” мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі расказвае пра чалавека, які стварыў уласную філасофію мастацтва, жыў паміж трагедыяй і натхненнем, і пакінуў свету творы, што адлюстроўваюць нябачную рэальнасць.

У гэтым выпуску падкаста “У люстэрку вечнасці“ Сяргей Харэўскі распавядае гісторыю нашай славутай зямлячкі Надзеі Хадасевіч, мастачкі з Асецішчаў на Віцебшчыне, якая стала жонкай вядомага жывапісца Фэрнана Лежэ і ўвайшла ў эліту мастацкай супольнасці Францыі. Вучаніца Малевіча і Страмінскага, сяброўка Пікасо і Шагала, яна прайшла неверагодны шлях ад беларускай вёскі да сусветнага прызнання. Выдавала часопіс “Сучаснае мастацтва”, працавала ў французскім падполлі, дапамагала параненым, а пасля вайны стварыла музей Лежэ, перадаўшы яго потым Францыi. Таленавіты арганізатар, Хадасевіч умела рабіць праекты з нечуваным размахам – сабраныя ёю выставы карысталіся вялікім поспехам. Надзея Хадасевіч ніколі не забывала, хто яна і адкуль. Наведвала родныя мясціны, падтрымлівала беларускія школы, шчодра дарыла музеям творы Лежэ і свае палотны і мазаічныя партрэты, марыла пра стварэнне Музея мастацтваў у Віцебску. Акрамя сваёй неверагоднай энергетыкі, працавітасці, мэтанакіраванасці, Надзея Хадасевіч-Лежэ была яшчэ і выдатнай мастачкай-эксперыментарам. Працавала і ў кераміцы і ў мазаіцы, у графіцы і жывапісе. І сёння, апроч музеяў Польшчы, Расіі і Францыі, яе выдатныя творы, мазаічныя пано можна ўбачыць у школе мястэчка Зэмбін, на Барысаўшчыне, дзе па вайне жылі яе сваякі, да якіх яна колькі разоў прыязджала. У жыцці гэтай незвычайнай мастачкі адлюстравалася ці не цэлае ХХ стагоддзе, поўнае драматычных векапомных падзей, але і прыгожых учынкаў і добрых людскіх спраў.

У новым выпуску падкаста “У люстэрку вечнасці” мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі запрашае здзейсніць захапляльнае падарожжа ў жыццё і творчасць аднаго з найвыбітнейшых дызайнераў XX стагоддзя, Аляксея Брадовіча.   Брадовіч – постаць, чыя мастацкая інтуіцыя і візуальнае адчуванне зрабілі рэвалюцыю ў галіне графічнага дызайну і моднай фатаграфіі, а яго імя ўпісана ў залаты фонд сусветнай культуры. Але мала хто ведае, што карані гэтага генія пачынаюцца на Палессі, у маленькай вёсцы Аголічы.   У гутарцы аўтар прасочвае яго шлях ад шляхецкай сядзібы, праз Пецярбург, Парыж і Нью-Ёрк — да вяршыняў сусветнага прызнання. Аляксей Брадовіч працаваў з найвялікшымі фатографамі і мастакамі свайго часу, кіраваў дызайнам легендарнага Harper’s Bazaar, выкладаў у Штатах і заснаваў новыя прынцыпы візуальнай камунікацыі. Яго погляд на мастацтва быў прасякнуты еўрапейскім авангардам, але сілкаваўся духоўнасцю і эстэтыкай, глыбока закоранаванай у традыцыях.

У новым выпуску перадачы “У люстэрку вечнасці” мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі распавядае пра незаслужана забытае імя ў гісторыі беларускай архітэктуры – Мікалая Катовіча, таленавітага дойліда, які будаваў тэатры і палацы ў Пецярбургу, а пасля прысвяціў сваё жыццё і здольнасці Беларускаму Палессю. Катовіч не прыняў савецкую ўладу і вярнуўся з Пецярбургу на радзіму, каб аздабляць наш край нават у цяжкія часы. Ён будаваў храмы, школы і фабрыкі Пінска, Брэста, Кобрына, Драгічына, Століна і дзясяткаў іншых мястэчак. Магіла Мікалая Катовіча не знойдзеная, але яго спадчына жыве ў архітэктурных помніках беларускіх гарадоў, сведчачы пра каштоўнасці вечныя.  

У новым выпуску праграмы "У люстэрку вечнасці" мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі распавядае пра польскага мастака Станіслава Яроцкага – летуценнага даследчыка, шчырага закаханага ў беларускі край. Гэта гісторыя пра творцу, які нарадзіўся ў Варшаве, вандраваў па Італіі, Германіі, Францыі. Вядомы ў свой час жывапісец, Яроцкі палюбіў беларуска-літоўскае памежжа і пражыў большую частку жыцця вывучаючы яго. Ён доўгі час жыў у Вільні і гуртаваў вакол сябе краёвых мастакоў розных нацыянальнасцяў. Сёння Станіслава Яроцкага мала ведаюць, але ён пакінуй нам дзясяткі твораў прысвечаных Беларусі.

У гэтым выпуску мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі працягвае расповед пра творцаў, чыя праца выходзіла далёка за межы чыстага мастацтва, уздымаючыся да хрысціянскіх вартасцяў і нацыянальнага подзвігу. Сёння мы знаёмімся з незаслужана забытым мастаком Язэпам Беркманам — чалавекам, чый лёс спалучыў у сабе мастацтва, пакутніцтва і вернасць сваёй зямлі. Нарадзіўшыся ў Валожыне ў 1834 годзе, Беркман прайшоў шлях ад вучня Віленскай гімназіі да ўдзельніка паўстання 1863-1864 гадоў, сасланага ў Сібір. Нават у выгнанні ён не спыняў мастацкай дзейнасці: ствараў карціны, партрэты, сакральныя выявы, адкрываў майстэрні і падтрымліваў дух сасланых. Яго творчасць — гэта жывы летапіс трагедыі, надзеі і веры нашага краю.

У новым выпуску падкаста мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі распавядае пра незвычайны лёс беларускага і польскага авангардыста, стваральніка стылю ўнізм – Уладзіслава Страмінскага. Гэты творца, нягледзячы на цяжкія фізічныя пакуты, здолеў пераўтварыць боль у мастацкую ідэю, а мінскую драўляную хату свайго дзяцінства — у крыніцу вечнага натхнення. Страмінскі сябраваў з Малевічам, вучыў маладых мастакоў у Лодзі і ператварыў гэты польскі горад у цэнтр мастацкага авангарду. Ураджэнец Мінска, ён стаў адным з найвялікшых мастакоў ХХ стагоддзя, а ягоная спадчына – гэта не толькі мастацтва, але і сведчанне нястомнага духу.

У гэтым выпуску “У люстэрку вечнасці” мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі расказвае пра жывапісца і малявальшчыка са славутага мастакоўскага роду – Альфрэда Ромера, чыя біяграфія непарыўна звязаная з беларускім краем. Ён быў незвычайнай асобай: мастаком, этнографам, мастатцвазнаўцам і добрым гаспадаром на зямлі. Ромер пісаў партрэты, пейзажы, тэматычныя кампазіцыі з жыцця народа і на рэлігійныя сюжэты. Яго творам уласцівы дакладны выразны малюнак, свабода і натуральнасць кампазіцыі. Акрамя жывапісных твораў вядомы бронзавыя медальёны з партрэтнымі выявамі, гравюры з выявамі сялян, архітэктурных помнікаў. Гістарычную і мастацкую каштоўнасць маюць этнаграфічныя замалёўкі сялянскага побыту і малюнкі народных касцюмаў беларусаў. Мастак таксама распісваў праваслаўныя і каталіцкія храмы.

У новым выпуску падкаста мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі знаёміць нас з Эдвардам Баніфацыем Паўловічам – таленавітым мастаком, асветнікам і мемуарыстам XIX стагоддзя. Нарадзіўшыся ў 1825 годзе ў шляхецкай сям'і, Паўловіч атрымаў адукацыю ў Жыровічах, Слоніме і славутай Слуцкай гімназіі. Яго творчы шлях праляжаў праз Вільню, Пецярбург, Еўропу і вярнуўся на родную Навагрудчыну, дзе ён заснаваў жаночы пансіён, нядзельную школу для сялянскіх дзяцей, аматарскі тэатр і першую публічную бібліятэку. За ўдзел у паўстанні 1863 года быў сасланы, але пасля вызвалення працягваў творчую дзейнасць у Львове, дзе 35 гадоў працаваў кусташам Музэя Любамірскіх. Яго мастацкая спадчына ўключае цудоўныя абразы, партрэты і пейзажы, а літаратурная – каштоўныя мемуары пра культурнае жыццё Беларусі сярэдзіны XIX стагоддзя.

У гэтым выпуску праграмы “У люстэрку вечнасці” мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі распавядае пра славутага жывапісца, які здабыў сабе славу пры жыцці, але так і застаўся малавядомым на сваёй Бацькаўшчыне, у родным Мінску. Гаворка ідзе пра Юзэфа Азямблоўскага, які нарадзіўся ў беларускай сталіцы ў маі 1805 года — 220 гадоў таму. У лёсе гэтага мастака адбілася вялікая эпоха ХІХ стагоддзя — ад часоў прыгону і трагічных падзеяў паўстання 1863 года да шматабяцальнага пачатку ХХ стагоддзя. Разглядаючы сёння творы Юзэфа Азямблоўскага ў кнігах і музеях, мы разумеем: на зямлі ўсё мінае, а мастацтва застаецца ў вечнасці.

У новым выпуску падкаста “У люстэрку вечнасці” мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі расказвае пра мастака Сяргея Цыкоўскага. Гэты ўраджэнец Пінска вядомы ў свеце дзякуючы сваім дэкаратыўным пейзажам і партрэтам, стыль якіх сёння пазначаюць як “мадэрнісцкі рэалізм”. Ён пакінуў вялікую спадчыну, якая прадстаўлена ў вядучых музеях ЗША і іншых краін. На жаль, на радзіме імя гэтага выбітнага мастака ўсё яшчэ застаецца малавядомым. Але пільна ўглядаючыся сёння ў творы Сяргея Цыкоўскага, мы ўсведамляем, што на зямлі мінае ўсё, а мастацтва ўсё ж застанецца, як напамін пра каштоўнасці вечныя.

Пакаленні мастакоў, скульптараў, дойлідаў імкнуліся ствараць хараство, даючы нам уяўленне пра каштоўнасці вечныя, узняўшыся над зямной рэчаіснасьцю. У гэтым выпуску праграмы “У люстэрку вечнасці” мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі працягвае распавядаць пра мастацтва і дойлідства Беларусі і пра лёсы іх стваральнікаў у хрысціянскім кантэксце. На гэты раз гаворка ідзе пра дойліда перыяда барока – Андрэя Кромера з Полацка. Менавіта ён у XVII стагоддзі пабудаваў першую мураваную святыню ў Будславе. Імя гэтага выдатнага творцы, слаўнага сына беларускай зямлі, сёння вядомае толькі спецыялістам, аля яно вартае таго, каб мы ведалі яго творчую спадчыну і памяталі пра каштоўнасці вечныя.

У гэтым выпуску падкаста У люстэрку вечнасці мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі распавядае пра творчасць і лёс мастака Валенція Ваньковіча – выдатнага майстра партрэта XIX стагоддзя, чыя творчасць пакінула глыбокі след у беларускай і еўрапейскай культуры. Юнацтва Ваньковіч правёў у Полацку, дзе пачаў мастакоўскую навуку, а затым – працягнуў яе ў Вільні, у славутым старажытным унівэрсітэце. Працаваў у Мінску, Санкт-Пецярбургу і Парыжы. Быў сябрам Адама Міцкевіча, добра ведаў Аляксандра Пушкіна. Пісаў іх партрэты. Апошняя ягоная карціна Маці Божая Вастрабрамская знаходзіцца сёння ў парыжскім касцёле Сэн-Севярын, парафіянінам якога быў мастак. Гледзячы на творы Валенція Ваньковіча, мы ўсведамляем што на зямлі мінае ўсё, а мастацтва застанецца ў вечнасці… І імя гэтага вялікага мастака вартае таго, каб мы вывучалі ягоную творчасць, не забываліся пра ягоны лёс і помнілі пра каштоўнасці вечныя, - сцвярджае аўтар.

У гэтым выпуску падкаста У люстэрку вечнасці мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі расказвае пра неверагодны лёс архітэктара Яна Франкевіча — ураджэнца Мінска, езуіта, вучня Яна Марыі Бернардоні, стваральніка першых храмаў у стылі барока ў нашых краях. Гледзячы сёння на велічныя храмы, збудаваныя паводле праектаў Яна Франкевіча ў Беларусі, Літве і Польшчы, мы ўсведамляем, што на зямлі мінае ўсё, а хараство і гармонія застаюцца ў вечнасці… Шкада, што памяць пра яго ў Беларусі амаль сцёртая. А імя гэтага выдатнага творцы, слаўнага сына беларускай зямлі, вартае таго, каб мы ведалі яго творчую спадчыну і памяталі пра каштоўнасці вечныя, - падкрэслівае аўтар.

У гэтым выпуску мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі разглядае жыццё і творчасць Зоф’і Федаровіч, таленавітай сцэнографкі і мастачкі, чыя кар'ера была абмежавана раннім і трагічным канцом. Нарадзіўшыся ў Мінску ў 1893 годзе ў інтэлігентнай каталіцкай сям'і, яна атрымала адукацыю ў Кракаве і Маскве, а пазней пераехала ў Парыж, дзе прысвяціла сябе мастацтву, пішучы пейзажы, партрэты і нацюморты ў духу мадэрнізму. Актыўна займалася яна і скульптурай. Падчас свайго побыту ў сталіцы Францыі Зоф’я Федаровіч днём займалася мастацтвам, а па начах… працавала таксісткаю! У тыя часы ў Парыжы, разам з ёй такіх жанчын-таксістак было ўсяго чатыры. У 1924 годзе польскі часопіс “Пані” нават прысвяціў ёй рэпартаж “Мастачка-шафёрка”! Дзякуючы рэпрадукцыям з таго часопіса мы можам уявіць сабе масштаб яе магутнага таленту. Яе карціны таго часу належаць да ліку лепшых авангардных твораў тае эпохі і пацвярджаюць вялікі талент Федаровіч. Пасля пераезду ў Лондан Федаровіч прыняла брытанскае грамадзянства і працягнула сваю творчую дзейнасць як дызайнерка сцэнічных касцюмаў і тэатральная мастачка, але яе жыццё трагічна абарвалася ў 1953 годзе. Яе памяць увекавечана мемарыяльнай шыльдай на доме ў Чэлсі, творы захоўваюцца ў музеях. У Беларусі імя Федаровіч застаецца малавядомым.

Мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі працягвае распавядаць пра мастацтва і дойлідства Беларусі і пра лёсы іх стваральнікаў у хрысціянскім кантэксце. У гэтым падкасце гутарка ідзе пра Антонія Філіповіча-Дубовіка, віленскага дойліда і інжынера, аўтара праектаў мноства храмаў і некалькіх дзясяткаў прыватных дамоў у Беларусі і Літве. За сваё жыццё Філіповіч-Дубовік спраектаваў звыш 230 будынкаў, з іх – 76 храмаў, найперш касцёлаў, у Беларусі і Літве. Касцёлы, што будаваліся паводле ягоных праектаў, зазвычай параўнальна невялікіх памераў, стройных прапорцый, у модным тады нэагатычным кшталце. Філіповіч-Дубовік пабудаваў іх дзясяткі, у тым ліку храмы ў Астраўцы, Асавой, Задарожжы, Мёрах, Опсе, Пеліканах, Кабыльніку, Калесніках, Калтынянах, Новай Вілейцы, Нястанішках, Попарцях, Бутрыманцах, Каркажышках, Медніках, Каменцы (каля Тургеляў) ды шмат якіх іншых. Дойлід таксама рэканструяваў касцёлы ў Глыбокім, Варнянах, Свіры, надаўшы ім цяперашні, знаёмы нам, выгляд. Ён жа кіраваў пабудоваю касцёла паводле праекта Аўгуста Кляйна ў роднай Вілейцы. Дасёння большасць збудаваных Філіповічам-Дубовікам касцёлаў не толькі ацалела, але ў іх па-ранейшаму служаць Богу.