Łapacz słów. Podcast o języku

Specjalny halloweenowy odcinek dla tych, którzy mają odwagę :) Zaglądamy za zasłonę i próbujemy pójść tropem tych, których marzeniem była komunikacja z zaświatami. Zapraszam! ----------------------------------A tu możesz zafundować mi czarną kawę :)  https://buycoffee.to/lapaczslowTo będzie dla mnie sygnał, że to, co robię, jest dla Ciebie ciekawe. Dzięki wsparciu mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i zajmować się podcastem.

Czy „dupa” zawsze była brzydka? Czy przekleństwa mogą podnieść morale w pracy i dlaczego czasem pomagają przetrwać ból?W tym odcinku przyglądam się przekleństwom z każdej strony – emocjonalnej, neurologicznej, społecznej i językowej. Będzie o lalochezji, czyli słownym znieczuleniu, o zespole Tourette’a, funkcji fatycznej języka i o tym, dlaczego „kobieta” kiedyś obrażała bardziej niż dziś „k…a”.Zajrzymy do mózgu, do staropolszczyzny i do Spatifu, gdzie Jan Himilsbach wydał legendarny rozkaz, by "wypierdalać!", a Holoubek – z klasą – mu się podporządkował.Słuchajcie. Bez cenzury, ale z językowym wyczuciem. No i uwaga: ten odcinek zawiera brzydkie wyrazy!Żródła dźwięków:https://www.youtube.com/watch?v=fno4dRgoOu0https://www.youtube.com/watch?v=1dQzZE62sRUhttps://www.youtube.com/watch?v=sUdods_yhIIhttps://www.youtube.com/watch?v=hMqEsZgQ0jUhttps://www.youtube.com/watch?v=z0T_IFrnrnQhttps://www.youtube.com/watch?v=Ll1-BCw4vpohttps://pixabay.com/

Zapraszam Was do nowej osłony - od czasu do czasu powstawać będą odcinki, które nie będą rozmowami - nazywam tę serię mono. Chciałabym w nich dzielić się z Wami moimi językowymi fascynacjami i poszukiwaniami. Tym razem zapraszam w podróż w czasie. Chcę bowiem dotrzeć do korzeni ludzkiego języka. Jak to się zaczęło? Wygląda na to, że fizycznie bylibyśmy w stanie mówić już nawet  700 tys. lat temu, ludzką formę genu, który nam to umożliwił, mamy od 400 tys. lat. Więc jak to się stało, że powstał język? Najstarszy zapisany język ma dopiero 5 tys. lat. A przecież zanim zaczęliśmy pisać, dawno już mówiliśmy. Ale jak? Czy istniał kiedyś jeden wspólny całej ludzkości? Czy w istniejących językach znajdziemy jakieś wspólne elementy? Posłuchajcie!Źródła dźwięków: https://www.youtube.com/@k-16educationprogramafrica48, https://pixabay.com, https://soundcloud.com/nasa/sets/golden-record-greetings-to-the

Co to znaczy "być u siebie"? I czy można nigdzie nie czuć się do końca u siebie? O tym, czym jest podwójna tożsamość - dar i obciążenie - bycia Romką w Polsce, opowiada moja gościni, dr Joanna Talewicz, antropolożka i badaczka. To rozmowa, która obala mity. Nie tylko ten o hermetyczności kultury Romów, ale przede wszystkim o ich nomadyzmie, który w Europie nie był wyborem, a ucieczką.  Czy wiecie, że na terenach dzisiejszej Rumunii Romowie mieli status niewolniczy przez kilkaset lat - od XIV wieku aż do drugiej połowy XIX wieku? To było najdłuższe niewolnictwo w historii Europy, o którym kompletnie nie uczymy się w szkołach. W odcinku rozmawiamy też o języku Romani, który przetrwał wieki bez formy pisanej, o historii "bez wytchnienia od traumy" i o tym, jak dziś Romowie odzyskują głos i opowiadają własną historię.Zapraszam do słuchania! -------------------------------------------------------A jeśli cenisz sobie dobre podcasty - wesprzyj mnie kawą! Dzięki temu mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z ciekawymi ludźmi o języku.https://buycoffee.to/lapaczslow 

"Grzeczne dziewczynki idą do nieba, a niegrzeczne tam, gdzie chcą". Znamy to hasło, prawda? Wszyscy je lubimy, bo czujemy w nim bunt i wolność. Ale czy zastanawialiście się kiedyś, dlaczego w ogóle musimy wybierać? Dlaczego, żeby iść tam, gdzie się chce, trzeba być "niegrzecznym"?Wpadliśmy w pułapkę. W języku polskim słowo "grzeczny" nabrało toksycznego znaczenia. "Bądź grzeczny" – mówimy do dziecka, a tak naprawdę myślimy: "bądź posłuszny", "bądź cichy", "nie przeszkadzaj". Pomyliliśmy grzeczność z potulnością.Czy można być asertywnym i jednocześnie grzecznym? Czym jest prawdziwa grzeczność – ta oparta na szacunku, a nie na strachu? I jak odzyskać to słowo? Ten odcinek jest o tym, że grzeczność to nie uniwersalny kod, tylko system znaków, gestów i tonów, który działa trochę jak język – zmienia się w zależności od kontekstu, kultury i relacji. Opowiada o tym moja dzisiejsza gościni dr Anna Kiełbiewska z Instytutu Polonistyki Stosowanej Uniwersytetu Warszawskiego.Bardzo uprzejmie zapraszam Was do rozmowy :)----------------------------------------------------☕ Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow Dzięki temu mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

"O zmarłych mówi się tylko dobrze albo wcale". To zasada, którą znamy wszyscy. Ale czy kiedykolwiek zastanawialiście się, jak ona działa w praktyce? Jakim językiem naprawdę żegnamy bliskich, znajomych, osoby publiczne? Co w danej kulturze uznajemy za godne wspomnienia, a co przemilczamy?W tym odcinku, razem z językoznawcą dr. Mariuszem Jakoszem, analizując język nekrologów, przyglądamy się, jak Polacy mówią o śmierci — i o sobie nawzajem.Bo w języku nekrologów zapisane są nasze wartości: to, jak rozumiemy dobro, poświęcenie, sukces, rodzinę, wspólnotę.To rozmowa o tym, jak radzimy sobie ze śmiercią, jak kodujemy status i intymność oraz jak AI i media społecznościowe zmieniają nasze pożegnania.Zapraszam do słuchania!----------------------------------------------------☕ Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow  Dzięki temu mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Jest taki język, który brzmi trochę jak niemiecki, trochę jak niderlandzki, a czasem – jak echo polszczyzny. To wilamowski (Wymysiöeryś) – mowa jednego miasteczka na południu Polski, Wilamowic.W 1945 roku w kościele w Wilamowicach odczytano zakaz: nie wolno mówić po wilamowsku, nie wolno nosić wilamowskich strojów. Minęło 80 lat, a ten język znowu brzmi. Zmartwychwstał dzięki garstce upartych ludzi, którzy postanowili, że to, co zostało im odebrane, można odzyskać.W tym odcinku mówimy o języku, który powrócił z ciszy — i o tym, że niektóre słowa mają większą siłę niż polityka. Opowiada o tym dr Tymoteusz Król, Wilamowianin i socjolingwista, który mówi w języku zmartwychwstałym.-----------------------------------------------------☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Na pierwszy rzut oka to tylko daty, nazwiska i rubryki. Ale jeśli przyjrzeć się bliżej — zaczyna się słyszeć język dawnych czasów. W tych zapisach miesza się łacina z polszczyzną, niemiecki z warmińskim, a nieczytelne pismo staje się opowieścią o ludziach, którzy żyli, kochali, grzeszyli i żartowali.Dr Mateusz Żmudziński, dyrektor Archiwum Akt Dawnych Diecezji Toruńskiej, adiunkt z Wydziału Historii UW, pokazuje, że te dokumenty są czymś więcej niż rejestrem chrztów, ślubów i zgonów. To zapis emocji, błędów, językowych potknięć i drobnych cudów codzienności.Rozmawiamy o tym, jak czytać dawne metryki, jak rozpoznać charakter proboszcza po jego piśmie — i dlaczego nawet w najnudniejszym pozornie dokumencie potrafi bić serce człowieka. I jak szukać swoich przodków. -----------------------------------------------------☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

W tym odcinku zapraszam do tanga! Rozmawiam w nim z dr Joanną Nowak-Michalską o  lunfardo - niezwykłej odmianie argentyńskiego słownika, która narodziła się w portowych dzielnicach Rio de la Plata na przełomie XIX i XX wieku razem ze zmysłowym tańcem.To nie osobny język, lecz żywy rejestr mowy, zrodzony z mieszaniny włoskiego, hiszpańskiego, afrykańskich i rdzennych wpływów. Lunfardo – dawniej kojarzone z językiem ulicy i przestępców – dziś jest symbolem Buenos Aires i zostało wpisane  na listę niematerialnego dziedzictwa miasta.-----------------------------------------------------☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Karaimi – lud z Krymu, którego dzieje układają się jak palimpsest. Turkijski język, judaistyczna religia, domy w Polsce i na Litwie. Najmniejsza mniejszość w naszym kraju, a jednocześnie nośnik niezwykle bogatej, wielowarstwowej kultury. W tym odcinku rozmawiam z Mariolą Abkowicz ze Związku Karaimów Polskich o tym, jak splatają się wątki tożsamości, języka i historii Karaimów.-----------------------------------------------------☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Weźmy takie zdanie: kangur skubie trawę – brzmi sensownie. Ale jeśli powiesz: na kangurze nie rośnie trawa – dziwnie, choć to przecież to prawda?W tym odcinku Łapacza słów z prof. Tadeuszem Ciecierskim rozmawiam o filozofii języka: jak możemy badać język za pomocą jego samego, dlaczego matematyka to też język i czy można mieć świadomość bez języka oraz czy sztuczna inteligencja to już nowy rozmówca, choć jest samym językiem bez umysłu. -----------------------------------------------------☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Jesteś w Polsce, mów po polsku - słyszą nieraz migranci. Tylko... co to znaczy po polsku? Czy Polska jest jednojęzyczna?Na pierwszy rzut oka – tak. Statystyki ze spisu powszechnego mówią jasno: 98% Polaków deklaruje, że w domu mówi po polsku. Ale pod spodem kryje się zupełnie inna opowieść. W tym odcinku „Łapacza słów” razem z prof. Nicole Dołowy-Rybińską rozmawiamy o ukrytej wielojęzyczności Polski – tej, której nie widać w danych. To języki mniejszości, odmiany regionalne i lokalne gwary, które wciąż pulsują pod powierzchnią.Od dumy górali, przez śląską walkę o uznanie, po dwujęzyczność pograniczy – odkrywamy bogactwo językowe, którego często nie zauważamy. Posłuchaj i sprawdź, jak naprawdę brzmi Polska.-----------------------------------------------------☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Afazja to zaburzenie językowe, najczęściej spowodowane udarem mózgu. Ma różne oblicza, czasem objawia się trudnością w mówieniu, problemami z nazywaniem osób, przedmiotów czy miejsc, czasem to  kłopoty ze zrozumieniem mowy – szczególnie dłuższych, złożonych zdań. Bywa, że jej objawem są trudności w czytaniu i pisaniu albo powtarzanie w kółko tego samego słowa lub frazy.Jednak,  wbrew pozorom, afazja nie oznacza utraty języka, ale trudność w dostępie do słów i zdań, które wciąż są obecne w umyśle. Osoba z afazją rozumie, myśli i czuje, lecz ma problem z komunikacją. Jakby ktoś podziurawił most prowadzący do języka w jej głowie.19, 5 tys.- 24 tys. osób rocznie w Polsce doświadcza afazji. W tej rozmowie, którą prowadzę z językoznawczynią i logopedką prof. Jolantą Panasiuk, przyglądamy się, jak naprawdę wygląda życie z afazją i co to doświadczenie mówi nam o tajemniczej więzi mózgu i języka.------------------------------------------------------☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Czy Władysław Jagiełło potrafił mówić po polsku? A Adam Mickiewicz po litewsku? W nowym odcinku „Łapacza słów” razem z z dr Jowitą Niewulis-Grablunas i dr. Piotrem Grablunasem z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu opowiadamy o językach bałtyckich – dwóch, które przetrwały z większej rodziny - litewskim, nazywanym najbardziej archaicznym z żywych języków Europy – tak konserwatywnym, że zachował formy bliskie sanskrytowi. I - bardziej „nowoczesnym” - łotewskim. Mówimy też o chłodniku, koszykówce i mistycznych imionach. Oraz o tym, jak brzmi "polski litewski". Poznacie najgorsze łotewskie przekleństwa i dowiecie się, jak się kocha po litewsku :)------------------------------------------------------☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Czy wiecie, że niemowlęta gaworzą inaczej po polsku niż po japońsku? Od początku „stroją” się do języka, który słyszą.  Za to wszystkie dzieci uczą się słów w swoim języku w podobnym tempie, choć bywają języki łatwiejsze i trudniejsze. Spojler: polski wcale nie jest z tych trudnych!A co z dziećmi, którym język nie przychodzi łatwo? Zaburzenie rozwoju języka dotyka ok. 7 proc.  dzieci — i nie ma nic wspólnego z inteligencją czy słuchem. Jak wspierać dzieci w nabywaniu języka? Jakie osiągają  kamienie milowe? W jakie mity językowe nie wierzyć - w tym odcinku rozmawiam o tym z psycholożką prof. Ewą Haman.------------------------------------------------------☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Jak to możliwe, że w jednym kraju rozwijały się równolegle dwa języki narodowe? No to witajcie w Łotwie! A szczególnie w Łatgalii, wschodnim regionie j Łotwy. To fascynujące miejsce – pograniczne, wielojęzyczne, wielowyznaniowe – w którym przetrwał język inny niż łotewski, choć również nazywany „łotewskim”.Dlaczego łatgalski nie jest dialektem, choć za taki bywa uznawany? Jak wyglądało jego „językowe przebudzenie”?W tym odcinku podcastu  rozmawiam z prof. Tomaszem Wicherkiewiczem – socjolingwistą, który od ponad dwudziestu lat bada język łatgalski i wspiera jego obecność w przestrzeni publicznej, edukacji i kulturze.Będziemy się też zastanawiać, czy standaryzacja to językowa trucizna czy szansa. Zbadamy też niektóre językowe mity i pomartwimy się o cyfrową przyszłość małych języków. Dowiecie się również, co łączy języki z ogrodami.------------------------------------------------------☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Dziadurzenie. Niby troska. Niby ciepło. W praktyce – odbieranie godności. „Obiadek”, „szaliczek”, „Jak się dziś czujemy?” – to język, który pasuje do dzieci, ale używamy go w stosunku do starszych osób. W tym odcinku rozmawiamy o tym, jak mówić do seniorów z szacunkiem, czym jest „dziadurzenie” i dlaczego taki sposób komunikacji, używany nawet w dobrej wierze, potrafi ranić.Bo starość to nie powrót do dzieciństwa.------------------------------------------------------☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Czy zwierzęta wiedzą, że istnieją? Czy potrafią mówić o nieobecnych? I co właściwie znaczy „rozmawiać”, gdy próbujemy to robić z innym gatunkiem?W drugiej  części rozmowy o języku zwierząt razem z kognitywistą prof. Marcinem Urbaniakiem przyglądam się badaniom nad komunikacją delfinów, kontrowersjom wokół gorylicy Koko, cierpieniu zwierząt w ogrodach zoologicznych i marzeniom sennym zwierząt pozaludzkich.To opowieść o granicach poznania, i o tym, że zwierzęta uczą nas mówić o rzeczach naprawdę ważnych. ------------------------------------------------------☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

W tym odcinku rozmawiam z kognitywistą, filozofem umysłu, badaczem komunikacji międzygatunkowej i praktykiem w dziedzinie dobrostanu zwierząt prof. Marcinem Urbaniakiem. Opowiada o języku pszczół, żartach papug, echolokacji nietoperzy i tym, dlaczego myślenie i komunikacja nie zawsze wygląda tak, jak lubimy o tym myśleć z ludzkiej perspektywy.W związku z tym, że była to bardzo ciekawa i długa rozmowa, postanowiłam podzielić ją na dwie części. W tej dowiecie się między innymi: O czym myślą stonogi? Czy psy się śmieją? Co ciekawi ośmiornice? A może to my wciąż nie umiemy słuchać zwierząt, tylko próbujemy mówić za nie? ------------------------------------------------------☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.

Jak wygląda językotwórstwo od kuchni? Opowiada Jan van Steenbergen, niderlandzki lingwista, tłumacz i twórca języków sztucznych. Pasjonata języka polskiego. Rozmawiamy o tym, jak z dziecięcej zabawy można dojść do prajęzyków, alternatywnych historii i filmowych dialogów dla prehistorycznych wiedźm. I dlaczego esperanto, choć „najprostsze”, bywa zbyt nudne, by się go nauczyć. A także: czy można zaprojektować język kosmitów, jeśli… nie ma się pojęcia, gdzie mają język, czy w ogóle mają gardło — i czy myślą „słowami”.To rozmowa o języku jako akcie tworzenia. O językowej pasji. I o tym, że być może najwięcej o naszym języku mówi ten, który sami stworzyliśmy.------------------------------------------------------☕ Podcast przy kawie? Jeśli podoba Ci się to, co robię, postaw mi kawę jednorazowo lub cyklicznie. https://buycoffee.to/lapaczslow To dla mnie nie tylko pomoc przy mikrofonie czy montażu, ale przede wszystkim sygnał, że to, co robię, ma dla Ciebie wartość. Dzięki Tobie mogę dalej łapać słowa, szukać tematów i rozmawiać z tymi, którzy widzą w języku coś więcej niż tylko narzędzie komunikacji.