Felsefe Hakkında Hiçbir Şey Bilmiyorum

Bir şey yapmak isteriz… ama tam adım atacakken içimizdeki o ses yükselir: “Ya olmazsa?”Bu bölümde bu sesin kökenine ve bizi nasıl durdurduğuna bakıyoruz.William James eylemin inancı doğurduğunu,John Stuart Mill hata yapma hakkımızı unuttuğumuzu,Pascal başarısızlığın bize kendimizi gösterdiğini,Karl Popper ise yanlışlanmaktan korktukça gelişimi durdurduğumuzu hatırlatıyor.Belki de korktuğumuz şey kötü sonuç değil; o sonucun bize göstereceği biz.Eğer uzun zamandır ertelediğin bir şey varsa,bu bölüm sana o ilk kıpırtıyı verebilir.

Yapay zekâ bir hız, bir kolaylık ve bir üretim gücü sunuyor.Peki bu, insanı gereksiz hâle getirmek mi yoksa insan olmanın ne demek olduğunu yeniden düşünmek için bir fırsat mı?Bu bölümde, “Yapay zeka işimi alacak mı?” sorusunun ardındaki daha derin meselelere bakıyoruz:Düşünmek ne demek? Anlam nasıl üretilir? Bir makine iş yapabilir ama eylem edebilir mi?Arendt’in eylem anlayışı, Churchland’ın zihnin biyolojik köklerine dair iddiaları, Harari’nin veri çağındaki insan yorumu ve Dreyfus’un bedenlenmiş zekâ eleştirisi. Hepsi bizi aynı yere getiriyor:Yapay zekâ belki işleri dönüştürecek,ama insanı insan yapan şeyi değil.

Bir ilişkide, bir şehirde ya da bir işte…Zaman zaman hepimiz aynı soruya sıkışıyoruz: Gitmek mi, kalmak mı?Bu bölümde karar vermeyi bu kadar zorlaştıran şeyin ne olduğunu konuşuyoruz.Kimin için kaldığımızı, kimden kaçtığımızı, neyi korumaya çalıştığımızı… Ve gitmenin her zaman özgürlük; kalmanın her zaman teslimiyet olmadığını.Belki de önce şunu görmek gerekiyor:Gitmek de zor, kalmak da. Önemli olan hangisinin seni daha çok harekete geçirdiği.

Soğukkanlılık ne zamandan beri duygusuzlukla karıştırıldı? Bu bölümde Epiktetos’la dinginliğin sınırını, Spinoza’yla duyguların nedenini anlayarak dönüştürmeyi, Martha Nussbaum’la hissetmenin adaletle bağını ve Eva Illouz’la modern çağda duyguların nasıl “pazarlanabilir” hale geldiğini konuşuyoruz.Belki mesele soğumak değil; hangi duygunu, hangi nedenle soğuttuğunu fark etmek.Dinlerken kendine sor: Sakinliğin gerçekten denge mi, yoksa iyi paketlenmiş bir mesafe mi?

Her şey var ama hiçbir şey yetmiyor.Yeni olan çok, ama yenilik duygusu yok.Camus’nün absürtlüğü, Nietzsche’nin yaşam tutkusu, Frankl’ın anlam arayışı ve Byung-Chul Han’ın yorgunluk toplumuyla bir çağın nabzını tutuyoruz: Tükenmişlik.Artık hiçbir şey heyecan vermiyorsa, sorun bizde mi dünyada mı?Belki de anlam, artık “heyecan”da değil — sessizlikte, sadelikte, hatta sıkıntının kendisinde saklıdır.

Filozoflar villasında bu kez kahkahalar yankılanıyor.Ama bu kahkahalar sadece eğlencenin değil, düşünmenin sesi.Bergson, Freud, Kierkegaard ve Baudelaire aynı masada buluşuyor.Kimine göre kahkaha toplumsal bir düzeltme, kimine göre bastırılmışın sesi,kimine göreyse insanın kendi üzerine gülebilme cesareti.Peki senin kahkahaların ne anlatıyor?

İnsan, anlatmadan duramayan bir varlık. Çünkü her hikâye biraz hatırlamak, biraz anlamak, biraz da var olmak içindir.Bu bölümde Arendt’le eylem ve anlatının kesiştiği noktayı, Ricoeur’le kimliğin hikâye içinde nasıl kurulduğunu, Benjamin’le anlatıcının kayboluşunu ve Barthes’la metnin sonsuzluğunu konuşuyoruz.Belki de hikâyeler bizi birbirimize bağlayan görünmez bir iptir.Peki senin hikâyeni kim anlatıyor?

Sessizlik. Bazen bir kaçış, bazen bir cevap. Bazen de söylenemeyeni taşıyan görünmez bir dil.Bu bölümde Wittgenstein’la dilin sınırlarını, Heidegger’le varoluşun sessiz yankısını, Lao Tzu’yla boşluğun bilgelik halini ve Epiktetos’la içsel dinginliği konuşuyoruz ya da belki hiç konuşmuyoruz. Çünkü bazen anlam, sözcüklerin bittiği yerde başlar.Bir sessizlikte ne duyarız?Söylenmeyen şeyler bize ne öğretir?Ve belki de en önemlisi: Sessiz kalmak, düşünmenin başka bir biçimi olabilir mi?

İyi olmak kulağa basit geliyor ama hepimizin kafasında farklı anlamlar taşıyor. Birine yardım etmek mi? Kurallara uymak mı? Yoksa kendi vicdanına sadık kalmak mı?Bu bölümde “iyi insan olma” fikrinin peşine düşüyoruz.Aristoteles bizi “erdemli yaşam”ın ortasında buluşturuyor; Kant, iyiliği niyetle ölçüyor. Bauman, modern dünyanın kaygan zemininde ahlakın eriyip gidişini hatırlatıyor. Nietzsche, iyiliği sorgulamanın kendisinin bile cesaret istediğini söylüyor. Ve Levinas bize iyiliğin asıl yüzünün karşımızdaki insanda, “öteki”nde saklı olduğunu fısıldıyor.Belki de iyi insan olmak, hiçbir formüle sığmayan bir çaba:Ne tamamen kurallarda, ne tamamen duygularda ama her defasında biraz daha insanda.

Kendi kendimizle kavga etmek… Sessiz odalarda yankılanan iç sesler, “yapmalıydın” diyen pişmanlıklar, “yine mi?” diye homurdanan benlikler. Hepimiz bir noktada kendimizi eleştirirken, aslında kiminle hesaplaşıyoruz? Geçmişteki halimizle mi, gelecekteki ihtimallerimizle mi, yoksa şimdiki benliğimizle mi?Bu bölümde Freud’un bilinçdışı çatışmalarına, Jung’un gölge kavramına, Hegel’in çelişkilerden doğan diyalektiğine ve Sartre’ın özgürlükle gelen yüküne kulak veriyoruz. İçimizdeki çatışmaların sadece bir zayıflık değil, dönüşümün de zemini olabileceğini tartışıyoruz.

Bir türlü başlayamadığın işler, “yarın kesin yaparım” deyip de rafa kaldırdığın kararlar, zamanın ucunda sallanıp duran hayaller… Ertelemenin pençesinden kurtulmak neden bu kadar zor?Bu bölümde ertelemenin sadece “tembellik” olmadığını, aslında özgürlük, kaygı ve sorumlulukla iç içe geçmiş bir mesele olduğunu konuşuyoruz. Sartre’ın özgürlük yükünden, Epiktetos ve Seneca’nın disiplin öğütlerinden, Byung-Chul Han’ın modern zaman eleştirisinden yola çıkarak ertelemenin felsefi arka planını inceliyoruz.

Zaman hiçbir şey yapmadan akıp gidiyor gibi hissediyor musun? Daha başlamadan bitmiş günler, yetişemediğin planlar, geç kaldığını düşündüğün hayaller… Sanki zamanın bir sahibi var da biz sadece misafiriz.Bu bölümde zamanı nasıl deneyimlediğimizi, onun felsefi anlamını ve hayatımıza bıraktığı izleri konuşuyoruz. Augustinus’un “Zaman nedir?” sorusundan Bergson’un süre anlayışına, Heidegger’in varlık ve zaman ilişkisine kadar uzanan bir yolculukta, zamanı hem felsefi hem de gündelik açıdan ele alıyoruz.

Bazen kendimize dair en temel soruyu sormasak bile, başkalarının cevabı üzerimize yapışır: “Sen şöylesin, böylesin, aslında budur.” Peki bu cevaplar, kim olduğumuzu gerçekten belirler mi? Yoksa biz, başkalarının tanımlarının ötesinde başka bir şey miyiz?

Herkesin bir fikri var. Ama o fikir kimin ölçüsüne göre doğru, kimin gözünden bakınca yanlış?Bu bölümde normların, değerlerin ve ölçütlerin kaypak zeminine giriyoruz. Protogoras’dan Nietzsche’ye, Foucault’dan günlük hayatta duyduğumuz “öyle olmaz” cümlelerine kadar…Toplumsal kuralların arkasında kimin iktidarı var? Ahlaki yargılarımızı biz mi kuruyoruz yoksa başkalarından mı devralıyoruz? Ve en önemlisi: “Kime göre, neye göre?” sorusu bizi özgürleştiriyor mu, yoksa daha da çok sıkıştırıyor mu?

Ayrılıklar yalnızca duygusal bir kriz değil, aynı zamanda felsefi bir mesele olabilir mi? Bu bölümde ilişkilerin bitişini kişisel bir dramın ötesinde, düşünsel bir tartışma olarak ele alıyoruz.Levinas’ın ötekiye dair sorumluluğundan, Butler’ın toplumsal normların ağırlığından, Simone Weil’in teslimiyet ve özgürlük arasında salınan sevgisinden, Kierkegaard’ın kaygı ve umudu iç içe geçiren aşk anlayışına kadar pek çok bakış açısını bir araya getiriyoruz.İlişkiler neden biter? Bazen sorumluluğu taşıyamadığımız için, bazen normların bizi boğduğu için, bazen de kendimizi yeniden bulabilmek için.Dinlerken kendine şunu sorabilirsin: Bir ilişkiyi bitirmek aslında neyi başlatmaktır?

Ev dediğimiz şey dört duvar ve bir çatıdan mı ibarettir, yoksa çok daha derin bir anlam mı taşır? Bu bölümde Heidegger’in “barınma” fikrinden, Herakleitos’un ateşle sembolleştirdiği akışa; Bachelard’ın çocukluk anılarında saklı odalara ve Bell Hooks’un evin bir güven ve aidiyet alanı olduğuna dair görüşlerine uzanıyoruz.Ev, yalnızca içinde yaşadığımız mekân değil; kimliğimizin, hatıralarımızın ve ilişkilerimizin de barınağı. Peki, ev bize kim olduğumuzu hatırlatır mı, yoksa her dönüşte yeniden inşa mı ederiz?Dinlerken kendinize de sorun: “Benim için ev neresidir? Bir adres mi, bir duygu mu, yoksa bambaşka bir şey mi?”

Değişim, kriz ve dönüşüm… Bu üç kelime bazen aynı anda hayatımıza sızar, bazen de fark etmeden bizi kökten değiştirir. Peki, yaşadığımız şey gerçekten bir “dönüşüm” mü, yoksa sadece alışkanlıklarımızın yıkılması mı?Bu bölümde Herakleitos’tan Kierkegaard’a, Irigaray’dan Jung’a, Nietzsche’den Parmenides’e uzanan geniş bir yelpazede filozoflarla konuşuyoruz. Krizin içindeki fırsatı, değişimin huzursuzluğunu ve dönüşümün kaçınılmazlığını masaya yatırıyoruz. Hem felsefi hem de günlük yaşamdan örneklerle, “Bana bir şey oluyor!” dediğimiz anların ardındaki derin anlamı arıyoruz.Hazırsanız, değişimin kapısını birlikte aralayalım.

Kim, neye göre “normal”?Yolda yüksek sesle konuşan biri mi daha tuhaf, yoksa içinden geçen her şeyi yutkunan biri mi daha garip?Toplumun çizdiği sınırlar kimi dışarıda bırakıyor?Delilik, sadece “ötekilerin” mi hikâyesi?Bu bölümde Foucault ile akıl hastanelerinin tarihi koridorlarında yürüyor, Butler ile normalliğin cinsiyetlendirilmiş yüzüne bakıyor, Agamben ile istisnaların nasıl kurala dönüştüğünü konuşuyor ve Byung-Chul Han’ın çağdaş toplum analizleriyle norm takıntımızı sorguluyoruz.“Garip” olan belki de yalnızca görünür olana sığmayanlardır.Belki de senin normalin, bir başkasının ütopyasıdır.Senin normalin neye benziyor – ve gerçekten sana mı ait?

Beğenilmek…Bir ihtiyaç mı, bir tuzak mı, yoksa çağımızın yeni ibadeti mi?Bu bölümde, dijital dünyada görünür olma arzusunun köklerine iniyoruz.Rousseau’yla toplumun yargılayıcı bakışına, Lacan’la ayna karşısındaki benliğe, Foucault’yla gözetim düzenine, Arendt’le kamusal alanda görünür olmaya, Butler’la kimliğin performansına ve Byung-Chul Han’la narsisizmin şeffaf toplumuna bakıyoruz.Beğenilmek istemeyen var mı gerçekten?Ve ya beğenilmeyince neden bu kadar yıkılıyoruz?Kendin gibi olmak mı, algoritmanın istediği gibi görünmek mi?

Modern insan gerçekten dinlenebilir mi? Yoksa sadece sistemin sunduğu yeni bir üretkenlik biçimini mi yaşıyoruz?Bu bölümde tatil kavramını felsefenin merceğinden inceliyoruz:Heidegger’den “verimlilik saplantısı”, Epikuros’tan dingin haz, Freud’dan bilinçdışının sesi, Spinoza’dan arzunun köleliği, Zizek’ten sistem eleştirisi ve Camus’dan varoluşsal başkaldırı...Tatile çıkmak, kendinden kaçmak mıdır?Yoksa en derin yolculuk, hiçbir yere gitmeden düşünmeye devam etmek midir?