Eksik Mecaz

Oğuz Atay’ın 1972’de yayımlanan romanı Tutunamayanlar’da Turgut ve Selim karakterlerinin dostluğunu ele alıyoruz. Selim’in intiharının ardından, onun geride bıraktığı metinleri okuyarak bir “tutunamayan”a dönüşen Turgut’un Selim’le kurduğu metinsel ilişkiyi; arkadaşlıktan usta-çıraklığa, aşıklıktan yoldaşlığa uzanan homososyallik bağlamında tartışıyoruz.

Konuğumuz Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim üyesi Olcay Akyıldız ile kadınlar arası yoldaşlık ve homososyal bağları Nezihe Meriç'in Korsan Çıkmazı romanı ve Nezihe Meriç-Gönül Hürkuş mektuplaşmaları etrafında ele alıyor; kadın dostluğunun, yakınlığının izlerini sürüyoruz. 

Konuğumuz Kadir Has Üniversitesi öğretim görevlisi Bilge Ulusman ile homososyallik kavramı etrafında geç Osmanlı erken Cumhuriyet dönemi kadın yazarları arasındaki dayanışma ve mektuplaşmaları konuşuyoruz. Dönemin kadın dergilerinde unutulmuş bu isimlerin metinlerinde kadınlar arasındaki homososyal bağları, minör yakınlıkları ele alıyoruz. 

Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı bölümü öğretim üyesi, şair Zeynep Oktay ile Hızır'ı bu kez Hacı Bektaş-ı Veli ile yoldaşlığını, aralarındaki eşit ilişkiyi konuşuyor; Hacı Bektaş'ın Hızır'ın yanı sıra halkla ve doğayla yoldaşlığını, onun yol göstericiliğinin anlamını, eril iktidarı reddeden gezgin dervişlik pratiği içinde tartışıyoruz.  

Konuğumuz Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı öğretim üyesi, şair Zeynep Oktay ile Gılgamış’tan kutsal kitaplara, İskendernamelere uzanan bir yoldaşlık motifini, Hızır anlatılarını konuşuyoruz. Dini tasavvufi metinlerde, halk inanışlarında hem bir kurtarıcı ve yol gösterici hem de ayağını bastığı yeri yeşillendiren, doğayı canlandıran bolluk ve bereket temsili bir figür olarak Hızır’ı, Hızır - İlyas buluşmasını tartışıyoruz. 

Apaçık Radyo’nun Açık Radyo olarak hayatımıza girmesinin üzerinden 30 yıl geçti. Biz de Eksik Mecaz olarak radyomuzun daha nice on yıllar yayın hayatına devam etmesini diliyor, kutlamalara özel bir yayınla katkıda bulunuyoruz.Radyonun edebiyata katkılarını ve son 30 yılın edebiyatını tartışacağımız bu programda yeni akımlardan, arayışlardan, türlerin ve yazma biçimlerinin dönüşümünden söz edeceğiz. Nice yaşlara Apaçık Radyo! 

Roman türünün kurucu metni Miguel de Cervantes'in 1605-1616 tarihli çok katmanlı romanı Don Quixote'deki yoldaşlık ilişkisine odaklanıyoruz. Don Kişot ve Sanço Panza'nın, şövalye ile silahtarının hikayesini, hayal ve gerçek arasında salınan bir dünyadaki yolculuklarını konuşuyoruz. 

Arkadaşlık yoldaşlık teması etrafında yeni bir yolculuğa çıkıyoruz; en eski dostluk yoldaşlık anlatısı olarak Gılgamış ile Enkidu’nun hikayesini konuşuyoruz. Birbirine ayna tutan iki kahramanın, biri uygarlığın içinde doğmuş, diğeri yabanıl doğadan kopup gelmiş iki figürün karşılaşmasını, aralarındaki dostluğun dönüştürücü gücünü ve Enkidu’nun ölümüyle Gılgamış’ın insan olma serüvenini ölüm korkusu ve ölümsüzlük arayışı ile birlikte ele alıyoruz. 

Murat Gülsoy'un Yalnızlar İçin Çok Özel Bir Hizmet romanını konuşmaya devam ediyor; romanın ana teması olarak ölmüş kişilerin zihnini kendi içine almanın ne demek olduğunu, kendi içinde başkasına yer açmak, başkasının deneyimini hissedebilmekle, başkasının etkisine girmekten başkası tarafından ele geçirilmeye doğru giden salınımı tartışıyoruz. Metazori bir içine alma biçimi olarak musallat olunmayı, ele geçirilmeyi odağa alan korku türüne selam vermeyi de ihmal etmiyoruz. 

Kazuo Ishiguro'nun Klara ve Güneş romanında insanın ve insandışının biricik olmaktan yapayalnız olmaya uzanan serüvenini tartışırken, ilişkiler ağından yoksun insanın yalnızlığını Her filmi ve Murat Gülsoy'un Yalnızlar İçin Çok Özel Bir Hizmet romanından örneklerle ele alıyoruz. 

Geçen programda kaldığımız yerden Ishiguro'nun Klara ile Güneş romanını konuşmaya devam ediyor; insanda biricik olan nedir, bir kalbi var mıdır, bir robot tamamen bir insan olabilir mi gibi soruları soran romanın düşündürdüğü etik açmazları tartışıyoruz.

Eksik Mecaz’da Britanyalı yazar Ishıguro’nun romanlarını insan dışı varlıklar, klonlar ve robotlar bağlamında konuşmaya devam ediyoruz. Beni Asla Bırakma ve ardından Klara ve Güneş’teki etik açmazları klonların/robotların içinde bulundukları durumu kabullenişleri üzerinden konuşurken bilim kurgu evreninin düşmanlaştırılan isyankar insan dışı varlıklarından nasıl ayrı bir yerde durduklarını ele alıyoruz.

Britanyalı yazar Kazuo Ishiguro'nun 2005 yılında yayımlanan Beni Asla Bırakma / Never Let Me Go adlı romanını konuşuyoruz.​​​​​​​İnsan dışı varlıklar bahsinde bu kez organ bağışı yapmak üzere yetiştirilen klon insanların hikayesini içlerinden birinin bakışından anlatan romanın bizi düşünmeye çağırdığı etik ve varoluşsal soruları tartışıyoruz. 

İnsan dışı makineleri Penn State Üniversitesi karşılaştırmalı edebiyat ve görsel sanatlar doktora programında çalışmalarını sürdüren Merve Şen ile konuşuyoruz. İnsan dışı varlıklarla ilişkisine daha önce de değindiğimiz Sevim Burak'ın bu kez 'Afrika Dansı' metnini Merve Şen ile Medical Humanities çerçevesinde tartışırken, hastanın ve hastalığın insan dışılıkla ilintisini hastane ve Afrika metaforları etrafında Burak'ın cansız nesnelerle canlıları eşitleyen dünyasını ele alıyoruz.

Konuğumuz Viyana Üniversitesi öğretim üyesi Ercan Akyol ile 'Ruhsuz İnsan Kalıpları, Şeytani Makaralar ve Tılsımlı Dişliler: Erken Modern Otomatlar ve Osmanlı’da Alımlanışı' başlıklı çalışmasından hareketle 17. yüzyılın en önemli edebi figürlerinden biri olan Evliya Çelebi’nin Avrupa gezileri sırasında tanık olduğu otomatları konuşuyoruz. 

Ian McEwan’ın Benim Gibi Makineler adlı romanından yola çıkarak bunalıma giren, bunayan, intihar eden androidlerin mümkün olduğu bir dünyada insanların karşı karşıya kalacağı etik ve felsefi meseleleri tartışmaya devam ediyoruz. 

Ian McEwan'ın Benim Gibi Makineler adlı romanıyla insan olmayan makineleri, yapay insan kavramını konuşuyoruz. Blade Runner'in apokaliptik Los Angeles'ından sonra bu kez 80'ler İngiltere'sindeyiz. ​​​​​​​2019'da yayımlanan roman, hoş bir tarihsel spekülasyon yaparak Alan Turing'in hayatta olduğu ve çalışmalarını sürdürdüğü bir dünyada ileri teknoloji yapay insanlardan birini satın alan Charlie ve Miranda'nın hikayesi üzerinden varoluş, bilinç ve temel etik prensiplere dair açmazları tartışmamıza imkan veriyor.  

İnsan dışı makineler, androidler bahsini Apaçık Radyo programcısı, felsefeci akademisyen Güven Güzeldere ile Philip K.Dick’in Androidler Elektrikli Koyun Düşler mi? adlı romanını konuşarak sürdürüyor; travmatik deneyimlerle bilinç kazanan androidlerin varoluşa dair açtığı etik sorunsalları ele alıyoruz. 

İnsan dışı makineler, androidler bahsini Apaçık Radyo programcısı, felsefeci akademisyen Güven Güzeldere ile Ridley Scott'un 1982 yapımı Blade Runner filmini konuşarak sürdürüyoruz. Sinema tarihinin kült filmleri arasına girmiş yapıtta androidlerin var kalma mücadeleleri üzerinden düşünme ve hissetme kapasitelerini, insandan başka olanın yaşam hakkını tartışıyoruz.

İnsan dışı varlıklar hattında bakışımızı makinelere çeviriyoruz ve konuğumuz Boğaziçi Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü doktora adayı, akademisyen ve hayvan hakları aktivisti Selver Sezen Kutup ile Sevim Burak’ın 'Ford Mach 1' metnini konuşuyoruz. Burak'ın insan ve insan dışının dolaşıklığında kurduğu biraradalık evreninde otomobil Ford Mach 1’in bir makine özne olarak yerini tartışıyoruz.