Cuntrasts

Flavio Deflorin lavura sco reporter tar RTR. El è naschì ils 15 da november 1988, 15 emnas memia baud, cun in pais da be 810 grams. El è stà tranter vita e mort l’entschatta da sia vita. Ma el ha gì cletg e pudì profitar dals avantatgs d’in bun sistem medicinal. 35 onns pli tard vul el savair co ch’igl è stà quella giada per ses geniturs e per el e co ch’igl è oz, sch’in uffant nascha memia baud. Il viadi maina il reporter l’emprim a Mustér, en il vitg da sia uffanza, en il vitg nua che ses bab e sia mamma vivan anc oz. Els raquintan da quest temp precar ed emoziunal guardond ils maletgs da video ch’il bab ha gì fatg quella giada cun l’uffant en l’isoletta da l’ospital a Cuira. La segunda staziun maina a Chiavenna tar il medi Rolf Bienentreu che era da quel temp medi d’uffants e responsabel per Flavio en l’Ospital chantunal a Cuira. Cun el vegn il reporter conscient da la fortuna ch’el ha gì lezza giada. Ina scena magica sa dat tranter la mamma Caterina Rinaldi e sia figlia Nadine ch’è medemamain vegnida bler memia baud sin il mund. Uschè fragisl paran il pitschen maun ed il pitschen pe da la matta, uschè charinas e miaivlas las charsinadas da la mamma. A la fin turna il reporter anc ina giada a Mustér per laschar raquintar Annina ed Ursin Venzin l’istorgia da lur figl Rico. Er el era a l’entschatta da sia via pli datiers da la mort che da la vita. L’avertadad, cun la quala ils geniturs raquintan da lur experientschas muventa ed impressiunescha.

180 meters en il grip va Walter Battaglia, l’allrounder da las Ovras electricas Rain Posteriur, tras galarias stgiras che mainan uschiglio aua cun pressiuns enormas. 53 meters sur terra penda il rampignader industrial Otti Flepp vi da las sugas e fora rusnas en il viaduct da Castiel da la Viafier retica. 900 meters sut terra planisescha l’inschigner da tunnels da la Nagra, Linard Cantieni, da bajegiar las galarias per deponer il rument radioactiv. E 60 meters sur terra passenta il mainacrana Enio Castelli ses di da lavur e ballantscha il char da la crana che paisa 4 tonnas sur ils chaus dals lavurants sutvart. Casper Nicca ha accumpagnà ils lavurants sut e sur terra e mussa uschia, ensemen cun ils pilots da dronas da film che han era gia filmà per il Tatort, lur mintgadi cun purtrets spectaculars da quest mund da lavur zuppà.

«Gea, jau vi!» – Cun annunziar la candidatura per daventar cusseglier federal ha cumenzà in temp intensiv per Jon Pult. El sto chattar ina strategia e far frunt a pressa negativa. Il squitsch s’augmenta di per di. Nus avain accumpagnà il socialdemocrat durant il cumbat electoral. Ensemen cun il politicher grischun guardain nus enavos sin ses temp extraordinari sin la tribuna politica naziunala.

Nova vita per il Löwenberg. Suenter avair servì 30 onns sco center per requirents d’asil e sin ir en decadenza n’avess nagin pensà ch’il chastè da Schluein survegnia anc ina giada in nov intent. Ma ussa lavuran interpresas giuvnas, start-ups, davos ils mirs vegls dal Löwenberg, ed artistas ed artists creeschan art en ils ateliers da l’edifizi istoric. Ils liuns da Schluein, ina gruppa d’interprendiders cun experientscha, pussibiliteschan questa transfurmaziun dal chastè da Schluein cun lur savida e lur daners. Per ses film «Ils liuns da Schluein» ha Casper Nicca explorà cun la camera quest biotop d’innovaziun e creativitad da la Surselva e scuvert in agen pitschen mund plain surpraisas.

Dapi buob siemian Claudio Albin e Pieder Decurtins da Trun da seser en l’agen auto da cursa. Per pudair realisar lur giavisch entschaivan els avant 20 onns a vender autos da cursa a Trun Darvella. En in mund che n’ha da far nagut cun il sport d’autos. Naìv saja quai schon stà. I saja dentant era stà lur cletg da betg ponderar memia ditg, mabain da simplamain far. Oz tgira T2 – la fatschenta dals dus umens da 57 onns – autos da lur clientella ed organisescha pachets dad A fin Z per glieud che vul ir cun auto sin pista. E Pieder e Claudio vivan lur siemi. Els van sezs cursas d’autos internaziunalas.

Ils davos pass da la vita, quels stuain nus tuts e tuttas far. Pensar a quest mument sveglia fitgas e temas. Temas d’avair mal, temas da stuair patir. Ma i dat agid ozendi: la tgira e la medischina palliativa. Ellas cumpiglian il tractament, la tgira e l’accumpagnament cumplessiv d’umans che pateschan d’ina greva malsogna incurabla. L’idea da basa: sch’ina malsogna na po betg vegnir curada, na vul quai betg dir ch’ins na possia far nagut pli. Ils Cuntrasts dattan in’invista en il mintgadi da la staziun palliativa da l’ospital chantunal ed accumpognan il servetsch da punt palliativ, in servetsch per las regiuns, in servetsch che pussibilitescha a persunas grev malsaunas da murir a chasa.

Laax crescha ad in crescher – ils davos diesch onns per passa 600 abitantas ed abitants. Quai porta entradas e lavur, bleras e blers profiteschan da quest svilup. Il svilup porta dentant era bleras sfidas. Las abitaziuns èn charas, spazi da viver pajabel è tschertgà. Quellas e quels da Laax ch’èn creschids si en il vitg fan quitads per l’olma, per l’identitad e per il rumantsch. Pli e pli pauca glieud sa participescha numnadamain a la cuminanza dal vitg ed a las uniuns, malgrà ch’il vitg crescha a moda rasanta. Vitiers vegnan las prognosas per il futur: Laax vegn a crescher ils proxims onns anc pli spert.

Senza il guaud na fissan nossas vias betg charrablas, blers dals vitgs inabitabels. Duas terzas dal guaud grischun èn guaud da protecziun. In guaud en in bun stadi è pia ina basa existenziala per nus. Mo co statti cun il guaud grischun? Ils «Cuntrasts» visitan trais guauds. Ina visita maina en l’Engiadina Bassa. Là hai dà l’onn passà donns dal bau-scorsa sco anc mai. Uss duai er il fin nas dal chaun Cino gidar a chattar ad uras ils pigns infectads. Dapi la primavaira trenescha il selvicultur Antonin Hugentobler cun ses chaun. A Tumein n’han ils lareschs en il guaud Cartschitscha betg survivì la sitgira dal 2018, tuts èn setgads. Quest guaud n’è betg in guaud da protecziun e na fa perquai betg pensiers al selvicultur Mattiu Cathomen. In’egliada en il guaud da protecziun mussa dentant ch’era lez patescha. Il pli grond problem dal guaud grischun èn dentant las ruissas da selvaschina. 40% dal guaud da protecziun en il Grischun na vegnan betg da sa regiuvinar. Las consequenzas da quest fatg sa mussan exemplaricamain en il guaud da Puzzastg sur Surrein. Per il selvicultur Beat Cadruvi è la part sura da quest guaud en in stadi catastrofal.

Essas oz gia stads cun il satg da rument? Savais Vus nua che quel va a finir ed a tge ch’el serva anc? Nus avain gì mirveglias e perquai ha ina squadra dals Cuntrasts passentà in di en la merda. La reportascha da 24 uras mussa in tipic di da stad en l’ardera da rument da la Gevag a Trimmis. Nus inscuntrain ina grifla che tschiffa whirlpools e giaccas da polizia, ina pigna da 1’000 grads e surtut dunnas ed umens che procuran che las passa 100’000 tonnas rument che las Grischunas ed ils Grischuns produceschan mintg’onn vegnian nizzegiadas uschè bain sco pussaivel. Cun dismetter il rument grischun vegnan producids 3,5% da l’electricitad grischuna – ed er Voss satg da rument na va betg be simplamain si ed or da chamin.

Ils dus frars Andi e René Schnoz èn ids lur via e creeschan oz omadus cultura. In fa musica e l’auter teater e film. Creschids si èn Andi e René sco figls d’in um da fatschenta a Mustér. Els han alura absolvì ina scola mercantila, la dretga basa per surpigliar ina giada la fatschenta da lain da lur bab. Andi e René èn dentant omadus sa decidids da far da lur passiun lur mastergn. René ha absolvì ina scola da teater ed è daventà actur e reschissur. Andi ha studegià ghitarra da jazz e lavura oz sco musicist e scolast da musica. Cun il gieu al liber «Der schwarze Tod» han ils dus frars da Mustér realisà per la dieschavla giada in project cuminaivel.

L'atun passà ha il parlament svizzer decidì in’offensiva solara. Dapi lura vegn preschentà bunamain mintg'emna en il Grischun in nov project per in implant solar. Betg da smirvegliar. I spetgan subvenziuns federalas da fin 60% dals custs d'investiziun. Ils Cuntrasts sa dumondan: Fan implants solars gronds insumma senn en las Alps? Tgi gudogna, tgi perda? E tge fissan alternativas?

Annina Tomaschett sajetta e tutga! La giuvna da Campliun sajetta en l’equipa naziunala e tegna schizunt il record svizzer cun la buis ad aria cumprimida sin la distanza da 10 meters. Ella fa part a concurrenzas naziunalas ed internaziunalas e tutga tar las meglras tiraduras svizras cun la buis ad aria cumprimida sco er cun caliber pitschen. Il sport da tir ha gia manà Annina en pajais sco en Chile, la Slovenia, Germania u er l’India. La giuvna tiradura viva per il sajettar e sias finamiras sportivas èn cleras: far part e sajettar per medaglias en la cuppa mundiala ed a campiunadis mundials, dentant er a gieus olimpics!

Trais onns suenter l’entschatta da la pandemia è corona per ils blers da nus lunsch davent, prest emblidà èn ils certificats, las mascrinas e las quarantinas. Quai na vala dentant betg per tuts, per insaquants ha corona nagina fin. Els han pers lur anteriura vita, els han long-Covid. La passiunada coiffeusa Myriam Egli-Cavelti da Sagogn è ina dad els. Dapi sia infecziun da corona il 2020 n’è ella betg capavla da lavurar. Las forzas limitadas ed ils divers mals sforzan ella da restar a chasa, ma er en chasa lubescha la malsogna paucas lavurs. Cuschinar per la famiglia va mintgatant, dentant be cun agid dals uffants u ses partenari. Gnanc ir a spass cun ils chauns è adina pussaivel. Per mitigiar in pau ses orribel mal il chau lascha ella durmentar regularmain in nuf da gnerva. En ils «Cuntrasts» dat Myriam Egli-Cavelti invista a ses mintgadi bullà cumplainamain da la malsogna long-Covid.

Esser scolastA è bain ina professiun impurtanta e bella? Tuttina ston ils manaders / las manadras da scola ir en schanuglias per pudair occupar las plazzas libras a moda cuntentaivla. Pertge è quai uschia? È questa professiun daventada uschè nunattractiva? Il team dals «Cuntrasts» ha visità manadras e manaders da scolas en differentas regiuns dal chantun per vegnir a savair co ch’i va per il mument cun lur incumbensa e cun tge sentiments ch’els guardan en il futur. En fitg bleras scolas èsi ina sfida d’occupar plazzas libras cun persunas d’instrucziun che han la scolaziun pedagogica necessaria. E questa situaziun daventa onn per onn pli acuta. Interessantamain n’han betg tut las scolas ils medems problems d’occupar plazzas ch’èn vegnidas libras. I dat lieus attractivs e main attractivs. Tge giavischs e tge resalvas ch’ils magisters e las magistras futuras han e tge pretaisas areguard lur lieu d’instrucziun preferì, avain nus dumandà studentas e students da la scola auta da pedagogia dal Grischun. A la scola primara da S-chanf avain nus vulì savair, sche la professiun da scolastA è daventada uschia nunattractiva? Na, è la clera resposta stada tar tut las magistras presentas. Anzi, esser scolastA è, respectivamain sa esser ina professiun da bellezza. Tge ch’è il recept da success a S-chanf, mussan ils «Cuntrasts» da dumengia proxima.

Per Emanuel Nay èn ses mauns ses instruments da lavur ils pli impurtants: «Cun mes mauns intermediesch jau savida ed jau sun fitg, fitg motivà da far quai», di il magister senza udida ch’instruescha a Turitg scolaras e scolars senz’udida. Tanja Zentriegen da Cuira ha in mintgadi tut different. Ella è avisada dapi 18 onns sin la sutga cun rodas. Grazia al sustegn da ses chaun d’assistenza «Bond» sa ella dentant tuttina viver da moda autonoma. En ils «Cuntrasts» dattan Tanja Zentriegen ed Emanuel Nay invista – en lur vita, lur mintgadi e co ch’igl è a viver cun in impediment. Ils ulteriurs trais purtrets da la seria «Mia vita, mes mintgadi – viver cun impediment», quels da Cilgia Nuotclà, Pascal Leinenbach e Matteo De Pedrini chattais Vus sin www.rtr.ch.

Ils 10 da schaner è stà in di sco tut ils auters en l’ARGO a Cuira. En il lavuratori ha Pieder pachetà spaletschaders en stgatlas da chartun. Gabriel ha emprendì en la scola per emprender d’abitar e far il co lavar il palantschieu e Theresina ha zambregià en l’atelier dals pensiunads ina mascarada. Da la damaun baud enfin la saira tard han ils «Cuntrasts» documentà quest mintgadi.

Patricia e Noldi Vincenz han ristgà il sigl en l’aua fraida ed èn emigrads. Questa aventura ha manà il pèrin frestg maridà vi sur mar en il Canada, sco ch’els din anc oz, senza avair gì in grond plan. Da lezzas uras han els pachetà lur set chaussas ed èn simplamain ids. Enstagl da cumenzar en il job fixà sco informaticher, è Noldi daventà in allrounder da construcziun. Enstagl da planisar mintga detagl ed ir ina via segira, han els cumprà ina ranch ed avert in restaurant. Ed els han fundà ina famiglia, er quai n’era insumma betg planisà uschia. Oz èn passads 22 onns, ils Vincenzs vivan sin lur ranch a l’Eastwood Lake e lur mintgadi è anc adina in zic in’aventura.

Cun 16 onns ha Corsin Tuor dastgà diriger l’emprima gia in marsch tar la Societad da musica Trun. Suenter in pèr tacts perda el la survista. Questa emprima emprova na tementa betg il giuven Corsin. Pauc pli tard fundescha el il Quartet instrumental da Trun ed in pèr onns pli tard il Cerchel musical da la Surselva. Oz è Corsin Tuor in dirigent renconuschì en la scena da brass naziunala ed internaziunala. El è schef-dirigent da la Bayerische Brass Band Akademie ch’è dapi onns campiun da la Germania. Medemamain è el dirigent dad ina da las pli excellentas bands austriacas e dapi 11 onns dirigia el la Brass Band Berner Oberland (BBO), ina da las pli capablas brass bands da la Svizra tudestga. Il film da «Cuntrasts» raquinta da la passiun da Corsin Tuor ed accumpogna el e la BBO a lur ultima concurrenza svizra da brass communabla a Montreux, nua che lur speranzas na sa cumpleneschan betg dal tut. In film da Bertilla Giossi

Per blers saja quai in siemi, di Flurina Badel, e blers hajan l’impressiun, che quai saja l’amur ideala, sch’ins viva ensemen e lavura ensemen. E quai fan Flurina Badel e Jérémie Sarbach. Ensemen èn els il duo Badel/Sarbach, ensemen fan els art. Ensemen han els in uffant ed ensemen vivan els a Guarda. Co che quai è, quella vita en dus, quai mussa il film «Art en dus – Badel/Sarbach». L’autur Casper Nicca ha accumpagnà Flurina Badel e Jérémie Sarbach durant in onn, durant l’onn ch’els han creà in’ovra per l’exposiziun da «land art – Art Safiental». Il musicist da musica electronica Silvan Nicca, ha stgaffì la musica per il film cun nizzegiar tuns originals dal film. Il film è uschia ina collascha audiovisuala, che suonda als artists da Guarda a Berlin, da Telfs enfin a Tenna en Stussavgia e guarda davos la fatschada da la vita d’artists da Flurina Badel e Jérémie Sarbach.

«Na sun jau betg tut spalada?», dumonda Johanna Petschen-Cathomas avant mintga filmada. Esser rugalada bain, sco ella di, saja impurtant – era uss cun 102 onns. Per il film da «Cuntrasts» ha Paula Nay accumpagnà sia tatta durant plirs mais cun la camera. «Jau sun cuntenta cun mia vita e na poss betg chapir, ch’jau sun vegnida uschè veglia». In recept per la cuntentientscha n’ha Johanna betg, dentant: Ella ha realisà quai ch’ella ha vulì – sulet maridar na vuleva ella mai. «Jau n’hai betg gì be rosas en mia vita, sun dentant adina stada persvadida che suenter mintga plievgia vegn il sulegl».