De Nieuwe Wereld

De invloed van kunstmatige intelligentie is overal. Vaak ook op plekken waar we ons er misschien niet altijd van bewust zijn, bijvoorbeeld tijdens een sollicitatie. Tijdens een videointerview kan ons gezicht door algoritmes worden gescand op micro-expressies: zogenaamde gezichtsuitdrukking, te snel voor het menselijk oog om te registreren, die iets zouden weggeven over de werkelijke aard van onze persoonlijkheid. Zo kunnen bedrijven beter achterhalen wie ze in huis halen. Lijkt onschuldig. Is het niet. Tenminste, niet altijd. Hoe eerlijk is het bijvoorbeeld dat mensen niet doorhebben hoe hun beoordeling tot stand komt? En kloppen de theorieën achter de verklaringsmodellen eigenlijk wel? Siri Beerends, cultuursocioloog houdt zich bezig met de impact van dit soort situaties op persoonlijk en maatschappelijk niveau. Met David van Overbeek bespreekt ze hoe niet alleen data-interpretatie subjectief kan zijn, maar ook data-productie al gedreven wordt door een bepaalde kwantitatieve blik op de mens. Wat doet deze kwantificering van de mens met ons zelfbeeld? Gaan wij ons meer gedragen als robots zodat we beter in de modellen passen? Wat is de rol van Silicon Valley hierin?

Met de opkomst van het ambitieuze China in het Oosten en het afbrokkelen van de vanzelfsprekendheid van het transatlantische bondgenootschap bezint Europa zich op zijn plek in de wereld. Welke rol kan Europa spelen in een wereld die steeds meer door diverse machtsblokken wordt geregeerd in plaats van door één supermacht. In dit gesprek met Paul van Liempt vertelt Erik Dirksen over de manier waarop China op allerlei manieren probeert haar greep op de wereld probeert te versterken: door de aanleg van een nieuwe zijderoute, haar ambitieuze industriebeleid en de directe politieke invloed in toonaangevende technologiebedrijven. Hoe gaat Europa hiermee om? Daarnaast komt ook het klimaatakkoord aan bod: Heeft dit akkoord wel zin als China zich tegelijkertijd onttrekt aan allerlei internationale afspraken over uitstoot? En wat zijn de geopolitieke consequenties?

Bij Voor de Ommekeer volgen we de ontwikkeling van het ondernemerschap van Ronald Kouvelt op de voet. Zijn bedrijf Stucomm wordt getipt als dé nieuwe Tom Tom. Toen Van Liempt vorig jaar met Kouvelt in gesprek ging was hij vol enthousiasme over de toekomst en het groeipotentieel van zijn bedrijf. Onlangs hebben ze zelfs een ondernemersprijs in de wacht gesleept. Hoe gaat het nu met Stucomm en wat zijn de uitdagingen voor de komende tijd? Is Stucomm al winstgevend, of zitten ze nog vol in de uitbreidingsfase? Hoe ziet het veranderen van de onderwijswereld er achter de schermen uit? En natuurlijk: Wat zijn de uitdagingen die komen kijken bij het leiden van een organisatie die steeds groter wordt? Paul van Liempt vraagt het Ronald Kouvelt.

In dit gesprek vertelt oud-partner van Nauta Dulith Monique van Dijken Eeuwijk over het belang van toezicht en de veranderende rol binnen de samenleving. Onlangs verloor de AFM een principiële rechtszaak tegen accountantskantoren EY en PwC. De AFM had de kantoren boetes opgelegd vanwege tekortkomingen in de controles op jaarrekeningen. Ondanks de verloren rechtszaak past het opleggen van de boetes in een trend die al langer gaande is: de AFM is steeds proactiever gaan optreden. Niet iedereen in de sector vindt dit een goede ontwikkeling. De vraag is bijvoorbeeld of de AFM wel de juiste partij is om te normeren, of dat deze taak strikt bij de wetgever zou moeten liggen. Ook: Moet de AFM misschien opgaan in DNB? Paul van Liempt gaat erover met Van Dijken Eeuwijk in gesprek. 

Nederland kent steeds meer zelfstandig ondernemers die gezamenlijk zorgen voor meer innovatie. Deze trend is niet zomaar ontstaan. Jarenlang heeft de overheid zich ingespannen om ondernemerschap makkelijker te maken in de verwachting dat een ondernemende economie Nederland uit de recessie zou trekken. Toch kent Nederland op Adyen na geen echte grote techbedrijven, zoals Facebook of Google, waarmee de vraag rijst of in Nederland minder ambitieuze risico’s genomen worden dan in de Verenigde Staten en waarom dat zo is. Paul van Liempt gaat in gesprek hierover met Erik Stam, hoogleraar strategie, organisatie en ondernemerschap. Samen bespreken ze hoe het gesteld is met het ondernemerschap in Nederland en wat de grote praktische en beleidsmatige uitdagingen zijn.

De periode na de kredietcrisis is voor banken een turbulente tijd geweest. Naast het op orde brengen van de balans is er sprake van een proces van centralisatie en standaardisatie, waar niet altijd onverdeeld enthousiast op wordt gereageerd. Zo worden kantoren gesloten en krijgen hoofdkantoren steeds meer zeggenschap over de dagelijkse gang van zaken. Ook automatisering speelt een belangrijke rol. Bijvoorbeeld in het beoordelen van aanvragen voor leningen, dat steeds vaker gebeurt op basis van geautomatiseerde processen en minder op basis van het oordeel van de bankier. En dat terwijl het groeiend aantal ondernemers juist meer vraagt om maatwerk. Hoe gaat de bank de economie van de toekomst bedienen? Is regelgeving op dit moment te streng? En zijn het MKB en particulieren eigenlijk nog wel interessant genoeg voor banken? Paul van Liempt gaat hierover in gesprek met Chris Buijink.

Eugene Sutorius was er vanaf het begin bij toen de Bildung Academie werd opgericht. Als docent retorica aan de UvA had hij al lang de diep gekoesterde wens samen met studenten vormingsonderwijs op te zetten. Naar zijn idee is er binnen het huidige onderwijssysteem een enorm tekort aan persoonlijke vorming, waarbij het bijvoorbeeld gaat over zaken als meesterschap, welsprekendheid en hoe mens te zijn in de moderne maatschappij. Samen met Ad Verbrugge bespreekt hij bij Voor de Ommekeer de waarde van persoonlijke vorming in het onderwijs, de kracht van welsprekendheid en het belang van het ontwikkelen van morele intuïties. Wat hem betreft beginnen eerder vandaag dan morgen met het uitrollen van Bildungonderwijs: “We lopen straks echt vast als we dit niet in het curriculum krijgen.”

Onlangs publiceerde Boris van der Ham een stuk in de Volkskrant waarin hij betoogt dat Nederlanders erg stiefmoederlijk om gaan met onze Nederlandse taal. Zijn conclusie: Het zou juist goed zijn volop in te zetten in beheersing van het Nederlands, al was het maar omdat er ook veel discussie en onvrede is in de samenleving over onze cultuur. In dit gesprek gaat hij in op zijn betoog en vertelt hij vanuit zijn ervaring binnen de culturele sector over de risico’s van het niet serieus nemen van je eigen taal. “De verankering van de Nederlandse taal in cultuurproducten wordt heel beperkt gehouden, wat geen recht doet aan de diversiteit van het Nederlands.” Dat wij Nederlanders zo instrumenteel omgaan met onze taal komt ook tot uitdrukking in de televisiewereld: “Nederland is bijvoorbeeld heel goed in het maken van documentaires en praatprogramma’s.” Echter, om een verhaal over je cultuur te kunnen articuleren moet je een heel ander register van taal en spraak inzetten, iets waar Nederland toch minder in uitblinkt in vergelijking met bijvoorbeeld Frankrijk. Van der Ham roept dan ook op tot een taaloffensief. Hoe dat in zijn werk gaat legt hij uit in dit gesprek met Ad Verbrugge.

De problemen op de huizenmarkt zijn bekend: starters en mensen met middeninkomens kunnen niet gemakkelijk een huis financieren dat voldoet aan al hun wensen. Dit is niet alleen een individueel probleem. Bepaalde fiscale en politieke maatregelen hebben er voor gezorgd dat er ongelijkheden zijn ontstaan op de woningmarkt. Een bekend voorbeeld is de jubelton, die de kloof tussen rijk en arm vergroot. Tom van der Lubbe, medeoprichter van hypotheekadviseur Viisi, laat in dit gesprek zijn licht schijnen op een aantal weeffouten die in het financiële stelsel zijn geslopen. Deze weeffouten kunnen verregaande gevolgen hebben: niet alleen zorgt het voor ongelijkheid, maar ook de stabiliteit van de financiële sector komt het niet ten goede. Met het boek De onzichtbare hand van historicus Bas van Bavel in het achterhoofd pleit hij voor een herbezinning op de richting die het karakter van financiële markten nu nemen. Van Bavel laat in zijn werk bijvoorbeeld zien dat markten zich ontwikkelen en ook uitsluiting kunnen veroorzaken. Van der Lubbe deelt deze zorgen en waarschuwt voor nieuwe vormen van rentenierschap en vastgoedelites die de emanciperende en innovatieve kracht van vrije markten ondermijnen.

Van veel dingen is bekend dat een te veel ervan ook schadelijke gevolgen kan hebben, maar zoiets kan toch niet gelden voor democratie? Wie wil nu niet meer inspraak of politici die beter luisteren naar wat de achterban wil? Toch betoogt Van Oenen in zijn boek Overspannen Democratie dat wat we redelijkerwijs kunnen verwachten van onze democratie al sinds enige tijd zo goed als gerealiseerd is, en dat meer democratie misschien zelfs meer kwaad dan goed kan doen. In dit gesprek biedt hij een ander perspectief op politieke ideeën zoals het gekozen burgemeesterschap of directe democratie door referenda. Aan de hand van een kleine geschiedenis van de moderne democratie bespreekt hij met David van Overbeek hoe we in een spagaat zijn terecht gekomen, waarbij burgers aan de ene kant meer van de overheid zijn gaan verwachten en aan de andere kant juist meer zelf willen doen. Herkenbaar in onze tijd is hoe de overheid ons aanmoedigt om zelf mee te doen, maar dat de burger dat niet altijd kan opbrengen. Ook gaat van Oenen in op wat hij “een mogelijke end-game van de emancipatie” noemt: “Als traditionele verhoudingen zijn afgebroken en het individu wordt gezien als geëmancipeerd en mondig, gaat politiek dan weer om spektakel en het recht van de sterkste?” Is populisme in dat geval dan ook beter te begrijpen als het eindstation van een emancipatoir proces in plaats van een ontaarding van de democratie? En wat betekent dit voor de toekomst van de democratie?

Over zijn jeugd weet Jan van den Maagdenberg zich nog te herinneren dat hij altijd het knapste en populairste jongetje van de klas volgde. “Ik dacht: als ik nu hem maar volg dan kan ik niets verkeerd doen”, zo vertelt hij openhartig. “Eigenlijk ligt daar een onzekerheid onder, die komt uit een onveilig jeugd.” Ook in zijn volwassen leven speelde dat nog lang mee en hij heeft aantal tegenslagen moeten overwinnen voordat hij uiteindelijk bij Manpower Group terecht kwam. Daar werd hij onder andere voorzitter van de OR en ervaart hij aan den lijve hoe macht werkt als hij wordt gepaaid. Na Manpower Group besluit Van den Maagdenberg om met zijn vrouw een yogacentrum op te richten in Frankrijk. Over zijn tumultueuze leven vertelt hij in dit gesprek met Jaap Koelewijn.

De ambitie van iedere start-up is om door een succesvolle scale-up uit te groeien tot een grotere organisatie. Toch blijft dit voor veel ondernemers tot op heden een droom: uit onderzoek blijkt dat het merendeel de fase van start-up niet weet te overstijgen. Wat hier een verschil zou kunnen maken is goed personeelsbeleid, iets dat volgens Wendy van Ierschot, oprichter van VIE People, nog vaak onderbelicht blijft. Ze stelt dat HR vaak een slechte naam heeft binnen bedrijven en dat er nogal eens op wordt neergekeken. “Onterecht,” stelt ze, “maar het vereist wel dat HR-medewerkers hun rol goed kunnen oppakken.” Hoe ziet deze ideale rol voor personeelszaken eruit? En hoe werkt dit in de snel veranderende omgevingen van start-ups? Paul van Liempt voelt haar aan de tand. 

Het was de grootvader van Oos Kesbeke die in 1948 aan het Waterlooplein in Amsterdam begon met het inleggen van tafelzuren. Je jonge Oos leerde bij hem en zijn vader al vroeg de kneepjes van het vak. Sinds 1999 bestiert hij de fabriek die inmiddels in Bos en Lommer is gevestigd. Met Paul van Liempt praat hij over hoe zijn tafelzuren steeds populairder en hipper zijn geworden. Ook vertelt hij over zijn samenwerking met sterrenkoks en sausfabrikanten waarmee hij de productportefeuille flink uitbreidt en de in zijn ogen doorgeslagen certificeringsregels die de overheid voor de voedingsindustrie opstelt. Op de vraag wie Oos ooit gaat opvolgen zegt hij: ’Ik hoop mijn zoons, maar dat moet echt in iemand zitten.’ Paul van Liempt voelt hem aan de tand over de pieken en dalen van het ondernemerschap.

In het boek Bijlesgeneratie stelt Louise Elffers dat het Nederlandse onderwijssysteem een steeds competitiever karakter krijgt, wat leidt tot ongezonde prestatiedruk bij scholieren en studenten. Onder andere de bloei van het aantal bijlesbureaus zou wijzen op dieper liggende problemen binnen het onderwijs. Haar analyse vond weerklank binnen de onderwijswereld en bereikte ook het Minsterie van OCW. Opvallend is dat in het debat over alternatieve vormen van onderwijs het verhaal van de bijlesbureaus zelf onderbelicht blijft. In dit gesprek vertelt Tom Reckman over zijn bedrijf Athena Studies, waarmee hij studenten door heel Nederland bedient en ze klaarstoomt voor tentamens. Onlangs investeerde durfkapitalist Axivate voor bijna 1 miljoen in zijn bedrijf waarmee hij onder andere de Duitse markt wil veroveren. Hoe kon zijn bedrijf zo groot worden en waarom slaan volgens hem bijlessen zo aan onder studenten? Welke uitdagingen liggen er in Duitsland in het verschiet? Ook vertelt hij over de bredere maatschappelijke inbedding van zijn bedrijf. Werkt hij kansenongelijkheid niet in de hand, of is zijn bedrijf juist een remedie daarvoor? Wat laten universiteiten liggen in het onderwijs waardoor studenten hun heil zoeken bij bijlesbureaus? David van Overbeek gaat met hem erover in gesprek.

Met veel bombarie lanceerde Facebook een paar weken terug de Libra, een nieuwe digitaal betaalmiddel dat een alternatief moet gaan vormen voor het betalingsverkeer zoals we dat kennen. De plannen deden al snel veel stof opwaaien. Niet alleen banken maar ook beleidsmakers en toezichthouders reageerden argwanend: Is Facebook wel de aangewezen entiteit om dit op te bouwen? Door het schandaal met Cambridge Analytica is in ieder geval duidelijk geworden dat Facebook niet heeft kunnen laten zien dat het om kan gaan met de macht die samengaat met haar immense netwerk. In dit gesprek bespreekt Wouter van Noort, tecbhnjournalist bij NRC, wat de Libra is, de retoriek van Silicon Valley en de inzet van het Westen binnen de AI-wedloop die gaande is met China. Is Libra een noodzakelijk kwaad? Of is het misschien juist een aansporing voor Europa om binnen het proces van digitalisering haar eigen positie in te nemen? Welke overheidstaken gaan techbedrijven in de toekomst nog meer overnemen? David van Overbeek voelt hem hierover aan de tand.