Democratie in uitvoering

“We hebben ooit gedacht dat een soort blauwdruk konden maken voor hoe het moest. Dat was een enorme blunder.”
Thijs van Mierlo is bijna twintig jaar verbonden aan LSA Bewoners, de vereniging van bewonersinitiatieven die werkt vanuit een eenvoudige maar revolutionaire gedachte: Alles is er al.Hij zwaait binnenkort af, dus we kijken terug en vooruit. Een gesprek over gemeenschapskracht voor deze tijden. Hoe gemeenschappen de samenleving van vandaag vormgeven en hoe de staat zich daartoe verhoudt. Want gemeenschapskracht is niet nieuw, maar wel altijd anders.De oplossingen voor de grootste vraagstukken – wonen, energie, zorg, samenleven – zitten in de gemeenschappen zelf. Niet in beleidsnota’s, niet in instituten, maar in wat mensen onderling voor elkaar kunnen betekenen. LSA werkt aan sterke gemeenschappen, ondersteunt bewonersinitiatieven en laat zien hoe het anders kan: niet top-down of bottom-up, maar gemeenschapsgericht.Na al die jaren neemt Thijs afscheid van LSA, en met hem blik ik terug: hoe is gemeenschapskracht veranderd in de afgelopen twintig jaar? Wat hebben we geleerd over wat werkt? En vooral: wat ligt er nu op ons bord? Over de opkomst van een nieuw maatschappelijk middenveld, over de firma Ophef die in één klap twintig jaar opbouwwerk kan vernietigen, over bewoners die het wiel opnieuw uitvinden omdat de overheid niet overstag gaat.Maar ook: over hoe bewonersinitiatieven niet de kers op de taart zijn, maar de basis voor een samenleving waarin we naar elkaar omkijken. Over hoe gemeenschappen niet alleen problemen oplossen, maar ook lol en betekenis geven. Over hoe we de standaard kunnen kantelen: van “leuk als extra” naar “zo werkt het gewoon”.Thijs mag dan vertrekken bij LSA, maar zijn missie stopt niet. Want, zoals hij zelf zegt: “We weten wat werkt. Dus laten we het zo snel mogelijk overal gaan doen.”Luister mee naar een gesprek over beweging, verandering en de toekomst van gemeenschapskracht.--En ook dit keer natuurlijk de rubriek 'Alles wat je altijd al wilde weten over het staatsrecht, but were afraid to ask' met Geerten Boogaard. Met dit keer de vraag: hoe zit het eigenlijk met de eisen die de staat mag stellen aan vrije mensen in gemeenschappen?--

Arme mensen leven korter en zijn vaker ziek, en dat is niet hun eigen schuld. Dit kan anders.We weten al tientallen jaren dat er een grote samenhang is tussen gebrekkige bestaanszekerheid en ongezondheid. Bij mensen met geldproblemen en in onzekerheid over werk, wonen en welzijn, stapelen zich vaak andere problemen op. Zo zijn mensen in zo'n slechte situatie drie keer zo vaak depressief. Het omgekeerde is even zo waar. Niemand zo arm en bestaans-onzeker als chronisch zieken en mensen met een beperking.Toch pakken we het voorkomen van gezondheidsproblemen meestal alleen maar aan vanuit de context van zorg en gezondheid, zonder de achterliggende factoren als leefomstandigheden, bestaanszekerheid en sociale uitsluiting aandacht te geven.Dat moet en kan anders, vinden Anna Hiemstra en Ruud Dorenbos. Ik ga met ze in gesprek over een essay dat ze daarover schreven, met de heldere titel "Zonder bestaanszekerheid geen gezondheid". Anna werkt bij Pharos, Expertisecentrum Gezondheidsverschillen, en weet alleen over gezondheidsverschillen. Ruud werkt bij Platform 31, Kenniscentrum voor Stad en Regio, en onderzoekt bestaanszekerheid. Samen werken ze al tien jaar aan het programma GezondIn, waarmee ze gemeenten ondersteunen in een lokale aanpak van gezondheidsverschillen.** En ook dit keer natuurlijk de rubriek 'Alles wat je altijd al wilde weten over het staatsrecht, but were afraid to ask' met Geerten Boogaard. Met dit keer de vraag: waar staat eigenlijk dat gemeenten geen 'inkomenspolitiek' mogen bedrijven?**Sluit je aan!Sluit je aan op 25 november. Ga naar www.deltaplangezondheidsverschillen.nl. Dat is de beweging van Pharos om gezondheidsverschillen te verkleinen, juist ook in samenwerking met mensen buiten het sociaal en medisch domein.Pharos neemt het initiatief om mensen en organisaties samen te brengen en een landelijke beweging te starten om gezondheidsverschillen te verkleinen.Op 25 november starten we met een Open Space-bijeenkomst waarin we vertegenwoordiging uit al deze domeinen en de mensen om wie het werkelijk gaat, samenbrengen. Met als doel domeinoverstijgende initiatieven te laten ontstaan. Leerkringen. Werk je zelf bij een gemeente? Of bij een lokale partner die werkt aan bestaanszekerheid of gezondheid? Meld je dan aan ook voor de leerkringen rondom Bestaanszekerheid en Gezondheid die vanaf november van start gaan.Meer achtergrondinformatieHet essay van Anna en Ruud: "Zonder bestaanszekerheid geen gezondheid. Vier onmisbare adviezen voor een samenhangende aanpak 
van bestaanszekerheid én gezondheid"In Gezondheidsverschillen duurzaam aanpakken staat de visie op het verkleinen van gezondheidsverschillen met daarin  de voornaamste oorzaken en mechanismen die ervoor zorgen dat gezondheidsverschillen zo hardnekkig zijn. De negen principes voor de aanpak van gezondheidsverschillen geven richting om het beter te doen. De informatie is onderbouwd met wetenschappelijke kennis en praktijkervaring uit binnen- en buitenland.Rapport ‘Leven met ongezonde stress’ Met achtergrond informatie over de samenhang tussen gezondheid en geldzorgen. Met praktische tips voor het uitvoerend veld.Rapport ‘Experimenten regelluwe bijstand en basisbanen handvatten voor gemeenten’ Met een verdiepende analyse op twee experimenten in de bijstand die tevens veelbelovend zijn voor de gezondheid van mensen.Succesvol combineren van armoede- en gezondheidsbeleid Gesprekstool voor gemeenten om domeinoverstijgend beleid te formuleren.Themadocument Armoede, schulden en gezondheid. Armoede en gezondheid zijn sterk met elkaar verbonden. De stress die armoede veroorzaakt, is slecht voor je gezondheid. Hierin lees je hoe  je de brug  slaat tussen armoede, schulden en gezondheid in jouw gemeente.

'Stimulering en facilitering van burgerinitiatieven door de overheid'. Zo heet het boek dat Esmee Driessen schreef na jarenlang onderzoek naar de 'dienende overheid' bij allerlei bewonersinitiatief.Ik heb Esmee leren kennen omdat ze als 'staats- en bestuursrechtexpert' heeft geholpen bij de Modelverordening Burgerparticipatie vanuit het perspectief van actieve bewoners die LSA Bewoners onlangs de wereld in stuurde. Vorige week promoveerde ze op haar onderzoek naar de manier waarop de overheid bewonersinitiatief kan ondersteunen. 'Want,' zo schrijft ze op haar achterflap, 'vaak zijn overheden enthousiast over de plannen die initiatiefnemers hen presenteren, maar toch blijkt het voor zowel de overheid als initiatiefnemers verre van eenvoudig om het initiatief van de grond te krijgen. Een veelgehoord knelpunt is dat ‘de wet’ initiatiefnemers en overheden in de weg staat.' Gelukkig heeft Esmee tal van drempels weggenomen! In haar proefschrift richt Esmée Driessen zich op een aantal rechtsgebieden die volgens initiatiefnemers en overheden beperkend werken.Ze onderzocht wat het betreffende knelpunt inhoudt, hoe de wet aan dit knelpunt tegemoet komt en of deze juridische oplossing ook een oplossing is in de realiteit van burgerinitiatieven en de hen faciliterende overheden. En ze heeft ook nog aanbevelingen die overheden en initiatiefnemers verder kunnen helpen.Haar boek: Stimulering en facilitering van burgerinitiatieven door de overheid, Over de invulling van de 'dienende overheid' bij derde generatie burgerparticipatieHet boek in online tijdschriftvormArtikel in EW Magazine over het UitdaagrechtDe Modelverordening die met hulp van Esmee is gemaakt

Uitsluiting by design. Daarover ga ik in een nieuwe podcastaflevering in gesprek met Illya Soffer, directeur van Ieder(in), de vereniging van mensen met een chronische ziekte of handicap. We hebben het over de te smalle normen van de Nederlandse samenleving en dat Nederland structureel mensen uitsluit. En waar we dus al jaren mee wegkomen als samenleving.En het gaat over de decentralisaties, over de manier waarop de politiek en het bestuur daarmee omgaat en hoe dat beter kan. Illya is van huis uit politicoloog, en we houden allebei van de overheid, dus het werd een gesprek ook over hoe het zou kunnen. Maar oef, wat stellen die instituties ons soms op de proef... Een gesprek dat veel kanten op gaat, en dat dus veel te lang werd. Hoorbare 'knips' waren onvermijdelijk, helaas. (Ik kreeg op mijn kop van eindredacteur Andy van Studio Lijn 14... )En natuurlijk ook deze aflevering weer de rubriek "Alles wat je altijd al wilde weten over het staatsrecht, but were afraid to ask" waarin ik Thorbeckehoogleraar Geerten Boogaard dit keer vraag waar decentrale politiek en besluiten nu voor nodig zijn als het gaat om algemeen geldende mensenrechten..?(En hoera, het is aflevering 30! 💃 🎉 🎂 )

"We hebben tot nu toe verzuimd om wetten te maken en staatsgedrag te vertonen die onze democratische gemeenschap niet alleen als uitgangspunt hebben. Maar die een democratische gemeenschap ook als uitkomst hebben." Een repeterende breuk in onze sociale systemenLezing uitgesproken in aanwezigheid van leden van Tweede Kamer, de voorzitter van de Eerste Kamer, de vice-president en leden van de Raad van State, de president van de Hoge Raad, de voorzitter van de Raad voor de rechtspraak en hun gasten. (Ja, Marije was nerveus.)“Hoe gaat het met u? Als u uw woonlasten kunt betalen zonder er een boterham minder om te hoeven eten, schat ik in: best goed. En als ik de directeur van De Nederlandse Bank Klaas Knot, serieus neem, en waarom zou ik dat niet doean, is die aanname ook best logisch. Want het gaat goed met de Nederlandse economie. Maar, stelt Knot:‘Het economische succes komt niet gelijkelijk bij verschillende groepen in de samenleving terecht.’ Er is kennelijk geld genoeg. Je moet er alleen aan zien komen. Er is een groep mensen in onze samenleving die dus niet in staat is om dit geld te ontvangen. De rest van de mensen, wij dus, zeggen dan dat deze mensen ‘doenvermogen’ missen.Daar kun je hulp voor krijgen. Niet van een advocaat, een accountant of een politicus met voldoende invloed. Nee, mensen die de prijs van ons economische succes betalen, vaak met dikke rente, kunnen terecht in de bibliotheek of in de BOP op de Willem Klooslaan waar een lieve vrijwilliger of maatschappelijk werker zit. Die gaat ze helpen om hele kleine stukjes van dat vele geld alsnog te pakken te krijgen. Voor hun woonarmoede, chronischeziekte-armoede, menstruatiearmoede, sportclubarmoede, witgoedarmoede, schoolspullenarmoede, winterjasarmoede, vervoersarmoede, de armoede omdat hun euro’s het tochtige corporatieraam uitwaaien en voor de  ontbijtarmoede van hun kinderen. Ze gaan dan gezellig samen van alle kastjes naar alle muren wandelen. Ook goed tegen de eenzaamheid.Ach, ik hoef u dit allemaal niet te vertellen, want de boter op ons hoofd loopt langs onze slapen. Wij zijn immers coproducenten van deze ellende, u en ik. Want ik ben dan wel actieve bewoner en maatschappelijk initiatiefnemer, maar ik was ooit ook gemeenteraadslid, ik ben nu onderzoeker in het publieke domein en rekenkamerlid en dus produceerde ik een deel van deze ellende. En u vast ook, met een van uw staatspetten op. Dus we vinden dit allemaal ook heel erg en willen dat er nu echt, maar dan echt en snel een beetje, eindelijk eens echt iets aan moet gebeuren. En alom is de sussende de oplossing: we moeten meer in gesprek gaan met “de mensen voor wie we het doen”. Dat betekent meestal slechts een klein afgezet stukje invloed. Een 'burgerlosloopgebied'.En natuurlijk luisteren naar ‘de mensen in de uitvoering’. Niet top down, maar bottom up. Dat levert meestal op dat we die mensen de beleidsbubbel in zuigen en ze vervolgens in een onveranderde wereld weer uitspuwen. Het vinkje achter de 'uitvoeringstoets' kan gezet.Want onze instituties kunnen zich ondertussen al jaren niet goed verhouden tot de enorme complexiteit en diversiteit in de samenleving. Dat levert de giftige cocktail van sturingsdrift en onkunde op waar de beleidsbubbel zich mee vult.‘Er is een reëel gevaar dat de overheid straks regeert over een papieren berg, terwijl de maatschappelijke werkelijkheid volstrekt anders is,’ zei Saskia Stuiveling van de Algemene Rekenkamer in 2003. Toen heette zo’n rapport nog neutraal ‘Tussen beleid en uitvoering’. Anno vandaag zitten we Klem tussen balie en beleid en zien we Ongekend onrecht en Eigentijdse ongelijkheid. Wij hebben deze kuil met zijn allen gegraven. Met allerlei goede intenties gebruikmakend van onze sociale systemen en logica’s van besturen, politiek bedrijven, recht spreken en ambtelijk loyaal uitvoeren, met een beetje vakmanschap en expertise en her en der wat tegenspraak. Inmiddels is de kuil zo diep dat we er niet meer uit kunnen en we op de bodem in het pikkedonker Blind voor mens en recht zijn geworden.Onze oplossing daarvoor? Harder graven. Nog meer regelingen, doelen, pilots, rijksoverheidsprogramma’s en deals, meer beleid, meer tafels, meer akkoorden, meer onderzoek, meer ambtenaren, meer commissies, meer Remkes en meer spuks.De mensen die achterstand ervaren, en over het algemeen niet deze staatsgraafmachine bedienen, hebben de hoop opgegeven dat het beter wordt. En dat klopt. Daar hebben ze afdoende bewijs voor.Erger nog: dit is de bedoeling van onze overheidssystemen. ‘Huh?’ denkt u nu wellicht. Daar kom ik zo op. Eerst moeten twee misverstanden uit de weg. Eén. Het misverstand dat de staat, bestuurders en politici, dat die onze samenleving besturen. Want burgers zijn niet op aarde om bestuurlijke ambities te verwezenlijken. (Dat is voor u allen natuurlijk een open deur, maar ik zet hem toch even open. Gewoon, voor de zekerheid.)En twee: het misverstand dat beleid en wetten er zijn om de samenleving mee te besturen. Ze zijn er om de staat mee te besturen, zodat die de juiste dingen doet in onze gemeenschap van vrije mensen. Lukt dat? Ook daarover zei Klaas Knot dit: ’Veel mensen voelen niet hoe goed het gaat.’ Laat dit zinnetje even tot u doordringen. ‘Veel mensen voelen niet hoe goed het gaat’. Een wonderlijk zinnetje. Want wat gaat er dan goed? De woonlasten zijn voor enorme groepen mensen onvoorstelbaar veel te hoog. Er zijn thuiszittende kinderen omdat het onderwijs niet passend te krijgen is. Een chronische ziekte of handicap betekent vaak levenslang armoede. Insecten verdwijnen waar je bij staat. Schiphol, Tata en Chemours blijven omwonenden ziek maken. De jeugdzorg is kapot en onze oplossing is boemerangbeleid: nog meer van weer hetzelfde. Er is een toename van dakloosheid en, godbetert, laaggeletterdheid. Ik wil Knot toeroepen: ‘Veel mensen voelen niet hoe slecht het gaat!’Dingen kunnen tegelijk waar zijn. Dat betekent dat er iets is met ongelijke gevallen. Dat is hier natuurlijk ook zo.Vorig jaar schreef het SCP het schokkende rapport ‘Eigentijdse ongelijkheid’. Ze gebruiken daarin weer het woord ‘klassensamenleving’. Ze onderzochten ons aller economisch kapitaal (opleiding, baan, inkomen bezit), sociaal kapitaal (‘wie we kennen’), ons cultureel kapitaal (‘waar je bij hoort’) en ons ‘persoonskapitaal’: gezondheid en aantrekkelijkheid.  Twintig procent van de Nederlanders heeft het over die gehele linie bijzonder getroffen. Daar behoor ik toe, en het grootste deel van mijn kinderen. Eén op de zes Nederlanders heeft een achterstand op ál deze vier terreinen. En die achterstand is structureel. Dat zijn wij, in deze zaal, vermoed ik, niet. Voilà: een klassensamenleving.We halen allerlei normen niet, die we elkaar op papier wel beloven. De norm van publieke kwaliteit: dubbel glas, leren lezen, incontinentieluiers, ontbijt, een psychiater als je kind in zichzelf snijdt, rijdende treinen. Of dat je huis niet instort door staatshandelen. The basics.De norm van staatsrechtelijke kwaliteit. Dat de staat zich aan zijn eigen wetten houdt, navolgbaar is, en geen misogyne of racistische dingen doet, bijvoorbeeld.En die van gemeenschaps- of democratische kwaliteit: ruimte om meer dan financiële waarden met elkaar te wegen. Plek om mensen tegen te komen, om samen iets te bedenken, iets te gaan doen of je ergens hard voor te maken. Zeggenschap in de gemeenschap houden, waar hij hoort, en trouwens ook goed werkt.  Niets over ons zonder ons.We halen die kwaliteitsnormen niet. Ik ga eens niet de Groningers er met de haren bij sleuren, maar pak het leerlingenvervoer, de busjes voor kinderen met een handicap of chronische ziekte die niet in de buurt op school kunnen. Daar gaat al jaren op sommige plekken ongelofelijk veel mee mis. Op zich al schandelijk. Maar op andere plekken zijn die kinderen en dus hun ouders gelukkig best blij. Zij hebben wél chauffeurs die ze snappen, géén drie uur per dag (!) reistijd, en kleuters met een handicap worden er niet een hele dag vergeten in een geparkeerd taxibusje (ik verzin dit niet). Dat oordeel van kinderen en ouders, mag geen rol spelen in Europese aanbestedingen. Het uitgangspunt is namelijk niet dat ‘wij’ als inwoners, als gemeenschap, tevreden zijn, maar dat iedereen die dat wil een gelijke kans moet krijgen op het verwerven van de overeenkomst voor leerlingenve...

Het werd weer eens tijd om Renata Verloop aan tafel te hebben. Want zij is mijn favoriete expert over overheidscommunicatie. Renata kun je kennen uit eerdere afleveringen: die waarin we het begrip 'usual suspects' dood verklaard hebben, en eentje waarin we het begrip 'vertrouwen in de overheid' uitgeplozen hebben.Of je kent haar van haar scherpe stukken en commentaren op LinkedIn en van het boek dat ze schreef met haar collega Aart Paardekooper: Communiceren met focus. Daarin beschrijven ze een aanpak om teams communicatie bij de overheid van veel meer waarde te laten zijn. Zij stellen alweer een jaar of twee bij talloze teams communicatie de vraag: welke impact maakt jouw werk? En komen tot wat ontluisterende ontdekkingen.Juist ook als je niet 'van communicatie' bent ga je dit een leuk gesprek vinden (en het boek moet je ook maar lezen), omdat het je inzicht geeft in hoe het beter kan, en dat is ook belangrijk voor bestuurders, beleidsmensen en loslopende bewoners. Want uiteindelijk draait overheidscommunicatie over het contact tussen gemeenschap en overheid. En wie gaat dat nou niet aan?Ze is hard bezig met een nieuw boek, en dat verschijnt hopelijk nog dit jaar, want daarin geeft ze een antwoord op de vraag: hoe kunnen teams commmunicatie bij de overheid bijdragen bij het werken vanuit en voor de gemeenschap?---En in de rubriek 'Alles wat je altijd al wilde weten over het staatsrecht, but were afraid to ask' stel ik de vraag aan Thorbecke-hoogleraar Geerten Boogaard: stelt het staatsrecht grenzen aan overheidscommunicatie?---Voorbeelden en leesvoer uit het gesprek met RenataStevig adviseren met behulp van de 4A’s: van Ambitie naar Acties en via Analyse naar AdviesAanpak Dordrecht om het gebruik van minimaregelingen te bevorderen (op basis van gedegen analyse!)Het belang van omgevingsanalyse en onderzoekEerste positieve ervaringen met de managementrapportageNiet profileren, maar positioneren‘Geldgestuurde communicatie’ is een fundamenteel probleem voor teams Communicatie en het vak overheidscommunicatie.En dat boek dus: www.communicerenmetfocus.nl Geerten Boogaard verwijst naar het proefschrift van Tjebbe Geldof, Politieke overheidscommunicatie.

We zijn terug! Als vanouds ga ik in gesprek met mensen die rondlopen in onze democratie en er iets van vinden en iets mee doen. Met op het eind een nieuwe rubriek. In “Alles wat je altijd al wilde weten over het staatsrecht, but were afraid to ask” stel ik Thorbeckehoogleraar Geerten Boogaard elke aflevering een staatsrechtelijke vraag. We beginnen met de meest algemene vraag die ik kon verzinnen: ‘Geerten, wat is eigenlijk algemeen belang?’ Maar de hoofdmoot is als altijd dat goede gesprek over democratie, gemeenschapskracht en het bestuur dat daarvoor nodig is. Het is raar dat ik dat gesprek nu pas met Anke Siegers voer. Maar het blijkt een blessing in disguise, want nu kon ik haar interviewen voor deze verse aflevering waarmee we seizoen 6 aftrappen. Anke is gespecialiseerd, al jaren, in samen besluiten nemen in complexe situaties. In gedragen plannen maken, juist als dat niet vanzelf spreekt en er gedoe is, en conflict.Anke is organisatiepsycholoog en conflictbemiddelaar en is ooit opgeleid als zangeres en als juf. Haar eerste boek ging over eigen kracht, samenwerken met het sociale netwerk samenredzaamheid en regie en eigenaarschap in de jeugdzorg en de WMO; het sociaal domein dus, Hierover schreef ze in 2016 het veelgelezen boek 'De Nieuwe Route' en ze leidt er mensen in op. Het gaat vooral over individuele casuistiek.Haar nieuwe boek heet Van gedoe naar gedragen, en dat gaat over samen besluiten in grotere verbanden. Het beschrijft waarom we niet door kunnen gaan op de standaard manier van besluiten nemen, waarin het gebruikelijk is dat er vóór mensen wordt besloten. Het effect van de gebruikelijke route in besluitvorming is dat mensen zich niet betrokken voelen bij beslissingen over hun eigen leven, werk, organisatie, omgeving of de democratie.Van gedoe naar gedragen is een geweldig How To boek met een duidelijke richting: die van gemeenschappelijkheid. En... aan het eind van de aflevering de nieuwe rubriek “Alles wat je altijd al wilde weten over het staatsrecht, but were afraid to ask”. Dit keer vragen we de Thorbeckehoogleraar: 'Geerten, wat is eigenlijk algemeen belang?'

Stel, je bent directeur of bestuurders van een publieke organisatie die werkt in een buurt, een wijk, een dorp of een stad. En jullie hebben als visie dat jouw organisatie ruimte moet maken voor bewoners, voor mensen in buurten, voor allerlei gemeenschappen. En dat er ook ruimte is voor medewerkers om daar vorm aan te geven.Wat doe je dan als leider van die organisatie de dag nadat die visie is vastgesteld?Dat was een vraag die Birgit Oelkers bezighield. Ze heeft er allerlei leiders over geïnterviewd. Gemeenschapsgericht leiderschap noemt ze het. Ik ga er met haar over in gesprek. Ook aangeschoven is Thijs van Mierlo, directeur van LSA Bewoners, de vereniging van actieve bewoners. Hij ziet natuurlijk talloze bewoners die van alles mogelijk maken voor de buurt en daarin leiderschap tonen. Maar gemeenschapsgericht leiderschap van de bestuurders en directeuren van organisaties in die wijken en dorpen? Dat is toch andere koek.Het is niet vanzelfsprekend dat die leiders zich richten op de groei van buurtgemeenschappen. Dat je je eigen inhoudelijke ambities in twijfel trekt, omdat die niet uit de gemeenschap komen. Dat je niet een heidag organiseert met je medewerkers, maar met alle mensen met wie je samenwerkt in een buurt.De gemeenschap als uitgangspunt nemen, doet iets met de manier waarop je je organisatie profileert: die komt in een dienende rol. En dat vraagt een andere invulling van je baas-zijn.Alle leiders die hiermee bezig zijn, willen het dagelijks leven weer normaliseren, vertelt Birgit. Een dat betekent dus: minder professionals. Groei van de gemeenschap betekent dus vaak krimp van de organisatie. Soms word je helemaal overbodig, maar heel vaak is het ook: mandaat en zeggenschap durven delen. “Daar zit een hele wereld achter,” hoor je Birgit dan zeggen. Over die wereld gaan we het hebben.---Thijs en ik hebben Birgit overtuigd: in november verschijnt het boek. Je kunt het al bestellen! En mocht je nu denken: wat is dat een leuke club, dat LSA Bewoners, sluit je dan aan. Als bewonersgroep kun je lid worden en als je fan bent, kun je vriend worden.Aflevering 5, waarin Thijs en ik met nog wat anderen het begrip 'the usual suspect' ten grave dragen kun je hier beluisteren.We zaten voor het gesprek bij Lokaal O.  Birgit noemde terloops 'een van jouw lezingen' waarin ik het begrip 'de bewijslast omkeren' noemde. Die lezing heb ik ook als aflevering van de podcast uitgebracht en het is een soort voorpublicatie van mijn nieuwe boek.

De vijfentwintigste aflevering! In de alleréérste aflevering, maart 2018 was dat, sprak ik Job Cohen, die toen de Thorbeckehoogleraar was, de hoogleraar die aan de universiteit Leiden “decentrale overheden onderzoekt als ‘bestuurlijk, politiek en juridisch systeem’.Voor deze vijfentwintigste doe ik dat gewoon nog een keer. Maar inmiddels zit er iemand anders op die leerstoel. Geerten Boogaard. Geerten en ik zaten begin deze eeuw samen in de gemeenteraad van Leiden. Hij voor het CDA, ik voor de Partij van de Arbeid. Dat heeft hij me nooit echt kwalijk genomen en de afgelopen jaren heb ik geregeld gastlessen gegeven aan zijn studenten. We gaven samen ook jarenlang het vak ‘Leren door doen’ waarin studenten van allerlei studierichtingen aan de slag gingen met een maatschappelijk thema in Leiden. Ik leerde ze maatschappelijke dingen voor elkaar krijgen, Geerten leerde ze kritisch te kijken naar de democratische kwaliteit van wat ze aan het doen waren. Door Geerten heb ik leren knutselen met staatsrecht, want meer zal ik het niet noemen… maar ook niet minder. Het is heerlijk om met hem te praten over de pragmatiek van het staatsrecht: waar is het voor, hoe werkt het, werkt het een beetje en voor wie dan?Ik ben ontzettend nieuwsgierig hoe hij aankijkt tegen de polariteit van ‘de menselijke maat’ en maatwerk aan de ene kant en standaarden en normen aan de andere kant. Daar wordt ontzettend geworsteld op allerlei werkvloeren. Misschien kunnen we wel bij de ontwerper van onze Grondwet Thorbecke terecht om daar een beetje licht op te schijnen? Want een grondwet, dat zijn immers hele precieze regels die toch ruimte moeten bieden voor de grilligheid en veelkleurigheid van een gemeenschap. Na afloop van weer eens zo’n gastles gingen we dus in gesprek. Over staatsrecht, zijn definitie van beleid, en over normen. We starten het gesprek waar het college ophield en dat ging over het belang van precieze spelregels.--In de podcast noemen we het stuk dat Geerten schreef met Douwe Elzinga. Dat kun je hier in pdf vinden. Dit is de link naar het essay op de site van Binnenlands Bestuur.Hier schrijft de Raadsledenvereniging erover onder de kop 'De raad gaat over alles.' 

Ontworsteling aan een bepaalde orde, lukt pas als er theoretische en praktische alternatieven zijn, stelde Christine de Pisan in de vijftiende eeuw in haar feministisch manifest.* In deze aflevering van Democratie in uitvoering praat ik met een van de leukste leveranciers van zulk soort alternatieven in het sociaal domein.  Mijn bestuurskundige bijscholing - van huis uit ben ik boekwetenschapper - startte ik ruim tien jaar geleden met zijn boek Mild despotisme. Toen ik het uit had en een beetje had verwerkt dat het inderdaad allemaal de schuld was van Wouter Bos, mailde ik Albert Jan Kruiter en spraken we af voor koffie. Want over hem heb ik het. Dat van die koffie, dat lukte toen nog gewoon, want het was helemaal aan het begin van zijn  IPW,  het Instituut voor Publieke Waarden, dat sinsdien furore maakte met de Doorbraakmethode, het Sociaal Hospitaal en ook het actie-onderzoek in Nederland groot heeft gemaakt.AJ roept al jaren dat 'het einde van beleid' aanstaande is, dus het werd hoog tijd dat ik eens afreisde naar Utrecht voor een goed gesprek over maatwerk, standaarden, beleid en natuurlijk nog meer oude filosofen.Lees meerMild despotisme, het boek van AJ Kruiter (2011)Op IPW,  het Instituut voor Publieke Waarden vind je veel meer over hun werkwijze en bijvoorbeeld ook de Doorbraakmethode* Vast niet helemaal waar, maar ik ga dit mooie citaat niet kapot-fact-checken, dat snap je natuurlijk. 

Wicked problems, zo  heetten ze een tijdje geleden. Opgaven waarin alles met alles samenhangt en je niet met wat opeenvolgende transacties een resultaat voor elkaar krijgt in 5 stappen. De term is weer wat uit de mode, maar de vraagstukken zijn er niet minder wicked op geworden. Want je zal maar bent  "chef energietransitie" of "trekker gezonde leefomgeving" in een willekeurige gemeente zijn.  Hoe dóe je dat? Tegenwoordig noemen we al deze problemen "complex". Zelf sta ik wat ambivalent tegenover die term. Hij wordt naar mijn idee te vaak gebruikt om noodzakelijke verandering tegen te houden, niet vanwege ingewikkeldheid, maar vanwege allerlei belangenstrijd. Want vaak is  iets niet zozeer complex, maar vooral ingrijpend. Voor allerlei belangen.Maar dat neemt niet weg dat er natuurlijk nog genoeg vraagstukken overblijven die wel écht complex zijn.  Supergrote vraagstukken die niet zozeer ingewikkeld zijn, zoals een vliegtuig bouwen ingewikkeld is, maar complex en niet goed voorspelbaar en planbaar, zoals 'het weer'. En daarmee omgaan, is een ambacht!Angela Riddering en Herrie Geuzendam schreven hét boek voor ambtenaren over hoe je kunt werken met complexiteit.In deze aflevering buitelen Angela, Herrie  en ik over elkaar heen rond dat begrip 'complexiteit'.  (Je hoort, ik zoek een inhoudelijk excuus voor het veel door mijn gasten heen praten dit keer :))We gaan in gesprek over hoe je naar complexiteit kunt kijken, en hoe je je werk dan inricht in het besef dat je in complexe situaties de illusie moet loslaten dat jij de oplossing voor het probleem bent. Luister- en leesvoer voor iedereen die werkt aan maatschappelijke vraagstukken. Wat Angela en Herrie hebben ontdekt, beschreven en vertellen, helpt echt. Juist in deze periode in gemeentebesturen.Want het is nogal wat als je tot je door laat dringen dat je niet voor de komende vier jaar als gemeenteraad wilt en kunt 'dichttimmeren' wat je wilt doen, wat dat kost en met wie je dat allemaal gaat afspreken. Herrie en Angela leggen de nadruk op het proces:  elkaar vaker en waardevoller spreken.  Dat moet, bij complexiteit. Goed werken met complexiteit levert  contact op en meer ingrediënten voor wijze en democratische besluiten. Een blessing in disguise.  Geen grip, maar begrip. En dat is dan dan ook de titel van het boek.Herrie Geuzendam op LinkedInAngela Riddering op LinkedIn en op twitterBEgrip, werken met complexiteit, preview op Managementboek Recensie van het boek in VNG MagazineVeldgids Vertrouwen, een eerder boek van Angela, alleen nog als e-boek

Hoe maken we modellen om de werkelijkheid beter te analyseren en recht te doen aan alle ingewikkelde interacties tussen mensen in hun gemeenschap, in hun context? Daarover ga ik eens niet in gesprek met iemand van een gemeente of uit de politiek. Nee, ik ben dit keer bij het UMC Utrecht voor een gesprek met Floortje Scheepers. Ze is kinder- en jeugdpsychiater en  hoogleraar Innovatie in de GGZ. Vorig jaar schreef ze ‘Mensen zijn ingewikkeld’. Een bijzonder boek, waarin ze wetenschappers en ervaringsdeskundigen vraagt om te reflecteren op haar vak. Ze houdt een pleidooi voor het erkennen en verdragen van complexiteit: een alles oplossend model bestaat gewoon niet, hoe graag we dat ook willen, zegt ze. Het leven is niet een puzzel met een oplossing.Ik zie allerlei overeenkomsten tussen haar zoektocht in de gezondheidszorg en die in ons lokaal bestuur, en echt niet alleen in het sociaal domein maar ook gewoon bij wijkontwikkeling.Het is een zoektocht naar kwaliteit die recht doet aan mensen, naar normen en standaarden die helpen en niet onnodig knellen, en naar indicatoren waarmee je niet alleen bewijst dat je iets hebt gedaan, maar vooral dat het heeft gewerkt. Voor mensen.Daarvoor moet je echt anders gaan werken. Want of je nu de mens, de burger, de uitvoerder of de patiënt centraal zet: het zijn vaak mooie woorden in beleidsstukken, maar in de uitvoering komt er nog weinig van terecht.Tenzij je het echt anders aanpakt. Hoe? Daarover gaan we praten.Mensen zijn ingewikkeld, lees dat boek!Economics in Nouns and Verbs, de aflevering van de Complexity-podcast met W. Brian Arthur die ik kort noemHelgoland van Carlo Rovelli, de aanrader van Floortje aan het eind 

"Dit jaar sneuvelden een record aantal politieke heilige huisjes.  Het moest gedaan zijn met de uitwassen van het neo-liberalisme.  Van links tot rechts, met uitzondering van SGP en radicaal rechts, waren partijen het eens over verhoging van het minimumloon,  de noodzaak voor een nieuw toeslagenstelsel en het afschaffen van het leenstelsel voor studenten. Met de aanzwellende klimaatcrisis en wooncrisis, sneuvelden opnieuw politieke taboes. Aanpak van de zware industrie, afschaffen van de verhuurderheffing, verdere beperking van de hypotheekrenteaftrek, uitkoop van boeren: onder druk is alles vloeibaar geworden."  (Trouw, 11/12/21)We weten heel goed waar we van weg willen bewegen en wat er anders zou moeten. We willen  minder in euro's uitdrukken, en meer in maatschappelijke meerwaarde. Maar hoe doe je dat nu precies?En hoe krijgen politici nu een beetje meer comfort om op een andere (betere) manier te kijken naar onze gemeenschap en de rol van de economie daarin? Want die euro's zijn zo prettig  telbaar en meetbaar en het wordt er allemaal zo makkelijk inwisselbaar van, alles van waarde.  Wat als we dat loslaten? Hoe geef je je keuze-makerij praktisch vorm als je dat beter wilt?Daar was ik op aan het broeden en toen ontdekte ik Nicky Pouw. Ze werkt als associate professor bij de Universiteit van Amsterdam en onderzoekt Welzijnseconomie. Ze schreef er een prettig en praktisch boek over met dezelfde titel. Het boek levert gereedschap om het echt anders te gaan doen. De beschrijft 'wat kun je nu wel meten, om ervoor te zorgen dat je de brede welvaart in beeld krijgt en meeweegt?'  Wat zijn de indicatoren waardoor je die waarden in je keuzes zichtbaar kunt maken? Dat je niet weg-modelleert of weg-indiceert dat er allerlei impact op het klimaat van jouw keuzes is aan de andere kant van de wereld, bijvoorbeeld. En dat je de waarde meeweegt van een ontmoetingsplek in een wijk, zonder de omweg van 'uitdrukken in euro's' - wat natuurlijk helemaal niet kan.Ik ga met haar in gesprek over haar aanpak voor welzijnseconomie leidend kan zijn voor onze politiek. En we kijken extra goed naar maatschappelijk vastgoed!Welzijnseconomie, waarom en hoe onze economie moet veranderenEen heldere presentatie van Nicky en haar team over het werk in Venserpolder aan een model dat welzijn meet én waarin bewoners zeggenschap hebben over wat dat dan is.  (Download pdf)En de geweldige Floor Milikowski (eerder in deze podcast) schreef  een artikel over dat project in de Venserpolder. Woekerruimte: in een eerdere aflevering ging ik in gesprek met Maurice Specht en Arie Lenkeek over maatschappelijk vastgoed. Podcast met W. Brian Arthur over 'Economics in verbs and nouns' 'We moeten leren ontcijferen', alweer de Groene, interview met Daniel Mügge, hoogleraar die onderzoek doet naar data en politiek en het bbp. 

Boukje Keijzer en ik komen elkaar al heel wat jaren tegen op allerlei kruispunten in ons werk in het publieke domein. Net als ik is zij altijd bezig met het realiseren van betere verhoudingen tussen overheid en samenleving. Ze schreef een ontzettend leuk, uitnodigend en praktisch boek: De regels en de rek. Want ze heeft zich gespecialiseerd in de rek zoeken in regels, door middel van een groot aantal 'rek-strategieën', maar ze heeft ook een hernieuwde liefde voor de regel ontdekt. Daarover gaan we in gesprek!Alles over Boukje en het boek vind je op www.deregelsenderek.nlOp 16 mei is er een congres! Op www.verhaalmetimpact.nl/regelrek vind je er alles over. En in  de podcast krijg je als luisteraar een kortingscode waarmee je  50 euro korting krijgt op de toegangsprijs. De podcast met Tim Robbe waar ik het kort over: The whole shabang van het sociaal domein.

Floor Milikowski (Amsterdam, 1980) schrijft al heel lang over de thema's waar ik warm voor loop. Stadsontwikkeling, gemeenschapskracht, bewonersinitiatief en zeggenschapsverdeling. En over de markt en geld.In deze aflevering hangen we daar wat boven. We praten over moed houden, en hoop, in deze tijden. Want dat moet toch maar.En over haar opa.Passend voor onder de kerstboom, dus vandaar online zo vlak voor Kerstavond.Meer lezen van Floor?Lees dan Wij zijn de stad, Een klein land met verre uithoeken, of Van wie is de stad?. Of haar opinie in De Volkskrant met ook een sprankje hoop over stoppen met rendementsdenken.Het boek van haar opa, Lof der onaangepastheid, is antiquair verkrijgbaar. Steun De GroeneWat je natuurlijk ook al lang hebt gedaan, is abonnee worden van De Groene, zodat je Floors werk (en dat van veel andere goede onderzoeksjournalisten) mede mogelijk maakt. Ik snap dat je denkt: weer een tijdschrift dat ik niet uit krijg. Zeker bij De Groene. Maar bekijk het zo: door abonnee te worden, steun je het stellen van goede vragen die onze democratie versterken. Dat blad is daar een product van, maar het proces is minstens zo belangrijk. Dus word abonnee, en geniet ervan als je eens in de zo veel tijd wél toekomt aan de artikelen. Dat is al meer dan genoeg.