MAHLER! De symfonieën met Groenteman, Oliemans & De Jonker

Aan een 20 uur durende beklimming van de 'Vulkaan' Mahler begint men niet onvoorbereid. In de Inleidende bespiegelingen is ruimte voor zeer uiteenlopende persoonlijke, biografische en musicologische overdenkingen: wat hebben Gijs, grote Thomas en kleine Thomas met Mahler? Wat hebben de liederen met de symfonieën te maken? Hoe verzamelde Mahler zijn materiaal? En welke symfonie van Mahler is eigenlijk zijn populairste? Dit en nog veel meer passeert de revue. In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

We hebben het met een uitgebreide inleiding nog even uit weten te stellen, maar nu gaan we er echt aan beginnen: de Eerste symfonie. En die is meteen al helemaal Mahler. Qua uniek begin, qua overweldigend einde. Met liederen die de basis van het werk vormen. Met volksmuziek, treurmarsen, een ländler... En waarom moet Gijs bij de Eerste van Mahler aan het debuutalbum van The Beatles denken? In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

De eerste ländler. En zeker niet de laatste. Na het voorname eerste deel neemt Mahler ons nu mee naar een dorpsfeest. Volkse dansen, boertig, wild... Waarbij Mahler ons in korte tijd door een hele reeks toonsoorten laat schieten. Maar Mahler zou Mahler niet zijn als hij een wild feest niet zou contrasteren met melancholie. Maar maakt Mahler zich er soms niet wat eenvoudig vanaf, hoe hij in zijn composities van A naar B komt? Grote en kleine Thomas wisselen erover van gedachten. In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

Vader Jacob in mineur. Een deel van uitersten. Tragiek afgewisseld met blijdschap. Van een treurmars via iets sentimenteels naar een parodie. Zoals gezegd: alles wat we van Mahler kennen zit direct in deze Eerste symfonie. En dat kon in zijn tijd op onbegrip rekenen. Zowel bij het publiek, dat dit deel 'wegsiste', als bij de Wiener Philharmoniker, die er niet op zaten te wachten om met z'n allen Vader Jacob te spelen. Is deze melodie parodie of serieus? We vragen het ons af.  In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

En dan het eerste grote Mahler-slotdeel dat we aanvatten. Waarin de held die we eerder in de symfonie hebben leren kennen volop de strijd aangaat met het noodlot. Keer op keer wordt hij neergeslagen, maar uiteindelijk triomfeert hij, en is het paradijs binnen handbereik. En natuurlijk gaat dit bij Mahler gepaard met een hoop geweld en gedoe. Genoeg voer voor analyse dus. En de heren zijn het erover eens: wat moet het fantastisch zijn om slagwerker in een Mahler-symfonie te zijn! In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

Vlak na zijn Eerste begint Mahler vrijwel direct aan zijn Tweede. Het eerste deel is snel klaar, maar hij voltooit het werk pas zes jaar later. Het eerste deel is een imposant bouwwerk op zichzelf. Boordevol thema's die we in de rest van de symfonie terug gaan horen. Mahler zelf gaf een mooie programmatische beschrijving van dit deel. Maar helaas mogen we daar eigenlijk nu niet meer naar kijken. En wie zei over dit deel: 'Als dit nog muziek is, begrijp ik niets van muziek'? In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

Na de zwaarte en donkerte van het eerste deel klaart de lucht op. We zouden het bijna idyllisch noemen. Is het een nostalgische terugblik op de mooie dagen van een mensenleven? Net als in de Eerste horen we weer een Oostenrijkse dans: de ländler. Voor Debussy en Dukas was de schijnbare eenvoud van dit deel een teleurstelling, na de overrompeling van het eerste deel. Als toetje luisteren we naar een audiofragment van Bernard Haitink die dit deel repeteert met het Concertgebouworkest in 1965: 'Heren, géén accenten waar ze niet staan'.  In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

Het Wunderhorn-lied Des Antonius von Padua Fischpredigt paste volgens Mahler perfect op deze plek in deze Tweede symfonie. Maar dan instrumentaal. Mahler is later zelf verrast door dit scherzo: 'Het is een merkwaardig en verschrikkelijk groot stuk! Tijdens het componeren kwam het niet zo op mij over'. Een persoonlijke herinnering van Mahler, met daarin twee draaiorgels en een militaire kapel, maakt duidelijk waarom hij er zo van hield om van alles door elkaar en naast elkaar te zetten. Ook hebben Gijs, grote en kleine Thomas het over Mahlers componeershuisjes en het gebrek aan huurbescherming in het Wenen van 1875. In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

Voor de eerste keer doet zang zijn intrede in de symfonieën van Mahler. Urlicht. Dat begon als los Wunderhorn-lied maar belandde al snel in de Tweede symfonie. Een klein gebed. Misschien wel de eerste keer na Beethoven dat iemand zang inzet in een symfonie. Mahler had het graag al eerder gedaan, maar iets remde hem. De schaduw van Beethoven wellicht. In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

Alles in de Tweede symfonie leidt uiteindelijk tot dit slotdeel. Waarin Mahler de 'grote vragen' bij de keel probeert te grijpen. Eeuwigheid, angst, wederopstanding: het komt allemaal langs. Om uiteindelijk zijn climax te vinden in het grote slotkoor: 'Ik moet sterven om te kunnen leven'. Zang, koor, tekst... alles wijst er toch op dat Mahler ook een opera had moeten schrijven. Zeker als operadirigent. Maar grote Thomas heeft een vermoeden waarom dat toch níet zo is.  In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

De Derde. Mahlers langste symfonie, en de eerste symfonie die geheel in een van zijn legendarische componeerhuisjes tot stand komt. Voor wie dit huisje wil bezoeken: het is tegenwoordig een camping. 'Ik heb nu echt alle grenzen overschreden', vertelde Mahler over dit eerste deel. Het is dan ook een deel van ongekende proporties waarin waanzinning veel gebeurt: stormen, marsen, bloemen, rotsen, drinkliederen, te veel om op te noemen. 'Dit is toch krankzinnigheid', verzucht Gijs. En zo is het.  In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

Na het 'krankzinnige' eerste deel van de Derde, moet wel een kalmer tweede deel volgen. En inderdaad. 'Het is het meest onbekommerde wat ik ooit heb geschreven', vertelde Mahler. Hij schildert bloemen en een bloemenwei. 'Wie de wei kent, zal 'm direct herkennen'. Maar Mahler zou Mahler niet zijn als hij niet een storm over de bloemen zou laten razen. Maar het is een 'lieve' storm, want na het eerste deel waren we echt wel toe aan een beetje rust. In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

In het derde deel van de Derde is het woord aan de dieren. 'Het scherzo, het dierenstuk, is het meest potsierlijke en daarbij meest tragische dat er ooit is geweest', vertelde Mahler. Met een hoofdrol voor de posthoorn, in dit geval de flügelhorn. Van veraf. 'Een totaalgecomponeerde live-ervaring', aldus grote Thomas. '4-dimensionaal, om je heen, aan alle kanten'. Al vindt kleine Thomas de posthoornsolo op cd soms 'wat trekken'.  In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

Alsof je wakker wordt uit een verwarde droom volgt na het indringende einde van het derde deel het Adagio. Met weer de menselijke stem. Op teksten van Nietzsche. Maar een lied is het niet. 'Het is echt een instrumentaal deel met zangstem en tekst', aldus grote Thomas. Over levensangst. Ongrijpbaar. Het brengt grote Thomas tot de volgende ontboezeming: 'Ik zou geen stuk met stem weten wat tegelijkertijd zo vreemd en geweldig is!'. In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

Op de ongrijpbaarheid van deel 4 volgt het engelengezang van deel 5. Bim-bam! Dameskoor en kinderkoor verklanken het zuivere, het positieve van de engelen. Alles komt goed! Hemelse vreugde zonder eind! Mahler maakt er weer een 4D-ervaring van. Met kinderkoor en klokken die hoog in de ruimte gepositioneerd moeten worden. Maar we stuiten ook weer op de praktische Mahler, want 'als het orkest een bepaalde klok niet in huis heeft, dan is dat ook niet erg'.  In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

En ook in Mahlers langste symfonie komen we uiteindelijk bij het slotdeel. Mahlers eerste echte grote langzame Adagio. 'Alles is opgelost in vrede en stilte. De eeuwigdurende marteling staat eindelijk stil', vertelde hij erover. 'Wat een muziek en wat een fijne wereld', verzucht grote Thomas. Een deel waarin we gul van Mahler precies krijgen wat we willen hebben. Boordevol liefde. Of 'Hollywood romantiek', zoals Gijs het noemt. In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

'Ik zou me onmogelijk kunnen herhalen', aldus Mahler. Dus gooit hij het in de Vierde weer over een heel andere boeg. Klein orkest, een ogenschijnlijk klassieke vorm, niet te lang. Een symfonie boordevol humor, volgens Mahler. Het eerste deel begint extreem eenvoudig, alsof het niet tot drie kan tellen, maar ontwikkelt zich vervolgens tot iets uitermate complex. Waarbij de hele symfonie opbouwt naar het slotlied over het hemelse leven. Ook in deze aflevering: grote Thomas en kleine Thomas spelen samen het begin, op piano en sleutelbos. In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

Voor de Vierde brengt de concertmeester maar beter twee violen mee. Waarvan eentje speciaal voor deel 2. Een toon hoger gestemd dan normaal. Waardoor het effect ontstaat van een straatmuzikant op viool. Maar ook het effect van spanning, van de dood. 'Dodendans', heette dit deel bij de eerste uitvoering in Amsterdam in 1904. Een deel dat is opgebouwd uit allemaal losse flarden, motiefjes, fragmentjes. Niet voor niets noemde Alban Berg deze symfonie het 'eerste moderne werk'. Schone taak voor de drie heren om dit deel 'uit elkaar te pulken'. In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

Mahler noemde dit dan weer adagio, dan weer andante. Maar goed, het is allemaal waar, het komt er allemaal in voor. Het deel is opgebouwd uit een aantal variaties. 'De eerste goede variaties die ik schreef', aldus Mahler. Kleine Thomas biecht op dat de Vierde misschien wel zijn lievelings is. En grote Thomas sluit zich daar bijna bij aan. Het leidt tot een kortstondige identiteitscrisis bij beide Thomassen. Want kun je als echte Mahleriaan de 'bescheiden' Vierde als lievelings hebben? In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl

Alle wegen in de Vierde leiden naar het slotdeel: 'Das himmlische Leben'. Dat lied moet gezongen worden met een kinderlijk-vrolijke uitdrukking. En niet als parodie. We vangen zo een glimp op van Mahlers beeld van de hemel, en dat is niet meteen gelijk aan het 'gangbare' beeld van de hemel. Uiteindelijk leidt een dalende toonladder ons naar het einde. En met die symboliek beëindigt Mahler zijn Vierde. 'Bijna niemand kan hier toch ongevoelig voor zijn', verzucht kleine Thomas. In MAHLER! De symfonieën nemen Gijs Groenteman, Thomas Oliemans en Thomas de Jonker de 9 voltooide symfonieën van Mahler minutieus onder de loep. Deel voor deel, 20 uur lang. Met uitputtende aandacht voor de noten én voor de biografie van Mahler. Thomas Oliemans zit achter de vleugel om de analyses muzikaal te illustreren, en we luisteren natuurlijk naar orkestrale fragmenten uit de symfonieën. Zo dicht bij Mahler kwam je nog nooit! Reageren? Mail naar podcast@concertgebouw.nl