DiscoverMarella
Marella
Claim Ownership

Marella

Author: Radiotelevisiun Svizra Rumantscha (RTR)

Subscribed: 17Played: 853
Share

Description

L’emissiun focusescha e reflectescha in tema. Ella dat in cuc davos las culissas, explitgescha e metta en context, saja quai fenomens novs e nunenconuschents, ubain istorgias che paran a prima vista enconuschentas.
276 Episodes
Reverse
La «Marella» contextualisescha il cas da las Senioras per il clima e da lur plant cunter la Confederaziun.  Dapi il cumenzament d'avrigl rapportan medias da l'entir mund da las Senioras per il clima ch'èn idas davant il Tribunal europeic dals dretgs umans a Strasbourg, argumentond che la Svizra na fetschia betg avunda cunter la crisa climatica. Ed il tribunal ha dà raschun a las senioras! Tenor la chombra gronda (l'instanza la pli auta dal tribunal), è la Svizra en retard cun sias mesiras per cumbatter la midada dal clima, e quai haja consequenzas negativas per la vita da sia populaziun. La Svizra cuntrafetschia uschia a la convenziun dals dretgs umans suttascritta il 1974. Ch'il pli aut tribunal europeic sentenziescha la Svizra e pretenda dad ella d'agir pli svelt e pli rigurusamain en favur dal clima, quai è in cas da precedenza: igl è l'emprima giada che la protecziun dal clima vegn declarada sco dretg uman.
Ella era ina musicista da la lingua e vala sco renovatura da la lirica rumantscha, la poetessa ladina Luisa Famos. Ins inscuntra er oz, 50 onns suenter sia mort, bleras persunas cun ina poesia preferida da Luisa Famos. Per quels e quellas ch'han enconuschì ella resta ella en memoria sco dunna attractiva, sco uman da famiglia ed amia fidaivla. Quels che n'han mai entupà ella, pon tschertgar sias passidas en las poesias. Ma tgi era la dunna da Ramosch ch'è morta uschè giuvna e ch'aveva success cun sias poesias gia durant sia vita? La Marella ha discurrì avant diesch onns cun persunas che stevan datiers a la poetessa, ch'enconuschan fitg bain sia ovra, ma er cun persunas ch'èn in pau scepticas sch'ins discurra din mitus Luisa Famos.
Pastizier e poet

Pastizier e poet

2024-06-0245:37

Per il 200avel da Giovannes Mathis (1824-1912). Era sche Giovannes Mathis è naschì en l'Engiadina, la gronda part da sia vita passenta quest Schlarignot ordaifer la Svizra: ses emprendissadi da pastizier fa el a Bruxelles e maina silsuenter negozis a Toulon ed a Genova. Era sch'el na va betg gugent a scola ed è «poch ün bun scolar», datti ina chaussa che al plascha gia da pitschen ensi; descripziuns da viadis e raquints. Sper sia lavur da pastizier cumenza el uschia a nudar regurdientschas d'uffanza, a scriver poesias, novellas, ovras dramaticas, scenas comicas e schizunt in roman. Sa basond sin tals texts da Giovannes Mathis, propona La Marella in inscunter auditiv cun quest pastizier, um da fatschenta, randulin ed autodidact litterar. Grazia a ses relasch litterar pudain nus uschia ans far in purtret da quest um ch'ha vesì l'ultima decapitaziun en Engiadina, ch'ha survegnì dus francs dal retg Leopold da la Belgia, ch'ha furnì pastizaria al pèr roial talian e ch'ha schonglà tranter dus mastergns: il pastizier ed il poet. [...] Mieu ferm que eira la sföglieda, Il Petit-four, Pezza monteda, Brioches, Savarins, Baba, Gelées, Fondants, Sorbets, Nougat, Suprêmes à la Chantilly Tuot bunas robas que! – Nischi ? [...] Ed avanzo uoss'in eted, Gian dür'tamaz, fatsch il poet. [...] extract or da la poesia Mieus Mistêrs
Las abitants ed ils abitants da Cavaione, in pitschen vitg muntagnard sur Brusio en il Puschlav, sa definivan baud sco Austriacs, baud sco Talians e tut tenor sco Svizzers. Cavaione vala sco ultim vitg ch'è daventà pir avant 150 onns part da la Confederaziun. Oriundamain era Cavaione in'acla da Tirano. Cun l'ir dal temp èn persunas sa chasadas si qua sur onn, 700 meters sur il fund da la val, terra da nagin cun abitantas ed abitants senza naziunalitad che na pajavan ni taglia ni prestavan servetsch militar. Però il 1874 èsi lura stà bel e finì cun la libertad ed er quels da Cavaione èn daventads burgaisas e burgais svizzers. Il Parlament federal ha dentant stuì conceder in credit spezial, per che la vischnanca da Brusio acceptia ils povers vischins da Cavaione. La Marella sa metta als fastizs da questa istorgia e sa dumonda: co è quai stà pussaivel che nagin sa sentiva responsabel per la glieud a Cavaione? Nus visitain quest pitschen vitg cun sia gronda istorgia. Avant 150 onns vivevan anc var 100 persunas a Cavaione, oz è il vitg per gronda part abandunà ed i dat mo anc nov persunas che vivan qua sur onn.
En il Magliacudeschs discurra Esther Krättli cun Anita Capaul davart cudeschs che dattan en egl. Ella è stada 14 onns la fatscha da la Chasa editura rumantscha: Anita Capaul che banduna quest mais las CER. Bunamain 100 cudeschs ha ella edì dapi il 2010. Da ses davos dus cudeschs discurra ella en il Magliacudeschs. En «Palaver for ever» preschenta Roman Caviezel ina rimnada da ses texts curts satirics. Sia plima gizzada sa tegna vi da la furma classica da l'exagerar e drizza la critica vers ensi. Lura vai per Verner Solèr, il fotograf ed art director lumnezian ch'è partì avant 30 onns per Los Angeles. En sias vacanzas a Vrin ha el fatg fotografias che mussan in mund autentic, ma er ina patria che para persa. Nus sfegliain en il cudesch da fotografias e da texts «Bandunar e mai schar dar».
Vacanzas da levgiament

Vacanzas da levgiament

2024-05-1238:02

La vita cun ina malsogna u cun in impediment pretenda bler da persunas pertutgadas, dentant era da confamigliaras e da confamigliars. Per dumagnar il mintgadi dovri forza, temp ed energia. Ma mintgina e mintgin sto mintgatant sa recrear, dovra vacanzas per tancar nova energia. Grazia a las vacanzas da levgiament che l'organisaziun dad MS (sclerosa multipla) porscha, pon confamigliars e confamigliaras che tgiran ina persuna pertutgada a chasa far vacanzas dal mintgadi da tgira. Durant quest temp èn persunas pertutgadas sezzas en vacanzas e vegnan tgiradas da voluntaris e voluntarias e da persunas dal fatg da l'organisaziun dad MS.
Venderdi ils 6 da zercladur 1969: Mihael Derungs sparescha da cler di ord vischnanca. Tuts tschertgan il mat da 6 onns. I dat bleras teorias nua ch'el pudess esser, dentant fastizs na datti betg. Cun l'intschertezza nua ch'el è, creschan era las ideas nua ch'el pudess esser. I dat ina massa famas. Fin oz muventa il cas. Ils ins enconuschan il destin tragic da Mihael da raquints ed auters na vulan betg pli chavar en questas regurdanzas che han laschà enavos plajas. En questa Marella avain nus vulì savair co ch'ina cuminanza va enturn cun uschè in cas tragic – saja quai a Vignogn u er en auters lieus. Ulteriurs temas: Las auturas davart la producziun da l'episoda
Ina da las pli veglias uniuns dal chant viril sacral dal Grischun dastga guardar enavos sin 175 onns plain splendur, ma era cun intginas crisas. L'istorgia dal Chor viril baselgia Savognin è in chapitel impressiunant da la tradiziun dal chant viril dal Grischun. Cumenzà ha tut avant 175 onns – cun ina dunna. Sabina Escher de Latour, ina musicista emancipada e bain scolada da Breil, ha fundà il chor l'onn 1849 ed ha manà quel durant insaquants onns. Enconuschent surregiunalmain è il chor vegnì a partir da l'onn 1870. L'emprim sut la direcziun dal scolast indigen Stefan Wasescha. E suenter cun Georgius Schmid de Grüneck, ch'era pli tard daventà uvestg da Cuira, aveva surpiglià la batgetta. Il chor è sa preschentà cun success a differentas festas da chant ed è schizunt vegnì engaschà da chasas renumadas sco il «Maloja Palace Hotel». Mess accents han ils dirigents Peder Spinatsch e Rudi Netzer. Malgrà las sfidas sco il segund concil vatican ed il turissem ch'era prosperadas en moda rasanta, eri reussì a Rudi Netzer da mantegnair il chor e cun el la tradiziun dal chant ecclesiastic. Ultra da quai era il repertori er adina vegnì engrondì cun chanzuns profanas e popularas. Dapi l'onn 2010 stat il chor sut la direcziun dal giuven dirigent Gianign Arpagaus. En l'emissiun Marella partan tschintg persunas cun funcziuns-clav istorgias commoventas e divertentas dals 175 onns Chor viril baselgia Savognin. Co il chor ha surventschì las sfidas, co el ha dumagnà il spagat tranter tradiziun e moderna e co ch'el ha adina pudì engaschar novs chantadurs giuvens, da quai raquinta la Marella. Ulteriurs temas: Schäfers Sonntagslied - Mesanotg - Abba bab ord la Passio Nova - Sancta Maria - Jesus mora ved la crousch ord La Veia dalla Crousch - La Patria
Emissiun per il 150avel da Zon Zanett Cloetta (1874 – 1965). Sch'ins contempla sia ovra, na san ins betg propi en tge truclet che Zon Zanett Cloetta fiss da metter: sper sia professiun da magister è el numnadamain era stà poet ed autur da prosa (quai en vallader, puter e bargunseñer), lura er ina spezia dad istoricher local da Bravuogn, in rimnader da cultura populara, l'autur dad ina grammatica dal bargunseñer ed en general in um fitg engaschà per il mantegniment da quest dialect. Cun Linard Nicolay e Gian-Peder Gregori sco er a maun d'elements d'archiv s'avischina la Marella a quest um ed a sia ovra polivalenta.
Peschs che sgolan, pleds che serpegian, persunas che discurran – lingua n'è betg be udibla, ma er visibla e palpabla.  Quai mussa actualmain in'exposiziun tematica en il Museum d'art dal Grischun a Cuira. En crusch ed en travers maina ella tras la cuntrada linguistica grischuna, navighescha lunsch sur ses cunfins sur mar tar l'anteriura colonia franzosa Île de France ed enavos per mussar, che l'universal è il regiunal e viceversa. Damian Jurt, il curatur da l'exposiziun maina la Marella durant ina gita auditiva da Gion Casper Collenberg ed Alois Carigiet sur Not Vital ed Erica Pedretti fin a Bruce Nauman e Susan Hiller. La cuntrada linguistica survegn fatscha e furma e la Marella porscha cun visitar il museum d'art purtrets per las ureglias.
Tge è masculin?

Tge è masculin?

2024-04-0744:30

Tge è masculin? Tge è masculinitad? Ina realitad biologica, in'identitad, ina summa da differentas valurs e reglas? U datti insumma ina definiziun? Gia avant 40 onns ha Herbert Grönemeyer tschentà la dumonda «Wann ist ein Mann ein Mann?» e sez gist dà differentas respostas. Tut tenor interpretaziun schizunt da quellas che cuntradin ina a l'autra: in um sto esser ferm, emoziunal, ir en guerra, esser vulnerabel e tuttina mussar pel dira. La Marella va a la tschertga dad ina resposta e sa dumonda tge influenza che noss maletg da masculinitad ha sin noss mintgadi. In'emissiun cun Leander Albin, Cla Mosca e Chiara Jacomet.
Babs s'engaschan ozendi pli activamain en la famiglia ed èn er involvids pli directamain en la tgira dals uffants. Uschia sa confruntan els era da temp en temp cun la dumonda: «Sun jau in bun bab?» Inqual bab ha en ses mintgadi forsa mintgatant il sentiment da betg adina esser gist il meglier bab per ses uffants. Per exempel sch'el turna adina puspè memia tard a chasa da la lavur, sch'el è stedi pli fatschentà cun ses telefonin che cun ses uffants, sch'el percorscha ch'el n'è betg stà in bun exempel u era sch'el perda ina u l'autra giada la gnerva e vegn lura pli dad aut cun ils uffants che quai ch'el vul en sasez. Igl èn cunzunt quels muments e questas situaziuns che fan sa dumandar els, sch'els fan era propi tut endretg per lur uffants, tge ch'els pudessan far meglier u almain auter e sch'els èn la fin finala era buns babs. Insatge che era ils quatter babs Curdin, Jan, Paul e Marcel enconuschan da lur mintgadi.
La Marella sa fatschenta cun la traducziun litterara. È quai insatge sitg e tecnic, ubain ina lavur creativa? Dai ina giada in sguard sin Vossa curuna da cudeschs: quants na fissan betg là, sch'insatgi n'avess betg translatà els en ina lingua che Vus chapis? Avais Vus legì tut Voss thrillers, ils dramas da Shakespeare e la Bibla en l'original? Ubain avais d'engraziar Vossa lectura ad ina persuna ch'ha insacura fatg ina translaziun da questas ovras? La Marella s'inscuntra cun trais persunas che na considereschan la translaziun litterara betg sco insatge sitg e sulettamain tecnic, mabain sco ina lavur creativa, gea schizunt sco ina furma d'art. Emissiun cun Not Soliva, Prisca Agustoni e Ruth Gantert.
Vegni ussa nair u cotschen? Gudogna mia equipa preferida? Constattan mias cifras da lotto? Lottarias, roulette, poker, scumessas – gieus cun daners èn per bleras e blers divertiment. Ma tge capita, sch'i va per dapli? Tge far, sche cletg daventa discletg – daventa dependenza? En questa Marella na vai betg mo per il kick, l'agitaziun, la tensiun ed il divertiment dals gieus cun daners, mabain surtut per tschella vart da la medaglia. Bun 20'000 enfin 30'000 persunas han ina dependenza da gieus cun daners. Dependenza è ina malsogna. Sch'i va per daners, po quella laschar enavos gronds fastizs – era cura ch'ella è en sasez passada. Marcel Saner è stà in dad els. Pervia da sia dependenza ha el oz in debit da 300'000 francs. El e sia dunna raquintan da sia malsogna e da la via or da la dependenza. La Marella sa metta a la tschertga da fastizs d'in tabu, fa visita en in casino e lascha vegnir a pled expertas ed experts.
Ida Spinnler accumplescha quest onn ses 100avel anniversari. Ella guarda enavos sin in tschientaner turbulent, sin sia vita muventada: Quella ans maina da l'uffanza sco figlia da Randulins en l'Italia, en il mund dals artists a Paris ad ina vita dira sco mamma singula cun trais uffants ils onns 60 en Svizra. «Damain cha tü hast, plü libra cha tü est», concluda Ida Spinnler – er sche sia vita è stada tut autra che simpla. Sco uffant surviva ella il tifus, sco giuvna ina guerra e sco creschida ina vita tranter lavur, famiglia e migrenas. Uschè bain sco cun bunamain 100 onns na saja anc mai ì cun ella. Ma Ida Spinnler sa dumonda il medem mument quant vegls ch'ils umans dastgan insumma vegnir. Questa Marella è in panopticum tras in tschientaner or d'ina vista fitg persunala e fa las dumondas tge ch'i dovra per la fortuna e cur ch'igl è temp per ir.
«Dal nas a la cua»

«Dal nas a la cua»

2024-02-2535:32

Il consum da charn è sa midà fermamain ils ultims onns en Svizra. Cumprads e mangiads vegnan savens be ils megliers tocs charn. Ina vi e pli gronda part da l'animal sto perquai da vegnir dismessa. Ils producents da charn, batgeras e cuschiniers emprovan perquai da sensibilisar puspè consumentas e consuments per products indigens e spezialitads che èn vegnidas ord moda. Quai cun la finamira da duvrar l'animal sche pussaivel dal nas enfin a la cua. La Marella sa metta ensemen cun batgeras, purs e gastronoms ma era cun persunas che enconuschan las tradiziuns d'antruras ed en autras culturas culinaricas, als fastizs da l'elavuraziun e noss consum da charn. Questa Marella è ina repetiziun dal favrer 2021.
En il labor da durmir

En il labor da durmir

2024-02-1838:49

La pneumologia da l'Ospital chantunal da Cuira sa dumonda en in studi sche l'autezza ha in'influenza sin la sien. Emprims resultats èn avant maun. La Marella è sa participada a quest studi e mussa tge ch'i dovra per pudair sa participar, tge che schabegia e preschenta emprims resultats. L'emprima fasa dal studi è stà cun persunas saunas. Ils proxims onns duai dar studis cun persunas che patescha dad apneas per pudair giuditgar sch'i sto dar midadas tar il tractament.
Sin il menu da La Marella: il giabus! Sch'il giabus valeva pli baud cunzunt sco «nutriment dals povers», pon ins ozendi observar in vair trend en connex cun quest legum. Quai betg senza raschun, pertge ch'el na gusta betg mo bain, el è era bun per nossa sanadad. En La Marella vegnan trais persunas a pled, tuttas han ina relaziun speziala cun il giabus.
Strusch che la pandemia da Corona era passada, è vegnida attatgada l'Ucraina. Uss èsi guerra en il Proxim Orient, ils custs creschan e da la catastrofa da clima gnanca da discurrer. Il mund para dad esser spir crisas è l'atgna buna luna magari greva da preservar. Quai è il punct da partenza per ina Marella en tschertga da la buna luna en temps burascus. Ina tschertga che nus faschain ensemen cun Livio Foffa che procura radiofonicamain per buna luna, la psicoterapeuta Madlaina Semadeni che gida a puspè survegnir in tschiel pli serain sche tut para mo stgir e cun l'autura e publicista Anna Miller che di da sai dad esser activista per sanadad mentala. Ina da las pli grondas rollas gioga dentant in da noss pli fidaivels cumpogns – il noss telefonin.
En il magliacudeschs discurra Esther Krättli cun giasts davart cudeschs che dattan en egl. Questa giada han tut ils cudeschs da far en ina moda u l'autra cun l'Engiadina. «Das Engadin – Biographie einer Landschaft» da Karsten Plöger raquinta l'istorgia da la cuntrada alpina en il decurs dals millennis. L'autur descriva l'influenza dal clima sin la natira e sin ils umans. «Zu Gast im Engadin» è ina cumbinaziun raffinada da reportascha da viadi e da cudesch da recepts. En ils texts preschenta Claudia Knapp locals en Engiadina ed en Val Müstair ensemen cun lur cuschinunzs e cuschinunzas. Lura vai per Max Huggler, il professer e scienzià d'art che ha passentà bler temp a Sent sin in'acla, nua che pendeva er in maletg da van Gogh. Nus avain legì cun egl critic in nov cudesch davart Max Huggler.
loading
Comments (1)

Pieder Schwarz

🔎

Jun 29th
Reply