Málteigurin

Í seinasta Málteigi verður tosað um okkara kæra móðurmál, hvussu tað hevur tað í dag, hvussu vit áhaldandi kunnu menna tað og ikki minst varðveita tað. Serliga nú trýstið uttaneftir og innaneftir er stórt. Spurningurin er, um vit vita av, hvussu stóran part av okkum sjálvum vit spæla okkum av við, um vit ikki ansa eftir málinum. Føroyskt er okkara mentan, okkara samleiki, okkara móðurmál, okkara felags fatanarstøði og grundarlag, og soleiðis skal tað helst halda fram við at vera. - Verið góð við málið, er inniliga áheitanin frá Elini Henriksen.

Hví siga vit bólta rút, hundavakt, manga takk, "banka upp undir borðið"? Onnur evni eru: Forråelse, gentunavnið Vár og munurin á menniskja- og menniskjansligt. Hetta er næstseinasta sending.

Tríggjar ymsar orðingar eru til viðgerðar í dagsins sending. Vit viðgera, um tað eitur tað lív lagað ella lívið lagað, vit umrøða eisini orðingina at bíta høvdið av allari skomm og so tosa vit eisini um, hví vit siga við eymk og fret.Vit viðgera eisini, hví oyggjarnar í Føroum eita, sum tær eita, eins og orðið umlæra eisini verður umrøtt.

Tá ið eg var barn, hildu vit, at tað bara vóru smá børn, sum søgdu babba, meðan stór børn og vaksin søgdu pápi. Men hvussu er støðan í dag, spyr lurtari. -Babba, pápi ella pabba - hvør sigur sítt, og eingin kann siga, at eitt er betri enn hini. Eg kenni fólk, ið eru farin um pensjónsaldur, ið siga babba, so tað kann neyvan roknast sum barnamál, svarar Elin Henriksen, málkøn.   Mansnøvn sum enda við i Tvær ymiskar bendingar eru av mansnøvnum, sum enda við i. Tann vanliga veika bendingin av arvorðum, t.d. Atli, Heri, Ingi, Kári, Óli, Rúni, Sverri, Snorri. Tey fylgja vanligu veiku bendingini av kallkynsorðum (risi) og fáa a-ending í hvønnfalli, hvørjumfalli og hvørsfalli. Hin bendingin er galdandi fyri bíbilsk nøvn, t.d. Levi, Eli, og nøvn, sum eru komin úr enskum. Har verða tey ofta stavað við y ella ei aftast, t.d. Timmy, Johnny, Tommy, Jeffrei. Í flestu málførum hoyrist munur millum framburðin, har uppruna norrønu nøvnini enda við /i/ og tey bíbilsku og ensku enda við /ij/. - Samanumtikið kunnu vit siga, at nøvn, sum enda vit y bara fáa eitt -s í endan í hvørsfalli, meðan hini, sum enda við i, fáa a í endan í øllum føllum uttan hvørfalli, sigur Elin Henriksen.   Jesu ella Jesusar Summir prestar siga í Jesu navni, aðrir siga í Jesusar navni. Hvat siga føroysku stavsetingarreglurnar? Sambært føroysku bendingarreglunum bendist Jesus til Jesusar í hvørsfalli, men Jesu fylgir latínsku bendingini, greiðir Elin Henriksen frá. Lurtari spyr, um landið eitur Háland ella Holland, og Elin Henriksen vísir á ein triðja møguleika, sum er Niðurlond. Hon mælir til, at fólk annaðhvørt siga og skriva Holland ella Niðurlond. Í sendingini verður eisini tosað um, at hetlendingar og føroyingar skiltu hvønnannan fyrr, og í tí sambandi tosaðu vit um hetlendska málið norn, sum nú er burtur. Um lurtarar hava hug til at lesa meira um norn, so ber tað til her.

Í dag er føroyskur Móðurmálsdagur, og í dag hava Føroyar fingið eina Stavsetingarorðabók, sum er at finna á heimasíðuni hjá Málráðnum. Størsti parturin av sendingini fer til at tosa um Stavsetingarorðabókina.   Fleiri móðurmálsdagar Fyrstu ferð, Móðurmálsdagurin varð hildin, var í 2019, sum var 200 ára føðingardagurin hjá V.U.Hammershaimb, og tí varð eisini dagurin 25. mars valdur til móðurmálsdag í Føroyum. Vit hava okkara móðurmálsdag ein annan dag enn restin av heiminum. Altjóða móðurmálsdagin setti ST-stovnurin UNESCO at vera tann 21. februar, og dagurin hevur verið hildin síðani ár 2000, meðan ES hevur máldagin 26. september.  Dagurin var ikki hildin í Føroyum fyrst í hesi øldini, og tá ið vit fingu okkum ein móðurmálsdag, so valdu vit okkara egna, 25. mars.

Í morgunlestrinum herfyri var orðið vreiði brúkt sum kvennkynsorð, tá ið prestur segði: "Vreiðan hevur ræðuligar fylgjur" "Vreiða er ein sterk kensla". Tað eru tvær ymiskar bendingar av kvennkynsorðum, sum enda við -i. Onnur fevnir um orð sum t.d. gleði, elli, møði, vreiði, -frøði, -semi, -speki. Hesi orðini eita tað sama í øllum føllum í eintali: Stór gleði var á fólki. Hon lesur bókmentafrøði. Hann var darvaður av møði. Sjáldan nýtt í fleirtali og fáa har -ir í hvørfalli og hvønnfalli, men orðini verða ikki nýtt í hvørjumfalli fleirtali. Hin bendingin er gomul og á veg út úr málinum. Tað eru orðini byrði, ermi, heiði, oyri, veiði. Ein byrði er blivið til byrða, ein ermi til erma, ein veiða til veiða, og so verða tey bend eins og vanlig veikt bend kvennkynsorð, sum genta. Tað kann hugsast, at tá ið onkur sigur vreiða í staðin fyri vreiði, at her er bland komið við orð sum veiði > veiða. Lektiecafé Síggi onkur bjóðar inn til "lektie café". Er orðið "lektie" viðurkent orð á føroyskum, spyr lurtari. Elin Henriksen greiðir frá, at orðið lektia stavar úr latíni: lectio, sum hevur ymsar merkingar, og tann, sum her er viðkomandi, er tað at lesa, lesing. Orðið er eisini uppruni til orð sum legenda (halgisøga), lektari og lektión. Orðið lektia er komið so mikið tíðliga inn í norrønt, at tað stendur í fornnorrønum orðabókum: lektia við merkingini lestur, og tá kann eisini verða sipað til lestur úr bíbliuni. - Vit hava ongan 'myndugleika', sum kann siga, hvat er viðurkent og ikki. Men tá ið tøkuorð úr latíni eru komin so tíðliga inn í norrønt, og tey eisini hava fingið norðurlendska bending, framburð og stavseting, verða tey vanliga góðtikin. Orðið er mangan brúkt, og stavsetingin er við s: leksia, leksiur. Veikt bend kvennkyn.   Orð og orðingar Ymsir spurningar, sum hava ligið leingi og bíða eftir svari, verða svaraðir í dag. Vit tosa um orðini støðusnildi, konfirmantur, politikkur, slitin ella avbrotin og búfólk. Eisini viðgera við orðingarnar í mínari verð og hatta klárar tú sum ein svisk. Í sendingini verður víst til seðlasavnið hjá Fróðskaparsetrinum, sum er á hesum leinkinum

Í dag tosa vit um orðið heilsufrøði, og hvat tað merkir. Lurtari ivast í, um fólk vita, hvat orðið merkir, og spyr samstundis, um tað kann brúkast fyri danska orðið hygieinu? Talan er um sera stóran og áhugaverdan spurning, sigur Elin Henriksen og samanumtikið heldur hon, at tað, at nýta orðið heilsufrøði um hygieinu, er at avmarka hetta hugtakið alt, alt ov nógv. - Frægasta orðið um hygieinu er reinføri, og reinføri er bara ein lítil partur av tí, sum heilsufrøði fevnir um, nevniliga vísindi um heilsu og sjúkufyribyrging. Goyma og fall Orðið goyma hevur sett seg á fleiri onnur orð, sum vit annars hava brúkt. So sum fjala, krógva, dylja og so framvegis. Elin Henriksen, málkøn, harmast saman við lurtaranum og sigur, at tá ið orðið goyma verður nýtt um at fjala ella krógva, so hava vit ikki longur nakað orð um at goyma. Og nú fótbólturin er farin í gongd aftur er viðkomandi at tosa um, hvørt tað eitur at ein spælari stríðist við ein ella einum skaða. ' Svarið frá Elini er stutt og greitt: Skal vera hvønnfall, einki at ivast í. Hann stríðist við (ein) skaða í knænum. Vit spyrja t.d. hvat stríðist tú við? Ikki hvørjum stríðist tú við?   Sakna og brúðarsmyrsl Ber til at sakna nakað, sum tú ongantíð hevur havt? Kvinna hevur sagt við mannin, at hon vil hava hillar upp at hanga í einum rúmi, tí hon saknar hillar har. Maðurin vil vera við, at tað ikki ber til at sakna nakað, sum tú ongantíð hevur havt.  Elin Henriksen sigur, at hon er samdari við mannin - ið hvussu er, tá ið talan er um lutir. - Hinvegin ber til at kenna sakn eftir onkrum, hóast tað ikki er nakað, sum tú hevur mist, t.d. vinum, ella tann staki/staka kann kenna sakn eftir einum maka. Kanska veldst tað eisini um, hvussu “stórt” tað er, sum saknur er í.  Ein annar lurtari spyr, hvat brúðarsmyrsl er.  Elin Henriksen fortelur, at í seðlasavninum er ein seðil, sum stavar frá Orðabókini í Útvarpinum. Har stendur, at orðið var nýtt um onkra salvu, sum grøddi væl: “Hetta er sum Brú(ð)arsmyrsl”, og at orðið helst stavar frá mansnavninum Brú(ð)ar. Víst verður til Olgarskvæði. Langt ella stutt a Í sambandi við spurning um stutt ella langt a í staðar- og skipsnavninum Akraberg í síðstu viku greiðir Elin Henriksen millum annað frá, at ofta verður tað fatað sum, at navnið Akrar stavar frá orðinum akur. Tað er tó ivasamt, tí summi vísa á, at navnið kann stava úr fornnorrønum ǫgr, ið merkir lítil, kílaskapað vík, og so skuldi stavsetingin verið á Øgrum, við g. Hetta kann møguliga eisini vera galdandi fyri onnur staðarnøvn við Akra- sum fremra lið. Eivind Weyhe, staðarnavnagranskari, hevur skrivað eina grein um hetta; greinin er saman við nógvum øðrum greinum um staðarnøvn í bókini Eivindaródn frá 2012. Bókin er tøk á netinum.

Flestu okkara munnu kenna orð sum sólskinstøgn og motormani. Hetta eru dømi um skaldsligt orðasmíð hjá Martini Joensen. Elin Henriksen, málkøn, greiðir frá, at so leingi, sum høvundar og skald hava verið virkin, hava tey sett saman nýggj orð, ofta burtur úr orðum, sum vóru til frammanundan, men sum verða sett saman soleiðis, at tey fáa annað innihald. Til eru nógv sløg av slíkum orðum, og bókmentafrøðin hevur eina heila vísindagrein um slík orð, sum tað eru skrivaðar tjúkkar bøkur um. - Vit fara tó ikki so djúpt inn í evnið myndbering, ella kenning, sum tað eitur um slík fyribrigdi í norrønum skaldskapi, men fara at hyggja at nøkrum nýggjari skaldsligum orðasamansetingum, sigur Elin Henriksen og nevnir Martin Joensen, sum hevur eitt stórt ríkidømi av nýggjum myndburðum.   Sólskinstøgn: tøgn nýtt sum mynd av friðsælu Vøkumaðurin: var upprunaliga ein, ið vakti til útróðrar, men her við nýggjari merking: ein, ið vakir yvir tær Dagmett sól søkir niðublund: sólin,mett av degnum. Niða er myrkur Motormani: mani = bundin av Pápalátur og mammutár: sigur seg sjálvt, men her liggja so nógv orð og nógvar merkingar fjald í hesum báðum sigandi orðunum Blómubarnamold: blómubarn var orðmynd av rørsluni frá 60'unum, flower-power og make love, not war. Moldin, har blomstur vaksa. Umhvørvið av 'blómubarnamentan' Skuggagestur: eru til í skugga - í dreymum   Fúsur og smettumætari Tvey onnur orð eru til viðgerðar í dagsins sending. Hví siga vit at vera til dystin fús, sama um talan er um mann, kvinnu ella barn? Um talan var um ein mann, átti tað so ikki at itið hann er til dystin fúsur - ikki hann er til dystin fús? Og hvat er ein smettumætari?

Í dagsins Málteigi tosa vit um orðasmíð. Hetta evnið er so mikið stórt, at vit fara at viðgera tað í fleiri sendingum.  Hesa ferð tosa vit um reglurnar, tá ið navnorð verða gjørd til sagnorð, og í tí sambandinum tosa vit millum annað um, hví danska orðið omsorgssvigt ikki kann eita umsorganarsvik ella umsorganarsvíkur á føroyskum.  Ongar avgjørdar reglur eru um orðasmíð, men vit hava ymsar siðvenjur, nakrar mátar, sum hava verið nýttir í øldir og framvegis kunnu nýtast. Tað eru heilt nógvir mátar, sum ymisk orð kunnu hava somu rót, ella hvussu nýggj orð verða til úr øðrum orðum. Lurtarin nevnir dømini at hoppa - eitt hopp og at nokta - ein noktan. - Hartil er at siga, at tað fyrra er gamal og heilt vanligur máti at fáa sagnorð og navnorð burtur úr somu rót, greiðir lurtarin frá. Dømi. Hvørkikyn: at hvína - eitt hvin, at skjóta - eitt skot, at kóka - eitt kók,  at skriva - eitt skriv. Kallkyn: at lesa - ein lestur, at bíta - ein biti, at stinga - ein stingur, at drekka - ein drykkur, at syngja - ein sangur. Kvennkyn: at ganga - ein gonga, at koma - ein koma, at sita - ein seta, at fara - ein ferð. - Í hesum dømunum er navnorðið tó rættiliga leyst av sagnorðinum, leggur Elin Henriksen afturat.    Professarin og orðini Ein tann virknasti orðasmiðurin í nýggjari tíð er Jóan Hendrik Winther Poulsen, sáli. Hann hevur sjálvur skrivað fleiri greinir um orðasmíð, harav fleiri eru prentaðar í bókini Mál og Mæti (2004), har hann eisini vísir til Christian Matras sum ein sera virknan orðasmið. JHWP hevur smíðað fleiri hundrað orð, harav summi eru so inngrógvin í málið, at vit als ikki hugsa um tey sum nýggjyrði; summi eru ókendari, men verða nýtt viðhvørt, og summi festu ongantíð røtur.  Dømi um orð, sum eru vorðin heilt vanlig: almannastova, átak, bingja, burðardyggur, at dagføra, evstamark, farstøð, fartelefon, flogbóltur, framskák, gegnigur og ógegnigur, gosbað, hugburður, inntriv, kringvarp, kunningartøkni (kt), eitt leinki, lagatyssi, millumsending, pallborð, súrrómi, talgildur, telda, teldusníkur, tilbúgving, tekstvarp, tilfeingi, tvíflís, umlætting, viðfesti, vistfrøði.  Dømi um orð, ið nógv fólk nýta, men sum ikki eru líka vanlig: ambætari, arvmentir, brimfjøl, bulald, dregil, endurbúgving, fitijavna, framskák, fimisrokning og greiðslurokning, greiðtóni, grindil, kvikil, mandlurís, móðurmjólkarlíki, rennifjøl, sniðhús, upprit.  Dømi um orð, sum ikki hava fest røtur: bleðil, broddkál, brytil, dvalarviki, firring, føtil, geril, glit-øgn, heimskringing, hitil, irskrari, í-stunga, játin og neitin, kavnagli, kjørklingra, netjaður, pípil, ravindi, skyndil, tólíki, trind, útmylkja, at vera innvørgur ella útvørgur.   Skimma og umgjørd sernøvn Vit tosa eisini um, hvussu tað ber til at vit kunnu skimma ein tekst, tá ið orðið at skimma, sambært Móðurmálsorðabókini, merkir at vaska. Tá ið vit skriva Setrið, Fróðskaparsetrið og Fróðskaparsetur Føroya er so talan um trý ymisk sernøvn, og skulu øll skrivast við stórum? Og hvussu so við stovnsnøvnum sum Fasti Gerðarrætturin, Kringvarp Føroya og Føroya Løgting? Hvussu eiga vit at skriva, tá ið vit gera hesi nøvnini um til gerðarætturin/Gerðarætturin, kringvarpið/Kringvarpið og løgtingið/Løgtingið.

Tá ið vanlukkur henda á sjónum og greiða skal fáast á tí, sum er hent, er vanligt at hava sjóforkláring, sigur lurtari og vísir á, at miðlar brúka ofta orðið sjóforhoyr. Tað orðið er ikki at finna í lógartekstunum og aðrastaðni. Er tað tí ikki betri at brúka orðið, sjóforkláring/sjófrágreiðing, spyr lurtarin.  Elin Henriksen, málkøn, tekur undir við lurtaranum og sigur, at út frá lógarteksti og øðrum leitingum er ongin ivi um, at rættast er at siga sjófrágreiðing. Tørvur Eg eri uppvaksin við, at tørvur er tað grundleggjandi í lívinum, sum umsorgan, kærleiki, matur o.s.fr., meðan mann hevur brúk fyri lutum so sum einum hamara, einum bili og líknandi. Men nú virkar tað sum øll hava tørv ella tørva okkurt. Og so umrøða vit eisini orðið spinning, sum verður brúkt í venjingarhølunum, tá ið fólk ganga til spinning ella fara at spinna. Lurtari vil vita, hvussu orðið bendist - um tað bendist líka sum føroyska orðið: at spinna, spann, spunnið, ella um tað skal vera øðrvísi, tí talan er um enskt orð. Við Løkin Ein spyr, hvussu staðarnavnið Løkin í Runavík eigur at verða bent. Viðkomandi vil vita, um orðið kvennkyn ella kallkyn.  Í vanligum máli er ein løkur kallkyn. Úr Toftavatni rennur ein á, sum har verður nevnd Løkin, altso bundið snið av kvennkynsorðinum løk. Samanber: ein á, áin hon. Tað løgna er, at tá ið tey benda orðið, verður tað fatað sum kallkyn: við Løkin, Løksvegur. Var tað gjøgnumført kvennkyn, skuldi tað verið við Løkina, Løkjarvegur.  - So her er altso talan um eitt orð, sum er kvennkyn í hvørfalli, men viðhvørt verður kallkyn í hinum føllunum, greiðir Elin Henriksen frá. Onnur orð, sum verða umrødd eru lekkurt, bekymrað ella stúrin, hoppa ella loypa, tilstaðar ella hjástaddur, onnur ella hin og kring landið.

Hesa ársins tíð kemur meira so fyri, at lop eru í náttúruni, men nær er tað skalvalop, áarlop, omanlop og skriðulop? Málteigurin viðgerð hesi lopini, og hvat tey merkja. Eisini sleppa onnur sløg av lopum upp í part. Orðaraðið hevur stóran týdning Tá ið vit siga ein setning, geva vit okkum helst ikki stórvegis far um, hvar vit seta ymsu orðini, sum vit brúka. Men raðfylgjan á orðunum hevur alt at siga fyri, hvussu setningurin kann skiljast. Til dømis kann ein setningur fara frá at vera ein staðfesting til at vera ein spurningur bara við at flyta umsagnarliðin ella sagnorðið. Dømi: Má bøtast um trivnaðin í fólkaskúlanum (?) Var torført at syngja við til tjóðsangin (?) Hesi bæði eri dømi um yvirskriftir, sum eru orðaðar soleiðis, at lesarin kann ivast í, um talan er um eina staðfesting ella ein spurning. Rímiliga og vegna Vit fara eisini at tosa um orðið vegna og orðið rímiliga, tá ið tað verður brúkt við somu merking sum rættiliga. Til dømis rímiliga nógvur vindur/rættiliga nógvur vindur.

Í dagsins Málteigi hava vit fingið bræv frá manni, sum spyr um gentunavnið Elisabet/Elisabeth. Nú kjakast eg og konan um, hvussu komandi diddan hjá okkum skal eita. Av eini ella aðrari orsøk gangi eg nógv uppí, at navnið verður stavað so “rætt” sum til ber. Nú eru vit samd um navni/nøvnini (for-millumnavn) og eitt teirra er Elisabet, ella sum konan ynskir tað skal stavast, tí tað er pent, (eingin ivi um tað) Elisabeth. Mín spurningur er. Er tað góðkent at eita (Lis-, Lisa-, Els-, Elsu-,)-beth á føroyskum? Navnalistin yvir góðkend orð liggur á orðabókaportalinum hjá Sprotanum, NAVN og á heimasíðuni hjá Málráðnum. Har standa hesi nøvnini: Elisabet, Lisbet, Lisabet, Elsbet, Elsubet. Øll við ongum h.  - Tað vil siga, at einki av hesum nøvnum við h er góðkent, og tí einans loyvd við uppkalling, uttan so, at mann søkir um undantaksloyvi, greiðir Elin Henriksen frá.    At klóka og dirva Í dagsins sending verður eisini tosa um lýsingarorðið klókur og navnorðið dirvi kunnu gerast um til sagnorð, so mann sigur: eg skal ikki klóka meg, og hann dirvdi meg.  Harafturat viðgerða vit orðingarnar at fáa í posa og sekk og at fáa sekkin, eins og vit eisini viðgera tað at siga nýggjheitir um klæðir í netsølu.

Lurtari hevur hoyrt ungan mann siga: Tað áhugar meg ... Og tað fær lurtaran at spyrja, um fólk eru farin at siga so.  - Hetta er ikki so sjáldsamt, sigur Elin Henriksen, málkøn, og vísir samstundis á, at áhugi annars bert er til sum navnorð.    Hvørt/um og orðingar Hvussu skal setningurin 'hvørt um annað' skiljast, tá ið orðið hvørt verður brúkt við merkingini um. Dømi: Eg veit ikki, hvørt tað loysir seg.  At vága troyggjuna ella eg vági ikki troyggjuna.  Soleiðis siga vit, tá ið tað er okkurt, sum eg/vit ikki tora ella vága. Kenna tit tað, spyr lurtari úr Skálavík.  Elin Henriksen kennist ikki við hesa orðing, men hon vísir á, at orðingin er kend úr donskum sum at 'vove pelsen' og 'vove trøjen'.  Umframt hesi evni eru spurningar um mannlegg, eg dámi ella mær dámar, ymiskt og salatfat, sum politibilur eisini verður kallaður.

Nú skulu fólk venja seg við at siga Fríðrikur kongur, Mary drotning og Christian krúnprinsur. Fleiri lurtarar spyrja, hví kong Frederik verður til Fríðrik kong á føroyskum. - Fríðrikur er elligamalt, greiðir Elin Henriksen frá og vísir á, at tað eisini kann hava nakað við tign at gera.   Ofta ella oftani Hvat er merkingarligi munurin á 'ofta' og 'oftani' ella 'illa' og 'illani', og hví brúka summi fólk orð sum 'oftani', 'barastani', 'púrastani' o.s.fr? Tá ið orð frá -ni ella -ani aftur at sær, er talan um eftirfesti, og onkuntíð hava hesi ein styrkjandi virknað, greiðir Elin Henriksen frá. Og tað er hetta dømi um.    Framtøkumegi og fyndugt Rendi meg í orðið, framtøkumegi, hjá einum motori nú ein dagin, og eg kendist ikki við tað. Út frá samanhanginum las eg meg til, at hetta helst man merkja framdrift av onkrum slagi, og eg fór at grunda um, vit nú ikki sleppa at brúka orðið, framdrift, longur. Elin Henriksen vísir á, at tað ber til at leita í frágreiðing á Sprotanum, og har sæst, at framtøkumegi á donskum eitur fremsdrivningseffekt, og á týskum Vorwärtskraft. Og so viðgera vit eisini orðið, fyndigur, sum lurtari vil hava okkum at greiða frá.

Mamma segði, at klokkan nú var bein, so sigi eg, at hon er røtt. Og so kom kjakið, kann mann siga, at klokkan er bein? - Tað var heilt vanligt fyrr at siga ‘beint’ um tað, sum nú er ‘rætt’. Tú kundi rokna beint, øll roknistykkini vóru bein, t.e. røtt, greiðir Elin Henriksen frá. Klokkan gongur beint, ella hon kann ganga skeivt. Beinur er andnevni til skeivur, bæði í beinleiðis og fluttari merking. Ein søga frá krígnum: Tá ið ensku hermenninir komu til bygdina, var farið undir at læra børnini enskt í skúlanum - tað var annars ikki vanligt tá. Børnini vildu fegin samskifta við hermenninar, hóast tey ikki dugdu so væl, og eingin hevði ávarað um, at orð kundu hava ymsar merkingar. Mamma fylgdist við nøkrum øðrum gentum um 12-14 ára aldur. Tær møttu nøkrum hermonnum, sum spyrja, hvat klokkan er. Ein genta svarar: “Leg clock is four.” Hon hevð lært, at ‘bein’ eitur ‘leg’ á enskum, og klokkan hjá henni var bein.   Koma er ikki framtíð At koma hevur trokað at fara burtur, og vit brúka oftari kemur ella vil, tá ið vit saktans kundu havt sagt fer ella fara. Okkurt kemur at hava ávirkan ístaðin fyri fer at ávirka. Tað vil hava við sær heldur enn fer at hava við sær.  Hava vit eitt føroyskt orð fyri avhengigheit ella er avhengigheit føroyskt? Og hvaðani kemur orðið, saksalopin, og hvat merkir tað?   Onnur evni Umframt hesi evni tosa vit eisini um hvat kyn vín er, um Gunda, sum er fremri liður í staðarnøvnum, um hjáorðið enn, um saksalopin og orðið, feril.

Umboð fyri Málráðið, Føroysk miðlafólk og Føroyamál valdu ársins orð, sum er vitlíki. Alt fyri eitt tók kjak seg upp um hetta orðið, og millum annað um hvussu tað skal framberast: vittlíki ella viitlíki. Elin Henriksen, málkøn, greiðir frá, at í eldri samansettum orðum er vit- stutt framman fyri hjáljóð: vitleysur. Tú sært, at eitt ljóð er langt, um eitt kolon stendur aftanfyri: [vi:t]. Men í nýggjari samansettum orðum er vanliga langt i: /vi:tborin/ (og ikki /vibborin/, sum tað hevði blivið við stuttum i), /vi:tlítil/, har seinni liður byrjar við l, eins og /vittloysi/. Onnur dømi: viitmikil, viitsnjallur, viitskapur. Vittlíki við stuttum i fylgir eldri siðvenju, og viitlíki við longum i fylgir nútíðar siðvenju. - Vel sjálv/-ur. Eg sigi viitlíki, sigur Elin Henriksen.   Tabu og morreyður Lurtari spyr, um orðið, tabu, verður framborið við longum a ella longum u. - Orðið tabu /ta:bu/ stavar úr polynesiskum. Hvussu tað har verður framborið, finni eg ongastaðni, men á norðurlendskum er siðvenja at frambera orðið við herðing á fyrsta stavilsi og longum a: /ta:bu/, sigur Elin Henriksen. Ein annar lurtari spyr, hvørjum morreyður kemur av. Upprunin til orðið morreyður er mó-reyður, har mó er tað, sum við skerping eitur mógvur. Orðið er skylt við mýru, mýrulendi. Mógvur: plantuleivdir leggjast niður í svørðin og verða so við og við til mold. Undir serligum umstøðum verður mógvur og ikki mold; mógvur er tað, sum fyrr varð skorið til torv. Liturin á mógvi er myrkari enn á mold, harav orðið mó-reyður, morreyður.   Ovurnýtsla av orðum Tvey onnur orð, sum eru til viðgerðar í hesi sending hava tað í felag, at vit brúka tey næstan ov nógv. Tað er orðið onkursvegna og orðingin í mun til. Elin Henriksen leggur dent á, at tá ið tað kemur til orðingina, í mun til, at vit kunnu bert brúka hana, um tað er í samanabering við okkurt annað. Har skal vera onkur samanhangur. Dømi: Troyggjan er bílig í mun til tað arbeiðið, sum er lagt í hana. Her samanbera vit arbeiði og úrslit. Ella at samanbera støddir: Um Óli er 1,70 m høgur, Per er 1,80 m høgur, og Niels er 1,90 m, so er Per høgur í mun til Óla, men ikki í mun til Niels. Í mun til verður mangan brúkt alt, alt ov nógv, eisini har einki er at samanbera. 'Eg lati meg í í mun til veðrið' > Eg lati meg í eftir veðrinum.   Gleðilig jól Og jólini nærkast, men nær ynskja vit gleðilig jól? - Eru tað fólk, vit síggja hvønn dag, ella ringja til at biðja gleðilig jól, so gera vit tað jólamorgun, og allan jóladag, kanska eisini annan jóladag. Men eru tað fólk, sum vit ikki vænta at hitta aftur fyrr enn eftir jóladag, so kunnu vit saktans biðja gleðilig jól nú, eina viku undan jólum, sigur Elin Henriksen.   Málteigurin ynskir øllum gleðilig jól og gott nýggjár.

Sum útlendingur royni eg at brúka tað føroyska málið og tosa, sum fólk vanliga tosa. Eg havi lagt merki til, at nógv brúka 'tá' og 'tá ið' uttan at skilja ímillum. Eg havi lært, at tað gamla er at brúka 'tá ið'. Men hvat halda tit ... Ger tað mun, um eg sigi 'tá ið' ella bara 'tá'? - Vit nýta orðið tá, tá ið vit vísa til okkurt, sum hendir ella hendi í einari ávísari tíð, greiðir Elin Henriksen frá. Dømi:(Vit hugsa um seinasta aldarskifti): Tá búðu umleið 45.000 fólk í Føroyum. Tá vóru nógv fólk flutt av landinum. Fólkatalið var tá ikki av álvara farið at vaksa aftur. Nógvir føroyingar búðu uttanlands tá. Dømi um nútíð: Nú er veturin komin. Tá er gott at vera væl skøddur. Dømi um framtíð: Nú nærkast jólini. Tá fara vit at vitja skyldfólk. Vit nýta orðið 'tá ið' at binda saman ein høvuðssetning og ein eykasetning. Høvuðssetningurin kann standa einsamallur: 'Ofta er øgiliga hált.' Og so legst eykasetningurin aftrat, og hann kann ikki standa einsamallur: 'tá ið tað frystir?'. Eykasetningurin kann eisini standa frammanfyri: 'Tá ið tað frystir, er ofta øgiliga hált.' (og tá fær høvuðs­setningurin øvut orðarað). Nøkur dømi aftrat: 'Tá ið vit vóru børn, tá spældu vit ofta úti.' Tann fyrri setningurin kann ikki standa einsamallur: 'tá ið vit vóru børn'. Tann seinni kann standa einsamallur: 'Tá spældu vit ofta úti'.   Larmandi tøgn og ítrótt/ur Lurtari spyr, hví vit siga larmandi tøgn og ein annar vil vita, um tað eitur ítróttur ella ítrótt. Er talan um kall- ella kvennkynsorð. Umframt hetta umrøða vit eisini orðini kykur, loypur og loypir og góðasti, eins og vit eisini umrøða ítøkiligan spurning um, hvussu ættin sunnan skal bendast.

Eitt er at leggja hond á ein og eitt annað at leggja hondina á ein. Men hvat er munurin á hesum báðum? Um tað fyrra verður brúkt, er ofta talan um harðskap, meðan tað seinna bara merkir, at viðkomandi bara leggur hondina vanliga á eitt annað fólk, ofta á høvdið ella herðarnar. - Tað ber tó til at nýta 'hond' óbundið, tá ið vit tilskila, hvør eigur hondina: 'Hann legði hond sína á gentuna' er tað sama sum 'Hann legði hondina á gentuna', og at 'fáa prestsins hond á høvdið' er væl kent um at verða konfirmeraður, greiðir Elin Henriksen, málkøn, frá.   Lýsa frið og fleiri fríggjadagar Lurtari spyr, um ein og hvør kann lýsa frið yvir minnið um ein, ið farin er, og ein annar spyr, hvat máliskan: at hava tveir/fleiri fríggjadagar í vikuni merkir. Aðrir spurningar í dagsins sending eru, um mann kann siga at kóka niður, hvat orðið gavstrikkur, merkir og orðið, jerdið, sum sumbingur hevur sagt.

Lurtari spyr Málteigin, hvat hálvhosur eru samanbornar við hosur, og hóast spurningurin kann tykjast at vera stuttur, so er søgan um hálvhosurnar nakað longri, men sera áhugaverd. - Fyrst er at siga, at fyrr var greiður skilnaður: menn nýttu hosur, og konur nýttu sokkar, sigur Elin Henriksen, málkøn.  Longdin á hosunum má samsvara við longdina á brókunum. Upprunaliga var plaggið í tveimum, brøkur niður á lærið og so hosur upp á lærið. T.d. á týskum eita buksur enn tann dag í dag “Hosen”. Tey elstu okkara minnast kanska, tá ið knæbuksur vóru vanligar – tær er varðveittar í føroysku klæðunum. Tá koma hosurnar upp undir knæ. Hálvhosur røkka bara upp á hálvan leggin – helvtina av undanfarnu hosum. Á donskum nevndar halvstrømpe.   Tí ella ta Tað er vorðið nærum gerandiskostur at hoyra formin "tí", har tað eigur at vera "ta" (Stavað við ongum ð) So sum "Eg sá tí gentuna í gjár." heldur enn "Eg sá ta gentuna í gjár". - Ein stórur vansi við at siga tí í hvønnfalli er, at tað økir um vandan fyri at blanda saman hvønnfall og hvørjumfall. Tí hoyrir til hvørjumfall í øllum trimum føllum: tí manninum, tí konuni, tí barninum. Í hvønnfalli: tann mannin, ta konuna, tað barnið.   Nógv ymisk evni Í hesi sending eru nógv ymisk evni á skránni. Ein spyr um eitt føroyskt orð fyri frustreraður, og vit umrøða, hví tað eitur norðmenn, tá ið vit siga finnar, danir og sviar. Eisini verður tosað um annað og Anna, hvat av orðunum hevur ð og ikki, munin á fyrr og áður, um fótsúkklu, um tað eitur á ella við Norðskála, um mann sigur: so leggur eingin merki til mín ella meg og at enda tosa vit um orðið, viðeiriligur.

Í spurningi ger lurtari vart við, at orðið, flóvur/flovur ikki finst í orðabókunum, og viðkomandi sigur seg eisini altíð hava sagt, at eitthvørt er "flóvisligt". - Eg eri vorðin varug við, at tað stavast "flovisligt". Kunnu tit umrøða hesi orðini, spyr lurtarin. Orðið flóvur er komið úr donskum. Vit hava annars tvey orð við líknandi merking: nipin, snópin, og fyri flovisligt kann viðhvørt verða sagt nipisligt og snópisligt, greiðir Elin Henriksen, málkøn, frá.  - Merkingin er tó ikki heilt neyvt tann sama, sigur hon. Og so er tað spurningurin um stavsetingina. Her hava verið tveir møguleikar: tvey v, eins og ein vovvur; men tað er annars heilt ókent á føroyskum at skriva tvey v lið um lið. Ella við ó og v.: flóvur. Hetta seinna er tað, sum Málráðið hevur mælt til. Vansin er, at tað bara samsvarar við framburðin í Havn og sunnanfjørðs, men tað vestanfyri og norðanfyri verður til flóvur, eins og munur eisini er á t.d. /geuvur/ og /gåuwur/. Hinvegin kann eisini hugsast, at flóvur á norðanmáli fær framburin /fleuvur/, eins og t.d. klovnur er blivin til klónur /kleunur/. Eisini eru dømi um, at børn hava sagt ónur fyri ovnur. Samanumtikið, so er stavsetingin f-l-ó-v-u-r, flóv og flóvt. Gággupar Maðurin, elsti sonurin og eg komu ein dagin at tosa um orðið, gággupar. Maðurin og eg hildu tað vera eitt par, sum er altíð saman, men sonurin sigur tað vera eitt par, har konan er eldri enn maðurin. Hvør hevur rætt? - Eg giti, at orðið er sera staðbundið. Havi hvørki hoyrt ella sæð tað fyrr, og finni tað heldur ongastaðni, sigur Elin Henriksen. Men lurtarar hjá Málteiginum í hópatali gera vart við, at teir væl kenna orðið við ymsum merkingum. Oman/niður og páfallin Umframt flóvur og gággupar viðgera vit eisini munin á oman og niður, vit umrøða, hvat páfallin merkir og um tað eitur: AB koma ella AB kemur.