OVT Zomers

De historicus en de romanschrijver lijken tegenpolen: de één verdiept zich in de feiten, de ander verliest zich in fictie. In de vijfdelige serie Verzonnen verleden gaan journalisten Pieter van Os en Julie Blussé in gesprek over vijf beeldbepalende historische romans. Met deze week: Chinua Achebe’s klassieker Een wereld valt uiteen. Okonkwo: een man die op het breukvlak van verschillende tijdsgewrichten tevergeefs probeert vast te houden aan een wereldbeeld dat heftige concurrentie krijgt van een groeiende groep machtige buitenstaanders. Een wereld valt uiteen is een historische roman uit 1958, die vanuit het perspectief van Okonkwo beschrijft hoe zijn Ibo-dorp aan het einde van de 19e eeuw langzaam maar gestaag gekoloniseerd wordt door de Britten. “Achebe was een van de eersten die de gekoloniseerde Afrikaan liet terugpraten.” Aldus Vamba Sherif, zelf geboren in Liberia en auteur van verscheidene historische romans die zich afspelen in westelijk Afrika. Daarmee zette de Nigeriaanse Achebe een trend: veel hedendaagse historische romans tonen geschiedenis vanuit een perspectief dat in de geschiedboeken nauwelijks is terug te vinden. Te gast naast Vamba Sherif is Raf Njotea. Deze Vlaamse scenarist maakte een podcast over zijn vader, een Ibo die in de jaren zeventig naar België emigreerde. “En als je over mijn vader praat”, aldus Njotea, “dan is Okonkwo nooit ver weg.”

De historicus en de romanschrijver lijken tegenpolen: de één verdiept zich in de feiten, de ander verliest zich in fictie. In de vijfdelige serie Verzonnen verleden gaan journalisten Pieter van Os en Julie Blussé in gesprek over vijf beeldbepalende historische romans. Met deze week deel 4: 'Heren van de thee' Heren van de thee is een meeslepende vertelling die de lezer onderdompelt in de levens van enkele Nederlandse plantersfamilies op Java, in de tweede helft van de negentiende eeuw. Dat het hier een roman betreft, fictie, en tegelijk een boek, is gebaseerd op dat wat doorgaat als ‘waargebeurde feiten’ lijkt niet cruciaal voor de leeservaring, maar is het dat voor de auteur wel. Hella Haasse, die deze populaire historische roman schreef in 1992, voorzag haar roman van een uitgebreide verantwoording: “De stof is […] niet verzonnen, maar wél geselecteerd en gearrangeerd volgens de eisen die een roman-aanpak stelt.” Waarom al deze bijsluiters? Nelleke Noordervliet, zelf auteur van historische romans als Tine en groot liefhebber én kenner van het werk van Hella Haasse gaat samen met letterkundige Dik van der Meulen in gesprek over deze en andere vragen. Noordervliet zoekt onder meer een verklaring in de minachting waarmee in Nederland doorgaans wordt gesproken over de historische roman. Wat verklaart dat dedain, en in hoeverre houdt de kritiek stand op dit genre, dat W.F. Hermans ooit typeerde als “een gasfornuis dat is aangesloten op de waterleiding”?

De historicus en de romanschrijver lijken tegenpolen: de één verdiept zich in de feiten, de ander verliest zich in fictie. In de vijfdelige serie Verzonnen verleden gaan journalisten Pieter van Os en Julie Blussé in gesprek over vijf beeldbepalende historische romans. Met deze week deel 3: Gejaagd door de wind. “Het Noorden won de oorlog, maar het Zuiden won de strijd om de geschiedenis,” zo zegt men in Amerika over de burgeroorlog die daar van 1861 tot 1865 woedde. Daarmee wordt bedoeld, dat veel Amerikanen de zaak van het Zuiden inmiddels bezien als nobel en rechtvaardig; de zogeheten Lost cause. In deze interpretatie ging de oorlog niet over slavernij maar over ‘states’ rights’, over een manier van leven. Het belangrijkste wapen in deze cultuurstrijd is misschien wel Gejaagd door de wind, de roman die Margaret Mitchell schreef in 1936. Heel Amerika, in zuid én noord, genoot ervan. En als niet van het boek, dan wel van de film, tot op de dag van vandaag de best bezochte bioscoopfilm aller tijden. Wat verklaart toch de verleiding van deze geïdealiseerde geschiedenis over het leven van slavenhouders in Georgia, “waar galanterie zijn laatste buiging maakte”? Daarover zijn te gast OVT-redacteur Dominique van Varsseveld en Gustaaf Peek, schrijver van onder andere de historische roman A.D..

De historicus en de romanschrijver lijken tegenpolen: de één verdiept zich in de feiten, de ander verliest zich in fictie. In de vijfdelige serie Verzonnen verleden gaan journalisten Pieter van Os en Julie Blussé in gesprek over vijf beeldbepalende historische romans. Met deze week deel 2: 'De klokkenluider van de Notre-Dame'. Dit boek uit 1831 gaat over de befaamde gebochelde Quasimodo, maar ook over de Notre-Dame waar deze klokkenluider woont, over het Parijs waar die kathedraal het centrum van is, over het land waar Parijs het hart van vormt, én over de tijd waarin Frankrijk zich volgens Hugo op haar hoogtepunt bevond: de middeleeuwen. Te gast over dit boek vol Droste-effecten zijn schrijver van historische romans Jan van Aken, bekend van Het xoanon, en middeleeuwenkenner Sanne Frequin. Vormt volgens hen de Notre-Dame inderdaad een perfect pars pro toto voor de middeleeuwen? En klopt het dat Victor Hugo met dit boek de Notre-Dame van de vernieling wist te redden?

Een epische historische roman vol seks, moordpartijen en machtspolitiek over het leven van een historicus. Kan dat? Ja, als die historicus Claudius heet: de man die in 41 na Christus, na de moord op Caligula, trillend vanachter een gordijn geplukt werd, en tot keizer van het Romeinse Rijk werd gekroond. De Britse schrijver Robert Graves schreef met de fictieve autobiografie Ik, Claudius in 1934 misschien wel de bekendste historische roman aller tijden. Te gast over dit boek zijn hoogleraar Oude Geschiedenis Olivier Hekster en oudheidkundige Willemijn van Dijk, die ook historische romans schrijft over de keizertijd, zoals Het wit en het purper.

In Het einde van de rode mens (2013) laat Svetlana Alexijevitsj getuigen aan het woord. Tientallen, zo niet honderden vrouwen (en een paar mannen) uit landen die samen ooit de Sovjet-Unie vormden, vertellen hun geschiedenis én hun kijk op de ontwikkelingen en omwentelingen van hun tijd.  Te gast is de Nederlands-Oekraïense schrijver en programmamaker Lisa Weeda. Herkent zij zich in de verhalen uit Het einde van de rode mens? En hoe kijkt zij aan tegen het gewicht van geschiedenis, dat zo zwaar weegt op Alexijevitsj' getuigen? Meer weten over De eerste persoon?https://www.vpro.nl/programmas/ovt/luister/fragmenten/de-eerste-persoon.html

In 1968 is de Culturele Revolutie in China in volle gang. Facties van de Rode Garde zijn in hevige gevechten verwikkeld. Beide ouders van Jung Chang zitten op haar zestiende verjaardag in detentie. 'Terwijl ik die nacht in mijn bed lag te luisteren naar de pistoolschoten en bloedstollende tirades die uit de luidsprekers schalden, kwam ik op een keerpunt', zo schrijft Chang in Wilde Zwanen.  NRC’s Chinacorrespondent Garrie van Pinxteren is te gast over Wilde Zwanen, het boek dat wereldwijd uitgroeide tot een bestseller. Hoe kijkt zij naar dit diep persoonlijke boek over de Culturele Revolutie, dat het propagandabeeld van socialistisch China als 'paradijs op aarde' voorgoed naar het rijk der fabelen verwees? Vind hier alles over De eerste persoon: https://www.vpro.nl/programmas/ovt/luister/fragmenten/de-eerste-persoon.html

Het Achterhuis maakte de beklemming van het onderduiken voelbaar. Maar waarom groeide juist het dagboek van Anne Frank uit tot het bekendste ooggetuigenverslag van de Tweede Wereldoorlog? Te gast over Het Achterhuis is Roxane van Iperen, auteur van ’t Hooge Nest. Daarin verhaalt zij de geschiedenis van de twee Joodse zussen Brilleslijper. Zij verschaften ons na de oorlog een beeld van hoe het Anne Frank verging na het dagboek; uiteindelijk zouden ze Anne Frank in Bergen-Belsen begraven. Meer weten over De eerste persoon: https://www.vpro.nl/programmas/ovt/luister/fragmenten/de-eerste-persoon.html

'Wie meer wil weten over de oorlog in het oosten van Oekraïne, wie wil begrijpen waarom alle propaganda, ook de best bedoelde propaganda, uiteindelijk een belediging is voor de frontsoldaat, maar ook eenieder die het boek nog niet heeft gelezen, raad ik Van het westelijk front geen nieuws van harte aan', aldus schrijver Arnon Grunberg.   In Van het westelijk front geen nieuws beschreef Erich Maria Remarque de gruwelen en zinloosheid van de Eerste Wereldoorlog. Ook Grunberg heeft oorlog van dichtbij gezien, in Afghanistan. We gaan met hem in gesprek over Remarque's meesterwerk en over de vraag wat oorlog met mensen doet.  meer weten over De eerste persoon: https://www.vpro.nl/programmas/ovt/luister/fragmenten/de-eerste-persoon.html

Frederick Douglass is rond 1818 geboren op de Wye-plantage in Amerika. Zijn autobiografie is een van de eerste ooggetuigenverslagen die door een uit slavernij ontsnapte man zelf is opgeschreven. Het levensverhaal werd een bestseller in 1845. Douglass heeft de gruwelijkheden tijdens de slavernij zichtbaar gemaakt voor een breed publiek in Amerika en Europa.    Te gast over Het levensverhaal is journalist Dominique van Varsseveld, redacteur bij OVT. Ze schrijft over het slavernijverleden voor onder andere NRC. Meer weten over De eerste persoon: https://www.vpro.nl/programmas/ovt/luister/fragmenten/de-eerste-persoon.html

In 1497 reisde Amerigo Vespucci af naar Amerika. Zijn reisverslag De Nieuwe Wereld, half feit en half fabel, leest als een roman. Het zou het westerse beeld van Amerika vormen - het continent dat naar hem vernoemd is.    Maar hoe kan het dat Vespucci's ooggetuigenverslagen van de plaatsen die hij bereisde onze waarneming nog altijd kleurt? Te gast over deze doorwerking is Johan van de Gronden, filosoof en schrijver. meer weten over De eerste persoon: https://www.vpro.nl/programmas/ovt/luister/fragmenten/de-eerste-persoon.html

Nog op zijn sterfbed smeekten Marco Polo zijn vrienden hem om de sensationele verhalen over zijn reizen naar China en de grote Tartarenleider Koeblai Kan in te trekken. Maar hij bleef erbij: ik ben in China geweest. De discussie hierover is nog gaande. Een ding is wel zeker: zijn wonderlijke reisverhalen in De wonderen van de Oriënt maakten in middeleeuws Europa diepe indruk.  Met kunsthistoricus en middeleeuwenkenner Sanne Frequin zetten we de vraag naar Polo's geloofwaardigheid op scherp.  meer weten over De eerste persoon: https://www.vpro.nl/programmas/ovt/luister/fragmenten/de-eerste-persoon.html

Rond 550 na Christus schreef Procopius de Anekdota, letterlijk ‘het niet gegevene’ - alles wat hij eerder niet had gezegd dus. Het is een sensationele schandaalkroniek, waarin de hofschrijver van keizer Justinianus I voorgoed afrekent met de corruptie en vunzigheid van het Byzantijnse hof waar hij voor werkte.   Pas eeuwen na zijn dood werd het werk uitgegeven en zou het ons beeld van de nadagen van het Romeinse Rijk vormen. Te gast is classicus Raphael Hunsucker. Meer weten over De eerste persoon: https://www.vpro.nl/programmas/ovt/luister/fragmenten/de-eerste-persoon.html

Nergens komt de geschiedenis dichterbij dan in ooggetuigenverslagen. Ze transporteren je naar de loopgraven van de Eerste Wereldoorlog, het paleis van de Mongoolse Koeblai Khan of het gruwelijke leven op een Amerikaanse slavernijplantage. Journalisten Pieter van Os en Julie Blussé nemen je in de OVT-serie De eerste persoon mee op tijdreis.  meer weten over De eerste persoon: https://www.vpro.nl/programmas/ovt/luister/fragmenten/de-eerste-persoon.html

Parlementaire enquête van 2002-2003 In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze aflevering: de enquête naar de gebeurtenissen rond de uitzending van militairen naar Srebrenica. Die gebeurtenissen kwamen bekend te staan als de ‘ernstigste tragedie sinds de Tweede Wereldoorlog’: de val van de door Nederlandse militairen bewaakte enclave Srebrenica in juli 1995, en de daaropvolgende genocide van 8000 moslimmannen door Bosnische Serviërs. 'Missie zonder vrede', zo luidde de titel van het eindrapport van de enquêtecommissie. Het rapport verscheen in 2003, meer dan 7 jaar nadat de tragedie zich voltrok. Hoe verliep de enquête en wat leverde ze uiteindelijk op? We bespreken het met journalist en voormalig Joegoslavië-correspondent Frank Westerman, toenmalig commissievoorzitter Bert Bakker en cultuurhistoricus en psycholoog Eelco Runia.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze week: de parlementaire enquêtes in de nabije toekomst. Want terwijl de parlementaire enquête over gaswinning in Groningen aan de gang is, staan er nog twee op het programma voor de komende maanden: één naar het corona-beleid, en een tweede naar de toeslagenaffaire. Wat mogen we verwachten van de parlementaire onderzoekscommissies? En, terugziend op de enquêtes die sinds 1887 zijn gehouden: lijkt de overheid echt te kunnen leren van haar kritische zelfonderzoek? Met journalist Kustaw Bessems, historicus Chris van der Heijden en politicus Rob van Gijzel blikken we vooruit.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze aflevering: de enquête naar grootschalige bouwfraude. Lange tijd waren we er in Nederland van overtuigd dat onze bouwondernemers sluw en handig waren, en onze ambtenaren bureaucratisch en traag. En dat er, op een enkele louche uitzondering na, in ons gidsland geen ruimte was voor fraude en corruptie. In 2001 kwam aan het licht hoe naïef dat idee was. Bouwbedrijven, van klein tot groot, belazerden de boel. Niet af en toe, maar structureel. Dat gebeurde via de aanbesteding van grote projecten als de Schipholtunnel. Het ging om honderden miljoenen aan belastinggeld. Met bouwondernemer en klokkenluider Ad Bos, journalist Jos van Dongen en politicus Peter Rehwinkel blikken we terug.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze aflevering: de enquête naar de Bijlmer vliegramp. Te gast in deze aflevering: huisarts en publicist Nizaar Makdoembaks, politicus Rob van Gijzel en journalist Vincent Dekker.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze week: de enquête naar de opsporing en aanpak van welig tierende drugscriminaliteit. In de jaren 90 was de zware criminaliteit rondom drugsimperia nog een nieuw fenomeen. Dat vroeg dan ook om een strenge aanpak en moderne opsporingsmethoden. Een ontwikkeling die, volgens de parlementaire enquêtecommissie, tot een crisis leidde waarbij Openbaar Ministerie en politie er ordinair ruziënd een enorme puinhoop van hadden gemaakt. De miljoenen die de overheid betaalde voor doorgesluisde drugs en gevaarlijke infiltraties bleken geen oplossing, zo werd pijnlijk duidelijik. Misdaadjournalist Bart Middelburg, lid van de toenmalige enquêtecommissie André Rouvoet en oud-minister van Justitie Winnie Sorgdrager blikken terug.

In de 8-delige serie 'Als de overheid faalt' onderzoeken Jos Palm en Michal Citroen hoe de parlementaire enquête in het verleden wanbeleid aan de kaak stelde. Deze week: de enquête naar de overheidssteun aan scheepsbouwconcern Rijn-Schelde-Verolme. Heel Den Haag wist van dit schandaal, maar niemand durfde in te grijpen. Want Nederlands trots, onze scheepsbouw die de concurrentie met Japan niet aan kon, stond op het spel. De overheid pompte in totaal 2,2 miljard in de zieltogende bedrijfstak, waarvan geen cent werd terug gezien. In 1983 was de maat vol: het was tijd voor een enquête. De commissie concludeerde dat de staat zich had laten oplichten, en stelde een pakket maatregelen samen om dat in de toekomst te voorkomen. In het nationale geheugen bleef vooral het beeld hangen van zichzelf goedpratende topbestuurders, die tijdens de drie grote enquêtes van nu weer de beeldbuis zullen vullen. Met voormalig kamerlid Arie van der Hek, ex-woordvoerder Economische Zaken Jan Schoenmakers en journalist Robert Jan Blom blikken we terug.