Opium

Brecht van Hulten in gesprek met theatermaker Elvis de Launay. De Launay maakt indruk met haar debuutvoorstelling zee-tuin-jarman. Daarin vertelt ze over haar dode vader Jan Rot, maar vooral over de Engelse kunstenaar Derek Jarman (1942-1994), voor wie ze op het toneel een begrafenis organiseert. Hij helpt haar het gemis van haar vader te verwerken. In zee-tuin-jarman bevraagt, betreurt en bezingt De Launay in een Mis (voor wie mist) begin en einde, geboorte en dood, hoop en teloorgang. Ze brengt een tuin van taal tot bloei met aangespoelde woorden uit The Waste Land, The Tempest, Paradise Lost, het leven en werk van Jarman en eigen pen.

Annemieke Bosman praat met schrijver en beeldend kunstenaar Anne Mieke Backer over haar roman Ik was dat meisje. Hij, de Amerikaanse schrijver, ging op pad om het echte Frankrijk te leren kennen. Een jong meisje werd een onafscheidelijk onderdeel van die reis. Vijf jaar nadat ze elkaar hadden ontmoet, schreef de Amerikaan een roman over hun relatie. In zijn boek is de mannelijke hoofdpersoon een briljante student, terwijl het meisje wordt beschreven als onervaren en kneedbaar als klei. De student is een fictief personage, maar het meisje bestond wel degelijk.

Annemieke Bosman in gesprek met Nadia Abdelkaui, conservator bij het Stedelijk Museum in Amsterdam. In de IMC-zaal, de erezaal van het Stedelijk Museum is de tentoonstelling Blue Dots te zien. Blue Dots bevat werken van bekende 19e-eeuwse kunstenaars, als Jozef Israëls en Thérèse Schwartze, en minder bekende namen als Else Berg, José Maria Rodriguez-Acosta en Marie de Roode-Heijermans. In een tijd waarin oorlog en dreiging opnieuw voelbaar zijn, keert het Stedelijk terug naar een eerdere periode van spanning: de Koude Oorlog. In 1951 werd door de overheid een systeem ingevoerd dat musea verplichtte hun collecties te categoriseren voor evacuatie in tijden van oorlog. Door middel van ‘evacuatiestippen’ werd aangegeven welke werken als eerste gered moesten worden: rood stond voor ‘zeer belangrijk’, wit was ‘belangrijk’ en blauw ‘minder belangrijk’. Conservator Nadia Abdelkaui, in 2024 begonnen in het Stedelijk, stuitte op dit systeem toen zij onderzoek deed naar de collectie. “Dit systeem was nieuw voor mij en we zijn vergeten dat dit toen de praktijk was. Ik vond het meteen interessant om te zien welke keuzes er toen werden gemaakt." Het werk van een eerder bijna vergeten, maar momenteel gevierde kunstenaar als Nola Hatterman kreeg destijds ook een ‘blue dot’.

Annemieke Bosman in gesprek met Jeroen Junte en Eline Pollaert. Jeroen Junte maakte het boek Nieuwe Iconen: Een andere kijk op vier eeuwen Dutch Design, dat dit najaar verscheen.   De meubels waarop we zitten, de kleding die we dragen, de reclames die we zien – ze vertellen de geschiedenis van Nederland. Maar wat maakt Dutch Design eigenlijk ‘Nederlands’? En laten de iconische ontwerpen wel het hele verhaal zien? Zien we onmisbare objecten en ontwerpen over het hoofd? En welke verborgen verhalen gaan hier achter schuil? Jeroen Junte, design- en architectuur journalist bij de Volkskrant, sprak met verschillende professionals uit de design-, mode- en architectuurwereld en vroeg hen om bij te dragen aan een meerstemmige lijst van designiconen waarin alle Nederlanders zich kunnen herkennen. Van de coverfoto van de Molukse latin rock- en funkband MASSADA en het kraaksymbool uit de jaren 80 tot het eigenzinnige tijdschrift BUTT, waarin gays en queers een podium krijgen. Met deze, en nog veel meer andere ontwerpen, koppelt Nieuwe Iconen verrassende historische inzichten aan 400 jaar design met uiteenlopende essays en interviews. Eline Pollaert, cultuurhistoricus bij de Vrije Universiteit Amsterdam, leverde een bijdrage aan het boek Nieuwe Iconen. Pollaert's promotieonderzoek richt zich op de geschiedenis van handicap in Nederland, specifiek Het Dorp in Arnhem.

Annemieke Bosman praat met violist Emma Roijackers. Emma is net terug van een reis naar Centraal Australië waar ze onderzoek deed naar de pied butcher bird, de meest muzikale zangvogel van Australië. Ze vertelt meer over haar reis, deze bijzondere vogel en ze speelt live een improvisatie op de zang van de pied butcher bird.

Shula Tas praat met journalisten Michiel Driebergen en Edwin Koopman over hun vierdelige podcast Dichter aan het front. Hoe blijf je mens aan het front? En hoe is het écht om daar te zijn? In de vierdelige verhalende podcastserie Dichter aan het front - van de makers van de prijswinnende podcast Stad in oorlog - reist verslaggever Michiel Driebergen langs de Oekraïense loopgraven. Daar spreekt hij met dichters, want verrassend veel Oekraïense soldaten blijken te dichten. Via hun persoonlijke notities en poëzie maken zij invoelbaar wat moeilijk in gewone woorden te vangen is. ls verslaggever Michiel Driebergen terugkomt van het front heeft hij tijd nodig om zijn ervaringen te verwerken. Hij spreekt van terugkomen uit ‘een andere zone’, een volledig andere wereld, waar de wetten van het normale leven niet gelden. Wat is die andere zone precies en hoe kun je die onbeschrijflijke ervaring in woorden vangen? Het antwoord komt van de poëzie, want verrassend veel Oekraïense soldaten blijken te dichten. Via hun persoonlijke notities en gedichten proberen zij invoelbaar te maken wat nauwelijks te beschrijven is. Kan hun poëzie, kan de taal, ons dichter bij hun ervaring brengen? In Dichter aan het front staan vier oorlogsdichters en hun werk centraal; Maksym, Yaryna, Oleksiy en Roman. Net zoals de ‘war poets’ uit de Eerste Wereldoorlog, meer dan honderd jaar geleden, geven zij uitdrukking aan de gruwelen van het slagveld. En proberen zij te verwoorden wat er onder extreme omstandigheden overblijft van de mens: 'Waar zijn mijn dromen? Kijk, ze liggen verstopt in de loopgraven.' Maksym weet al dat hij zal omkomen en heeft op zijn onderarm de tekst ‘ik zal sterven’ laten tatoeëren. Dronepiloot Yaryna worstelt met twee uitersten: haar haat voor de Russen en de liefde voor haar jonge dochter, die ze zo mist. Oleksiy haalt dagelijks lijken van het slagveld maar probeert, omringd door de dood, zijn eigen menselijkheid te behouden. Roman is militair psycholoog en het is zijn taak om zwaar getraumatiseerde soldaten op te peppen. Hij blijft er vrolijk onder, ook al weet hij dat de door hem geholpen soldaten waarschijnlijk sterven zodra ze terugkeren naar de voorste linie. Dichter aan het front is een podcast van VPRO’s Bureau Buitenland, gemaakt door Michiel Driebergen, Kateryina Shutalova en Edwin Koopman. In 2023 wonnen de makers de Zilveren Reissmicrofoon voor de podcast Stad in oorlog.

Annemieke Bosman in gesprek met Janneke Budding. Deze maand verschijnt haar nieuwe boek Meesteressen van het penseel. Vrouwelijke kunstenaars in de 17e eeuw. Mannelijke schilders uit de 17e eeuw als Frans Hals, Johannes Vermeer, Jan Steen en Rembrandt kennen we wel. Maar hoe zat het in die periode eigenlijk met vrouwelijke schilders? Waren die er simpelweg niet, was hun werk onder de maat of waren ze mogelijk gewoon vergeten; tussen de kieren van de kunstgeschiedenis geglipt? Waar de klassieken aan vrouwelijke schilders nog een belangrijke rol toekenden, bleven vrouwelijke kunstenaars daarna vrijwel onbekend, tot maar liefst in het midden van de 19e eeuw. Janneke Budding zet dertien kunstenaressen uit de Lage Landen van de 17e eeuw op de troon die hen toekomt. Aan bod komen onder meer: Gesina ter Borch, Judith Leyster, Maria Sybilla Merian, Maria van Oosterwijck, Clara Peeters, Rachel Ruysch en Michaelina Wautier.  Janneke Budding studeerde Engels aan de Rijksuniversiteit Groningen. Ze gaf jarenlang les in het middelbaar en hoger onderwijs. Ze schreef boeken voor educatieve uitgeverijen en is auteur van een aantal non-fictieboeken waarin vrouwen een belangrijke rol spelen, waaronder Mary Shelley en haar Frankenstein (2024).

Annemieke Bosman in gesprek met Maria Roosen. Het Stedelijk Museum in Schiedam brengt een eerbetoon aan kunstenaar Maria Roosen in de tentoonstelling MARIA ROOSEN – Schrobben Harken Gieten Vegen. Roosen's oeuvre dat meerdan veertig jaar beslaat gaat over het leven en zijn vergankelijkheid en wordt veelvuldig getoond in groepstentoonstellingen waarin het vrouwelijke perspectief centraal staat, op bijzondere erfgoedlocaties en buiten in de publieke ruimte. Stedelijk Museum Schiedam vindt het tijd voor een ode aan een van de grandes dames van de Nederlandse beeldende kunst en brengt voor deze solo ruim zestig werken samen. De tentoonstelling biedt een inkijkje in het brede oeuvre van Maria Roosens werk, haar werkwijze, de manier waarop ze de wereld om haar heen beleeft en hoe ze dat direct in haar werk gebruikt. Centraal staat haar intensieve manier van werken, waarbij alles ontstaat vanuit waarneming, intuïtie en lichamelijkheid. De praktische, herhalende handelingen van haar werkproces zijn een vorm om tot de essentie te komen van dat wat ze wil uitdragen. Vervolgens komt alles samen in ‘gestolde energie’: in zachte en harde materialen als glas, papier en textiel.

Annemieke Bosman praat met pianist Ralph van Raat. Hij keek voor Opium de film Köln 75 over de aanloop naar het legendarische Köln Concert van jazz pianist Keith Jarrett. Keulen, 1975. Tiener Vera Brandes begint al op jonge leeftijd met het produceren en promoten van muziekconcerten. Er staat een groot optreden van jazzpianist Keith Jarrett op de planning, maar door de eindeloze reeks aan onvoorziene problemen zit het haar tijdens de voorbereidingen bepaald niet mee. Toch blijft Vera geloven in de kracht van muziek en zet ze alles op het spel om het grootste soloconcert in de geschiedenis van jazzmuziek te laten plaatsvinden. Köln 75 is een film van regisseur Ido Fluk.

Annemieke Bosman in gesprek met Noukhey Forster, gastconservator van de tentoonstelling Wi Sranan. Surinaamse kunst in beweging in het Museum Cobra in Amstelveen. Museum Cobra brengt een ode aan 50 jaar Surinaamse onafhankelijkheid met een grootschalige tentoonstelling: te zien is een mix van mode, fotografie, schilderijen, installaties en video's. Deze kunstwerken zetten aan het denken over gemeenschap, toekomst en vrijheid. In Wi Sranan toont het Museum Cobra hoe kunstenaars uit Suriname en de diaspora de kracht van verbeelding inzetten om geschiedenis, identiteit en vrijheid te herzien. De tentoonstelling is samengesteld door Noukhey Forster.

Brecht van Hulten praat met choreograaf en artistiek directeur van het Scapino Ballet Nanine Linning over de voorstelling Anima Obscura. Anima Obscura is een multimediale voorstelling over het verlangen naar onsterfelijkheid. In haar eerste productie voor Scapino neemt artistiek directeur Nanine Linning ons mee op een emotionele reis, van de geheimzinnige praktijken van alchemisten tot de hedendaagse experimenten van biohackers. De dansers zijn hoofdrolspelers in de zoektocht naar het ene elixer voor het eeuwige leven. Anima Obscura is een voorstelling voor een groot ensemble dansers waarin choreografie, video-animatie, hologrammen, kostuumontwerp en muziek samensmelten tot een meeslepende theaterervaring. In de voorstelling klinkt het Ein Deutsches Requiem van Johannes Brahms, versneden met een hedendaagse versie door componist Yannis Kyriakides. Harpist Remy van Kesteren of Milana Zaric speelt live en is onderdeel van de choreografie.

Annemieke Bosman in gesprek met Marc de Beyer, directeur van het Teylers Museum in Haarlem. 550 jaar na zijn geboorte brengt Teylers Museum een eerbetoon aan een van de beroemdste kunstenaars uit de geschiedenis. De mannen van Michelangelo is een tentoonstelling over de fascinatie van Michelangelo Buonarroti (1475-1564) voor het mannelijk lichaam. Dat is een internationale primeur: nooit eerder werd een tentoonstelling volledig gewijd aan dit onderwerp. Ruim twintig tekeningen van Michelangelo uit de collectie van Teylers Museum worden aangevuld met unieke bruiklenen van over de hele wereld, waaronder het marmeren beeld Apollo-David. Samen schijnen zij nieuw licht op de glorieuze hoofdrol die het mannenlichaam speelt in Michelangelo's kunst en leven.

Annemieke Bosman in gesprek met schrijfster Mirjam van Hengel over haar nieuwe boek Ganzentijd. Vaders sterven. Dat doen ze nu eenmaal. Mirjam van Hengel, die tot nu toe biografische boeken schreef over literaire personen, en een leven lang gewend was zich te verplaatsen in anderen, ervoer plots aan den lijve hoe het in rouw alleen om het absoluut persoonlijke gaat. En ze vroeg zich af: hoe zou ik schrijven over mijn vader? Over deze vader: Bachspecialist, kernfysicus, wetenschapsfilosoof en de eerste politiek dienstweigeraar, maar vooral degene die altijd achter haar stond, haar de namen van planten en vogels leerde, haar leerde kijken. Mirjam van Hengel schreef Een knipperend ogenblik. Portret van Remco Campert (2018), dat genomineerd werd voor de Bookspot Literatuurprijs. Eerder verscheen Hoe mooi alles (2014), over de liefde tussen Leo en Tineke Vroman. Ze was redacteur, maakt literaire programma’s en schrijft voor onder meer de Volkskrant en De Groene Amsterdammer. In 2022 verscheen Dola. Over haar schrijverschap en de hele mikmak, een indringend portret van Dola de Jong.

Annemieke Bosman in gesprek met Vrouwkje Tuinman, dichter en schrijver. Vorige week verscheen haar nieuwe boek De straaljager. De roman vertelt het levensverhaal van de eigenzinnige Jan Mieremet (1885-1967), Nederlands bekendste wichelroedeloper. Het Poverni kastje van Mieremet, waarmee je aardstralen zou kunnen bestrijden, was ontzettend populair in de jaren veertig en vijftig. De straaljager is het ongelooflijke maar waargebeurde verhaal over de aantrekkingskracht van alternatieve waarheden, over gedrevenheid en buiten de kaders durven leven. Vrouwkje Tuinman schrijft romans, dichtbundels en muziektheaterteksten. Voor haar bundel Lijfrente ontving ze de Grote Poëzieprijs. In 2021 schreef ze het Brabants Boek Present Tijdelijk verblijf. Ze ontving de Halewijnprijs en de C.C.S. Crone-prijs voor haar gehele oeuvre.

Annemieke Bosman in gesprek met Rebekka de Wit, schrijver en theatermaker. Samen met Anoek Nuyens maakte De Wit de veel geprezen voorstelling De zaak Shell. Nu toert Rebekka de Wit met de voorstelling Een stukje naar de mensen toe van Bureau Vergezicht. In deze nieuwe solo zet Rebekka de Wit op even geestige als tragische wijze uiteen waarom het haar niet lukt een gemeenschap te vormen met de mensen om zich heen. Uitgerekend in het theater, de enige plek op aarde waar nog geen scherm met reclame hangt, waar de telefoon nog op vliegtuigstand moet, spreekt Rebekka een hartig woordje met het publiek en met zichzelf over hoe we gaan voorkomen dat we straks allemaal alleen in onze keldertjes zitten - met een pistool in de ene hand en een voordeelpak wc-rollen in de andere. Tegelijkertijd is de voorstelling ook een oprechte poging dit wel te proberen. Iets van gemeenschap.

Brecht van Hulten praat met schrijver en journalist Arend Hulshof over Alleen in dans kon zij wonen, zijn biografie van danser Darja Collin. Als Darja Collin op negenjarige leeftijd voor het eerst een dansoptreden ziet, weet ze direct: dit wil ik ook. Na een eenzame jeugd op een meisjesinternaat kiest ze – tegen de tijdgeest in – voor het podium. Ze volgt opleidingen in Dresden en Parijs en opent een dansschool in Den Haag. Daar wordt ze verliefd op dichter Jan Slauerhoff, met wie ze een kort en stormachtig huwelijk heeft. Maar het levensverhaal van Darja reikt veel verder dan Nederland en het ballet. Zo doorkruist ze op de vlucht voor de Tweede Wereldoorlog Afrika, treedt ze op voor geallieerde troepen op Borneo en Nieuw-Guinea en begeeft ze zich met groot gemak in de beau monde van New York en Sydney.

Annemieke Bosman in gesprek met cartoonist Jip van den Toorn. Dit najaar verscheen het boek Hoe vond je zelf dat het ging?, een kloek overzichtswerk met meer dan 400 beeldcolumns waarin Jip van den Toorn ons en zichzelf een spiegel voorhoudt en doet ze verslag van ons leven de afgelopen jaren. Van mediaflaters tot doodenge politieke ontwikkelingen en van avondklok tot vriendschappen in tijden van social media.  De cartoonist tekende afgelopen jaren over kabinetten die kwamen en gingen, Trumps terugkeer en ons leven dat doorspekt is van datingleed, menstruatieondergoed en een hele hoop sociale druk. Ook geeft ze in dit boek een inkijkje in haar eigen leven: de zaken waar ze als cartoonist tegenaan loopt.  Jip van den Toorn is bekend van haar werk in de Volkskrant, De Morgen, Het Parool en de VPRO Gids. In 2022 verscheen haar boek Crisis dat direct een bestseller werd. Ze deed mee aan Wie is de Mol? en De Slimste Mens. In 2022 won ze de Inktspotprijs.

Annemieke Bosman praat met regisseur Nordin Lasfar over zijn film Mohammed & Paul: Once Upon a Time in Tangier, die in première gaat op documentairefestival IDFA in Amsterdam. Mohammed & Paul: Once Upon a Time in Tangier biedt een onorthodox portret van Mohammed Mrabet, de enige auteur die niet kan lezen of schrijven. De documentaire volgt zijn bijzondere vriendschap met schrijver Paul Bowles, schetst een kritisch beeld van de Amerikaanse kunstenaarskolonie in Tanger en verkent het grensgebied tussen het imaginaire en het reële. Fragmenten van Mrabets verhalen, opgenomen op tientallen cassettebandjes, worden aangevuld met magisch-realistische AI-beelden: een gigantische vis, een meloen die een paleis herbergt en andere poëtische visuele scènes.       Opgegroeid in Nederland als kind van Marokkaanse ouders, raakte regisseur Nordin Lasfar geïnspireerd door de schrijver Paul Bowles, die hem kennis liet maken met de literatuur en verhalen van Marokko. In de jaren ’60 en ’70 was Tanger een levendig toevluchtsoord voor westerse kunstenaars en schrijvers van de beatgeneratie. Midden in dit artistieke landschap stond Mohammed Mrabet, een jonge visserszoon en meesterverteller uit de Marokkaanse mondelinge traditie. Zijn verhalen kregen wereldwijd bekendheid toen Bowles ze opschreef, wat leidde tot een innige maar complexe vriendschap tussen de twee mannen, gevormd in een tijd van artistieke vrijheid, sociale ongelijkheid en verborgen taboes. Nu, op hoge leeftijd, kijkt Mrabet terug op die jaren en op zijn unieke manier van verhalen vertellen. Lasfar volgt hem via archiefbeelden, interviews en sfeervolle straatbeelden van Tanger en onderzoekt de balans tussen Mrabets stem en die van de schrijver. Tegelijkertijd stelt de film een fundamentele vraag: wie is de eigenaar als het alleen gehoord wordt via de stem van een ander?

Annemieke Bosman in gesprek met Janna Coomans, historicus en universitair docent aan de Universiteit Utrecht. Vorige maand ontving Janna Coomans de Libris Geschiedenis Prijs 2025 voor haar boek Dievenland. Overleven in de Middeleeuwen. Volgens de jury 'wekt Janna Coomans een wereld tot leven waar je weinig over leest: de onderkant van de laatmiddeleeuwse samenleving. Haar boek is een parel van onderzoeksdrift die vol staat met verbijsterende verhalen.' Janna Coomans publiceerde in 2021 het internationaal geprezen Community, Urban Health and Environment in the Late Medieval Low Countries bij Cambridge University Press, waarmee ze cum laude promoveerde. Door haar onderzoek in plaatselijke archieven ziet ze hoe de middeleeuwen een belangrijke bron van inspiratie kunnen zijn voor het heden.

Annemieke Bosman in gesprek met theatermaker en schrijver Vincent van der Valk. Van der Valk maakt samen met regisseur Jessie L’Herminez de voorstelling Het Proces, naar het gelijknamige beroemde roman van Franz Kafka, bij Toneelschuur Producties. In 1914 begon Kafka aan Het Proces, een roman die hij nooit voltooide. Josef K. wordt gearresteerd zonder reden en belandt in een absurd anti-verhaal: een tragikomische zoektocht naar schuld, onschuld en houvast. Ondanks zijn onafgemaakte vorm groeide het uit tot een van Kafka’s meest invloedrijke werken. Het Proces is een tragikomische, speelse reis zonder eindbestemming. De acteurs zijn poortwachters naar een andere werkelijkheid. Met humor, muziek en vervreemding nemen zij je mee in Kafka’s wereld, waar houvast telkens wegvalt. L’Herminez en Van der Valk maken van Kafka’s klassieker een hedendaags verhaal over de illusie van controle en de vraag welke rol iemand zelf speelt in een leven dat van het ene op het andere moment drastisch lijkt te zijn veranderd.