Dzisiaj w odcinku „Polityka o historii”: epidemia ospy – Wrocław 1963, jak do niej doszło, pacjent „0”, szczepienia. Jak rozpętała się epidemia w Polsce? Ospa prawdziwa, czyli najgroźniejsza choroba cywilizacyjna, znana jako „czarna śmierć”, to choroba, która została eradykowana w 1980 r. Niecałe 20 lat wcześniej, latem 1963, do Wrocławia zawitało czarne lato. To była ostatnia taka bitwa Europy. Jak rozgościła się Ospa we Wrocławiu? Czy służby były przygotowane na epidemię? Kto był pacjentem „0” ospy prawdziwej we Wrocławiu? O epidemii ospy prawdziwej opowiada Agnieszka Nowakowska-Twardowska, wykładowczyni i dziennikarka. Rozmowę prowadzi Marcin Zaremba, Polityka o historii.
Dzisiaj w „Polityce o historii” Michał Baranowski, historyk i starożytnik: rozmowa o tym, jakie są mity i historia starożytnego Rzymu. Czym wyróżniali się gladiatorzy rzymscy i czy już wszystko o nich wiemy? Jakie Rzym skrywa tajemnice? Codzienność w Rzymie wydaje się coraz lepiej zbadaną naukowo kwestią, ale czy wiemy dokładnie, jak wyglądało życie w starożytnym Rzymie? Z dr. Baranowskim obalamy mity, które są często powtarzane na ten temat! Rozmawiamy o tym, czy gladiatorzy rzymscy to nie tylko niewolnicy, ale też czy to dobrze opłacany zawód? Do dziś gladiator i jego historia rozpala umysły. A ponadto: znane rzymskie drogi – jak budowano drogi w Rzymie? Oraz czy upadek starożytnego Rzymu ma jakiś związek z zarazami i chorobami? Sprawdzamy i rozmawiamy o tym, jak wyglądał czas zarazy. Wielkie mity historii zmieniają się, im więcej wiemy na ten temat. Zapraszamy do wysłuchania i obejrzenia rozmowy, którą prowadzi Agnieszka Krzemińska.
Dzisiaj w „Polityce o historii”: jak działa rosyjski wywiad? Dezinformacja w sieci, wpływ na wybory na świecie. Jakie metody wywierania wpływu mają służby specjalne Rosji i jak działa wywiad rosyjski w Polsce, ale też w innych miejscach Europy? Powszechnie wiadomo, że rosyjskie służby specjalne wywarły znaczący wpływ na wybory w Rumunii czy Mołdawii. Czy inne kraje też będą pod rosyjskim wpływem? Z jakich narzędzi korzystają Rosjanie i czy dezinformacja w sieci to działania służb wywiadu? Rozmawiamy też o znanych agentach wywiadu i sposobach inwigilacji. Jaka jest historia rosyjskiego szpiega? Paweł Reszka, dziennikarz tygodnika „Polityka”, opowiada, jak działają służby wywiadowcze Rosji. Jak wygląda życie szpiega w kontrwywiadzie? Zapraszamy do wysłuchania i obejrzenia rozmowy, która towarzyszy najnowszemu wydaniu naszego Pomocnika Historycznego. Rozmowę prowadzi Marcin Zaremba, Polityka o historii. Pomocnik Historyczny „Opowieści o szpiegach. Od Odyseusza do Bonda” dostępny na sklep.polityka.pl.
Dzisiaj w „Polityce o historii” katastrofa „Heweliusza”: jak zatonął polski prom? Wyjaśnia Roman Czejarek, autor audioreportażu o tym, jak zatonął „Jan Heweliusz”. Jaka jest jego prawdziwa historia i kto jest winny tej katastrofy: pogoda czy tzw. czynnik ludzki? „Jan Heweliusz” to dziś wrak, który leży na dnie Morza Bałtyckiego. Katastrofa polskiego promu „Jan Heweliusz” od 30 lat budzi kontrowersje. Czy zatonięcia statków i katastrofy morskie na zawsze pozostaną zagadką jak ta? Czy istnieją nagrania z momentu, gdy „Heweliusz” tonie, z których możemy dowiedzieć się więcej? Jakie są opowieści osób, które przeżyły tę katastrofę? Jaki był rejs ku przeznaczeniu „Heweliusza”?
Dzisiaj w odcinku „Polityka o historii” Kamil Janicki. Wywiad: Wawel – jak mieszkali polscy królowie? Kamil Janicki z kanału „Wielka historia” o tym, jaka jest historia zamku na Wawelu i jakie są tajemnice polskich królów. Kamil Janicki o historii i Wawelu wie bardzo dużo, to m.in. autor książki „Wawel. Biografia”. W rozmowie tłumaczy, jaka jest historia Wawelu w Krakowie i czy zamek na Wawelu to atrapa. W odcinku odpowiadamy na pytanie, dlaczego Zamek Wawelski w Krakowie był wielokrotnie przebudowywany i dlaczego Polacy zburzyli Wawel (przynajmniej częściowo). Rozmawiamy też o tym, jak wyglądają części zamku: podziemia Wawelu, komnaty królewskie czy katedra wawelska. Czy katedra na Wawelu służyła królowi, czy ludności? Kto nią zarządzał? W rozmowie zahaczamy także o historię Kościoła w Polsce średniowiecza. Czy Kościół w średniowieczu rządził całym krajem? Jaki był majątek Kościoła? A na deser: skąd wzięła się legenda o smoku wawelskim?
Dzisiaj w odcinku prof. Antoni Dudek o historii: młodość Kaczyńskiego, radykalizacja i reparacje wojenne. Czy Jarosław Kaczyński uważa, że Polska uzyska reparacje wojenne od Niemiec? Antoni Dudek mówi o niechęci Kaczyńskiego do Niemiec. Jaki związek ma z tym dziadek z Wehrmachtu? Czy stosunki polsko-niemieckie są teraz w porządku? To rozmowa też o tym, dlaczego radykalizacja Kaczyńskiego postępuje: prawica w Polsce jest coraz bardziej widoczna i głośna. Dudek uważa, że od kiedy Lech Kaczyński nie żyje, nie ma osoby, która złagodziłaby poglądy Jarosława. Polska polityka dzisiaj to też fragment naszej rozmowy: czy Jarosław Kaczyński będzie się bardziej radykalizował, antyniemieckość będzie się utrzymywała? Co myśli Kaczyński o Nawrockim po wyborach? Zapraszamy na wywiad z Antonim Dudkiem.
Dzisiaj archeolog Dariusz Błaszczyk i genetyk Michał Golubiński, czyli Słowianie a genetyka i archeologia. Skąd pochodzą Słowianie, jaka jest historia Słowian i jak żyli dawni Słowianie? Nowe badania DNA wskazują na pochodzenie Słowian, dzięki czemu wiemy więcej o tym, jak żyli pierwsi Słowianie i jak wyglądały ich pierwsze państwa. DNA pozwala zrozumieć, jaka jest geneza Słowian, kim byli wcześni Słowianie dla siebie samych. Gdzie na mapie migracji Słowian była Polska? Skąd Wielka Lechia – pseudonaukowa teoria o krainie, którą zamieszkiwali pierwsi Polacy? W odcinku rozmawiamy też o pochówku Słowian, o tym, czym jest haplogrupa r1a, na czym polegają szybko zmieniające się badania, w tym te, które zrealizował prof. Marek Figlerowicz. Zapraszamy do oglądania i słuchania.
Podczas okupacji w Warszawie na ul. Szucha mieściło się Gestapo, a zaraz obok kasyno „tylko dla Polaków”.
Greccy filozofowie, którzy byli najważniejsi? Często na tej liście wymieniani są popularni: Sokrates, Arystoteles i Platon. A jaka była biografia i filozofia Sokratesa? W najnowszym odcinku podkastu „Polityka o historii” nasz gość prof. Krzysztof Łapiński, autor książki „Najmądrzejszy”, opowiada o filozofii Sokratesa, przybliża dzieło „Obrona” Sokratesa, wyjaśnia, czym była według niego demokracja i historia, tłumaczy przepis Sokratesa na życie. Najważniejsze cytaty Sokratesa? Ich także nie zabraknie. Oglądaj i słuchaj – Agnieszka Krzemińska, „Polityka o historii”.
Po wystawie oprowadza jej współautor dr Janusz Marszalec z Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. I tłumaczy, jak to z Polakami w Wehrmachcie było.
W dzisiejszym odcinku podkastu „Polityka o historii”: rewolucja w Iranie. Łukasz Wójcik z tygodnika „Polityka” opowiada, jak wyglądał Iran przed rewolucją islamską, dlaczego ropa jest wszędzie i czym była sama rewolucja islamska w Iranie z 1979 r. Kim był Ruhollah Chomeini, który rządził Iranem, a kim jest jego obecny przywódca ajatollah Ali Chamenei? Rządzi krajem od kilku dekad, a teokracja w Iranie jest bezsprzeczna. Co to znaczy? W rozmowie wyjaśniamy także sens ataku USA na Iran w 2025 r. i zastanawiamy się, czy wojna Iran vs USA jest możliwa. W rozmowie także takie wątki: sunnici a szyici, jakie są różnice? Irak i Iran: o co chodzi w konflikcie, który trwał osiem lat? I dlaczego w Iranie ciągle wracają protesty. Rewolucja irańska: wszystko, co należy wiedzieć. Zaprasza Marcin Zaremba, Polityka o historii.
W pierwszym odcinku po wakacyjnej przerwie: prof. Paweł Machcewicz i antysemityzm w Polsce w czasach PRL, czyli Mieczysław Moczar, Władysław Gomułka i Marzec 1968. Jak moczarowcy wpłynęli na nastroje antyżydowskie i antysyjonizm, gdy trwały czasy Gomułki? Czy protesty studentów i 1968 r. był inicjatywą oddolną, a może narzędziem politycznym w rękach frakcji we władzach PZPR, które skupione były wokół Mieczysława Moczara? Kto rozpowszechniał tezę, że Żydzi byli odpowiedzialni za stalinizm w Polsce, i dlaczego? Omówimy też narodowy komunizm i jego powiązania z PRL. Zapraszamy do oglądania i słuchania!
Dr Paweł Szadkowski z Uniwersytetu w Białmystoku prowadzi nas przez dzieje Półwyspu Iberyjskiego, gdzie warstwy Iberów, Basków, Rzymian, Wizygotów i Arabów ułożyły skomplikowaną mozaikę kultur. Od uprzemysłowionego Kraju Basków i rybackiej Asturii, przez dumną Katalonię, po wielokulturową Andaluzję odkrywamy, że wspólna flaga zasłania plątaninę języków, mitów i ambicji. Rozmawiamy o rekonkwiście, dziś chętnie przywoływanej przez skrajną prawicę, o inkwizycji demonizowanej bardziej, niż na to zasługuje, i o tym, jak Cortés, Karol V oraz złoto Ameryk zbudowały pierwsze globalne imperium, którego Hiszpania nie potrafiła utrzymać. To historia kraju rozdartego między idealizmem Don Kichota a pragmatyzmem Sancho Pansy. Kim byli pierwsi mieszkańcy Półwyspu Iberyjskiego i jakie ślady po nich pozostały? Jak naprawdę wyglądała rekonkwista? Na czym polegał hiszpański model kolonializmu? Czym jest Hispanidad? Dlaczego Hiszpania utraciła swoje światowe imperium? Chcesz więcej rzetelnych treści historycznych? U nas znajdziesz analizy, rozmowy z badaczami i książki, które warto znać. Skorzystaj ze specjalnej oferty: 30% zniżki na roczną subskrypcję z kodem HISTORIA30 na stronie www.polityka.pl/kod/historia30.
W specjalnym odcinku „Polityki o historii” Marcin Zaremba i Wiesław Władyka wspominają redakcyjnego kolegę i historyka Mariana Turskiego, który 26 czerwca obchodziłby 99. urodziny. Marian szedł na akord. Od 1958 r. aż do swojej śmierci w 2025 nieprzerwanie redagował w tygodniku „Polityka” teksty historyczne. Trudno wskazać w Polsce drugiego takiego redaktora. Co tydzień przez 52 tygodnie w roku przygotowywał do druku jeden, czasami dwa artykuły o tematyce historycznej: wywiady, eseje, teksty źródłowe. Czasami sam pisał, częściej zamawiał. Już w latach 60. skupił wokół „Polityki” grono znakomitych historyków: Juliusza Bardacha, Janusza Tazbira, Stefana Kisielewskiego, Tadeusza Manteuffela. Z kolejnymi dekadami udostępniał łamy tygodnika coraz młodszym adeptom historii, tworzył miejsce dla sporów i debat, ale także wzór po prostu ciekawego opowiadania o przeszłości. Daniel Passent kiedyś powiedział: „z trudem można znaleźć znanego historyka, który nie pisał do »Polityki« bądź nie był jurorem lub laureatem Nagrody Historycznej”. Ale Marian Turski poszedł na rekord również w innej dyscyplinie: od 1958 r. szefował jury Nagrody Historycznej „Polityki”. Nagroda, od 2025 r. jego imienia, jest najdłużej w Polsce przyznawanym wyróżnieniem za książki historyczne. Jakim redaktorem był Marian Turski i jak się z nim współpracowało? Jak rozwijał się na przestrzeni lat? Dlaczego Marian Turski nie zdecydował się wyemigrować? I dlaczego zainicjował Nagrody Historyczne „Polityki”? Chcesz więcej rzetelnych treści historycznych? U nas znajdziesz analizy, rozmowy z badaczami i książki, które warto znać. Skorzystaj ze specjalnej oferty: 30% zniżki na roczną subskrypcję z kodem HISTORIA30 na stronie www.polityka.pl/kod/historia30.
W najnowszym odcinku, którego specjalnym gospodarzem jest prof. Wiesław Władyka, rozmowa z prof. Andrzejem Romanowskim, nagrodzonym tegoroczną Nagrodą Historyczną im. Mariana Turskiego, redaktorem naczelnym Polskiego Słownika Biograficznego. PSB to dzieło unikatowe w skali światowej: ma już 90 lat, liczy prawie 300 tys. biogramów i wciąż powstaje. Tworzony przez tysiące autorów, jest pomnikiem polskiej historiografii i pamięci narodowej. A sam prof. Romanowski to uczony o ogromnym dorobku, ale też publicysta o wyrazistych poglądach, znany z odważnych ocen PRL, Jaruzelskiego i polityki historycznej, o czym również rozmawiamy. Chcesz więcej rzetelnych treści historycznych? U nas znajdziesz analizy, rozmowy z badaczami i książki, które warto znać. Skorzystaj ze specjalnej oferty: 30% zniżki na roczną subskrypcję z kodem historia30 na stronie www.polityka.pl/kod/historia30.
Dlaczego historia Białorusinów z Podlasia była przez dekady wymazywana? Jakie uprzedzenia wobec nich panowały w II RP i po wojnie? Nauczycielka i reporterka Aneta Prymaka-Oniszk, laureatka Nagrody Historycznej im. Mariana Turskiego za książkę „Kamienie musiały polecieć. Wymazywana przeszłość Podlasia”, rozmawia z Marcinem Zarembą o zapomnianej, często dramatycznej historii XX w. Uczy nas też kilku białoruskich słów i zwrotów, jak „Kab jaho chalera uziała”. Zaczynamy od mocnego antybiałoruskiego epitetu, który odsłania kulturowy dystans między Polakami a „Ruskimi”. Białorusini byli karani za mówienie „po kacapsku”, prawosławni nie mieli szans na awans w II RP, a powojnie przyniosło traumę i przemoc ze strony „polskich bandytów”. W rozmowie nie brakuje też rodzinnych anegdot – jak ta o dziadku Aleksandrze, który nie oddał konia niemieckiemu żołnierzowi. To historia bliska i jednocześnie zaskakująco daleka. Warto jej posłuchać – i zapamiętać choć kilka słów. Chcesz więcej rzetelnych treści historycznych? U nas znajdziesz analizy, rozmowy z badaczami i książki, które warto znać. Skorzystaj ze specjalnej oferty: 30% zniżki na roczną subskrypcję z kodem historia30 na stronie www.polityka.pl/kod/historia30.
Najnowszy odcinek kobiecej serii w „Polityce o historii” poświęcamy kobietom starożytnego Bliskiego Wschodu. Dominika Lewandowska, orientalistka z Uniwersytetu Warszawskiego, opowiada, czy kobiety mogły się uczyć pisać, kto zakrywał włosy i co o cielesności mówią źródła sprzed tysięcy lat. Dowiecie się, jak wyglądało życie codzienne kobiet w Asyrii i Anatolii oraz jakie miały prawa. Poruszamy temat prostytucji świątynnej, fascynacji włosami, rozwodów i opieki nad dziećmi. Mówimy też o piszących kapłankach, adopcjach, listach do mężów i kobiecej sprawczości. Nie zabrakło wątku trzeciej płci, „żonach podróżnych” i mitologii Isztar. To opowieść o silnych, przedsiębiorczych kobietach i tabliczkach, które wciąż mają wiele do powiedzenia. Z Dominiką Lewandowską rozmawia Agnieszka Krzemińska. Chcesz więcej rzetelnych treści historycznych? U nas znajdziesz analizy, rozmowy z badaczami i książki, które warto znać. Skorzystaj ze specjalnej oferty: 30% zniżki na roczną subskrypcję z kodem historia30 na stronie www.polityka.pl/kod/historia30.
W tym odcinku rozmawiamy z historykiem Sławomirem Poleszakiem, współautorem (wraz z Rafałem Wnukiem) książki „Niezłomni czy realiści. Polskie podziemie antykomunistyczne bez patosu”, laureatem Nagrody Historycznej „Polityki” im. Mariana Turskiego. To opowieść o dramatycznych decyzjach, jakie musieli podejmować żołnierze AK i członkowie konspiracji po drugiej wojnie światowej. Bez patosu, bez uproszczeń, za to z faktami i przykładami z pierwszej ręki. Dlaczego maj 1945 był momentem przełomowym dla tysięcy ludzi? Jakie były realne dylematy moralne i polityczne dowódców AK? W jaki sposób decyzje z Jałty wpłynęły na losy polskiego państwa podziemnego? Gdzie kończył się opór, a zaczynała brutalizacja i przemoc? Chcesz więcej rzetelnych treści historycznych? Odkryj analizy, rozmowy z badaczami i polecane książki. Skorzystaj ze specjalnej oferty: 30% zniżki na roczną subskrypcję z kodem temat30 na stronie www.polityka.pl/kod/historia30. (00:18) Wstęp do rozmowy (01:32) Maj 1945: jaka była atmosfera polskiego podziemia? (09:50) Czym kierowali się dowódcy Armii Krajowej w swoich decyzjach (14:35) Decyzje Jałty a wpływ na struktury państwa polskiego (18:04) Pomysł na nową formę konspiracji (25:33) Jak wyglądało zaangażowanie wywiadu (32:25) Życiorysy, na podstawie których opowiadane jest polskie podziemie (38:36) Brutalizacja życia codziennego (40:54) Podsumowanie.
Dzieciństwo kojarzy się dziś z zabawą, nauką i opieką dorosłych. Ale jeszcze w XIX i XX w. tysiące dzieci w Polsce zamiast szkoły trafiało do fabryk, kopalń i na służbę. Pracowały od najmłodszych lat, często wycieńczone, głodne, bez dostępu do edukacji i opieki zdrowotnej. W rozmowie inspirowanej książką Magdaleny Kopeć „Pastuszkowie, gazeciarze, tkaczki” mówimy o losie dzieci robotników, służących i ulicznych sprzedawców. Poruszamy temat milczenia wokół pracy dzieci, braku źródeł historycznych i mechanizmów psychologicznych, które wpływają na pamięć dorosłych o tamtych czasach. (00:12) Wstęp do rozmowy z Magdaleną Kopeć (01:04) Skąd pomysł na książkę o pracy dzieci (03:34) Dlaczego dorośli nie chcieli wspominać pracy z dzieciństwa (08:34) Dziecko jako tabula rasa; dlaczego dzieci chciały być jak rodzice? (11:52) Gdzie dzieci pracowały najczęściej (15:30) Praca dzieci, która reperuje budżet rodzinny (19:07) O obowiązku edukacji dzieci (27:05) Gdzie dziecko miało gorzej: na wsi czy w mieście (32:38) Jak praca wpływała na ciała dzieci (38:17) O dzieciach, które trafiły na ulicę (45:50) Wspominanie i wypieranie dzieciństwa (52:32) Podsumowanie. Chcesz lepiej poznać historię i tematy poruszane w naszych podkastach? Wykup dostęp do Polityka.pl i odkryj bogaty zbiór materiałów na wiele tematów, od historii przez politykę po kulturę. Skorzystaj z kodu HISTORIA30 i otrzymaj 30% zniżki na subskrypcję standard, kupując ją na stronie sklep.polityka.pl.
Kto wymyślił warszawskie getto? Jaką rolę w polityce prowadzącej do Zagłady odegrali inteligenci? Niemiecki reżim okupacyjny potocznie kojarzy się z sadystycznym gestapowcem bądź tłustym i przekupnym żandarmem. Zapominamy, że stworzyli go Niemcy i Austriacy ze stopniem doktora. Doktor przed nazwiskiem mieli Hans Frank bądź Ludwig Fischer, gubernator Dystryktu Warszawskiego. Wszystko miało być racjonalnie zaplanowane i, jak się wkrótce okazało, śmiertelnie skuteczne. O początkach warszawskiego getta z Justyną Majewską, autorką książki „Mury i szczeliny. Przestrzenie getta warszawskiego”, za którą otrzymała tegoroczną Nagrodę Historyczną im. Mariana Turskiego w kategorii debiuty, rozmawia Marcin Zaremba. (00:17) Wstęp (01:05) Kto wymyślił warszawskie getto (08:08) Czemu na początku miało służyć koncentrowanie Żydów w jednym miejscu (10:05) Dwa duże plany Niemców względem Żydów (13:47) Kto był organizatorem Zagłady Żydów? Kim byli ci ambitni Niemcy? (18:08) Co było najgorsze w codziennym funkcjonowaniu w warszawskim getcie (22:43) O szczelinach w życiu getta (27:40) O ogłoszeniach drobnych (29:52) Podsumowanie. Chcesz lepiej poznać historię i tematy poruszane w naszych podkastach? Wykup dostęp do Polityka.pl i odkryj bogaty zbiór materiałów na wiele tematów, od historii przez politykę po kulturę. Skorzystaj z kodu HISTORIA30 i otrzymaj 30% zniżki na subskrypcję standard, kupując ją na stronie sklep.polityka.pl.