DiscoverProfil
Profil
Claim Ownership

Profil

Author: Radiotelevisiun Svizra Rumantscha (RTR)

Subscribed: 22Played: 1,157
Share

Description

In’ura cun biografias, destins, istorgias ed experientschas da giuven e vegl ch’han da dir u da raquintar insatge.
282 Episodes
Reverse
«L'onn 2025 è stà fitg intensiv. In onn, nua ch'ins ha gì da decider bler, e nua ch'ins è era crudà in pèr giadas.» Sco mainafatschenta da la Sedrun Solar SA ha el scrit quest onn istoria d'energia. Ensemen cun ses team èsi gartegià da realisar sco pitschna interpresa sisum la Surselva l'emprim grond parc solar alpin en Svizra. Decisiv saja stà d'avair gì il curaschi da decider, da gughegiar e far! Quai valia per el dal reminent era en il sport. Blers onns ha il bab da trais figlias creschidas fatg cursas extremas sco ultramaratons e realisà era là che bler che paria nunpussaivel a l'entschatta sa laschia realisar cun l'endretga tenuta, preparaziun e strategia. En il Profil lascha l'um da 60 onns repassar quest onn turbulent cun tut sias sfidas e dat era in'invista en sia vita privata.
Antonetta Battaglia-Janutin ha preschentà avant curt ses cudesch «Ein Goldesel wäre mir lieber gewesen. Kindertage in Riom». L’autura dad 84 onns raquinta dal bun e dal schlet ch’ella ha fatg tras durant sia uffanza a Riom.
Mattiu Defuns da Trun è musicist, chantadur, chantautur rumantsch e cumponist. Il mument lavura el vi da ses proxim album che sa numna «Aura». Quel vegn edì il favrer 2026 e fin lura cumparan adina puspè singles che vegnan ad esser sin quest album, in process ch’ha cuzzà dus onns. Mattiu Defuns di da sasez ch’el saja in artist da vita. El manegia cun quai ch’el vegn da finanziar sia vita cun chaussas ch’el fa gugent. Ma el saja en emprima lingia schon musicist. Sia vusch descriva Mattiu Defuns sco rauca, loma e chauda. Ses stil da musica saja quel da chantautur, cun influenzas sfericas e tuns lungs, cumbinà cun registraziuns audiovisualas da la natira e maschadà cun in zic indi. Pia ina maschaida da singer-songwriter-sferic-indi.
30 maratons en 30 dis. Il davos mais è Ruedi Frehner currì 1291 kilometers per rimnar daners per la Fundaziun Sonnenschein, che sustegna uffants ch’han cancer e lur famiglias. Igl è in dals gronds projects ch’il Sursilvan ha organisà, dapi ch’el ha fundà il 2011 sia atgna fundaziun «Ruedi Rennt». Dapi dus onns è Frehner pensiunà, quai suenter avair lavurà passa 30 onns sin banca, il davos sco manader da la banca UBS a Cuira. Oz è Ruedi Frehner dentant er anc da viadi sco moderatur e speaker tar occurrenzas da sport. Sia vita è fixada cumplainamain sin sport e famiglia.
Tgi n’ha betg gia ina giada tschertgà sasez en l’internet. Be gia per guardar tge ch’ins chatta tut là da sasez. Jau hai en tutta cas chattà cun tschertgar mamez mes giast dal «Profil». Pertge tut quai che jau hai chattà da mes numalin en la rait ha animà mai d’emprender d’enconuscher in zic meglier quest Gion Caviezel da Haldenstein. Pertge el n’è betg mo stà manader da la scola a Singapur, inspectur da scola en il chantun da Schaffusa ed ha avant curt era manà il consorzi da scola da Laax, Falera, Sagogn e Schluein. El ha era manà plirs onns la federaziun d’unihockey dal Grischun, è scrivent e dat ussa cun 61 onns puspè scola a giuvnas persunas fugitivas a Cazas. Co quai è da puspè dar scola, daco ch’el è gia currì ina giada 100 kilometers al toc e daco ch’el è tuttina puspè turnà en Svizra suenter diesch onns a Singapur, ses segund dachasa, gliez ed anc bler dapli raquinta Gion Caviezel en quest «Profil».
Quella ha il schurnalist engiadinais tant tar la lavur sco er en sia vita privata. Senza passiun na funcziunassi betg, di l’um da 52 onns. Scriver e rapportar da tut quai che capita ed occupa la populaziun en Engiadina è la professiun da Nicolò Bass dapi stgars 20 onns. Cun ses artitgels en rumantsch vallader e tudestg contribueschia el er ina part a las mintgamai trais ediziuns l’emna che la gasetta Engadiner Post / Posta Ladina edescha. Quella lavur fetschia el cun gronda passiun, saviond ch'el è adina il «schurni» er en ses temp liber. Oriundamain ha Nicolò Bass emprendì d’ir enturn cun cifras. El ha fatg in emprendissadi mercantil en in biro fiduziari. Daco ch'el avess er pudì daventar coiffeur e tge che ses bab l'ha anc mussà curt avant sia mort, raquinta il bab da dus uffants creschids en il Profil.
Beni Thurnheer, Whitney Houston e la crisa da finanzas. Quai èn mo intgins chavazzins or da la vita da Reto Martinelli. Ina vita che mussa a moda exemplarica che betg tut sto ir tenor plan e ch’i dovra mintgatant er il curaschi da far in pass en il nunenconuschent. Reto Martinelli ha 49 onns, viva cun sia dunna Diana a Walchwil al Lai da Zug e lavura tar l’organisaziun «Wohnen Schweiz». En il «Profil» vai per la mancanza d’abitaziuns pajablas e co ch’ins pudess meglierar la situaziun per famiglias indigenas. Reto Martinelli raquinta era da ses temp sco giugader dad american football e tradescha, pertge che Whitney Houston ha dà in sigl pervi dad el.
Jon Fadri Tönett dad Ardez è scrinari e restauratur, el è musicant, chantadur, e tranter auter era president da la vischnanca burgaisa da Scuol. Jon Fadri Tönett n'è dentant betg mo apicultur, ma era custodi. En il suler da sia chasa tipica engiadinaisa cun ina gronda porta e cun arvieuts a crusch stattan veglias stgaffas cun picturas u entagls d'annadas. Ina da quellas stgaffas veglias è perfin vegnida salvada dals proprietaris d'antruras dal grond fieu a Sent l'onn 1921. En il suler da la chasa da Jon Fadri Tönett ad Ardez stattan però er in gìun, vaiders cun mel d'avieuls, veglias iseglias ed inquala antiquitad sco per exempel chalderas d'arom. Il suler da la chasa engiadinaisa da Jon Fadri Tönett è quasi in spievel dals interess dal giast dal «Profil». Creschì si è Jon Fadri Tönett ad Ardez en Engiadina Bassa. Ensemen cun dus fragliuns pli giuvens ha el passentà ina bella uffanza. Gia baud ha Jon Fadri Tönett decidì da vulair emprender il mastergn dal falegnam. Sche insatge era rut a chasa, cumadava quai il giuven Jon Fadri. Suenter il giarsunadi e las emprimas experientschas tar ina falegnamaria a Cuira è el alura turnà en Engiadina Bassa. E dapi blers onns lavura il giast dal «Profil» en ina falegnamaria ch'è spezialisada sin restauraziuns. Bleras stgaffas, blers balcuns torts, bleras stgalas e fanestras, bancs pigna, palantschieus e plafonds en Engiadina Bassa èn vegnids restaurads da Jon Fadri Tönett.
Tgi n’enconuscha betg quest sentiment da betg propi sa sentir bain perquai che tut enturn ins è anc ester e nunenconuschent. Ins è en in nov lieu, n’enconuscha betg la glieud e chapescha forsa gnanc tge ch’ella di. Quest sentiment che blers enconuschan magari da las vacanzas, enconuscha Anja Caminada (43), oriunda da Vattiz, fitg bain da sia lavur. Ella è numnadamain scolasta da classa integrativa da lungatg a Cuira, nua ch’ella gida ad uffants d’auter pajais da sa sentir in zic pli fitg da chasa tar nus cun mussar tudestg. Quant gronda che questa sfida è magari sch’ils uffants vegnan dals pli differents pajais dal mund, dentant er quant bel ch’igl è, sche l’entir mund è sin visita, raquinta la mamma ch’ha duas giadas schumellins e ch’è dapi dus onns separada da l’um en il “Profil” da questa sonda.
Marietta Jemmi da Flem è actura e da vesair en «L’Ultim Rumantsch». Ella seria fictiva cuntinueschan las dispitas da la famiglia Durisch. Marietta Jemmi è en la seria la matriarca. «Talas figuras na datti betg usche bleras per dunnas», di l’actura en il profil. I saja ina rolla moderna. Cun l’Andrietta, la mamma e matriarca en la seria, n’ha Marietta Jemmi betg bler cuminaivel. L’Andrietta saja ina dunnetta, ina che guarda che tut saja bi e bel a chasa, ina brava dunna e mamma. Ma nagin vesia l’Andrietta. Il bel da la figura saja ch’ella fa ina metamorfosa. La lavur al set è stada «heftia». I saja bel da far films. Ma ils dis èn lungs. La bun’ura a las sis èsi dad ir ella mascra ed in di da filmar po ir fin la saira las set. I dovra blera concentraziun e lura èsi er da spetgar bler.
Il pli gugent chanta Maria Catrina Albin-Caduff en il ravugl da «La Compagnia Rossini»: «Là ma sent ’jau purtada da mia segunda famiglia», di Maria Catrina. Tar il nov musical «Plaun Salter», s'engascha la sopranista davant e davos las culissas per il bainreussir da l'ovra da ses bab Armin Caduff.
Las differentas direcziuns che Claudia Alini-Cadonau ha gia instradà durant sia vita demussan ch’ella è averta per bler. Dapi 17 onns è Claudia Alini-Cadonau, oriunda da Ramosch, puspè da chasa en Engiadina Bassa. A Scuol viva ella cun ses um en ina chasa a l’ur da la vischnanca, nua ch’ella maina er ina butia creativa cun artitgels ed urdains ch’han il bul rumantsch.
Sch’i va per scolar e cussegliar purs e puras, lura è il Plantahof a Landquart la dretga adressa en il Grischun. E dapi il favrer maina in Rumantsch quella veglia instituziun chantunala ch’è bler dapli che be ina scola. Dad esser in di directur dal Plantahof n’è bain mai stà ses siemi. Sco uffant fiss el pli gugent vegnì locomotivist. Dentant sco quai ch’igl è magari sin la via da la vita, prendan ins bain enqual storta fin ch’ins è là nua ch’ins è il mument. Uschia n'ha er l’agronom Pieder Vincenz betg mo lavurà per il chantun, mabain tranter auter er sco sviluppader regiunal da la Surselva, per il label da charn da la Migros, en il marketing da la ÖKK u er sin grondas farmas en la Nova Zelanda cun bun 10’000 nursas. E sche Vus vulais savair quant fitg ch’el po profitar da tut quellas experientschas professiunalas, tge ch’el fa insumma l’entir di sco directur dal Planthof, quant fitg ch’il velo gida el da chattar puspè la via e sch’el sa gia tut ils nums da ses passa 100 collavuraturs e collavuraturas, lura tadlai il «Profil».
Martin Cabalzar da Cumbel ha lavurà passa trenta onns lavurà per la pressa rumantscha. L’emprim sco redactur da la «Gasetta Romontscha», a la fin sco schefredactur da «La Quotidiana». Cunzunt ils onns 1990 èn stads onns burascus cun bleras midadas. Martin Cabalzar è stà scolast primar e scolast secundar. Suenter diesch onns en stanza da scola, il 1987, ha el midà tar la «Gasetta Romontscha». «L’invenziun principala da quest temp è stà il fax», di Martin Cabalzar en il «Profil». «Jau scriveva mes text a Glion cun maschina, fascheva lura in fax a Mustér e quels vegnivan lura scrits giu, tschentads per la stampa.» La «Gasetta Romontscha» era da lez temp ina gasetta da partida ed el haja empruvà dad avrir ella. La mesadad dals onns 1990 saja stà in temp burascus e difficil. Il resultat: la naschientscha da «La Quotidiana». «Quai è stà ina fasa terribla. Ma da l’autra vart eran nus ina truppa fitg motivada da far in nov product», di Martin Cabalzar.
Andi Seeli oriund da Vuorz vala sco ina vaira icona en la scena da mountainbike. Ils onns 1980 ha el fundà ensemen cun dus amis il Club da Velo Surselva. Pli tard è el daventà trenader naziunal. Durant quels 10 onns sco trenader dals megliers mountainbikers da la Svizra ha el pudì festivar numerus success, tranter auter trais medaglias olimpicas ed otg titels da campiun mundial. Enconuschent è Seeli però surtut pervia dal «Power Kids Cup», oz enconuschent sut il num «Swiss Bike Cup», ina seria da cursas en Svizra ch’el ha lantschà il 1994. Quella seria da cursas è anc oz ina da las pli impurtantas suenter quella da la cuppa mundiala e vala sco sia ovra da la vita. Seeli ha dentant era fundà l’equipa da Nino Schurter ch’el ha pli tard surdà a Thomas Frischknecht. Il Sursilvan è uschia ina da quellas persunas ch’ha furmà Nino Schurter sco meglier mountainbiker dal mund.
La lutga ha gia adina fascinà Andri Jörger. Activ n’è el dentant betg stà, perquai ch’il dies ha fatg problems. S’enriclà n’è el dentant mai da quai. Uschia è Andri Jörger s’engaschà davos las culissas, è stà en ils comités d’organisaziun da las festas da lutga grischun-glarunaisas. E natiralmain accumpogna el ses dus figls a las festas. Ed era questa giada è in da ses figls a la festa federala, ed Andri Jörger sa chapescha sin tribuna cun passa 50’000 autras persunas. Sia fascinaziun per il sport en general sa mussa er en sia lavur. Dapi l’entschatta è el il «head greenkeeper» da la plazza da golf a Domat. In da Domat cun corp ed olma Sias ragischs sajan a Domat, raquinta Andri Jörger. El fetschia quai cun fieu e flomma. Uschia è el stà prest 30 onns en la suprastanza da la vischnanca burgaisa. In engaschament politic na saja dentant mai stà in tema per el. Memia pauc flexibel e memia spert saja il process politic. En la vischnanca burgaisa dentant hajan els adina pudì realisar spert projects. E quai a favur da las abitantas e dals abitants da Domat. Ses engaschament per la vischnanca sa mussa er en il fatg ch’el è stà cumandant dals pumpiers e ch’el è s’engaschà en autras uniuns e per events da sport.
El è il chanzlist ch’è cun 45 onns il pli ditg en uffizi en Svizra. Empè dad ir en pensiun, ha Urs Niederegger prolungà ses job. La fin dal 2024 avess l’Engiadinais cuntanschì la vegliadetgna da pensiun. Entant ha el ina cunvegna da pudair restar anc ina legislatura enfin la fin dal 2027. Durant quel temp duai la vischnanca publitgar duas plazzas da lavur che Urs Niederegger ha fatg ils ultims decennis. Sper il manar la chanzlia è suttamess ad el numnadamain er l’uffizi da construcziun.
Dapi 5 onns vivan il Sursilvan e sia dunna Eliane en in pitschen vitg en il sidvest da la Tschechia. Qua en quest lieu idillic amez in parc natiral aveva la famiglia da sia dunna - ch'è creschida si en Svizra, ch'ha dentant ragischs tschecas - in bain puril cun bisons ed abitaziuns da vacanzas. Da l'anteriur scolast e pedagog curativ è daventà in pur ed ospitant. «Nus avain emprendì tut da nulla ensi, ils dis èn lungs, ma bels", di l'um da 39 onns ch'è creschì si a Flutginas/Trun.
Avant 5 onns han els en la vegliadetgna da 68 onns bandunà Mustér e lur famiglie ed èn emigrads en il vest da l'Ungaria. L'nteriur manader dal Center regiunal d'intermediaziun da lavur, RAV, a Glion e l'anteriura responsabla per ils secretariats da medias a l'Ospital regiunal da la Surselva levan ina vita libra senza responsabladads nua che be lur giavischs e basegns quentian. A Böhönye han els chattà il lieu e la chasa ideala pera questa etappa da vita . I saja stat l'endretga decisiun, dian tuts dus cun plaina persvasiun !
Quatter onns ha il Samedrin vivì a Belgrad. Dacurt è il politolog returnà cun sia dunna e las duas figlias en Svizra. Burkina Faso, Benin, Bangladesch, Bümpliz, Belgrad ed uss puspè Bümpliz. Il «B» saja il fil cotschen en lur vita, di l’um da 47 onns, ch’ha vivì e lavurà enfin uss sin trais continents. A Belgrad ha Ivar Trippolini studegià scienza politica ed administrativa ed ha bajegià si ils ultims onns ina firma d’internet cun il focus sin l’uschenumnada «Gamification» – pia la cumbinaziun da cuntegns ed elements da gieu interactivs. Belgrad saja ina citad viva e moderna, nua che la glieud saja gugent da cumpagnia, chantia, sautia e fetschia festa sin via – di il Samedrin, ch’ha là era giugà regularmain ballape.
loading
Comments 
loading