DiscoverProfil
Profil
Claim Ownership

Profil

Author: Radiotelevisiun Svizra Rumantscha (RTR)

Subscribed: 19Played: 909
Share

Description

Durant ils ultims bunamain tschintg onns ha Roman Weishaupt furmà la scena da cultura en il Grischun en sia funcziun sco directur dal Teater da Cuira. Uss èsi temp per prender cumià. En quest Profil guarda el enavos sin in temp plain sfidas: cumenzà cun l’elecziun surprendenta sco directur, ad ina stagiun sut l’ensaina da la pandemia, a la lavur cun (memia) paucas resursas. El raquinta da sia via da l’actur sin tribuna al reschissur davant tribuna fin a l’administratur davos las culissas – e tge grond’influenza che ses sbagl d’udida ha gì en tut questas decisiuns. Per via giain nus en quest Profil er a pe, da Degen a Santiago de Compostela. Roman Weishaupt raquinta da sia uffanza sco figl da pur a Degen, da las sbrinzlas en il teater e pertge ch’el è er in pau «l’ultim rumantsch».
195 Episodes
Reverse
Ils 23 d'avust 2017 cura che la gronda bova è vegnida giu dal Piz Cengalo, era Madlaina Del Re en chasa communala en Val Bregaglia, sco contabilista da la vischnanca. Ella sa regorda anc bain da quel di ed era vi da la gronda solidaritad en la val. Entant sajan ins puspè turnà a la normalitad, in pass chapibel, di la dunna da 42 onns che lavura en in pensum parzial per Bregaglia Turissem. Duas vals Madlaina Del Re-Moder è oriundamain da Malögia, nua ch'ella è creschida si en Engiadina sco figlia d'ustiers. La lingua da famiglia è rumantsch, la scola ha ella frequentà en talian e tudestg. Entant viva la dunna da 42 onns a Montaccio en la Val Bregaglia cun sia famiglia e discurra «Bergiagliot», cun ses figl da quatter onns però rumantsch. Differentas vias Suenter avair frequentà in emprendissadi mercantil en l'Hotel Waldhaus, è l'Engiadinaisa sa decidida d'emprender er anc cuschiniera en ina cuschina da quatter stailas. Da quellas enconuschientschas possia ella profitar anc oz sco mamma d'ina famiglia da patchwork.
Sia via politica ha manà Hansjörg Hassler da la suprastanza communala fin en la Chasa federala. Sco cusseglier naziunal è el era stà il 2007 tranter las fronts da las partidas cura che Eveline Widmer-Schlumpf è vegnida elegida en il Cussegl federal. Il pur da Donat ha gì da bandunar la PPS ed è stà l'entschatta schef da fracziun da la PBD. Uss è el commember da l'Allianza dal Center e damai in da paucs ch'enconuscha fitg bain trais partidas. La politica observa el mo pli a distanza. Ses cor è dentant restà tar il puresser: è el anc oz uschè savens sco pussaivel en stalla e gida ses figl.
Actualmain è sia fatscha da vesair sin in placat en in center da cumpra a Londra. Che quai vegniss in di uschè lunsch n'avess Vanessa Fay Duque mai pensà. Tuttina ha sia via manà ella en quella direcziun. Dapi in onn e mez è ella model professiunal – e fa quai cun passiun. Gia da pitschna buoba hajan persunas fatg attent ch'ella avessia potenzial da daventar model. Quai saja restà enfin il di dad oz e perquai haja ella lura insacura era gì interess da star davant la camera. Anc durant ses emprendissadi mercantil en ina garascha d'autos ha Vanessa Fay Duque fatg ses emprim shooting che ha sveglià sia passiun per la lavur da model. Ussa, dus onns pli tard è ella gia stada avant la camera per diversas marcas da resti, davent da resti da sport enfin dessous e resti da bogn, cosmetica ed auters artitgels da reclama. La giuvna sursilvana cun ragischs dal Portugal n'è pia betg in model da «high fashion». Ella na preschenta betg las novas collecziuns da resti sin la passarella, mabain davant la camera. En quella categoria sajan auters attributs impurtants. Numnadamain in bel carisma, ina fatscha simmetrica ed autras atgnadads unicas din model.
Perscrutar il mund, empruvar novas chaussas, mintgatant era ristgar insatge. Per Marlena Furger Sali (66) che viva cun ses um datiers da Berna tutga quai tar la vita. Suenter l'emprendissadi commerzial ha ella fatg viadis en Frantscha ed en l'Engalterra per emprender linguas. Il plaschair da viagiar ha ella mantegnì fin oz. Ella posseda numnadamain in'atgna interpresa da viadis. En il Profil da RTR raquinta ella da sia carriera en l'armada, pertge ch'ella ha grazia al jodlar inscuntrà ses um e pertge ch'ella ha gì da cuschinar spargias per ina barunessa franzosa.
Il filosof, autur e publicist festivescha questa dumengia ses 80avel anniversari. Ses mund è il mund dals bustabs, da las scrittiras, dals cudeschs e da las filosofias. Dentant betg be il pled fascinescha l'anteriur professer da rumantsch, era l'art figurativ. Uschia ha il collecziunader passiunà rimnà sia entira vita figuras ed objects da las pli differentas culturas e religiuns. En il Profil dat Iso Camartin in schatg da questas duas passiuns ed in'invista en ses pli nov cudesch che cumpara il proxim mais. Plinavant tradescha el co ch'el festivescha ses 80avel e tge recept ch'el ha per restar positiv er en la vegliadetgna.
Causa mancanza da plazza da lavur ha la via dal medi da 68 onns manà el en autras regiuns e pajais. Il chirurg engiadinais Gian Arard Melcher viva actualmain cun sia dunna a Greifensee ed alternantamain en sia chasa paterna a Zuoz. Dapi il 2015 è l'um da 68 onns en il cussegl administrativ da la Fundaziun Provediment da sanadad EngiadinOta (SGO), nua ch'el ha surpiglià il presidi l'onn passà. Quitads fan actualmain surtut las cifras da l'ospital regiunal a Samedan ch'ha scrit cifras cotschnas cun in minus da 5 milliuns francs l'onn passà. «Jau crai che l'ospital regiunal a Samedan vegn a restar. La dumonda è dentant en tge furma e quant che la populaziun è pronta da pajar». Suenter ch'il bab da dus uffants creschids ha gì finì sia carriera professiunala da chirurg a l'ospital ad Uster – avant la vegliadetgna da pensiun – ha Gian Arard Melcher fundà avant set onns in'interpresa da cussegliaziun per ospitals e partiziuns medicinalas. En ses temp liber giauda el la natira, la chamona da famiglia en la Val Varusch ed era temp prezius cun ses trais biadis. Creschì si è Gian Arard Melcher cun sia mamma a Zuoz, sco bengiamin, cun duas soras pli veglias. Ch'el seguiss professiunalmain ils fastizs da ses bab n'è betg adina stà cler per el. Finalmain è Gian Arard Melcher sa decidì cunter in studi d'istorgia rumantscha e per la medischina.
Sia individualitad haja da far bler cun sia tenuta da vita. «Esser avert per tut e mintga persuna» saja ses motto da vita. Auters vesan quai forsa sco originalitad, per el saja quai dentant gia adina stà uschia: viver e laschar viver. E perquai è era sia atgna libertad in grond tema per l'um da 63 onns. Metter sia matratscha en l'auto e simplamain ir insanua. Il lieu preferì è Venezia. En il Grischun è Arno Cresta il pli gugent a Ziteil – in lieu che dat forza ed energia ad el.
Carlo Pfister da Schlans è dapi prest dus onns salter federal ed assistent dal chancelier federal Viktor Rossi. La via professiunala da l'um da 40 onns ha cumenzà en cuschina durant ses emprim giarsunadi. Pli tard ha el cuschinà tar la Swisscoy, las truppas da l'Armada svizra en il Cosovo. Dal Cosovo tar la Guardia svizra, da Roma a Berna en Chasa federala. Co daventan ins salter federal? Tge premissas e virtids èn dumandadas per pudair ademplir quest servetsch e tge fa in salter federal propi? En il Profil raschuna Carlo Pfister da sia lavur, da sia vita e cun tge motto ch'el va tras sia vita per esser cuntent.
Sia lavur va sut la pel, en il vair senn dal pled. Dapi il 2019 lavura Jessica Spescha sco tatuadra a Val. Sper sia lavur da furar motivs sin la pel creescha ella t-shirts en la Remisa d'art. Sper motivs da la natira sa chattan sin quels adina in pèr pleds rumantschs. Sin l'idea da vegnir tatuadra è Jessica Spescha vegnida fitg tard, di ella en il Profil. Schon sco matta malegiava ella. Cura ch'ella ha laschà furar ses tattoo a Val ch'ella aveva sezza malegià, haja il possessur dal studio da tatuar a Val fatg vegnir Jessica sin quella idea.
Durant ils ultims bunamain tschintg onns ha Roman Weishaupt furmà la scena da cultura en il Grischun en sia funcziun sco directur dal Teater da Cuira. Uss èsi temp per prender cumià. En quest Profil guarda el enavos sin in temp plain sfidas: cumenzà cun lelecziun surprendenta sco directur, ad ina stagiun sut lensaina da la pandemia, a la lavur cun (memia) paucas resursas. El raquinta da sia via da lactur sin tribuna al reschissur davant tribuna fin a ladministratur davos las culissas – e tge grondinfluenza che ses sbagl dudida ha gì en tut questas decisiuns. Per via giain nus en quest Profil er a pe, da Degen a Santiago de Compostela. Roman Weishaupt raquinta da sia uffanza sco figl da pur a Degen, da las sbrinzlas en il teater e pertge chel è er in pau «lultim rumantsch».
Fabian Kolb ha fatg l'emprendissadi da constructur da maschinas tar la Viafier retica. Ussa cusseglia el cun ses agen biro firmas ed impressaris e di ch'ins pudess evitar blers problems cun reagir pli baud.  Impurtant saja per el da cussegliar la branscha ch'el enconuscha. Quai saja er il motiv, pertge ch'el saja anc adina en la branscha da maschinas. L'atgna firma da construcziun ha el vendì avant in pèr onns. Ussa s'engascha el er en il cussegl dal fatg da Grischun digital. Quai saja ina gronda sfida, ma era fitg interessant e captivant, di il Surmiran ch'abitescha a Lachen SZ, ma che passenta bler temp en patria sin il glatsch cun ils Ela Eagles u era sin e dasper pista cun skis e snowboard.
Linguatgs, relaziuns internaziunalas ed la politica – quai èn trais chavazzins che descrivan pulit bain Simon Denoth. El ha 41 onns, el viva a Berna e per la lavur pendulescha el tranter Turitg ed Losanna. El è «Senior Vice President Public and Government Relations» da la SERV, la Segiranza svizra cunter las ristgas da lexport. En il Profil da RTR raquinta el co igl è vegnì a quella ch'el lavura ussa tar ina segiranza, era sch'el na vuleva atgnamain mai far quai, pertge ch'el na survegn betg ureglias cotschnas, sch'ins numna el in lobist e pertge che «tsundocu» è ses grond vizi.
Per l'emprima giada sa preschenta Mario Pacchioli cun «Ni Brel Ni Barbara» cun in program franzos en il Grischun.  Avant exact 20 onns è el daventà enconuschent en l'entira Svizra tras l'emissiun «MusicStar». Ses segund plaz ha catapultà il giuven da Rabius dad in mument a l'auter amez il business da musica. In'experientscha intensiva che ha dentant mussà al Sursilvan che quai n'è betg sia via. Tras la scola da teater a Paris e tras la collavuraziun cun Laurent Brunetti ha el chattà tar il chanson franzos. Sco «Les Monsieur Monsieur» è il duo gia dapi 17 onns da viadi sin e dasper tribuna. Uss preschenta el cun 42 onns ses program il pli persunal.
L'Engiadinaisa lavura dapi 20 onns sco actura libra en ils pli differents lieus, ultimamain era cun ina rolla en la seria «L'ultim Rumantsch». La tribuna è il dachasa dad Annina Sedlacek. L'Engiadinaisa da 43 onns lavura dapi bun 20 onns sco actura libra, docenta ed artista. Scuvrì quella giada ses talent e recumandà ad ella da far la scola da teater Dimitri ha in cussegliader da professiun. Entant tutga il «viver or da la valisch» tar il mintgadi dad Annina Sedlacek, cunquai ch'ella lavura en ils pli differents lieus, surtut en Svizra. Ses dachasa è actualmain a Locarno en il chantun Tessin, nua ch'ella abita cun ses partenari. «Per mai èsi fundamental d'avair in bel dachasa privà. Cunquai che jau viagesch bler e dorm er adina puspè en in auter letg, dovr jau suenter in refugi nua che jau stun era bain». En teaters, films e sco docenta en scolas Ils engaschaments dad Annina Sedlacek èn fitg differents. Uschia lavura ella era sco docenta en scolas, sco actura sin tribunas u en films. Ultimamain ha ella surpiglià ina rolla en la seria rumantscha da RTR «L'ultim Rumantsch»: Ina lavur in pau autra, per part pli tecnica, di l'Engiadinaisa. «Per represchentaziuns sin tribuna exercitain e glimain nus fin sis emnas ordavant. Per ina producziun da film hai jau in curt text e quel è da repeter tut tenor in entir di.» In segirezza finanziala absoluta n'haja ella betg, admetta Annina Sedlacek. Ella n'enconuschia quai era betg auter. Impurtant saja dentant d'avair ina gronda disciplina quai che reguarda l'administraziun. Plans da turnar en patria Suenter che ses partenari ha finì il «Master» a l'Academia Dimitri, vul Annina Sedlacek puspè turnar a Sent en sia patria. La rait sociala e la vischinanza da la famiglia, quai sajan ils motivs per questas ponderaziuns. Per quant ditg ch'ella vegnia a restar en Engiadina, na possia ella betg dir. Quai dependia adina era da la lavur.
Timea Luana Panier, oriunda da Sagogn, viva a Basilea, è designra da moda ed illustratura. Dapi bun in onn ha ella in agen label da moda da resti da bogn e da mintgadi per dunnas. Ella viva per la moda e per las colurs ed è permanentamain a la tschertga da novs looks. Inspirà Timea Luana Panier ha sia tatta – cun lezza ha ella emprendì da far chaltschiel e da cuser. Era dissegns, tagls e maletgs ha ella fatg gugent en sia uffanza. Uschia èsi stà cler baud che Timea Luana Panier ha inavaina artistica e creativa. Era durant il temp da scola è la dunna che ha oz 29 onns dada en egl cun sias cumbinaziuns da resti coluradas ed extravagantas. Insumma saja ella ina persuna che dettia gugent en egl e che procuria per inqual tachel da colur en la vita. Da la cusunza a lagen start-up da moda Ch'ella veglia ir en direcziun da la moda è stà cler baud. Uschia ha Timea Luana Panier fatg in emprendissadi da cusunza a Cuira. Quest temp saja bain stà bel, ma memia structurà per la dunna cun bleras ideas en il chau. Suenter far viadis e lavurar en la gastronomia ha Timea Panier cuntinuà sia via da moda cun studegiar design da moda a Basilea. Avant passa in onn ha la Sursilvana accumplì in da ses gronds siemis e fundà l'agen label da moda cun duas amias dal studi. Sper il label lavura la dunna oriunda da Sagogn anc sco vendidra en ina butia da tastgas a Basilea per pudair finanziar sia vita, enfin chil start-up sa paja. La gronda finamira e ses siemi è dentant da pudair viver in di da l'atgna fatschenta che producescha moda da bogn e da mintgadi per dunnas. Sper la moda che emplaina la gronda part da la vita da Timea Luana Panier fa ella gugent yoga, spassegiadas en la natira e s'inscuntra cun amias ed amis.
«Quai eran vacanzas fascinantas, ir sin viadi cun in asen», quai di Jon Domenic Parolini, il president da la regenza Grischuna dal 2024 en il Profil da RTR, davart in viadi en Frantscha. Ir en gir cun in asen, ch'ha ina creppa dira e sa tge ch'el vul e nua ch'el vul ir, dovra coordinaziun. Dapi 25 onns è Jon Domenic Parolini politicher da professiun. Sia lavur politica ha quasi cumenzà cun ses engaschament per il rumantsch. El ha gì l'idea per ina giuventetgna rumantscha, la GiuRu. E sco suprastant da la Lia Rumantscha ha Jon Domenic Parolini fatg part da la Pro Svizra Rumantscha, che vuleva realisar ina gasetta rumantscha dal di. «La Quotidiana» ha lura bain la Somedia realisà, ma almain ha el pudì gidar da fundar la ANR, l'Agentura da Novitads Rumantscha, ch'è vegnida transfurmada en la FMR, la Fundaziun Medias Rumantschas.
Ella è creschida si cun costum engiadinais e Chalandamarz en ina chasa circumdada da culaischen. La scola ha ella bandunà tempriv cun tamtam e sfratgond portas. Bainbaud è ella stada Maya (Dreher) cun y u Maja (Lüthi) cun j, Flavia (Caduff), Bettina, Luisa... ella sezza sa numna ina «Wanderwurzla» e «cosmopolita with a natural touch» che va bler sur cunfin, surpassa forsa mintgatant er ils cunfins, che sauta tras la vita davant e davos la camera scumpartent «bütschins». En quest Profil raquinta l'actura Tonia Maria Zindel da las differentas staziuns e rollas en sia vita.
Flavio Andri (45) è savens en la halla da glatsch da Tavau, betg mo ils dis da la Cuppa Spengler. Ses figl è goli en l'equipa da juniors U17 ed uschia è il fan da hockey uschè savens sco pussaivel preschent. E cunquai ch'il figl giuven gioga il mument a Cuira, pendulescha el tranter las duas hallas da glatsch – e quai sper la lavur sco revisur en in biro, nua ch'el è partenari e manader da partiziun. Per l'econom ed expert da revisiun n'è quai dentant nagin stress – anzi, el giauda quels muments. E natiralmain saja el losch da ses dus figls che vivan er in pau il siemi dal bab ch'ha gia adina fatg gugent sport. Stinà na saja el dentant insumma betg – quai saja la vita dals mats – el accumpognia els simplamain cun dar sustegn e cun sia tenuta da vita da giudair quel muments.
A la fin da la stagiun 2021/2022 ha Eligius Tambornino tratg in stritg sut sia carriera sportiva ch'ha cumenzà cun il passlung e ch'è ida a fin cun il biatlon. Oz è Eligius Tambornino maridà, ha dus uffants, è scolast primar ed è puspè sa chasà en sia patria a Trun. Eligius Tambornino valeva avant bun 10 onns sco in dals megliers sprinters svizzers da passlung en la tecnica libra, il skating. En questa disciplina è el daventà campiun svizzer, è stà classà pliras giadas en ils top 10 da la cuppa mundiala ed ha dastgà sa participar a campiunadis mundials ed a gieus olimpics. Il 2014, suenter ils gieus olimpics a Sotschi ch'èn ids a fin cun ina gronda dischillusiun, è Tambornino sa decidì da lantschar ina nova carriera en il biatlon. Durant otg onns ha el lavurà cun corp ed olma per il success en il sport da biatlon. Propi fitgar pe en la cuppa mundiala n'ha il sportist da Trun però mai pudì, principalmain pervia dal sajettar sin pes. Oz na stat betg pli il sport, mabain la famiglia en il focus Enstagl da la loipa ed il stan da tir è oz la stanza da scola la plazza da lavur dad Eligius Tambornino. Dapi l'onn passà dat el scola primara a Danis. Anc durant la carriera sco biatlet ha el frequentà la scol'auta da pedagogia a Cuira. «Sco en il sport èsi era magari da morder sco scolast, ma jau emprov da far mes meglier pussibel sco quai chjau hai fatg tut ils onns sco passlunghist u biatlet.» Il temp liber passenta el il pli gugent cun sia famiglia. Ma er il moviment na dastga betg mancar. Uschia ha Eligius Tambornino cumenzà a far cursas da currer sur distanzas lungas, cursas da trailrunning. Per l'onn proxim è el gia s'annunzià per l'Eiger Ultra Trail, ina cursa sur ina distanza da 101 kilometers cun 6'700 meters differenza d'autezza. E betg mancar en la vita da l'anteriur profi da sport dastga la musica. Dapi passa 20 onns è Eligius Tambornino commember da la societad da musica Trun.
L'affarist da 68 onns lavura anc adina en sia interpresa en il quartier Scuol Ost. Ina midada da lieu è dentant gia instradada. Cumenzà cun sia atgna interpresa da transports e da dismetter ruments ha Reto Crüzer il 1980 a Scuol. Quella giada era el in dals paucs sin l'areal che tutga oz tar Scuol Ost. Oz vegnia il mastergn indigen stgatschà pli e pli a l'ur dal quartier e stoppia far plazza a chasas d'abitar sco per exempel ils Monolits. Entant è l'interpresa da Reto Crüzer er vi da translocar giu Sot Ruinas, nua ch'el ha era cumprà ina halla per sia infrastructura. Tge che capita cun l'areal che vegn liber, na sa l'affarist betg anc concret. In'idea da realisar abitaziuns per indigenas ed indigens na saja betg pussibla causa la zona. «Jau na poss betg laschar l'areal che vegn liber senza duvrar el. Pussibel è ch'i dat ina lavandaria d'autos.» Era sche Reto Crüzer ha surpassà la vegliadetgna da pensiun, vul el anc manar ses affar ils proxims stgars dus onns. Cun 70 duai l'affar vegnir surdà a ses trais figls. Ruaus la fin d'emna Reto Crüzer sez abita er en il quartier Scuol Ost. Quel na vegnia el betg a bandunar. Surtut la fin d'emna cura ch'il travasch da tut las interpresas enturn el fa era pausa, dettia muments custaivels e preziads, uschia il chatschader passiunà da 68 onns.
loading
Comments 
Download from Google Play
Download from App Store