Claim OwnershipPrzySłowie
Subscribed: 12Played: 364
Subscribe
© Copyright Polskie Radio S.A.
Description
Przy kawie, przy herbacie, przy okazji, przy obcych i znajomych – każda rozmowa jest inna. A gdyby tak spotkać się przy słowie? Porozmawiać o jego sile, smaku i brzmieniu. O tym, które słowa lubimy, a których chcemy unikać; o języku, który nas otacza, i naszym stosunku do niego. Do rozmowy na te tematy zapraszam osoby, dla których język jest narzędziem pracy, partnerem i przyjacielem w codziennym życiu. Do usłyszenia - Mateusz Adamczyk. Nowe odcinki od poniedziałku do czwartku. #slowa #jezyk #przyslowie
145 Episodes
Reverse
Oprócz służącej do walki wręcz "broni białej" jest także "broń czarna". Tak postrzegano dawniej... brudzącą broń palną. Pojedynek z użyciem "broni białej" niesie za sobą znamiona pewnej czystości i doniosłości. A czasami w pojedynkach (i nie tylko) można nawet "puszczać coś płazem" - pochodzenie tego określenia również wyjaśniamy w tym odcinku...
"Ciamajda", "niedorajda", "fajtłapa", "lebiega" - tym razem tematem cyklu stały się określenia... niedoskonałości. Część z nich wywodzi się od dawnych określeń charakterystycznych dla zwierząt. Kilka - sięga do określeń związanych z postrzeganiem niepełnosprawności, jeszcze inne - wywodzą się... od roślin.
Co wspólnego ma słowo "czoło" ze słowem "bezczelny"? Czy bycie "na czele" wiąże się z "bezczelnością"? Poznajemy biblijną etymologię słowa "cham" i odpowiadamy na inne pytania dotyczące języka polskiego, m.in. dotyczące słowa "obcesowy".
Skąd się wzięły określenia: "parasol" i "parasolka" i czy zawsze chroniły przed deszczem? Pierwotnie parasole służyły do ochrony przed... słońcem, a żeby chronić się przed deszczem stosowano... "parapluje". W tym odcinku także o pochodzeniu słów: "weekend" i "metro" oraz próbach zastąpienia ich polskimi odpowiednikami.
O "picu" prawie ale tak właściwie cóż to takiego jest ten "pic"? Skąd w ogóle w języku polskim wzięło się to słowo? Co oznacza, że czasami "robimy coś dla picu"? Jak wytłumaczyć znaczenie powiedzenia "pic na wodę fotomontaż"? Czy "picowanie" oznacza to samo co "ściemnianie" i wciskanie kitu"?
"Mieć coś za uszami" czyli wyrażenie określające, że nie jest się bez winy i ma się coś na sumieniu. Ale skąd w tym powiedzeniu uszy? Jest kilka wyjaśnień, a jedno z nich to, że chodzi o sprawy, które są niewidoczne - "poza uszami" czyli w ukryciu. A jeżeli coś się ukrywa, to może oznaczać, że nie mamy czystego sumienia...
We wtorek, 30 września, obchodziliśmy Międzynarodowy Dzień Tłumacza. Postanawiamy nieco to święto... wydłużyć i zapraszamy do rozmowy o tłumaczeniu i osobach tłumaczących Dorotę Konowrocką-Sawę - tłumaczkę z języka angielskiego, autorkę ponad 60 przekładów, wśród których znalazły się m.in. 1984 Georga Orwella czy Wszystko za Everest Johna Krakauera. Czym musi odznaczać się dobry tłumacz? Jakie są blaski i cienie tej pracy? Jakie są najważniejsze postulaty Stowarzyszenia Tłumaczy Literatury?
Nazwy miejscowości pokazują sposób patrzenia na świat naszych przodków. Wiele z nich nawiązuje do świata zwierząt i roślin. Często wskazują też do kogo dane miejsce należało, a także nawiązują do kultury materialnej, społecznej czy duchowej. A co to są służebne nazwy miejscowości, takie jak Bednary czy Złotniki? Skąd się wzięły takie nazwy jak Sfornegacie czy... Pupki?
Jeśli chcielibyśmy wnioskować o szewcach z popularnych frazeologizmów, wówczas obraz tej grupy nie byłby korzystny. Klną (jak szewcy), nie stronią od alkoholu ("pijany jak szewc") i bardzo się denerwują ("szewska pasja"). Do tego przytrafiają im się czasem... "szewskie poniedziałki". Jak mówi stare przysłowie: szewcy, krawcy - nie ludzie. Wyjaśniamy co stoi za tymi pełnymi uprzedzeń powiedzeniami.
Koty w polszczyźnie nie mają lekko. "Żyć na kocią łapę", "kocia wiara", "biegać jak kot z pęcherzem" - wszystkie te powiedzenia wywodzą się z dawnego, negatywnego myślenia o dachowcach. Wyjaśniamy pochodzenie tych powiedzeń, żeby... językowo, nie kupowali Państwo "kota w worku".
Dawniej na Polaków mówiono... Lachy, a wyraz ten wywodzi się od dawnego określenia pól. Polacy z polami mają zatem wiele wspólnego, a nazewniczo Polsce z ziemią (polską, rzecz jasna) również jest blisko. Gdzie w tym wszystkim Polanie, Wiślanie i Ślężanie?
Dlaczego dawniej na Polaków mówiono... Lachy? Tak nazywano kiedyś ludność zamieszkującą tereny równinne z dominacją pól. We współczesnym języku słowo "Lachy" pozostało jeszcze w określeniu "Strachy na Lachy", czyli zagrożenia lub groźby, którymi nie trzeba się przejmować. Dlaczego? Nasi przodkowie uchodzili kiedyś za bardzo odważnych, którzy żadnych gróźb się nie obawiali.
Czy "wena twórcza" ma coś wspólnego z angielskim słowem "vein" czyli "żyła"? Odnajdujemy źródłosłów obu wyrazów, ale przy okazji poświęcamy też sporo uwagi przeróżnym znaczeniom słów związanych z "żyłą".
Czy słowo "blizna" ma coś wspólnego ze słowem "bliźni"? Tłumaczymy etymologię obu wyrazów i jak zawsze dorzucamy coś, co się nimi łączy, choć na pierwszy rzut oka (a w zasadzie ucha) takie oczywiste już nie jest.
Przyglądamy się słowom ze świata natury... Skąd się wzięło słowo "dżdżownica" w polszczyźnie? Co łączy "trawę" i... "trawienie" oraz "łąkę" i "rozłąkę"?
Co oznaczają określenia opisujące konie: "rączy", "narowisty" i "hyży"? Wszystkie sprawiają, że natychmiast wyobrażamy sobie dynamiczne kopytne zwierzęta, ale część z nich ma zastosowanie również w opisywaniu ludzi...
To, jak mówimy, zdradza wiele cech naszego charakteru i jest przejawem myślenia o świecie i innych ludziach. Ale czy sposób posługiwania się językiem może stanowić przejaw zaburzeń czy chorób psychicznych? Czy język może stać się kryterium diagnostycznym w psychologii? O tym rozmawiamy z Matyldą Kozakiewicz - psycholożką i psychotraumatolożką, autorką książki „Minibook o traumie”.
Łącznie czy oddzielnie? jak zapisywać w języku polskim cząstkę "nie"? Czy poprawnie jest napisać: nieprzynoszenie, niesiadanie czy niemiły? A jak forma jest poprawna nie najmilszy czy też nienajmilszy? Szykują się jednak zmiany w naszej ortografii, o których także w tym odcinku naszego cyklu.
W tym odcinku wyjaśniamy pochodzenie słów: "wybaczyć”, "przebaczyć" oraz "nienawidzić". Czy wybaczanie ma coś wspólnego ze słowem "baczność", a nienawidzenie ze słowem "widzieć"?
Okazuje się, że "gołąbki" brzmią podobnie... w wielu językach, choć dokładna geneza tego słowa budzi spory językoznawców. Na pewno wykluczyć można zbieżność potrawy z gatunkiem ptaków. Podobnie skomplikowana i budząca spory wydaje się być etymologia "bigosu"... Za to z określeniem pochodzenia słowa "rosół" nie ma najmniejszego problemu...
W polszczyźnie zdarzają się wyrazy nazywające rośliny, które brzmią podobnie do nazw zwierząt. Tytułowe "żuraw" i "żurawina" są jednym z przykładów. Szukamy także innych podobieństw i wyjaśniamy m.in. co wspólnego ma jeż z jeżyną i koń z koniczyną.
Comments
Download from Google Play
Download from App Store
United States