Radiobash ڕادیۆباش

بخش فارسی رادیو باش در بخش فارسی رادیو باش قرار بر این گوشه های از فرهنگ مردم کُرد معرفی شود  در این قسمت درباره روایت هایی از سرچشمه مردم کرد برای شما بازگو خواهد شد در این قسمت از این موسیقی ها استفاده شده #Mazhar_khaleghi damagri #behram_dehghanyar (madarbozorge) #Tara_Jaff  Qaflachy  #Aras  Sawar #Haci Musa_Zeriyen_Sheshdara #mostafamahmudi.  sarokhani  #sharam_nazeri. heyrani          

کوورتە چیرۆک بە قەڵەمی هارووکی مۆراکامی، وەرگێڕیانی مەسعوود تەهازادە و خوێندنەوەی پەیام حیسامی

پیرە پەپوولەکانی ئێواران کورتە چیرۆکێکە بە قەڵەمی مامۆستا #شێرزاد_حەسەن کە بە دەنگی #پەیام_حیسامی خوێندراوەتەوە

بەشی کۆتایی-چیرۆک-شەوانی ڕوون  نووسین: فیۆدۆر دەستایێڤسکی وەرگڕانی مەسعوود تەهازادە خوێندنەوە: پەیام حیسامی 

بەشی٤-چیرۆک-شەوانی ڕوون  نووسین: فیۆدۆر دەستایێڤسکی وەرگڕانی مەسعوود تەهازادە خوێندنەوە: پەیام حیسامی 

بەشی٤-چیرۆک-شەوانی ڕوون  نووسین: فیۆدۆر دەستایێڤسکی وەرگڕانی مەسعوود تەهازادە خوێندنەوە: پەیام حیسامی 

بەشی٣-چیرۆک-شەوانی ڕوون  نووسین: فیۆدۆر دەستایێڤسکی وەرگڕانی مەسعوود تەهازادە خوێندنەوە: پەیام حیسامی 

چیرۆک-شەوانی ڕوون  بەشی٢ خوێندنەوە: پەیام حیسامی  نووسین: فیۆدۆر دەستایێڤسکی ڕەنگه کەس وەک دەستایێڤسکی نەیتوانیبێ وا به وردبینی و سەرنجەوە، ڕەوش و هەستی کەسێکی دوورەپەرێز و دەروونگەرا و مات له چوارچێوەی چیرۆکێکدا باس بکا، بە تایبەت که ناوەرۆکی چیرۆکەکە ئەوین و چێژ و ئازارەکانی بێ و ئاسەوارەکانی لە سەر گیانی مرۆڤ. شەوانی ڕوون چیرۆکی ئەوینێکی نامۆیە، هەم لەبەر هەستە جیاوازەکانی ئەو کەسانەی لە چیرۆکەکەدان و هەم لەبەر ئەوە که داستانی ئەوینێکی ڕووتین و دووکەسی نییە و ئاڵۆزیی خۆی هەیە.

نووسراوەی فێۆدۆر دەستایێڤسکی_ بەشی یەکەم وەرگێڕانی: #مەسعوود-تەهازادە خوێندنەوەی: #پەیام-حیسامی

دۆستان! ئێستا مامە شێڵبی بەتەمایە چیرۆکێکتان بۆ بگێڕێتەوە سەبارەت به شێرێکی زێدە بەهێز، لەڕاستیدا بەهێزترین شێرێک کە تا ئێستا دیتوومە. جا ئێستا لە کوێوە کلکی بگرین؟ مەبەستم ئەمە بوو کەڵکی لێ وەربگرین. وابزانم دەبێ لەو ساتەوە دەست پێ بکەم کە بۆ یەکەم جار شێرەکەم دیت. با بزانم... هەینییەکی بیست و شەشی سەرماوەز بوو له «شیکاگۆ». ئەمەم زۆر بە ڕوونی لە بیرە، چون بەفر تازە ببووە شڵێوە و تڕافیک له شەقامی «دۆرچێستێر» زۆر قورس بوو و شێرەکە خەریک بوو به شوێن سەرتاشخانەیەکدا دەگەڕا و سەیری دەوروپشتی دەکرد و منیش تازه خەریک بوودەگەڕامەوە ماڵەوە لە... نا، وابزانم دەبێ چیرۆکەکە زۆر بەر لەمەوە دەست پێ بکەم.پێموایە دەبێ لەو کاتەوە باسی شێرەکەتان بۆ بگێڕمەوە که گەنجێک بوو. زۆر چاکه. هەبوو نەبوو، شێرێکی گەنج هەبوو و ناویشی - بەڕاستی نازانم ناوی چ بوو، چون له دارستاندا لەگەڵ دەستەیەک شێری دیکەدا دەژیا و ئەگەر ناویشی بووبێ، بێگومان لەو ناوانە نەبووە وەک «ڕۆژیار» یا «هەورام» یا شتی لەم شێوەیە؛ نەخێر، زیاتر پێ دەچێ ناوێکی شێرانه بووبێ وەک ڕەنگه «شریخان» یا «خرۆششین» یا «خڕششش». دەی، هەرچۆنێکی بێ، ناوێکی لەم شێوەیەی هەبوو و لە دارستاندا لەگەڵ شێرەکانی دیکەدا دەژیا و به کاروباری ئاسایی شێرانەوە سەرقاڵ بوو، وەک پازدان و یاریکردنی نێو گیاوگژ و مەلەکردنی نێو ڕووبار و ڕاوەکەروێشک و کەوتنە شوێن شێرەکانی دیکە و خۆهەڵخستن لە بەر تیشکی خۆرەتاو. زۆریش دڵشاد بوو. دەی، پاشان ڕۆژێک نیوەڕۆ - بڕوام وایە پێنجشەممە بوو - پاش ئەوەی شێرگەل هەمووان خۆراکێکی چاکیان خواردبوو و لە بەر خۆرەتاودا خەوتبوون و شێرە پڕخنەکان پڕخەپڕخیان بوو و ئاسمان ساو بوو و باڵندە دەیانجریواند و گیاوگژ به شنەی با کەوتبوونە سەما و گشت دارستان هێمن و جوان بوو، لەپڕ... دەنگێکی نائاسایی و بەرز بیسترا. هەموو شێرەکان خێرا لە خەو ڕابوون و هەڵبەزینەوە. پاشان دەستیان کرد به ڕاکردن، به تەراتێن، بە تاودان، بە غاردان، به لنگاردان (یا ئەمانە هی ئەسپن؟) دەی، شێر چۆن هەڵدێن ئەوانیش وا هەڵاتن. نازانم، ڕەنگه بە پڕتاوان. هەرچۆنێکی بێ، هەمووان بە هەڵاتن دوور کەوتنەوە. هەڵبەت، هەموو هەمووش نا... لەم نێوەدا شێرێکیش هەبوو که ڕای نەکرد و ئەمەش ئەو شێرەیە کە من دەمەوێ بەسەرهاتەکەیتان بۆ بگێڕمەوە. ئەم شێرەیان بەس قیت دانیشت و چاوی ترووکاند و چاوی داگرت لە ژێر تیشکی خۆرەتاودا و باسکی لە بەر یەک کێشایەوە (یا ڕەنگه پەنجەی لە بەر یەک کێشابێتەوە) و خەوی لە چاوی داماڵی و وتی: «ئەرێ مەسەلە چییە، بۆ هەمووان خەریکن ڕا دەکەن؟!» پاشان شێرێکی پیر که له نزیک ئەو ڕای دەکرد، وتی: «هەڵێ ڕۆڵە! هەڵێ هەڵێ هەڵێ هەڵێ هەڵێ، ڕاوچی خەریکن دەگەنێ!» شێرە گەنجەکە هەروا بەدەم چاوترووکاندنەوە وتی: «ڕاوچی؟ ڕاوچی؟ ڕاوچی چییە؟» شێرە پیرەکە وتی: «چاو! وا باشترە بیبڕییەوە و چیدی پرسیار نەکەی و غار بدەی ئەگەر چاکەی خۆتت گەرەکە!» سا شێرە گەنجەکە قیت بووەوە و خۆی لە بەر یەک کێشایەوە و دەستی کرد به ڕاکردن به دوای شێرەکانی دیکەدا. به تاودان، بە تەراتێن؟ وابزانم ئەم باسەمان پێشتر بڕیوەتەوە. پاش ماوەیەک ڕاکردن، دەمێک وەستا و سەیری پاش خۆی کرد. لە بەر خۆیەوە وتی: «ڕاوچی؟ پێم خۆشە بزانم ڕاوچی چییە!» پاشان پەیتاپەیتا وشەی ڕاوچیی بۆ خۆی دووپات کردەوە: «ڕاوچی... ڕاوچی...» و پێتان بڵێم سەیر چییە؟ کەیفی به دەنگی وتنی وشەی ڕاوچی هات (چۆن خەڵک کەیفیان به دەنگی وشەی وەک کوولەکە یا گەزیزە یا چۆلەکە یا گوڵەبەڕۆژە دێ) ئەویش کەیفی به دەنگی وشەی ڕاوچی هات. کەواتە لێ گەڕا هەموو شێرەکانی دیکە به بەرەوە ڕا بکەن و خۆی ڕاوەستا و لە نێو گیاوگژه بەرزەکاندا خۆی شاردەوە و هێندەی پێنەچوو ڕاوچییەکانی لێ وەدیار کەوت کە نزیک دەبوونەوە و له سەر پێی پاشەوەیان وەستابوون و کڵاوی سووری جوانیان لە سەر بوو و جۆرێک شووڵی سەیریان به دەستەوە بوو که دەنگێکی بەرزی لێوە دەهات. بەڵێ، تەنانەت کەیفی به سیما و ڕەنگوڕوخساریان هاتبوو. جا بۆیە کاتێک ڕاوچییەکی ڕێکوپێکی چاوشین که ددانێکی پێشەوەی کەوتبوو و کڵاوێکی سووری لە سەر بوو (کە کەمێک ساڵادی هێلکەی پێوە بوو) به تەنیشت گیاوگژە درێژەکەدا تێپەڕی، شێرەکە قیت بووەوە. وتی: «سڵاو ڕاوچی!» ڕاوچییەکە دەستی کرد به هاتوهاوار: «وەی هاوار خودایە! شێری دڕندە! شێری کوشندە! شێری خوێنمژ! شێری پیاوکوژ!» شێرە گەنجەکە وتی: «من شێری پیاوکوژ نیم! بەس کەروێشک و تووتڕک دەخۆم.» ڕاوچییەکە وتی: «بیانوو و پاساوی ناوێ. ئێستا لێت ڕادەكێشم.» شێرە گەنجەکە وتی: «بەڵام ئەوەنییە خۆم ڕادەست کردووە!» و پەنجەکانی بەرز کردەوە. ڕاوچییەکە وتی: «خۆت شێت مەکە! کێ تا ئێستا بیستوویە شێرێک خۆی ڕادەست بکا؟ شێرەکان خۆ وەدەست نادەن، بەڵکوو تا دوایین سات شەڕ دەکەن. شێرەکان ڕاوچییەکان دەخۆن. کە وایە دەبێ لێت بدەم و ڕاخەرێکی جوانت لێ ساز بکەم و لە پێش سۆبەکەم ڕاتبخەم و ئێوارانی ساردی زستان لە سەرت دابنیشم و برێشکە بتەقێنم.» شێرە گەنجەکە وتی: «ئەی خودایە گیان! نابێ لێم بدەی. بۆت دەبمە ڕاخەر و لە پێش سۆبەکەت خۆم ڕادەخەم و یەک نەختیش نابزوێم و تۆ دەتوانی لە سەرم دابنیشی و هێندەی کەیفت لێیە برێشکە بتەقێنی. من حەزم لە برێشکەیە.» ڕاوچییەکە وتی: «ئەمە دەڵێی چی؟!» شێرە گەنجەکە وتی: «چاو، با ڕاست و یەکڕوو بم لەگەڵت. نازانم بەڕاستی حەزم لە برێشکە دەبێ یا نا، چون تا ئێستا قەت چێژم نەکردووە، بەڵام حەزم لە زۆربەی شتەکانە و حەزم لە دەنگی وتنی وشەی برێشکەشە و ئەگەر تامیشیان بەقەد دەنگیان خۆش بێ، ممممممممم، دەزانم زۆرم حەز لێی دەبێ.» ڕاوچییەکە وتی: «ئەم قسانە زۆر گەمژانەن. قەت نەمبیستووە شێرێک خۆی ڕادەست بکا. هەرگیز نەمبیستووە شێرێک برێشکە بخوا! هەرئێستا لێت ڕادەکێشم و قسەی پێ ناوێ!» و شووڵە سەیرەکەی بەرز کردەوە سەر شانی.  شێرە گەنجەکە وتی: «باشە پێم بڵێ بۆ؟!» ڕاوچییەکە وتی: «ئەی بۆیە و ئا!» و پەلەپیتکەی تفەنگەکەی ڕاکێشا و شووڵەکە کرتەیەکی لێوە هات. شێرە گەنجەکە وتی: «ئەم کرتەیە چ بوو؟ واتە لێم دراوە؟» وەک بۆخۆتان دەتوانن وێنای بکەن، ڕاوچییەکە بەم ڕووداوە زۆر شەرمەزار بوو و ڕوخساری وەک کڵاوەکەی سوور هەڵگەڕا. ڕاوچییەکە وتی: «بەداخەوە لە بیرم چووە فیشەکی تێ بهاوێم. وابزانم خۆم کردە گاڵتە و قەشمەرە – هاهاهاها – بەڵام ئەگەر ئیزنت لە سەر بێ، هەر ئێستا خێرا فیشەکێکی تێ دەهاوێم و هەر لێرەوەدەست پێ دەکەینەوە.» شێرە گەنجەکە وتی: «نا. وابزانم ئاوا جێبەجێ نابێ. پێموانییەبهێڵم فیشەکی تێ بهاوێی. بڕوا ناکەم بهێڵم لێم بدەی. پێموانییە بمەوێ ببمە ڕاخەری بەر پێی تۆ و پاش هەموو ئەم بەسەرهاتانە، وابزانم تۆ ڕاوچییەکی باش نیی و پێموایە بەتەمام بتخۆم.»ڕاوچییەکە وتی: «باشە پێم ناڵێی بۆ؟» شێرە گەنجەکە وتی: «ئەی بۆیە و ئا!» و دەستی پێ کرد.  

کاتێک تازەلاوێک بووم، لە تەلەڤزیۆنەوە زنجیرەفیلمێک بڵاو دەبووەوە به ناو ئەبووعەلی سینا، لە نووسین و دەرهێنانی کەیهان ڕەهگوزار. تەمەنم کەم بوو، بەڵام کەیفم پێی هاتبوو. ئێستاش هەر پێم وایە فیلمێکی باش و سەرنجڕاکێشە. هەر لەو سەردەمەدا چەندین جار ناوی مامۆستا هەژارم وەک شاعیرێکی ناوداری کورد بیستبوو. ڕۆژێک به هەڵکەوت لە نێو کتێبخانەی ماڵێدا و لە نێوان کتێە فارسییەکاندا چاوم به کۆمەڵێک کتێبی بەرگ ڕەشی گالینگۆر کەوت که ناوی مامۆستا هەژاریان لە سەر نووسرابوو. دەستم دا کتێبەکە و چاوێکم پێدا خشاند. پێم سەیر بوو. لە سەری نووسرابوو «قانون در طب»، نووسینی ئەبووعەلی سینا، وەرگێڕانی عەبدولڕەحمان شەڕەفکەندی، هەژار. چاپەمەنیی سرووش. هەڵبەت دیارە ئەمانە به فارسی نووسرابوون. به سەرسوڕمان و ئیشتیاقەوە بەرگەکەم هەڵداوە و چوومە سەر پێشەکییەکەی. پێم سەیر بوو، مادام شاعیرێکی کوردە، چۆنه کتێبێکی ئاوا و لەو بوارەیدا وەرگێڕاوە؟! کتێبێک له بواری تیب و پزیشکیدا و ئەویش لە عەرەبییەوە بۆ فارسی؟! من پەیام حیسامیم و لەم بەشەدا دەمەوێ چیرۆکی وەرگێڕانی کتێبی قانوون لە تیبی ئەبووعەلی سیناتان بۆ باس بکەم که چۆن لە لایەن هەژار، شاعیر و نووسەری کوردەوە وەرگێڕدرا. لەگەڵم بن. کتێبەکەم کردەوە و دەستم کرد به خوێندنەوە. با ئاماژه بەوە بکەم قانونی ئەیبنی سینا سەرجەم پێنج بەرگه. لە سەرەتادا ئاماژە کرابوو که بەرگی یەکەمی کتێبەکە لە لایەن چاپەمەنیی زانکۆی تارانەوە چاپ کراوە، بەڵام گوایە کێشەیەک لە نێوان وەرگێڕ و چاپەمەنیدا ڕووی دابوو که درێژەی نەدابوو و ئێستا چاپەمەنیی سروش جێگەی گرتبووەوە. که ئەم بەشەم خوێندەوە، هان درام درێژه به خوێندنەوەی کتێبەکە بدەم. ئەمڕۆکه ناوی ئەبووعەلی سینا بۆ خەڵک تەنیا ناوێکی ئاشنایە، بەڵام زانیارییان لە سەری کەمە. شێخولڕەئیس ئەبووعەلی حوسێنی کوڕی عەبدوڵڵا کوڕی سینا، فیلسووف، زانا و تەبیبی ناودارە که پاش سەدان ساڵ هێشتا ناوبانگی لە نێو کۆڕە زانستییەکاندا ماوە. زانایەکی بێوێنه به ١٣١ بەرهەمی ڕەسەن و ١١١ بەرهەمی خراوە پاڵەوە. هەڵبەت ئیبنی سینا زیاتر به دوو بەرهەمی ناودارییەوە ناسراوە، واتە شیفا و قانوون. ڕەنگه لەبەر ئەوەی باوباپیرانمان سەدان ساڵ کەڵکیان لەو ڕێنمایی و زانستە پزیشکییانە وەرگرتبێ که لەم دوو کتێبەدا باس کراون. بەڵام پتر لە بەرهەمەکانی، تەنیا ناوی ئەم زانایە بۆ گوێمان ئاشنایە و ئەوەش چونکه ئەوکات زمانی زانست لە ناوچەکەدا عەرەبی بووە و بەرهەمەکانی به عەرەبی نووسراون، هەرچەند هەر ئەوکاتیش هەندێکیان به زمانەکانی دیکه وەک لاتین و ئینگلیزی وەرگێڕدران و سەدان ساڵ لە خوێندنگه و زانکۆ باڵاکانی ئورووپادا لێکۆڵینەوەیان لە سەر کراوە و بێگومان یەک لە بناغەکانی دامەزرانی هەندێ له زانستە نوێیەکانن. بەڵام ئەوە سەیر بوو که کتێبی قانوون تەنیا هەندێ وەرگێڕانی ناتەواو و کۆمەڵێک تەفسیری هەیە و قەت به تەواوی وەرنەگێڕدرابوو. چاپەمەنیی سروش لە وەرگێڕانی بەرگی یەکەمدا ئاماژەی بەم بابەتە کردووە و دەڵێ: «بۆ مەبەستی هەڵبژاردنی نوسخەیەک بۆ وەرگێڕان، چەندین نوسخەمان تاوتوێ کردووە. بەداخەوە نوسخەکان جیاوازییان زۆرە و نوسخە ئینگلیزییەکەش تەنیا بەرگی یەکەمە و ئەویش تەواو جیاوازە. بۆیە به ناچار یەک لە بەناوبانگترینەکان واتە نوسخەی قانوون لە تیبی بولاقمان هەڵبژاردووە هەتا ڕاستکردنەوە و لێکدانەوە و وەرگێڕانی بۆ بکرێ. لە هەرکوێش جیاوازییەکی زۆر لە نێوان نوسخەکاندا بووبێ، لە پەراوێزدا ئاماژەمان پێ کردووە.» بەڵێ، سەرنجام پاش هەزار ساڵ، یەکەم جار هەژار کتێبەکە لە لایەن چاپەمەنیی زانکۆی تارانەوە وەردەگێڕێ. وەرگێڕانەکە خێرا سەرنجێکی زۆر ڕادەکێشی و پێشوازییەکی وای لێ دەکرێ که پاش ماوەیەکی کەم ئیدی دەست ناکەوێ. بەڵام سەیر ئەوەیە له سەرەتای کتێبەکەدا، پێشەکیی وەرگێڕی تێدا نییە. وەرگێڕێک که قۆڵی لە کارێک هەڵماڵیوە کەسی دی غیرەتی نەکردووە خۆی لێ بدا. بەڵگەش بۆ ڕەفتاری نادروست و موغریزانەی چاپەمەنیی زانکۆی تاران هەر ئەمە که چیدی عەبدولڕەحمان شەرەفکەندی درێژه به هاوکاریی زانکۆی تاران نادا و بۆ درێژەی کارەکە لەگەڵ چاپەمەنیی سرووش ڕێک دەکەوێ. بە پێی ڕێککەوتنەکە، چاپەمەنیی سرووش داوا لە هەژار دەکا درێژه به کارەکەی بدا و دەست بکا به وەرگێڕانی بەرگی دووهەمیش. ئەمەی ئێستا دەیبیستن، بەشێکە لە پێشەکیی کتێبەکە که لە لایەن دەزگای سرووشەوە چاپ کراوە: «هەر لە یەکەم مانگەکانی پاش بڵاوبوونەوەی بەرگی یەکەمی کتێبەکە، هەموو نوسخەکان فرۆشران و کەچی چاپەمەنیی زانکۆی تاران هیچ هەوڵێکی بۆ چاپی دووبارە نەدا. داوای خوێنەران بۆ چاپی بەرگی دووهەم و هەروەها پێویستیی چاپی دووهەمی بەرگی یەکەم و هیوا بۆ چاپی سەرجەم بەرگەکانی کتێبەکە، وای کرد کارگێڕان و بەڕێوەبەرانی چاپەمەنیی سرووش به جۆشوخرۆشەوە هەوڵ بۆ ئەنجامی ئەم کارە بدەن. بەم شێوەیە ئێستا بە ڕێککەوتن لەگەڵ وەرگێڕ و لابردنی بەربەست و گرفتەکانی دیکه، چاپی دووەمی بەرگی یەکەمی کتێبەکە به هەندێ شرۆڤه و بەشی زیادکراوەوە پێشکەش به توێژەران و خوێنەران دەکەین.» جێی سەرنجە که دیسان و ئەمجارە لە چاپی سرووشیشدا هیچ پێشەکییەکی وەرگێڕ نابینین، تەنیا پێشەکیی چاپەمەنییەکان هەیە! بۆ دەبێ کتێبێک که به هۆی دژواری و چەتوونیی وەرگێران، پاش هەزار ساڵ کەسێک توانیویە وەرگێڕانێکی گونجاو و باشی بۆ بکا، هیچ دەستنووس یا پێشەکییەکی وەرگێڕەکەی لەگەڵ نەبێ؟ لە بەرگی دووەمی قانوون لە تیبدا که دواتر چاپ دەکرێ، وەرگێڕ واتە هەژار به سەردڕێکی به تانەوتەشەرەوە گرێی مەسەلەکەمان بۆ دەکاتەوە. ئەمە دەقی پێشەکییەکەی هەژارە کە کردوومانەتە کوردی: موقەددەمەیەک که بوو به موئەخەرە پەروەردگار وای موقەددەر کردبوو که به تاوانی دژایەتیی ڕەگەزپەرستی لە ئێرانی ڕەزاخانی ڕابکەم و ساڵانی گەنجێتیم له بەغدا و وڵاتانی عەرەبیی دیکه به سەر بەرم و لە سەردەمی بەساڵاچووییدا دیسان به هەمان تاوان ناچار بووم له ستەمی سەددام و حکوومتی بەعس ڕابکەم و پێچەوانەی مەیلی خۆم لە ساڵی ١٣54دا بگەڕێمەوە ئێران و تووشی دەردی بێکاری و سووڕانەوە بێرەوبەوێدا بم. قسە و قەول زۆر بوون و کردەوە کەم.(لەو سەردەمەدا هەژار کێشەی ماددیی هەبوو و دۆستان و هاوڕێیانی ئەم ئیمکانەیان بۆ ڕەخساند که کەڵک لە کتێبخانەی زانکۆی تاران وەرگرێ.) تا ڕۆژێک که چارەنووس تووشی چاپەمەنیی زانکۆی تارانی کردم. سەرپەرستی چاپەمەنییەکە، مامۆستا بەهرام فەرەوەشی پێشنیاری پێ کردم کتێبی قانون لە تیبی ئەبووعەلی سینا بکەمە فارسی. (گوایە پاش ئەوەی هەندێ لە ئاشنایانی هەژار هەوڵ دەدەن زانکۆی تاران کارێک بۆ هەژار بڕەخسێنێ، بەڕێوەبەرانی زانکۆکە بۆ ئەوەی ئەرکەکە لە یەخەی خۆیان بکەنەوە، هەوڵ دەدن پێشنیاری کارێکی پێ بکەن که به ڕای خۆیان وا بووە زۆر قورسە و بۆی ئەنجام نادرێ و بەم شێوەیە خۆ لە مەسەلەکە دەرهاوێژن.) سەرسام بووم به بەختم که چۆن تووشی ئەمە ببووم. قانوونی ئیبنی سینا تەمەنی نووحی هەیە! لە عەرەبییەوە کراوەتە لاتین و ئینگلیزی، بەڵام چۆنه هیشتا نەکراوەتە فارسی کە زمانی خودی نووسەرە؟ پاشان، بۆچی ئەم کارە به ناوی من دەرچووە؟ دواجار لەگەڵ خوێندنەوەی یەکەم ڕستەکانی کتێبەکە تا ڕادەیەک بە وەڵامی پرسیارەکەم گەیشتم و هەرچۆنێکی بێ به جۆش و حەزێکی زێدەوە دەستم کرد به وەرگێڕان و لە ماوەی کەمتر لە شەش مانگدا وەرگێڕانی بەرگی یەکەمی کتێبی قانوونم کۆتایی پێ هێنا و به پێی ڕێککەوتنێک که لەگەڵ چاپەمەنیدا هەمبوو پێشەکییەکی موختەسەر و کورتم بۆ نووسی که ناوەرۆکەکەی به گشتی ئەمە بوو من هیچ شارەزاییەکم لە زانستی تیبدا نییە تا پەی به ئاستی بەهرە و توانای ئیبنی سینا لەم پیشە پیرۆزەدا ببەم، بەڵام لە ڕەوتی وەرگێڕانی قانووندا هەندێ بابەت سەرنجیان ڕاکێشام و بۆم بوونە پرسیار که بەم شێوەیەن: خەون پێش و پاش شێخولڕەئیس، توێژەر و دەروونناسانی جیهان سەبارەت به سەرچاوەی خەون گەلێک لێکۆڵینەوەیان کردووە و هەندێ ڕاوبۆچوونی جیاواز و پتر دژوازیان دەربڕیوە و تا ئەمڕۆکه لێکدانەوەیەکی ڕوونیان لە سەر ئەم بابەتە پێشکەش نەکردووە. شێخولڕەئیس به دڵنیاییەوە خەونی به کاردانەوەی سروشت و میزاجی مرۆڤ داناوە و لە ڕێگەی خەونی نەخۆشەکانەوە پەی به گرفت و ناجێگیریی میزاجیان بردووە و چارەسەریی کردوون. لە هەندێ شوینی کتێبەکەدا دەخوێنینەوە که ئەگەر به ڕێژەیەکی زۆر کەسێک لە دانەوێڵە یا گیایەکی دیاریکراو بخوا، خەونی ناخۆش یا خۆش دەبینێ. ئاخۆ زاناکان و دەروونناسان ئەم بیرۆکەیەیان بیستووە و هەڵیانسەنگاندووە و لە بەر چاویان نەگرتووە، یا نەیاندیتووە و نەیانبیستووە؟ وەرزش شاعیر و عاڕفی ناوداری کورد، مەولەویی تاوەگۆزی شێعرێکی ناسکی هەیە که ڕەمەزان تلۆع سوبحی شادیشەن شەوال شامی شووم نامرادیشەن دەردینە شەوال، ئای زام سەختە من تاڵە شووم شەوال، ئای بەد بەختە من غوڕە، غوڕەی ئەو، سەفاش پەی غەیری ئازیز قیبلەی من، وەفاش پەی غەیری بەڕاستی که وەرزشیش هاودەردی سێهەمی ئەم جووتەیە. زۆر لەوانەی ئەمڕۆکه به وەرزشی ژاپۆنی و سویسی و ... ناسراون، لە داهێنانەکانی شێخولڕەئیسن که هەزار ساڵ لە کتێبەکەیدا شیی کردوونەتەوە. جێی خۆی بوو یەخەی دز بگرین و بڵێین ئەم وەرزشە جۆراوجۆرانه داهێنانی زانایەکی هەڵکەوتەی موسڵمانن. با غەڕە بگەڕێنینەوە بۆ شواڵ و، ئەم وەرزشانه به وەرزشی سینایی ناودێر بکەین. وشە تایبەتەکانی ئیبنی سینا لە دەقی عەرەبیی کتێبەکەدا چاوم به هەندێ وشە و دەستەواژە کەوت که لەو زمانەدا باو نین، کەچی وەرگێڕانی ئەم وشە و دەستەواژانه لە زمانی کوردیدا تەواو باوە و لە کار دەکرێن. بۆ نموونە دەستەواژەی «علی الراس» لە عەرەبیدا به واتای «لە سەر»ە، کەچی نووسەر لەجیاتی وشەی وەک «ایضا»، «اکرر» و «استانف» کەڵکی لێ وەرگرتووە که باو نییە، لە کاتێکدا کورد دەڵێ «لەسەرڕا». به جێی وشەی وەک «اضن» و «اعتقد» که به واتای «بڕوام وایە» و «پێموایە»ن، وشەی «یشبه»ی به کار هێناوە، وەک کورد کە دەڵێ «وێدەچێ». به جێی «فیالفور»، «آنا» و «ساعتا»، وشەی «فیالمکان»ی به کار بردووە که کوردیش دەڵێ «لەجێ.» لەم جۆرە وشە و دەستەواژانە که بەکارهێنانیان بەو شێوەیە تایبەتی زمانی کوردین و لە عەرەبیدا نامۆن، زۆر بەرچاو دەکەوێ. ئاخۆ شێخولڕەئیس لەو ماوە کەمەدا که لە هەمەدان بووە و نەخۆشی کورد سەردانیان کردووە وا به زمانی کوردی ئاشنا بووە و هاتووەتە مێشکییەوە به شێوەیەک که له نووسینە عەرەبییەکانیدا لە داڕشتنی کوردی کەڵک وەرگرێ؟ نادیارە. هەر ئەم پێشەکییە کورتە بوو که خودالێخۆشبوو حوسێن عیرفانی قەڵەمی سووری به سەر زۆربەی بەشەکانی بەتایبەت بابەتەکانی کۆتاییدا هێنا و پێشەکییەکەم وەک شێری بێ یاڵ و کلکی لێ هات و وا بەم ڕووداوە دڵگران بووم که چیدی مەیلم بۆ درێژەدانی کارەکە نەما و دەستم هەڵگرت. وەک مەولانا دەڵێ، «مهلتی بایست تا خون شیر شد.» ئێستاش به هاندان و پاڵپشتیی دەستەی چالاکییە فەرهەنگییەکانی توێژینەوەی ئێران و به هاوکاریی چاپەمەنیی سرووش، بەرگی دووهەمی کتێبەکە پێشکەش خوێنەرانی هێژا دەکەم، بەو هیوایەی جێی ڕەزامەندی بێ و سەرنج ڕاکێشێ. لێرەدا به پێویستی دەزانم سپاسی ئەو هاوڕێ فەرهەنگدۆست و بەڕێزانه بکەم که لە ڕەوتی وەرگێڕان تا بڵاوکردنەوەی ئەم بەرهەمە لە سەرەتا تا کۆتایی ماندوو بوون و کاتیان تەرخان کردووە. عەبدوڕەحمان شەڕەفکەندی (هەژار) - ١٣٦١.١٢.٩ کەواتە گرێی نەبوونی پێشەکی کرایەوە: ناکۆکی و قەبووڵنەکردنی وتەکانی وەرگێڕ لە لایەن چاپەمەنیی یەکەم واتە زانکۆی تارانەوە. بەڵام کتێبەکە پێشوازییەکی بەرچاوی لێ دەکرێ و هەر چاپێک پێنج هەزار ئەژماری لێ چاپ دەبێ و دەڕوا بۆ چاپی سێهەم و چوارەم. هەر ئەم پێشەکییە کورتە هەستیارییەک لەو کەسانەدا ساز دەکا کتێبەکە دەخوێننەوە. گلەیی و سکاڵا پەرە دەستێنێ، تا ئەوەی که وەرگێڕ له بەرگی سێهەمدا پێشەکییەکی درێژتر زیاد دەکا. لێرەدایە که کتێبەکە پێشوازییەکی زۆری لێ دەکرێ، کتێبێک به وەرگێڕانی ڕەوان و سادە به نیسبەت وەرگێڕانەکانی پێشوو و هەڵ

در این اپیزود داستان ترجمه قانون در طب ابوعلی سینا رو میشنویم، که توسط ادیب کورد ابدالرحمان شرفکندی متخلص به هژار انجام شده. و میشنیم ممکن بود این اثر ارزشمند به نتیجه نرسه و ترجمه نصفه کاره باقی بمونه. 

جەعفەرقولی زەنگەلی لە پێکگەیشتنەوەی ئەمجارەدا، باسی شاعیرێکی کوردی کورمانجی خۆراسان دەکەین بە ناوی جەعفەرقولی کە بە مەزندە ساڵی 1805ی زایینی، واتە دەوری 220 ساڵ لەمەوبەر لە دایک بووە و پاشی 92 ساڵ ژیان، لە 1897 کۆچی‌دوایی کردووە. ئەم پیاوە بە ڕەبەنی ژیاوە و کەسی لەدوا بەجێ نەماوە. ڕاستە وەک شاعیر باسی دەکەین، بەڵام گەڕۆک و مۆسیقازان و دەنگخۆش و دووتارژەنێکی لێهاتووش بووە. هەرچەند هیچ شتێکی لێ تۆمار نەکراوە، بەڵام بەسەرهات و هۆنراوە و گۆرانی و هەوای سینگ بە سینگ پارێزراون. هونەرمەندان و شارەزایانی مۆسیقای کوردیی خۆراسان هەوا و مقامات و شێوازی دووتارژەنیی ئەویان بە ساغی پاراستووە، بەڵام بێ‌گومان بەستە و هۆنراوە و دیوانی شێعر تا نەنوسرێتەوە لە مەترسیی فەوتان ناخەلەسێ. ئەوە بوو کە مامۆستا کەلیموڵڵا تەوەحودی بەشێکی تەمەنی پڕبەهرەی خۆی بۆ تەرخان کرد و لە سنووری تورکمەنستانەوە تا سەرەخس، دێ بە دێ و هەوار بە هەوار و ڕەشماڵ بە ڕەشماڵ گەڕا و ئەوەی لە بیر و هزر و سینگی پیر و کاڵ و بەساڵاچووانی کورمانجدا مابوو، لە دوا دەرفەتدا تۆماری کرد و ساڵی 1369 لە مەشهەد، واتە نزیکەی سەدەیەک دوای مەرگی شاعیر، بە ناوی «دیوانی جەعفەرقولی زەنگەلی» چاپ و بڵاوی کردەوە. بەڵام بۆ ئەوی بزانین کوردان لە خۆراسان چی دەکەن و چلۆن و بۆچی دوو هەزار کیلۆمەتر لە ماڵی خۆیان دوور کەوتوونەوە، پێویستە زۆر بە پەلە و لە حەوسەلەی ئەم بەرنامەیەدا چاوێک بە سەر ئەم مێژوویەدا بخشێنین و بچینەوە سەر باسی جەعفەرقولی و شێعر و هونەر و غەمی شیرینی ئەوین. لە ساڵانی سەرەتای هاتنە سەر حوکمی بنەماڵەی سەفەوی لە ئێران، کە دەگەڕێتەوە ساڵی 1502ی زایینی و 520 ساڵ لەوەی پێش، لە چەند قۆناغێکدا و بە پێی پلانێکی پێشتر داڕێژراو، دەوری 50 هەزار بنەماڵەی کورد لە ماڵ و گوندی خۆ هەڵکەندران و بە کۆچێکی زۆرەملی لە ڕۆژئاوای ئێرانەوە ڕاگوێزی ڕۆژهەڵاتی ئەم وڵاتە پان و پۆڕە کران و لە کەس و کار هەڵبڕان و ئیدی چجار نەگەڕانەوە. هۆی ئەم کۆچدانە گەلێک مەبەستی لە پشت بوو کە ئێرە جێی باسی نییە، بەڵام گرینگترینیان پاراستنی سنوورەکانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی ئێران بوو لە بەرامبەر ئەو «ئوزبەک» و «تورکمان»انەی کە هەراسیان بە ئێران هەڵگرتبوو و دەوڵەت دەرەقەتیان نەدەهات. ئەوە بوو کە کوردیان وەک نەتەوەیەکی ئازا و دەستکەرەوە بۆ کردنە لەمپەر و دیوارێکیان لە پێش هەڵچنین لە دیواری چین قایمتر. ئەم 50 هەزار بنەماڵەیە، هەر خۆیان بە تەنیا نەڕۆیشتن، بەڵکوو «زمان، جل‌وبەرگ، داب و نەریت، مۆسیقا، فۆلکلۆر، و تەنانەت ناوی گوند و شاخ و دۆڵ و کانی و مووچە و مەزراکان»ی خۆیشیان لەگەڵ خۆ برد و تا ئێستای حازری پاراستیان! کوردانی خۆراسان پاشی پتر لە پێنج سەدە، هێشتا خۆیان بە غەریب دەزانن و لە گۆرانییەکانیاندا لە «دەردی جودایی» دەدوێن. [دەردی جەدایی-شەهلا جیریستانی] «گولیل» ئەو کوێستانە بەناوبانگەیە، که‌ ده‌که‌وێته‌ باکووری شیروان و دیوی لای ئێرانی ئه‌و زنجیره‌ چیایه‌ ده‌گرێته‌وه‌ که‌ «سه‌رپۆشی لووتکه‌یان به‌فری زۆر سپییه‌ و ئاسمانی شینیان له‌ باوه‌ش گرتووه»‌. ئه‌م دیواره زه‌مه‌نده‌‌، هێڵی سنووری تورکمه‌نستان ده‌کێشێ و ئه‌ودیوی ڕووی له‌ «عیشقاباد»ه‌. گولیلی خه‌یاڵاوی، داپۆشراوی داری «مه‌رخ»ه‌، که‌ سه‌وڵێکی خۆڕسکه و ده‌ستی هونه‌رمه‌ندی سروشت تایبه‌ت بۆ ئه‌م مه‌ڵبه‌نده‌ی کێشاوه. هاوینان هۆبه‌ و ڕه‌شماڵی خێڵاتی «بیچه‌ران» و «میلان» و «شێخه‌میر» له‌ داوێنه‌ بژوێنه‌کان و پاناوکه‌ زه‌نوێره‌کان، وه‌کی پنگه‌ و ڕه‌شه‌ڕیحانه‌، له‌ ده‌م جۆباری به‌فراو ڕێچکه‌ ده‌به‌ستن و به‌ کاری ئاژه‌ڵدارییه‌وه‌ خۆیان ده‌بنه‌ به‌شێک له‌ تابلۆی سروشت. ئێستا، یازدە شار و دوو هەزار گوند و حەشیمەتێکی دەوری دوو میلیۆن کورد لەم ناوچەیە دەژین کە زمانێکی پاراو و پوختیان هەیە و بە سەدان شاعیر و نووسەر پێی دەنووسن و لە کتێب و گۆڤارەکانیاندا دەکاری دێنن، مۆسیقای ڕەسەن و دەوڵەمەندیان هەیە کە لە سەرانسەری خۆراسانی گەورەدا حوزووری زیندووی هەیە، ناوی شوێنەکانی پێشووی خۆیان لە سەر شوێنی تازە داناوە و بەم کارە نەیانهێشتووە پێوەندییان لەگەڵ هەست و فەرهەنگ و جوغڕافیای پێشوو بپسێ، لە فۆلکلۆر و بەستە و مقامەکانیاندا باکووری خۆراسان به‌ «غه‌ریبستان» ناو ده‌به‌ن و له‌ قه‌باڵه‌ کۆنه‌کان و به‌ڵگه‌نامه‌ مێژوویی‌یه‌کانی خۆیاندا زۆر جار به‌ «کوردستانی خۆراسان»ی دەنووسن. ئێستاش دایکانی کورمانجی خۆراسان لە «لۆرە»کانیاندا بە هەوای شنە و بە لای‌لایەی کوردی بێشکە ڕادەژێنن. [لۆرە-بانوو شیروانی] جەعفەرقولی کوڕی «مەلا ڕەزاقولی» و لە تایفەی «ئوجاق» لە گوندی «گووگان»ی سەر بە شاری «قووچان» لە دایک بووە. هەر بە منداڵی باوکی دەمرێ و سێوی دەکەوێتەوە و  لە بێکەسیدا مامی وەخۆی دەگرێ و ئاگاداری لێ دەکا. ئوجاق نازناوی هەندێ بنەماڵەی بەڕێز و خۆشەویستی جەماوەرن کە ودمی شفا و بەجێهێنانی حاجەتی نیازمەندانیان هەیە و وەکی ماڵ و خێزانێکی پیرۆز خەڵک پەنایان بۆ دێنن و گرێ و گۆڵی ژیانیان دەبەنە لا. جەعفەرقولی منداڵێکی زیرەک و وریا بوو و لە خوێندنگە نەریتییەکانی سەردەمی خۆیدا کە تایبەت بە قورئان و دەرسی دینی بوون، دەیخوێند و پاشان بۆ درێژەی خوێندن ڕۆیشتە قووچان. تازه‌ خه‌ریک بوو مه‌رزاکانی مێرمنداڵی جێ‌ده‌هێشت و پێی ده‌نایه‌ پێده‌شته‌کانی گه‌نجییه‌وه‌، که‌ لاولاوی ئه‌وین له‌ پێوه‌ تا سه‌ر تێی‌ئاڵا و ڕفاندی بۆ دنیایه‌کی تر. ئیدی هه‌موو شتێک که‌وته‌ گره‌وی ئه‌وینی ئه‌و کچه‌ کورده‌ نه‌شمیله‌ی که‌ ناوی «ملواری» بوو.   دلێ من بری‌یە، ئەو ملواریێ مەحبووب ئەز لێ بوومە تالب، ئەو بوویە مەتلووب وە مرادێ یوسف، وە سەبرێ ئەییووب یا زولەیخا یاکوو سەورێ دەخازم   ئەز لاچینم، ئەو تاووسا خۆش خەرام ئەز مەجنوونم، ئەو لەیلایێ گولئەندام حەق دوورکی یارێ، من ژە ئیبن سەلام یا لەیلی‌یێ خا یا سەورێ دەخازم [ئەرمان یارێ-فەرامەرز ڕۆستەمی]   ئیدی دەست لە خوێندن هەڵدەگرێ و لەمەودوا بە شوانی دەژی و لە داوێن و پێدەشت و لاپاڵی کوێستان تاک و تەنیا تێکەڵ بە سروشت دەبێ. زۆر جار لە خەیاڵەکانیدا تارمایی ملواری دەبینێ و لەگەڵی دەدوێ. تەنانەت جارێک لە دم کانی، پەرییەک لە بیچم و شێوەی ملواریدا جامێک ئاوی دەداتە دەست و پێی‌دەڵێ «ڤییا بکە نووشی جان!» جەعفەرقولی دەپرسێ: تۆ کێی؟ پەری دەڵێ: «ئەزێ ملواری‌یێ تەمە!» ئیدی جامەکە بە سەریەوە دەنێ و دەبێتە «بەخشی» و «خۆبەند». پێوەندی و هێزی ئەوینی ئەو ملوارییە نەدیو و پەری‌ئاسایە ئەوەند بەهێز دەبێ کە ملواریی ڕاستەقینە لە بەر چاوی جەعفەرقولی دەسڕێتەوە. «بەخشی» وەکی بەیتبێژەکانی ئێمە بەو کەسانە دەڵێن کە بەهرەیەکی مۆسیقا و دەنگبێژیان هەیە و خەڵک بڕوایان وایە کە ئەم بەهرەیە «بەخشش»ێکی نادیارە و دەدرێ بە هەندێ کەسی تایبەت و هەڵبژاردە. «خۆبەند»یش کەسێکە بە کەلامی سێحراوییەوە بەند و بەستە و هۆنراوەی ناسکی وا دەهۆنێتەوە کە شاعیرانی ئاسایی لە توانایاندا نییە. کە بەو پلەیە دەگا، ئیتر دەست لە شوانیش هەڵدەگرێ و بە سامانی هەگبە و دووتارێکەوە عەوداڵ دەخولێتەوە. جەعفەرقولی سەرەڕای قەناعەت و دەروێشییەکەی، خاوەن ڕێز و حورمەتێکی گەورە بووە لە کۆمەڵگای خۆیدا. بەهرەی یەکەمینی لە مۆسیقا و ئاوازدانان و ژەنینی دووتاردا خۆی نواندووە؛ بە چەشنێک کە هەواکانی جەعفەرقولی لە سەرانسەری خۆراساندا وەک خۆی ماون و لێهاتووترین مامۆستایان و بەخشیانی ناوچەکە پشت بە پشت ڕایانگرتووە و لە خەوش و زیانی زەمان پاراستوویانە. هەروەها شێوە ژەنینی دووتاری خۆی هەیە کە شاگردەکانی ڕاستەوخۆ لێیان وەرگرتووە و بە هەمان شێوە و شێواز لە لایەن بەخشییەکانەوە تا ئێستا پارێزراوە. دوایین که‌سێک که‌ به‌ سۆراغی جه‌عفه‌رقولی زانیبێ، پیاوێکی دانیشتووی گوندی «گوگان» بوو‌ که‌ ده‌یگوت: به‌یان تازه‌ ئه‌نگوتبوو، جه‌عفه‌رقولی له‌ ئاوایی ده‌رکه‌وت و له‌ گردی به‌رماڵان تێپه‌ڕی. تا گه‌یشته‌‌ تیره‌گی چیا‌ چاوم هه‌ر لیێ بوو. مژێکی خه‌ست وه‌کی ڕنوو خه‌ریک بوو له‌ لووتکه‌ داده‌گه‌ڕا. جه‌عفه‌رقه‌لی و مژ گه‌یشتنه‌ یه‌ک و تێکدا توانه‌وه‌. ئیدی که‌س به‌ مه‌نزڵی نه‌زانی. هه‌وارچییان جارجار له‌ شیو و دۆڵی کوێستانه‌ به‌ سامه‌کانی شایجان و هه‌زارمه‌چیت ده‌نگدانه‌وه‌ی دووتارێکیان ده‌بیست که‌ له‌ نه‌غمه‌ی ئاسمانی ده‌کرد. له‌ ده‌روازه‌ی مژه‌که‌ی تیره‌گی چیاوه‌ جه‌عفه‌رقولی بووبه‌ ئه‌فسانه‌یه‌کی نه‌ته‌وه‌یی. نه‌نک و باپیره‌کان که‌ داستانی ئه‌وینی جه‌عفه‌رقولییان بۆ نه‌وه‌کانیان ده‌گێڕایه‌وه‌، ده‌یانگوت: دووتاری له‌ ئاسمانه‌وه‌ بۆ هاته‌ خوار. هه‌روه‌ها ده‌یانگوت: ئه‌و نه‌مره‌ و چجار تامی مردن ناچێژێ، چونکه‌ یه‌ک له‌و چه‌ند که‌سه‌یه‌ که‌ به‌ کانیی ژین ده‌زانن و ئاوی حه‌یاتیان لێ خواردووه‌ته‌وه‌.   شەوێ چووی وە خەوێدا دانە من وێ دووتارێ شەڤێ ئاخر چارشەمی، کەتم وە وێ ئازارێ من گەڕاندم شەهر وە شەهر، برنە خیوە و بوخارێ پەردە هاتە هلانین، من دی ڕووی گولئوزارێ مینا لێ وێ سەنەمێ، نەدی لە توو دیارێ [لۆ-بێ‌کەلام]   له‌ ڕاستیشدا: جه‌عفه‌رقولی زه‌نگه‌لی له‌و دووروڵاته‌، ئه‌ستوونێکی به‌هێزی زمان و فه‌رهه‌نگی کوردییه‌ و ئێستاش زیندوویه‌ و ڕوحی ئه‌و به‌ سه‌ر چیاکانی «کیسمار، سالووک، بووزان، کوڕ شوان، دووچه‌نگ و ماسینۆ»دا ده‌گه‌ڕێ و نیگه‌رانی هه‌زاران ملوارییه‌.  ئەو، سەری خۆی هەڵدەگرێ و وەک پەپوولەپایزەیەک بە دەم باوە نەرم و سووکباڵ دەفڕێ و سنوور ناناسێ. تورکمەنستان، ئوزبەکستان، تاجیکستان، ئاران و قەفقاز دەبینێ و لە هیند و ئەفغانستان و میسر و عێراق و شام دەمێنێتەوە و لە سەر بەهرەی زانست و ئەدەب و مۆسیقای خۆی زیاد دەکا.   هەرچی فکر دەکرم ئەز ل ڕوویێ جهانێ پرس دەکرم لە خەلکێ، کوللی ڕازێ نهانێ دەخازم کوهەنسالەک ئەز ژە ئەهلێ زەمانێ تاکوو ژە وی پرس کەرم، ژە گەردشێ دەورانێ ئاخر ڕۆک دەوی خەلکۆ، کوللی پەشیمانن هوون   سەرێ خا هوون هەلینن، جارەکێ هوون نەزەر کەن هەرنە دیارێ قەوران، جارەکێ هوون گوزەر کەن باتل فکرێ ڤی دونیا ژە سەرێ خا وەدەر خەن ئەگەرچی ڤی جهانا گشتی زیر و زەبەر کەن ئاخر ڕۆک دەوی خەلکۆ، پوور و پەشیمانن هوون [قەیتانی]   جەعفەرقولی لە درێژەی زەمان و لە فەرهەنگ و بیروبۆچوونی کوردانی باکووری خۆراساندا، وردە وردە بووەتە کەسایەتییەکی ئەفسانەیی. هەر لە بەرزاییەکانی «شایجان» و «هەزار مەچیت» و دارستانە «مەرخ»ە خۆڕسکەکەی کوێستانی «گۆلیل»ی پەنا عیشقابادەوە تا دەگاتە دەشتایی‌یەکانی سەرەخس، کە هەواڵی جەعفەرقولی بپرسی، پیروکاڵی کورمانج بە تاسەوە بەسەرهاتی کەسێکت بۆ دەگێڕنەوە کە سیمای تەڵخی کەوتووەتە جەغزی خەرمانەیەکی نوورانی و لە پشت تۆڕی هەورێکی سپیدا بە حاڵ خۆ دەنوێنێ. تا نزیک سەردەمی ئێمەش زیارەتکەرانی قسن و بارەگا پیرۆزەکان کە لە دوور و نزیکەوە دەگەڕانەوە، بە ڕاشکاوی دەیانگوت چاویان بە جەعفەرقولی کەوتووە. ئێستاش شوانەکان کاتێک لە نسار مێگەل مۆڵ دەدەن و بە دەم چالێنانەوە وچان دەگرن، بە نەوای شمشاڵ و قوشمە و دووتارەوە شێعرەکانی جەعفەرقولی دەچڕن.   دیسا غەمێ ئەسەر کر، ل ڤی دلێ حەزینە شۆعلێ ئیشقێ سەر کشاند، شەوتاند قەلب و سینە تا من جارێ نەزەر کر، ل وێ یارێ مەتینە عەقل و دین ژە من ئستاند، ئەز کرم زار و دینە ڤا ڕازێ منی پەنهان، ل خەلکێ بوو یەقینە یەعقووب نەووم، چما بووم بەیتولحەزەن نشینە ژە فەراقێ یوسفێ شەمس و قەمەر جەبینە   خه‌لکۆ له‌ من عه‌یو مه‌گرن، موشکل کاره‌ کارێ دل چه‌ل قه‌ته‌ر نێر و مه‌یا، ناکشینن بارێ دل ژه‌ مه‌شرق تاینه‌ مه‌غرب، دشه‌وتی نارێ دل تو ده‌ریا و ده‌ریاچه‌، خه‌ڤا ناکه‌ ئارێ دل بیچارە وو ئاوارە، بیقەرارم ژە دەس دل جەعفەرقولی دەست باڤێ، داوێ مەدەدکارێ دل ملواریێ دل ژە من بر، نکا ل قەسدێ دینە [جەعفەرقولی-بانوو شیروانی]   هەر بە دوای ئەفسانەی نەمریی جەعفەرقولیدا، مامۆستا که‌لیموڵڵا ته‌وه‌حودی له‌ پێشه‌کیی دیوانەکەدا شتێکی ناسک دەگێڕێتەوە: «شه‌وی 2ی سه‌رماوه‌زی ساڵی 1369 بوو. سه‌عات 11ی شه‌و له‌ کاری دیوانی جه‌عفه‌رقولی بوومه‌وه‌ که‌ نۆزده‌ ساڵ له‌مه‌وبه‌ر ده‌ستم دابوویه‌. هه‌موو کاره‌کانی کرابوو و سبه‌ی ده‌درایه‌ ده

کوورتە چیرۆکی کوردی گوڵی ڕەش نووسین شێرزاد حەسەن خوێندنەوە پەیام حیسامی 

گۆرانی (یاران وەسیەتم ئەمە بێ لاتان) و هەروەها ئەی (شەمی شەوان) و دەیان ئاواز و شێعری دیکەتان بیستووە کە ناوی شەمی تێدایە؟ ئەم ئێپیزۆدە باسی بە سەرهاتی ئەم شاعیرە دەکە، بە زمانێکی ئاوێتەی تەنز

نووسین: ئەڵەین دو باتن، وەرگێڕ: مەسعوود تەهازادە خوێندناوە: پەیام حیسامی ئەم کتێبە ڕۆمانێکی داستانی، دەروونناسانەیە کە دو باتن تێیدا بە سەرنجەوە لە وردترین ڕووداوەکان، لە ئاشنابوونی دوو کەسەوە لە فڕۆکەیەکدا تا یەکترناسین و پێوەندییان ورد دەبێتەوە و تاوتوێی دەکا. ئەڵەین دو باتن نووسەر، فیلسووف و وتاربێژ، لە سویس لە دایک بووە و لە زانکۆی کەمبریج لقی مێژوو و لە هاڕوارد فەلسەفەی خوێندووە. دو باتن لە بوارەکانی فەلسەفە، کۆمەڵناسی و ئەدەبیاتی داستانیدا خاوەن چەندین کتێبە و هەروەها دامەزرێنەری ڕێکخراوی «وانەی ژیان»ە. ئەم نووسەرە وتاربێژێکی پڕکاریشە و لە زۆربەی وڵاتانی دنیا سمینار و کۆڕی بەڕێوە بردووە. دو باتن بەتایبەت لە بابەتەکانی پەیوەست بە پێوەندیی مرۆیی قووڵ دەبێتەوە و ئەم کتێبەی کە ئێوە بڕیارە گوێبیستی بن، واتە «سەبارەت بە ئەوین»، لە توێی چیرۆکێکی ئەویندارانەدا، تاوتوێی ڕەفتار و هەڵسوکەوتی لایەنەکانی پێوەندییەکی دووکەسییە. بە واتایەکی دیکە، ئەم کتێبە کە تا ئیستا زیاتر لە دوو ملیۆن نوسخەی لێ فرۆشراوە، نەک چیرۆکێکی ئەوینداریی ساده و سانتی مانتاڵ، بەڵکوو دو باتن لە ڕێی چیرۆکەکەوە هەوڵی داوە بیروبۆچوون و سەرنجەکانی خۆی لە سەر مەسەلەی ئەوین و پێوەندیی دووکەسی شی بکاتەوە.  

کوورتە چیرۆکی پەتاتەخۆرەکان نووسراوەی فەرهادی پیرباڵ، چیرۆکی فرەیدوونە کە دوازدە ساڵ لە وەڵاتی خۆی دوور بۆ. کاتێک کە دەگەڕێتەوە وەڵاتی خۆی تووشی بەسەرهاتی سەیر و سەمەرە دەبێ و دەبینێ کە ...