Sterren van de ZaterdagMatinee

Jörg Widmann (https://www.npoklassiek.nl/componisten/56c236a8-8e62-40ef-bd1e-9c437f8ef0ed/jorg-widmann) is klarinettist, componist en dirigent. En niet per se in die volgorde. Tot welke keuzes wordt een alleskunner gedwongen?

Violist Simone Lamsma over de interactie met het publiek en over de NTR Zaterdagmatinee tijdens de lockdown. Bekijk Simone Lamsma in actie (https://www.npoklassiek.nl/concerten/02a76be9-f014-4a0b-9cec-902970f7710c/een-nieuwe-wantenaar-voor-simone-lamsma)

Dirigent William Christie vertelt hoe muziek zijn leven bepaalde en hoe hij van de Verenigde Staten al snel in Europa terecht kwam. Bekijk William Christie in de NTR ZaterdagMatinee (https://www.npoklassiek.nl/concerten/586ad352-08c2-4a07-86c7-77a835de2383/william-christie-dirigeert-haendel)

Dirigent Kent Nagano over nieuwe muziek en die van de Deense componist Hans Abrahamsen in het bijzonder.

De Finse dirigent Osmo Vänskä was verbonden aan orkesten in Lahti, Reykjavik en Glasgow en is chef in Minneapolis en Seoul. Hij vertelt over ‘het geheim’ van het Finse dirigeren en over het luisteren naar opnamen van anderen. Beluister Vänska in de NTR ZaterdagMatinee (https://www.npoklassiek.nl/concerten/fb63ac0d-c723-48c2-9f84-db455e7e9a59/osmo-vaenskae-en-het-onuitblusbare)

Barbara Hannigan vertelt over Let me tell you van Hans Abrahamsen en over nog heel veel andere werken die ze als sopraan en als dirigent heeft uitgevoerd. Bekijk het optreden van Hannigan hier. (https://www.npoklassiek.nl/concerten/93314036-a011-4089-be67-c264d16c0697/barbara-hannigan-zingt-let-me-tell-you)

Dirigent Kent Nagano vertelt over zijn jeugd en de betekenis van muziek. In november 2021 keerde Nagano, na een afwezigheid van meer dan 30 jaar terug in de NTR ZaterdagMatinee (https://www.npoklassiek.nl/concerten/7b0f5fba-09f7-4a3c-8fa1-556333ef3fc9/kent-nagano-en-de-authentieke-wagner). Het werd een historische middag met Wagners (https://www.npoklassiek.nl/componisten/7f4fbe51-9fcf-45ae-b2fe-efd3f7496f13/wagner-richard) opera Das Rheingold, door een sterrencast en Concerto Köln, spelend op oude instrumenten.  Luister elke maand naar lange interviews met bekende figuren uit de NTR ZaterdagMatinee. In dit vervolg op 'Markante Maestro's' komen zowel dirigenten als musici aan bod.

Het kan snel gaan. In maart 2018 treedt Karina Canellakis voor het eerst op met het Radio Filharmonisch Orkest, en anderhalf jaar later staat zij als chef-dirigent op de bok in de NTR ZaterdagMatinee. Al na één week samenwerken in 2018 weten orkest en zij het zeker: ze willen samen verder. Haar inauguratieconcert (https://www.npoklassiek.nl/klassiek/actueel/e4d6fe75-5c14-4e9c-9019-9af756124cf8/inauguratieconcert-karina-canellakis-bij-radio-filharmonisch-orkest) op 12 oktober 2019 maakt ook iets los bij het publiek. Zo schrijft Peter van der Lint in Trouw: “De ontlading aan het slot van Sjostakovitsj (https://www.npoklassiek.nl/componisten/02a6a81c-e212-46fb-af3f-a08ed40dcdd6/sjostakovitsj-dmitri)’ Tiende symfonie was enorm. Bij haar, bij de musici, bij iedereen die op deze historische zaterdagmiddag in het Concertgebouw was. De samengebalde energie die Karina Canellakis op het podium knetterend los had laten komen, kreeg ze in het kwadraat terug uit de tjokvolle zaal. Het was duidelijk: de juichende bezoekers waren op net zo’n positieve manier opgefokt en meegesleept door Canellakis’ messcherpe interpretatie als de musici van het Radio Filharmonisch Orkest.” Net als haar (verre) voorgangers Haitink (https://www.npoklassiek.nl/overzicht/haitink) en Van Zweden (https://www.npoklassiek.nl/klassiek/musici/c5a15032-246b-4ba5-b70e-13a9637dc356/wie-is-jaap-van-zweden) is Canellakis haar carrière begonnen als violist en concertmeester. In de ontmoeting tussen Hans Haffmans en artistiek leider van de ZaterdagMatinee Kees Vlaardingerbroek komt haar manier van werken ter sprake. Heeft zij iets meegenomen van Sir Simon Rattle, die haar op het dirigentenpad zette? Of van Jaap van Zweden, bij wie zij in Dallas assistent-dirigent was? En: wat maakt dat het orkest van meet af aan zó enthousiast is over haar aanpak? Hoe tekent ‘het virus’, dat ook het culturele platlegt, haar eerste twee seizoenen als chef? Opname: 12 oktober 2019 Radio Filharmonisch Orkest Karina Canellakis (dirigent) * Beethoven (https://www.npoklassiek.nl/componisten/14037108-31b5-4b4c-87b2-752b344c3304/beethoven-ludwig-van) - Ouverture Egmont * Sjostakovitsj (https://www.npoklassiek.nl/componisten/02a6a81c-e212-46fb-af3f-a08ed40dcdd6/sjostakovitsj-dmitri) - Tiende symfonie Bekijk ook Karina Canellakis’ optreden van 31 oktober 2020 – met werk van Wagemans, Aroetjoenjan en Bartók. (https://www.npoklassiek.nl/60-jaar-matinee/bekijk-webcasts/6883-video-sergey-khachatryan-en-karina-canellakis-in-de-ntr-zaterdagmatinee)

Op 15 juni 2019 dirigeerde de in 1929 geboren Bernard Haitink (https://www.npoklassiek.nl/overzicht/haitink)zijn laatste Nederlandse concert in de NTR ZaterdagMatinee. Met Richard Strauss (https://www.npoklassiek.nl/componisten/34a42c77-4bf3-46e8-93c1-d3416f5c9dee/strauss-richard) en Bruckner (https://www.npoklassiek.nl/componisten/39627bf3-2702-42d0-9de6-d29ddb94e7fb/bruckner-anton) nam hij afscheid van zijn Concertgebouw, van het Matineepubliek en van het Radio Filharmonisch Orkest. Bij dat (toen nog jonge) orkest was hij zijn carrière als violist begonnen, en in de jaren 1957-1961 was hij hun chef-dirigent. Daarna kon hij het stokje overnemen van de plotseling overleden Eduard van Beinum bij het Concertgebouworkest, en uitnodigingen van over de hele wereld volgden: Londen, Glyndebourne, Covent Garden, Berlijn, Wenen, München, Dresden, Boston, Chicago... Een carrière van ruim 65 jaar laat zich niet in één boek, laat staan in één podcast samenvatten. Kees Vlaardingerbroek, de artistiek leider van de Matinee, en presentator Hans Haffmans spreken over Haitinks respect voor de muziek, de oprechte nieuwsgierigheid naar welke partituur ook, het nooit zomaar de eigen wil opleggen. En zij benadrukken de breedte van Haitinks repertoire. Hij stond op de schouders van Eduard van Beinum als het op Bruckner (https://www.npoklassiek.nl/componisten/39627bf3-2702-42d0-9de6-d29ddb94e7fb/bruckner-anton) (en Mozart (https://www.npoklassiek.nl/componisten/04ba4127-e1af-4d80-9c32-8eb115c62005/mozart-wolfgang-amadeus)) aankomt, je zou hem de erfgenaam van Willem Mengelberg kunnen noemen in zijn Mahler (https://www.npoklassiek.nl/componisten/265915ac-ff12-4470-b0f4-26ffd0c6ad57/mahler-gustav). Maar hij dirigeerde ook talloze premières en opvallend veel Frans repertoire op onvergelijkbaar hoog niveau. Vlaardingerbroek: “ik denk dat [dat laatste] te maken heeft met het aspect dat hij de muziek op geen enkele manier dwingt; Franse muziek vraagt om kleur, vraagt om een bepaalde vrijheid, en dat heeft hij”. In 2012 werd Bernard Haitink beschermheer van het Radio Filharmonisch Orkest, toen dat ten onder dreigde te gaan door de draconische bezuinigingen op cultuur door kabinet-Rutte I. Juist zíjn orkest, waarmee hij, ondanks jarenlange afwezigheid, altijd een warme band had behouden. Hij nam afscheid met Bruckners (https://www.npoklassiek.nl/componisten/39627bf3-2702-42d0-9de6-d29ddb94e7fb/bruckner-anton) Zevende symfonie, het werk waarmee in 1965 zijn Matineedebuut gemaakt had.

James Gaffigan is al sinds 2011 de vaste gastdirigent van het Radio Filharmonisch Orkest. Om meer over hem te weten te komen, gaat Hans Haffmans te rade bij Nadia Wijzenbeek, concertmeester bij het Radio Filharmonisch Orkest. Zij kent hem van dichtbij sinds 2014 – daarvoor speelde zij in de Radio Kamer Filharmonie. Hoe klein van stuk Gaffigan ook moge zijn, soms is het alsof hij dansend van de bok opstijgt, en daarbij iedereen meeneemt. Dat kan gebeuren als hij opera’s als Rusalka of Rigoletto dirigeert, maar net zo goed bij premières van voor hem minder bekende Nederlandse componisten zoals Jeths, Zuidam en Padding. Volgens Wijzenbeek “staat hij er absoluut, maar staat hij nooit in de weg”. Hij neemt iedere partituur even serieus, is een gedreven en zelfs veeleisend man. Zijn kracht is dat hij “in zijn hoofd ongelofelijk snel is, en iedereen een stapje vóór”; zijn concentratie is volledig. Hij kan via zijn grootse techniek laten zien wat hij wil, ook in nieuwe muziek. Wijzenbeek: “je kunt niet anders dan met hem meegaan”. Maar hij is wel een ‘moderne maestro’: hij gaat opvallend persoonlijk met het orkest om, gebruikt goed zijn voelsprieten, kan af en toe zelfs bescheiden overkomen. Bij de repetities verstaat hij de kunst moeilijke passages speelbaar te maken. En het klikt, tussen het orkest hem. James Gaffigan is niet voor niets al zo lang vaste gastdirigent.

Na het chef-dirigentschap van Jean Fournet – de absolute meester in het francofiele repertoire – en de uitgesproken romantici Edo de Waart (https://www.npoklassiek.nl/klassiek/alles-over-edo-de-waart/88de5bc5-c012-47fe-8424-57951f63f38a/wie-is-edo-de-waart) en Jaap van Zweden (https://www.npoklassiek.nl/klassiek/musici/c5a15032-246b-4ba5-b70e-13a9637dc356/wie-is-jaap-van-zweden) volgde bij het Radio Filharmonisch Orkest de periode-Markus Stenz (2012-2019). Concertmeester Joris van Rijn vertelt over de ‘swing’ van deze chef en vooral: over zijn altijd positieve benadering. Over de man die het vak van onder anderen Leonard Bernstein (https://www.npoklassiek.nl/componisten/966187a9-21d2-4f3a-99a8-2ca28dec8ebd/bernstein-leonard) en Seiji Ozawa leerde en die het werk van de Amerikaan John Adams (https://www.npoklassiek.nl/componisten/580e14ca-cce2-4b55-a38b-d335636fdbec/adams-john) heel goed aanvoelt. Stenz laat het orkest meer vrijheid dan zijn voorganger Van Zweden, die natuurlijk op zíjn manier geweldige resultaten bereikt: bij Stenz is het “alsof je als puber het huis uitgaat”.  Opvallend is Stenz’ voorliefde voor complexe partituren, van Glanerts Caligula en Kurtágs Fin de Partie (niet in de Matinee) tot de opera’s van Hans Werner Henze en Jörg Widmanns (https://www.npoklassiek.nl/componisten/56c236a8-8e62-40ef-bd1e-9c437f8ef0ed/jorg-widmann) immense Babylon. Hij is een “gids in het Duits-Oostenrijkse repertoire”, en net als Widmann is hij een denker, die “vier stappen vooruit denkt”, meent Van Rijn. Stenz streeft immer naar transparantie en weet in het hoofd van de componist te duiken. Zelfs oudere muziek dirigeert hij alsof de bedenker ervan nog leeft. Het Adagietto uit Mahlers (https://www.npoklassiek.nl/componisten/265915ac-ff12-4470-b0f4-26ffd0c6ad57/mahler-gustav) Vijfde symfonie dirigeert hij bewust sneller dan de meesten van zijn collega’s, en hij laat het revolutionaire in Beethoven (https://www.npoklassiek.nl/componisten/14037108-31b5-4b4c-87b2-752b344c3304/beethoven-ludwig-van) horen, de gelaagdheid. Na Hans Haffmans’ gesprek met Van Rijn klinkt een zeer geslaagde Matinee: met Hindemith, een nieuw werk van Willem Jeths (dan de kersverse Componist des Vaderlands), en een inderdaad ‘revolutionaire’, beweeglijke Beethoven-VII.

Componist, dirigent, katholiek, Schot, socialist, VIP-member van de voetbalclub Celtic (‘Hey, Jimmy, how are ye?’, roepen zijn mede-fans) – en dat in willekeurige, want alfabetische volgorde: dat is James MacMillan. In november 2000 brengt Edo de Waart (https://www.npoklassiek.nl/klassiek/alles-over-edo-de-waart/88de5bc5-c012-47fe-8424-57951f63f38a/wie-is-edo-de-waart) voor het eerst een werk van hem in onze serie. In januari 2009 dirigeert MacMillan zélf een Matinee, inmiddels als vaste gastdirigent van de Radio Kamer Filharmonie. En hij blijft vaste gast op onze zaterdagmiddagen. Half januari 2021 nog – helaas kan er geen publiek bij zijn – dirigeert hij de wereldpremière van zijn Christmas Oratorio. Er zijn tienduizenden radioluisteraars – krijg die maar eens in een concertzaal. MacMilllan is een bewonderaar van Louis Andriessen, Keltische volksliedjes en oude religieuze teksten, raakt vol overtuiging volledig verknoopt met de renaissance en de muziek van nu. MacMillan lijkt (minstens) net zo breed georiënteerd als Gustav Mahler (https://www.npoklassiek.nl/componisten/265915ac-ff12-4470-b0f4-26ffd0c6ad57/mahler-gustav), honderd jaar eerder. Hans Haffmans en Kees Vlaardingerbroek herinneren zich vele gelukkige Matinee-momenten met MacMillan. Ontmoetingen met een man die tegelijkertijd oprecht modern, oprecht sociaal bewogen, gelovig en nieuwsgierig is. Vlaardingerbroek hoopt dat hij nog eens een Requiem zal schrijven. Een zekere teneur van het gesprek: we hebben John Adams (https://www.npoklassiek.nl/componisten/580e14ca-cce2-4b55-a38b-d335636fdbec/adams-john) in Amerika, en James MacMillan in West-Europa. Als afsluiting van deze podcast: een relatief vroeg MacMillan-werk (Sinfonietta), de Scottish ballad voor twee piano’s en orkest van Benjamin Britten (https://www.npoklassiek.nl/componisten/2306f261-3720-4df9-baf8-8cc87ebcaf39/britten-benjamin) (met de dan nog zeer jonge broers Jussen), en Brittens Les Illuminations, inclusief aanvulling van de hand van Colin Matthews. Soliste: Barbara Hannigan.

Aflevering 15: Jaap van Zweden: “Droomstart van Jaap van Zweden bij radio-orkesten”, zo kopte Dagblad Trouw in september 2005. “De radio-orkesten mogen in hun handen knijpen”, zo schreef muziekrecensent Sandra Kooke: “Na het eerste concert met Jaap van Zweden (https://www.npoklassiek.nl/klassiek/musici/c5a15032-246b-4ba5-b70e-13a9637dc356/wie-is-jaap-van-zweden) als hun chef-dirigent kan worden geconstateerd dat hij de musici weet aan te zetten tot een bijzonder hoog niveau van musiceren. (…) Het was heel bijzonder om de overgave te zien waarmee koor en orkest Van Zweden volgden.” Op 3 september 2005 opende Jaap van Zweden het 45ste seizoen van de ZaterdagMatinee met Stanze, het laatste grote werk van Luciano Berio, en met Das Klagende Lied van de 17-jarige Gustav Mahler (https://www.npoklassiek.nl/componisten/265915ac-ff12-4470-b0f4-26ffd0c6ad57/mahler-gustav). Het concert werd opgedragen aan de eerste artistiek leider van de Matinee Hans Kerkhoff, die de nacht ervoor was overleden. Hans Haffmans spreekt de huidige artistiek leider Kees Vlaardingerbroek over de stormachtige carrière van Van Zweden, die tot 2011 chef zou blijven maar blijft terugkeren in de Matinee – met Wagner (https://www.npoklassiek.nl/componisten/7f4fbe51-9fcf-45ae-b2fe-efd3f7496f13/wagner-richard), Beethoven (https://www.npoklassiek.nl/componisten/14037108-31b5-4b4c-87b2-752b344c3304/beethoven-ludwig-van), maar ook zeer dikwijls met gloednieuwe en Nederlandse muziek. Een dirigent die het uiterste van zichzelf vergt, en datzelfde van zijn musici vraagt. Wat leerde hij van grote dirigenten als Leonard Bernstein (https://www.npoklassiek.nl/componisten/966187a9-21d2-4f3a-99a8-2ca28dec8ebd/bernstein-leonard), Bernard Haitink (https://www.npoklassiek.nl/overzicht/haitink) en Kirill Kondrashin, die hij als concertmeester van het Concertgebouworkest van zo dichtbij had meegemaakt?

De Hongaarse componist en dirigent Peter Eötvös (1944) werkte bij onder andere het Ensemble intercontemporain in Parijs, het BBC Symphony en het Budapest Festival Orchestra. Vanaf 1994 was hij tien jaar lang chef bij het Radio Kamerorkest, naast Frans Brüggen en Ton Koopman (https://www.npoklassiek.nl/overzicht/ton-koopman). Hans Haffmans spreekt met Elisabeth Perry, die als concertmeester van het Radio Kamerorkest, de Radio Kamer Filharmonie en het Radio Filharmonisch Orkest op het podium vaak op hooguit anderhalve meter afstand van hem zat. Eötvös – volgens Perry een man met een uiterst warme, open persoonlijkheid – dirigeerde veel eigentijdse muziek, dikwijls ook zijn fenomenale eigen werk, maar met even veel liefde en plezier bekend repertoire – van Mozart (https://www.npoklassiek.nl/componisten/04ba4127-e1af-4d80-9c32-8eb115c62005/mozart-wolfgang-amadeus) tot Bartók (https://www.npoklassiek.nl/componisten/42eec9c3-976c-4dfe-bbed-8b864c6635d4/bartok-bela). Op 25 juni 2005 bereikte hij een volstrekt doorzichtige klank in zowel de vroege Stravinsky (https://www.npoklassiek.nl/componisten/4d48b417-930c-4517-93d5-d1ff7f46f8aa/stravinsky-igor) als in Boulez – het programma, tevens in het kader van het Holland Festival, maakte deel uit van een reeks Matineeconcerten rond diens tachtigste verjaardag. Dat hun optreden, wegens bezuinigingen, voor een deel van de orkestmusici een afscheid van het Radio Filharmonisch Orkest betekende, is geen moment te horen. Wat een onvoorwaardelijke inzet!

Sinds eind jaren tachtig is componist en dirigent (en later menigmaal begeesterend meedenker over de programmering) John Adams (https://www.npoklassiek.nl/componisten/580e14ca-cce2-4b55-a38b-d335636fdbec/adams-john) (*1947) bijna een ‘huisvriend’ van onze concertserie. Op 6 oktober 2001 zou zijn kompaan Edo de Waart (https://www.npoklassiek.nl/klassiek/alles-over-edo-de-waart/88de5bc5-c012-47fe-8424-57951f63f38a/wie-is-edo-de-waart) de wereldpremière van zijn Guide to Strange Places dirigeren. Omdat zich een blessure voordeed, moest De Waart op het laatste moment afzeggen. Adams, die de repetities die week had bijgewoond, nam een dag later het grootste deel van het programma over – alleen het Pianoconcert van Lou Harrison besloot hij over te laten aan de assistent-dirigent Luke Dollman. Het werd zijn debuut bij het Radio Filharmonisch Orkest. Hans Haffmans spreekt met de toenmalige programmeur Jan Zekveld over dit uiterst spannende moment in de Matineegeschiedenis. Misschien juist door die spanning speelden de musici van het Radio Filharmonisch Orkest op de top van hun kunnen. Twee weken later zou Edo de Waart Adams’ opera The Death of Klinghoffer wél dirigeren.