Tijdlijn

Waarom maakte Arnon Grunberg zijn school niet af? Wat hield hem als 19-jarige bezig naast tafelvoetbal? Hoe kwam hij ertoe op zijn 21ste een uitgeverij te beginnen? Programmamaker Wim Brands (1959-2016) interviewde de inmiddels gevierde en veelvuldig bekroonde schrijver al in 1992. Dankzij dezelfde Brands maakte Arnon Grunberg in 1993 een radioreportage over de Vlaamse schrijver J.M.H. Berckmans (1953-2008). Berckmans die toen net de verhalenbundel ‘Het zomert in barakstad’ had gepubliceerd, ontving Grunberg in zijn huis te Antwerpen.

Speciaal voor de donkere dagen rond kerst: ‘Weihnachten met Nefertiti’, een hedendaags kerstverhaal, in 2017 speciaal voor AVROTROS geschreven door Jannah Loontjens en vormgegeven door regisseur Just Rijntjes. In dit humoristische hoorspel gaat Anna met haar man Ahmed op bezoek bij een vriendin die in Berlijn woont en die ze al jaren niet meer heeft gezien. Ze zullen samen kerst vieren, maar wat een ontspannen en gezellige tijd zou moeten worden, mondt uit in misverstanden, valse verwachtingen en ongemakkelijke situaties. Met de acteurs Wilfried de Jong, Aafke Buringh, Loek van den Wijngaard, Carly Wijs en Pieter Verelst.

Je gelooft in Sinterklaas. En daarop volgt onherroepelijk: de ontnuchtering. Roes is een vierdelige podcast uit 2016 van het Radiocollectief Schik, bekend van de inmiddels in Nederland veelbekroonde podcast Bob. Roes gaat drie afleveringen lang over allerlei vormen van roes. Het vierde afsluitende deel behandelt de ontnuchtering na de roes, en ook de geloofscrisis waarin je gestort kan worden als het bestaan van Sinterklaas openlijk betwijfeld wordt.

Deze week verscheen het boek ‘We waren erbij. De eeuw van de radio’ van Jan Westerhof. Hierin vertelt hij de geschiedenis van het medium radio in Nederland; in november 2019 bestaat de radio precies honderd jaar. Wie ook maar een beetje geïnteresseerd is in de geschiedenis van de radio kan niet om De Radiovereniging heen een programma dat in 1989 en 1990 werd uitgezonden door de VPRO. In het programma werd vooral aandacht besteed aan de geschiedenis van de Nederlandse radio, door interviews met (oud)radiomakers en het uitzenden van historische fragmenten. Het werd samengesteld door Wim Noordhoek, die het samen met Arend Jan Heerma van Voss presenteerde. In Tijdlijn publiceren we de twee afleveringen waarin beeldend kunstenaar en radiomaker Wim T Schippers te gast was, voor het eerst uitgezonden in maart 1990.

Deze week verscheen het boek ‘We waren erbij. De eeuw van de radio’ van Jan Westerhof. Hierin vertelt hij de geschiedenis van het medium radio in Nederland; in november 2019 bestaat de radio precies honderd jaar. Wie ook maar een beetje geïnteresseerd is in de geschiedenis van de radio kan niet om De Radiovereniging heen een programma dat in 1989 en 1990 werd uitgezonden door de VPRO. In het programma werd vooral aandacht besteed aan de geschiedenis van de Nederlandse radio, door interviews met (oud)radiomakers en het uitzenden van historische fragmenten. Het werd samengesteld door Wim Noordhoek, die het samen met Arend Jan Heerma van Voss presenteerde. In Tijdlijn publiceren we de twee afleveringen waarin beeldend kunstenaar en radiomaker Wim T Schippers te gast was, voor het eerst uitgezonden in maart 1990.

Bijltjesdag – zegt dat mensen nog wat? Het was de dag van de definitieve bevrijding, 5 mei 1945, waarop flink afgerekend zou worden met alles wat “fout” was: NSB’ers vanzelfsprekend, maar verder ook iedereen die op één of andere manier met de bezetter had geheuld. Vooral de zogenaamde moffenmeiden waren vanzelfsprekende slachtoffers. Vrouwen die het met een Duitser hadden aangelegd, werden kaalgeknipt, met pek besmeurd en door de straten gevoerd. In 1988 inventariseerde het toen kersverse VPRO- geschiedenisprogramma Het Spoor Terug onder de titel “De Afrekening” wat er zich in Nederland rond Bijltjesdag allemaal heeft afgespeeld. Verhalen van slachtoffers die nooit eerder op de radio te horen waren geweest. Luister en beoordeel zelf of excuses nodig zijn.

Bij wijze van eerbetoon aan de op 2 oktober overleden schrijver Dirk Ayelt Kooiman (1946-2018) een interview dat Wim Noordhoek de schrijver in 1977 afnam. Het vraaggesprek, dat in dat jaar werd uitgezonden op 28 oktober via Hilversum 2 in 'God's Eigen Radioprogramma' maakt onder meer duidelijk dat naast Frans Kellendonk ook Kooiman weinig heeft met het 'academisme', een dan door de Haagse Post veronderstelde nieuwe literaire stroming waartoe Kooiman en Kellendonk zouden behoren. Kooiman leest tevens de speech die hij bij de uitreiking van de C.W. van der Hoogtprijs van plan was te houden. Gelardeerd met uitspraken van 'God', een rol van Dick Swidde. In het programma werd Kooiman ingeleid door Cor Galis in samenspraak met Jan Lenferink.

Genomineerd voor verschillende prijzen, waaronder de Libris Geschiedenisprijs 2018, is het succesvolle boek ‘De sigarenfabriek van Isay Rottenberg’ (Amsterdam, 2017) van Hella en Sandra Rottenberg, waarin de verborgen geschiedenis van een joodse Amsterdammer in nazi-Duitsland wordt beschreven. Een oproep over geroofd joods bezit brengt de nichtjes Hella en Sandra op het spoor van de sigarenfabriek die hun grootvader, Isay Rottenberg, in 1932 overnam in het stadje Döbeln bij Dresden. Niemand had hun er ooit iets over verteld. De fabriek blijkt een van de modernste van Duitsland te zijn geweest, waartegen concurrenten fel campagne voerden. In Duitse archieven vinden de nichtjes relevante documenten, waarin op de voet te volgen is hoe de Nederlandse ondernemer Isay Rottenberg strijd heeft geleverd om zijn bedrijf ook in de nazitijd te behouden. Waarom stapte hij in dit avontuur? En waarom bleef hij toen Hitler aan de macht kwam? Het boek werd voorafgegaan door een documentaire die de VPRO in het programma RadioDoc in 2015 uitzond onder de titel ‘Niet bang te krijgen, Opa en de Duitse sigarenfabriek’.

Het Verhaal van Otto is een klassieker onder de radio-documentaires, gemaakt door Peter Flik in 1986. Peter Flik werd onlangs 80 jaar, zijn verjaardag is onopgemerkt aan de buitenwereld voorbijgegaan terwijl hij toch een éminence grise mag heten van de Nederlandse radio. Peter Flik, die sinds zijn pensioen in Hongarije woont, werkte sinds de jaren zestig voor de radio, waar hij onder meer de man was die fameuze programma’s maakte als VPRO vrijdag en Het Gebouw. Een van de meest persoonlijke documentaires die Flik maakte betreft “het verhaal van Otto”, over een man die opgroeide als, zoals dat heette “kind van foute ouders”. Als kind bracht Otto enkele jaren door in een nazi-opleidingsinstituut in Tsjecho-Slowakije. Omdat de herinneringen aan de oorlogsjaren en zijn jeugd hem bleven achtervolgen wilde hij in de jaren tachtig terug naar wat tijdens het maken van de documentaire nog steeds Tsjecho-Slowakije heette. Flik reisde met hem mee.

Iedereen is inmiddels doordrongen van de betekenis van Facebook en zo langzamerhand ook van allerlei problematische aspecten van dit medium. Tijdlijn presenteert vier korte documentaires over Facebook, waarin nu eens de gebruikers centraal staan. Bert Kommerij maakte de serie voor de NTR in 2011. Herbeluistering brengt aan het licht: veel lijkt er in de inmiddels verstreken jaren in de kern niet veranderd te zijn. Faceradio noemde Kommerij de reeks, met als subtitels: Kritische geluiden en valkuilen (1), Je eerste schreden op Facebook (2), de liefde op Facebook (3) en Familie, vrienden en ónt-vrienden (4).

De Oostvaardersplassen zijn weer in het nieuws: de Oostvaardersplassen moeten hun functie als vogelreservaat terugkrijgen. En het aantal grote grazers in het gebied moet drastisch worden beperkt. In ´40 jaar Oostvaardersplassen´, uit 2017, vertellen betrokkenen over de strijd rond een vergeten stukje moeras bij de ontginning van de Flevopolder en hoe dat het grootste natuurbeschermingsgebied werd van ons land. Michal Citroen (VPRO) maakte de tweedelige documentaire. Deel 2

De Oostvaardersplassen zijn weer in het nieuws: de Oostvaardersplassen moeten hun functie als vogelreservaat terugkrijgen. En het aantal grote grazers in het gebied moet drastisch worden beperkt. In ´40 jaar Oostvaardersplassen´, uit 2017, vertellen betrokkenen over de strijd rond een vergeten stukje moeras bij de ontginning van de Flevopolder en hoe dat het grootste natuurbeschermingsgebied werd van ons land. Michal Citroen (VPRO) maakte de tweedelige documentaire. Deel 1

Eerder deze maand, op 8 juli, begon in alle vroegte de reddingsactie van het Thaise voetbalteam die overal ter wereld werd gevolgd. De nauwkeurig voorbereide onderneming duurde drie dagen en bracht alle voetballertjes én hun coach uiteindelijk heelhuids uit de grot. Het team was op 23 juni vast komen te zitten in een grottencomplex in het noorden van Thailand en het duurde dagen voordat reddingswerkers hen vonden. Hoe kon het zo mis gaan? En hoe voelt het om daarbinnen te zitten? Om die vragen te beantwoorden hoeven we niet af te reizen naar Thailand, want ook in Nederland zijn beruchte voorbeelden van mensen die een grot in gingen en die er alleen met veel geluk weer uitkwamen. Jan Maarten Deurvorst maakte hierover een NTR-documentaire.

Armando is zondag 1 juli op 88-jarige leeftijd in de Duitse plaats Potsdam overleden. Hij behoorde tot de belangrijkste naoorlogse Nederlandse beeldend kunstenaars en dichters, verder was hij bekend als journalist, acteur en violist. In Tijdlijn een interview met Armando afgenomen door Frénk van der Linden op 12 september 2014 in het NTR-programma Kunststof. Onder meer over zijn inspiratiebronnen, het vernietigen van eigen werk, de belangstelling van prinses Beatrix voor zijn kunst en zijn bewering dat hij niet over emoties beschikte. Ook te horen: muziek van het Tata Mirando-orkest.

Onlangs stond in de Amsterdamse krant Het Parool een artikel met de kop ZEEUWEN AZEN OP SLAVERNIJMUSEUM. In de Zeeuwse media waren stemmen op gegaan om het slavernijmuseum naar Vlissingen of Middelburg te halen. Terwijl Amsterdam eerder dit jaar het initiatief nam voor de oprichting van een nationaal museum over slavenhandel en slavernij in de koloniale tijd. Waar zou zo’n museum het beste passen? Om die vraag meer diepgang te geven presenteert Tijdlijn het tweeluik over ons Nederlandse slavernijverleden van Luuk Heezen. De documentairemaker laat zich door een aantal onderzoekers uitleggen hoe verweven de slavernij was met het dagelijks leven aan het einde van de 18e eeuw in Nederland. Het brengt hem eerst in Zeeland, vervolgens in onze hoofdstad.

Op een avond in juli 2016 belde Meis, de dochter van documentairemaakster Heleen Hummelen, met verheugend nieuws,’Ik heb een kamer’. Heleen Hummelen had net een half uur van tevoren nog tegen een vriendin gezegd dat het wel los zou lopen met dat uit huis gaan. Een kamer vinden in Amsterdam is geen sinecure. Ze zou nog wel even thuis blijven wonen. Maar twee weken later zat ze in Amsterdam en was een tijdperk voorbij. Een schok met een na-effect, waar een jaar later op teruggekeken kon worden. Korte VPRO-documentaire, eerder uitgezonden in RadioDoc op 3 september 2017. Naast Heleen Hummelen horen we Meis en André Vranken.

Voor kankeronderzoekers, artsen én patiënten zijn het bijzondere tijden. Dankzij zogeheten ‘immuuntherapie’ kan een groep mensen die kort geleden nog opgegeven zou zijn, nu ineens met succes behandeld worden. Radiomaker Hannes Wallrafen kreeg last van een hoestje dat niet meer wegging. In deze ontroerende NTR-documentaire horen we hoe het verder ging. Eerder op 13 mei 2018 werd uitgezonden.

Renate Dorrestein trad in 1991 voor het eerst naar buiten over haar slechte gezondheid. Zij deed dit in het IKON-programma De Andere Wereld. Openhartig vertelde zij over de ziekte Myalgische encefalomilitis, ookwel het chronische vermoeidheidssyndroom genoemd of ME. Uitzonderlijke aflevering uit de reeks 'zelfgesprekken' onder redactie van Rik Delhaas.

Ter gelegenheid van Koningsdag uit het archief opgediept: de NCRV-documentaire ‘Henk Otte, vorst in Ghana’, gemaakt door Nathan Plas in 2000. Henk Otte, een voormalige bouwvakker uit Amsterdam-Zuidoost was aan het begin van deze eeuw regerend vorst van de Ewe, een groep van vijf Ghanese stammen. De stamleiders zagen in hem de reïncarnatie van hun overleden leider. Het begon er allemaal mee toen Otte in 1982 verliefd werd op de Ghanese vrouw Patience.

Het World Trade Center in New York werd op 9 september 2001 verwoest. Maar door wie? Theatermaker en activist George van Houts twijfelt openlijk aan de officiële lezing. Hem wordt inmiddels kwalijk genomen dat hij pijnlijke complottheorieën verspreidt in zijn druk bezochte ‘theatercollege’ getiteld Kom Plot waarmee hij dezer dagen door het land trekt. Hoe komt het dat Complottheorieën de laatste jaren populairder zijn geworden, ook bij slimme mensen. Radiomaker René van Es onderzocht de ideeënwereld achter Kom Plot. En maakte een verhaal over wantrouwen en waarheid in een wereld waar alles mogelijk lijkt. De NTR-documentaire ‘Wat is dit voor waanzin?’ werd gemaakt in de zomer van 2017.