Uit de school

In het openbaar bestuur – en in de polder – vinden we consensus ontzettend belangrijk. Maar het verlangen naar overeenstemming kent ook schaduwkanten: het kan spanningen dempen die gehoord móéten worden. Omwille van de lieve vrede gaan we het conflict uit de weg, terwijl het soms juist nodig is om het conflict aan te gaan. Niet om te polariseren, maar om iets open te breken.In deze aflevering van Uit de School spreken we met Meta Knol en Tom Lubbers over de kunst van het conflict. Meta is kunsthistorica én boerin. Samen met haar partner runt ze de Lakenvelder Boerderij in de Boterhuispolder bij Leiden. Toen hun pachtgrond dreigde te verdwijnen, besloten ze het conflict niet te schuwen maar juist publiekelijk te maken. Dat leidde tot weerstand én tot beweging. Tom is onderzoeker bij de NSOB en schreef een essay over conflict in het landelijk gebied. Hij ziet hoe consensusdenken soms voorbijgaat aan diepe, botsende belangen—en hoe een goed vormgegeven conflict juist ruimte biedt voor leren en verandering.Host Christiaan van der Kaaij gaat met beide gasten in gesprek over wat het van de overheid vraagt om ‘vreedzaam te vechten’. Hoe ga je als ambtenaar om met conflict, pijn en passie? En hoe kan je op een goede manier de randen van een conflict opzoeken?Luister naar dit gesprek over de kracht van frictie. Vanuit de boerderij zelf – je hoort de prachtige natuur voorbijtrekken(Aan het begin van het gesprek heeft Meta het over 500 hectare pachtgrond in bezit van de Nederlandse overheid. Hier bedoelt zij 500.000 hectare.)

Wat als grootschalige veranderplannen bij complexe maatschappelijke vraagstukken juist bijdragen aan gevoelens van onmacht? In deze aflevering duiken we in een veranderkundig perspectief op taaie thema’s zoals de energietransitie, landbouwhervorming en woningmarkt. Thema’s die zo groot en verweven zijn, dat ze vaak voelen als van iedereen én van niemand tegelijk.We verkennen een alternatief voor de neiging tot centrale regie en grootschalig handelen: de logica van de lappendeken. Vanuit dit netwerkperspectief ontstaat ruimte voor lokaal initiatief én verbindend werk. Juist in die combinatie groeit de impact en slinkt het gevoel van onmacht.Hoe kun je als professional of betrokkene niet alleen vanuit je eigen praktijk bijdragen, maar ook anderen verbinden? Wat vraagt dat van je denken en doen? En hoe geef je daar concreet vorm aan? In deze aflevering bieden we inzichten, taal en handvatten om je invloed op taaie vraagstukken op te rekken.Hierover gaat vaste host Christiaan van der Kaaij in gesprek met Hans Vermaak. Hans is zelfstandig adviseur, docent en onderzoeker. En Mark van Twist decaan en bestuursvoorzitter van de NSOB. Mark is daarnaast als hoogleraar Bestuurskunde verbonden aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam.

Stel: je voelt aan dat er in jouw overheidsorganisatie iets niet helemaal pluis is, en je wilt het melden aan een externe autoriteit.Waar kan je dan terecht? Dat kan bijvoorbeeld bij een toezichthouder, maar misschien ook wel bij het Huis voor Klokkenluiders. Maar om wat voor meldingen gaat het eigenlijk en wat is een klokkenluider dan precies? In deze aflevering hebben we het over het Huis voor Klokkenluiders en hun onderzoeken naar misstanden binnen de publieke sector. Vaak gaat het om persoonlijk én politiek gevoelige casussen die vragen om een hele precieze manier van werken. Maar hoe maak je met dergelijke zorgvuldige en somsdroge, feitelijke onderzoeken impact op de grote maatschappelijke kwesties die daarachter vandaan komen?Hierover gaat vaste host Christiaan van der Kaaij in gesprek met Martine Bouman, bestuurder bij het Huis voor Klokkenluiders en voormalig bijzonder hoogleraar aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, én Georgina Kuipers, senior onderzoeker en docent bij de NSOB.

Van een eigen chocoladefabriek tot een grand café bij Naturalis of de productie van compacte portemonnees. De sociale werkplaats van weleer zijn vandaag de dag grote organisaties die mensen op allerlei plaatsen passend werk bieden en begeleiden in hun ontwikkeling. Hoe komen mensen bij zo’n bedrijf terecht? En wat houdt het werk van die werkontwikkelbedrijven eigenlijk in?In deze aflevering duiken we in de wereld van werkontwikkelbedrijven. We bespreken hoe zij mensen in de samenleving die wel een steuntje in de rug kunnen gebruiken helpen. Hoe zorgen werkontwikkelbedrijven ervoor dat ze niet alleen een vangnet bieden, maar ook een springplank naar de toekomst kunnen zijn? En hoe vinden deze organisaties hun plek in een tijd waarin beelden over arbeid en ontwikkeling veranderen en nieuwe verwachtingen ontstaan?Christiaan van der Kaaij gaat in gesprek met Noëlle ter Woerds, directeur van DZB Leiden, en Wiljan Hendrix, senior onderzoeker en docent bij de NSOB. Samen bespreken ze ook het verleden en de toekomst van deze bedrijven. Hoe kijken we over een paar jaar terug op het huidige werk van het werkontwikkelbedrijf?

Afgelopen maand lanceerde de NSOB het Atelier! Een plek waar wetenschap en praktijk samenkomen om op een frisse, onderzoekende manier te werken aan complexe vraagstukken in het openbaar bestuur. Naast de School en de Denktank biedt het Atelier een nieuwe manier om met taaie thema’s aan de slag te gaan.In deze aflevering duiken we dieper in wat het Atelier precies is en wat het kan betekenen voor bestuurders, beleidsmakers en onderzoekers. Hoe helpt het Atelier om niet alleen vragen te verkennen, maar ook samen te zoeken, sleutelen en reflecteren op de juiste aanpak? En hoe ziet dat er in de praktijk uit? We gaan in gesprek met Myrthe van Delden, manager Atelier en senior onderzoeker bij de NSOB, en Georgina Kuipers, senior onderzoeker en docent bij de NSOB. Zij vertellen hoe het Atelier werkt, welke vraagstukken zij tegenkomen en wat deze nieuwe aanpak zo waardevol maakt.Benieuwd hoe het Atelier jouw vraagstuk kan helpen ontrafelen? Luister mee! Na het luisteren nog steeds enthousiast? Dan verwijzen we je graag door naar onze website: https://www.nsob.nl/atelier

Kunt u ze nog opnoemen? De grote farmaceutische bedrijven die met hun vaccins de samenleving uit de coronacrisis trokken. Naarmate Covid-19 meer naar de achtergrond verdween, ging het echter al snel weer over vermeende torenhoge winsten, überkapitalisme en de uit de hand lopende medicijnkosten. Zo ging de beeldvorming farmaceutische industrie van ‘held’ naar ‘schurk’. In deze prikkelende aflevering duiken we diep in de wereld van de farmaceutische industrie en haar reputatie. We verkennen de spanning tussen de negatieve percepties van 'Big Pharma' en hun cruciale rol in het zorgveld. Onze gasten Mark Kramer, voorzitter van de Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen, en Paul Frissen, emeritus hoogleraar bestuurskunde, delen hun inzichten over hoe we navigeren tussen marktwerking, kostenbeheersing en maatschappelijk draagvlak als het gaat om innovatieve, en vaak kostbare, geneesmiddelen.

Durft u wel eens de bus of het ziekenhuis niet in, omdat u bang bent de borden en de aanmeldpaal niet te kunnen lezen? Waarschijnlijk niet; maar het is wel de realiteit van 2,5 miljoen volwassenen in Nederland die moeite hebben met lezen, schrijven en/of rekenen. Meer en meer zijn we ons bewust van laaggeletterdheid. Ook komen er verschillende initiatieven die rekening houden met deze groep volwassenen. Denk aan het Journaal in Makkelijke Taal van de NOS en het versimpelen van brieven aan burgers door verschillende uitvoeringsorganisaties. Maar lossen we het probleem daarmee op? Of zijn we pleisters aan het plakken op een zere wond?In deze speciale aflevering, een samenwerking met de VB podcast van de Vereniging voor Bestuurskunde, duiken we in de wereld van mensen die dagelijks worstelen met taal, rekenen en met digitale vaardigheden. Onze host Christiaan van der Kaaij bespreekt met Hanneke Propitius van Stichting Lezen en Schrijven en Marlies Honingh van de Radboud Universiteit Nijmegen en de NSOB hoe co-productie kan helpen bij het vormgeven van effectief beleid rond laaggeletterdheid. Hoe betrekken we juist deze doelgroep bij onze talige – en taaie – beleidsprocessen?

Er zijn diverse overheidsorganisaties waar het telefoontje van een auditor aan het begin van de dag resulteert in een wolk van chagrijn boven de rest van de dag. Maar is ons beeld van wat audit is en wat een auditor doet niet te eenzijdig? In deze aflevering van Uit de School duikt Christiaan van der Kaaij in de essentie van de audit. Samen met Wendy Asbeek Brusse (directeur Onderzoek bij de ADR), Daina Konter (Sectormanager Operational  Audit bij de ADR) en Mark van Twist (bestuursvoorzitter NSOB, hoogleraar aan de EUR en voormalig wetenschappelijk directeur van de opleiding Internal Auditing & Advisory) verkennen we hoe innovaties de auditwereld veranderen. Hoe kan de auditor met behulp van inzichten uit de sociale wetenschap methoden van onderzoek verrijken en impact in een steeds complexere wereld versterken? Ook verkennen we de rol van de auditor die steeds breder wordt: van assuranceprovider naar adviseur, coach en zelfs (inter)actieonderzoeker. En hoe dan om te gaan met de kwetsbaarheid die ontstaat als een groeiende roep om transparantie in het openbaar bestuur samengaat met in een maatschappij waarin polarisatie overal de kop opsteekt? Deze aflevering is geïnspireerd door het recent door de NSOB gepubliceerde essay Audit, maar dan anders. Lees het essay hier: Audit, maar dan anders | Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (nsob.nl)

De energietransitie gaat van papier naar praktijk. Waar het voorheen nog bijzonder was om zonnepanelen op je dak te hebben of een elektrische auto te rijden, worden deze zaken nu steeds meer de norm. Dat is een positieve ontwikkeling, maar het brengt ook uitdagingen met zich mee. De gevolgen van de transitie worden steeds tastbaarder: denk aan de overlast door windmolenparken of de ‘netcongestie’, waarbij het nog maar de vraag is of nieuwe woonwijken en bedrijven van energie kunnen worden voorzien.   Ook binnen het Nationaal Programma Regionale Energiestrategieën (NP RES) ontstaan in deze nieuwe fase uitdagingen. Van ruimtegebrek tot netcongestie en de toenemende druk op decentrale overheden - hoe houden we deze regionale, bottom-up aanpak succesvol? We bespreken hoe we moeilijke knopen kunnen doorhakken en losse eindjes aan elkaar kunnen knopen, zonder telkens te vervallen in plannen zonder concrete uitvoering.   Aan tafel bij Christiaan van der Kaaij zitten drie experts: Kristel Lammers, programmadirecteur bij NP RES, Jacqueline van Dongen, wethouder in Zwijndrecht, en Martijn van der Steen, co-auteur van het essay "Puzzelen in De wereld van B" over de nieuwe fase in het RES-proces.   Lees het essay van collega’s Martijn van der Steen en Robin Hill via www.transitietijd.nl!

Hoe ga je als overheid om met de afhandeling van schade waar je zelf verantwoordelijk voor bent? Met Groningen en de Toeslagenaffaire vers in het geheugen is dit een vraag waar veel ambtenaren, bestuurders en activisten tegenaan lopen. Maar vertrouwenwekkend schadebeleid vindt op veel meer plekken plaats. Onze zomerspecial neemt je in twee afleveringen mee langs onrecht, menselijk leed en de dilemma’s die hieruit voortkomen.In deze tweede aflevering bespreken we hoe op een vertrouwenwekkende manier vorm kan worden gegeven aan schadeherstel. Welke rol speelt erkenning in dat proces? Hoe verhouden waarden als openheid, begrijpelijkheid en snelheid zich tot elkaar? En hoe geef je te midden van alle onzekerheid voortvarend vorm aan een schadeafhandelingsoperatie? Dat bespreken we aande hand van de werkwijze van Buitengewone Zaken Blauw, het organisatieonderdeel binnen de Belastingdienst dat is opgericht om de schadeafhandeling voor "de fraudelijst" op te zetten en uit te voeren.Aan tafel bij Christiaan van der Kaaij zitten Arjan Dikmans - programmadirecteur bij de Belastingdienst - en onze collega dr. Georgina Kuipers - gepromoveerd op het thema ‘Vertrouwenwekkend schadebeleid’ en co-auteur van het essay "Vormgeven aan Schadebeleid:De zoektocht van de Belastingdienst naar vertrouwenwekkend schadebeleid voor de Fraude Signalering Voorziening." Lees het essay via www.nsob.nl!

Hoe ga je als overheid om met de afhandeling van schade waar je zelf verantwoordelijk voor bent? In het licht van bijvoorbeeld Groningen en de toeslagenaffaire is dit een vraag waar veel ambtenaren, bestuurders en activisten tegenaan lopen. Maar vertrouwenwekkend schadebeleid vindt op veel meer plekken plaats. Onze zomerspecial neemt je in twee afleveringen mee langs groot onrecht, klein menselijk leed en de dilemma’s die hieruit voortkomen.In deze eerste aflevering bespreken we hoe we een stem geven aan groepen voor wie toegang tot het recht en beleidsprocessen niet vanzelfsprekend is. Ligt de bal hier bij de politiek, bij belangenorganisaties of bij het recht? Ook praten we over de vraag: ontstaat schade nou door onbedoelde uitwassen van overheidssystemen of is het soms toch gewoon zo bedoeld?Naast onze host Christiaan van der Kaaij doen we dit met Rowie Stolk - gepromoveerd aan de Universiteit Leiden op procederende belangenorganisaties - en Merel van Rooy - auteur van ‘De Boetefabriek ’ en verbonden aan het Instituut voor Publieke Economie.

Burgerparticipatie wordt overal in de publieke sector gezien als dé oplossing om wantrouwen in de overheid tegen te gaan. Door te luisteren, in gesprek te gaan, co-creatie te plannen en inspraak te organiseren werken veel ambtenaren keihard om perspectieven, verhalen en wensen van burgers op te halen. Tegelijkertijd bestaat daarnaast ook nog een complexe ambtelijke, institutionele en bestuurlijke realiteit. Hoe verhouden die twee zich tot elkaar? En wat gebeurt er als dat niet op de goede manier verloopt, en de kloof tussen burgers en overheid op een bepaald thema na (of misschien zelfs wel dóór) burgerparticipatie alleen maar groter wordt?In deze aflevering van Uit de School verkennen Christiaan van der Kaaij, Nanke Verloo (Universitair Docent Stedelijke Planologie aan de UvA) en Wout van der Heijden (Kickstad Rotterdam) hoe we participatietrajecten ombuigen van een noodzakelijk kwaad naar een succesvol en inzichtrijk traject voor alle betrokkenen. Hoe wek je de juiste verwachtingen? Wat maakt een participatietraject 'oprecht' en wat is daarin de rol van de politiek? En hoe zet je als ambtenaar niet alleen je professionele, maar ook je menselijke kant in? In deze aflevering verkennen we de theorie en praktijk van het succesvol vormgeven van burgerparticipatie.

Tijd wordt vaak gezien als iets dat ons overkomt. We voelen dat er niet genoeg tijd is, dat het moment ineens daar is of dat het tempo te hoog te ligt om bij te benen. Maar wat nou als we tijd gaan zien als iets waar we invloed op kunnen uitoefenen? Samen met Jorren Scherpenisse – wie kent hem niet? – en oud-burgemeester Koos Janssen gaat Christiaan van der Kaaij daarover in gesprek. In het openbaar bestuur is tijd van levensbelang. Immers, wie invloed wil uitoefenen heeft gevoel nodig voor timing, voor het tempo waarin dingen zich ontwikkelen en voor effecten op de korte of lange termijn. Tijd is dan ook meer dan een klok aan de muur. Tijd gaat over momenten, snelheid, tijdsduur of zelfs prioriteit; allemaal zaken die je zelf bewust kan beïnvloeden. Uiteindelijk is tijd dan ook geen zelfstandig naamwoord en moeten we wellicht spreken van ‘tijdigen’.

Welkom bij het tweede seizoen van Uit de School! Nieuwe stem, zelfde idee: we bespreken maatschappelijke uitdagingen en vernieuwingen in het openbaar bestuur. In deze aflevering hebben we het over de activistische ambtenaar. Hoe ziet dat er eigenlijk uit? Mag dat eigenlijk wel? Samen met Henk den Uijl en Karlijn Slegers verkent Christiaan van der Kaaij wat activisme eigenlijk is, wat je als ambtenaar met je passie wel of niet kan doen, en dat het hebben van een rol niét betekent dat je een toneelstuk aan het opvoeren bent. En dat alles ook nog eens zonder woede en passie, maar mét bezorgdheid en liefde.

Een bijzondere aflevering van Uit de School! Samen met NSOB-onderzoekers Andrea Frankowski en Wiljan Hendrikx bespreekt Christiaan van der Kaaij wat voor soorten NSOB-onderzoek er bestaan. Bijzondere aandacht hebben ze voor de methode van ‘learning history’, die we hebben toegepast in een onderzoek naar de totstandkoming van de Werkagenda MBO en het Stagepact. Die Werkagenda en het Stagepact zijn ook voorbeelden van een brede samenwerking, met een grote hoeveelheid partners. Hoe ziet zo’n vorm van samenwerken er eigenlijk uit, en welke lessen kan je daaruit trekken? Daarover gaat de nieuwe Uit de School!