Χίλιες και μία λέξεις, με τον Πάνο Δημάκη

54 Episodes

Reverse

Το αμίλητο νερό

2024-11-2225:44

Τρία ρήματα από κλ- σάς έχω: κλίνω, κλάω και κλέω. Τι ήταν ο φοβερός ενιαυτός κλιμακτήριος και πώς το κλίμα πήρε τη σημερινή του έννοια από την αρχική σημασία της πλαγιάς; Τι σχέση έχει το κλάσμα και η κλάση με μια κλανιά; Γιατί, ο κλήρος με τον ολόκληρο; Μάθετε, επίσης, για το μαγικό έθιμο του Αη Γιάννη του Κλήδονα, ένα νυφοπάζαρο αιώνων. Καθίστε αναπαυτικά σε ένα ανάκλιντρο και απολαύστε τρία πανάρχαια ρήματα.

Τον κακό σου τον καιρό

2024-11-0822:55

Καλοκαίρια και χειμώνες, περιμένω για να΄ρθεις, τραγουδούσε ο Μητροπάνος. Ωραία και τα δύο, μα εμείς θα επικεντρωθούμε στα καιρικά φαινόμενα που δεν εμπεριέχουν λιακάδα. Τι σχέση έχει η βροχή με τον όμβρο ή η ψιχάλα με το ψεκάζω; Πώς έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες το ουράνιο τόξο και ποια πολύχρωμη θεά το συμβόλιζε; Από πού κι ως πού το κρύο συνδέεται με το κρύσταλλο και τα παγάκια με τον Άρειο Πάγο; Ειναι Νοέμβρης και βάλαμε τα πουλόβερ μας. Καιρός για τις λέξεις του ψύχους!

Ίτε παίδες Ελλήνων

2024-10-2518:48

Αυτή τη φορά θα σας συστήσω δύο ρήματα που πλέον δεν έχουμε στα νέα ελληνικά, αλλά δεν είναι νεκρά. Είναι ολοζώντανα μέσω των αμέτρητων λέξεων που βγαίνουν από αυτά. Το ίημι και το είμι! Ένεση και άνεση, κάθετος και εφετείο, ιός και αφετηρία, όλα παιδιά του ίημι. Για να μην πω για την τρισκατάρατη οικονομική ύφεση. Το είμι, πάλι, είναι η μητέρα της εφόδου και των εσόδων, του εισιτηρίου και του ανεξίτηλου, του ισθμού και της μεθόδου! Και φυσικά, μας δίνει το ηρωικό Ίτε παίδες Ελλήνων!

Άνδρα μοι έννεπε, μούσα, πολύτροπον

2024-10-1119:02

Σήμερα θα σας γυρίσω 3000 χρόνια πίσω σε μια εποχή με παντοδύναμους θεούς, πολυμήχανους βασιλιάδες, τρομακτικά τέρατα, πανέμορφες γυναίκες, αοιδούς και μαγικά ζώα. Θα ταξιδέψουμε στην ηρωική περίοδο της Οδύσσειας, όπου οι Έλληνες ανακάλυπταν τον κόσμο και γύριζαν τα πέρατα του κόσμου, προσπαθώντας να εξηγήσουν τον μαγευτικό κόσμο που τους περιβάλλει. Τι σημαίνει Χάρυβδη και Κύκλωπας, Πηνελόπη και Ναυσικά; Τι σχέση έχουν οι Φαίακες με τη φαιά ουσία και τι σημαίνει έπος; Και φυσικά, ρίχνουμε φως στο όνομα του μεγάλου Ομήρου.

Μουρέλλ' ιμ τα ματέλλια σ΄

2024-09-2722:06

Μουρέλλ' ιμ, τα ματέλλια σ' αραμπαδέλλια τσλούν. Θέλετε τη μετάφραση αυτής της υπέροχης φράσης από το μυτιληνιό ιδίωμα; Μωρό μου, τα μάτια σου κάνουν μέχρι και άμαξες να κυλήσουν. Ένα γλωσσικό (και γευστικό ταξίδι) στη Λέσβο, για να την ανακαλύψετε, παρέα με το εθνικό μας ποτό, το Ούζο Πλωμαρίου Ισιδώρου Αρβανίτου. Ακούστε το επεισόδιο με ουζάκι και ποικιλία και ανακαλύψτε άλλη μια φορά τον πλούτο της ελληνικής γλώσσας μέσα από φοβερές (και ενίοτε αστείες) λέξεις!

Τι σου 'κανα και πίνεις

2024-09-1318:54

Είναι ωραίο το άτιμο το ποτό, όταν συντροφεύει τις όμορφες στιγμές διασκέδασης αλλά και χαλάρωσης. Ένα επεισόδιο αφιερωμένο στην τέχνη του πίνειν. Από ποιο αρχαίο ποτήρι πήρε το όνομά του το κυλικείο και τι σχέση έχει το μεθύσι με το μέλι; Γιατί δεν πρέπει να γράφουμε τη μπίρα με ύψιλον και ποια είναι η ελληνική λέξη για το γλέντι; Είναι η αλήθεια ότι νταμιτζάνα σημαίνει η κυρα-Γιάννα; Ελάτε στον μεθυστικό κόσμο των ποτών!

Πιο γρήγορα, πιο ψηλά, πιο δυνατά

2024-07-2622:24

Η μεγάλη γιορτή του αθλητισμού έφτασε: το Παρίσι υποδέχεται τους Ολυμπιακούς Αγώνες κι εμείς θα καταδυθούμε στη θάλασσα των λέξεων των αγώνων. Τι σχέση έχει το αργυρό μετάλλιο με τον πελαργό; Μαραθώνας σημαίνει όντως το χωράφι με τα μάραθα; Γιατί τα "Πάρθια βέλη" ήταν η τέλεια πολεμική τακτική και πώς σχετίζεται η αφή της Ολυμπιακής φλόγας με έναν ταπεινό αναπτήρα;

Να γλείφεις τα δάχτυλά σου

2024-07-1223:221

Το καλοκαίρι είναι συνυφασμένο με το φαγητό. Όχι ότι ο υπόλοιπος χρόνος δεν είναι, αλλά πώς να το κάνουμε; Άλλη γλύκα έχει το καλοκαίρι. Γιατί το μενού λέγεται εδεσματολόγιο στα ελληνικά, τι σχέση έχει ο άτρωτος Ηρακλής με ένα τρωκτικό, γιατί το επιστημονικό όνομα του κακάο είναι θεόβρωμα και πώς συνδέεται με τον σαρκοβόρο; Και τελικά, τι είναι ο αγλέουρας, ο άμπακος και το καταπέτασμα; Καλή σας όρεξη!

Μπάλα είναι και γυρίζει

2024-06-2819:04

Το Euro 2024 ξεκίνησε και ήρθε η ώρα για ένα επεισόδιο για τον βασιλιά των σπορ, ένα άθλημα με τόσες συγκινήσεις όσο και περίεργες λέξεις. Θα μάθουμε τι σημαίνουν όλοι αυτοί οι αγγλικοί όροι που έχουν περάσει στην καθομιλουμένη, ακόμα και ανθρώπων που δεν βλέπουν μπάλα. Τι είναι το λάκτισμα, ποια η σχέση τέρματος και τερηδόνας και τέλος, από πού κι ως πού ο προπονητής συνδέεται ετυμολογικά με την πείνα;

Ό,τι του φανεί του Λωλοστεφανή

2024-06-1420:49

Λέμε έμφαση, απόφαση, κατάφαση και πρόφαση. Κι όμως τα πρώτα δύο βγαίνουν από το ρήμα φαίνω ενώ τα άλλα δύο από το φάσκω ή αλλιώς φημί. Τι φάση; Βασικά και η λέξη φάση είναι περίεργη γιατί αποτελεί το ουσιαστικό και των δύο. Δύο υπέροχα ρήματα που μας δίνουν τη φαντασία, το φαινόμενο, τη φήμη και τη φωνή! Και τελικά, αληθεύει ότι ο συκοφάντης είναι αυτές που φανερώνει ποιος έκλεψε τα σύκα; 'Η μήπως σας τρολάρω!

Μάθημα Σολφέζ

2024-05-3132:37

Μπορεί να τελείωσε η Eurovision και για φέτος, μα η Ελλάδα συμπλήρωσε το 2024 πενήντα χρόνια στον διαγωνισμό. Aυτό είναι μια τέλεια ευκαιρία να ανακαλύψουμε λέξεις που ακούγονται στις συμμετοχές μας με ελληνικό στίχο, οπότε ξεχάστε Παπαρίζου, Σάκη και Καλομοίρα και πάμε να μάθουμε ετυμολογία μέσω της διασκέδασης! Let the fun begin!

Σαν δεν ξέρεις να σφυρίζεις, τι τα θες τα πρόβατα;

2024-05-1712:55

Το απαύγασμα της λαϊκής σοφίας είναι οι παροιμίες, αυτές οι σύντομες φράσεις που περικλείουν ένα μεγαλείο του νου και που οι απλοί άνθρωποι ανέκαθεν χρησιμοποιούσαν για να καυτηριάσουν τα κακώς κείμενα και μη. Το σημερινό concept; Μαθαίνουμε πιο σπάνιες παροιμίες και βλέπουμε το φοβερό ταξίδι κάποιων λέξεων που περιέχουν. Και αν δεν ξέρεις να σφυρίζεις, τότε τι σόι βοσκός θα γίνεις; Εεεε;

Ύμνοι και κοκορέτσι

2024-05-0316:11

Ήρθε το Πάσχα με όλα τα παρελκόμενα: ύμνοι και κοκορέτσι, κατάνυξη και κουλουράκια, λαμπάδες και αρνιά! Μα είναι αλήθεια ότι το όνομα του Ενρίκε Ιγκλέσιας είναι ελληνικό και σημαίνει Ερρίκος Εκκλησίας; Τι σχέση έχει το μυστικό με τη μυωπία και ποια είναι η μυστική προέλευση της παρθενίας; Μάθετε τις εξαίσιες λέξεις που σχετίζονται με τον εσπερινό και το δείπνο και φυσικά την ετυμολογία της πιο τραγανής λέξης: πετσούλα!

Μιλάτε μου στον πληθυντικό, θα με υποχρεώσετε - Greek Cinema Vol. 2

2024-04-2619:41

Στο σημερινό επεισόδιο σας μαθαίνω ελληνική ετυμολογία μαζί με τη Βλαχοπούλου, τον Μιχαλόπουλο, τον Παπαμιχαήλ, τη Νοταρά, τον Σταυρίδη και τον Βογιατζή. Ταινίες που αγαπήσαμε, γεμάτες υπέροχες ελληνικές λέξεις, άλλες πανάρχαιες κι άλλες δάνεια από τους γείτονές μας. Λίγο πριν το Πάσχα, γελάστε με την καρδιά σας!

Άρον άρον

2024-04-1216:29

Άτιμη κοινωνία που άλλους τους ανεβάζεις κι άλλους τους κατεβάζεις, όπως έλεγε και η αείμνηστη Μίτση Κωνσταντάρα. Άνοδος και κάθοδος το θέμα μας σήμερα με τα εκπληκτικά ρήματα δύω και αίρω. Τι σχέση έχει η Δύση με το ντύνω και τον λωποδύτη; Και από πού κι ως πού η άρση βαρών συνδέεται με τα Μετέωρα, την αιώρα και τους αντάρτες; Και τέλος: τι πραγματικά σημαίνει το "άρον άρον" που λέμε τόσο συχνά όταν βιαζόμαστε;

Θέλεις ή δεν θέλεις;

2024-03-2913:08

Έτσι ρωτάει ο Σάκης Ρουβάς μιας και είναι σημαντικό να εκφράζουμε τις επιθυμίες μας και να κάνουμε γνωστή τη θέλησή μας. Τι σχέση έχει η Βουλή με το επιβουλεύομαι και πώς το θέλω κατέληξε να μας δώσει το μόριο "θα"; Πώς σχετίζεται η επιθυμία με τον θυμό και από ποιο επίθετο λαμβάνουμε το λιμπίζομαι; Ελάτε να εξερευνήσουμε γλωσσικά τις επιθυμίες μας!

Λιλιπούτειοι καρναβαλιστές

2024-03-1517:10

Για να δούμε: είναι ελληνικές οι ακόλουθες λέξεις; Καρναβάλι, κομφετί, σερπαντίνα, χαλβάς, τουρσί. 0/5 θα πω εγώ αλλά και πάλι είναι υπέροχη η ετυμολογία τους. Ξέρατε ότι το Τριώδιο είναι από την ίδια ρίζα με το άσμα και την αοιδό; Ότι η καλούμπα του χαρταετού έρχεται από τη λέξη χάλασμα; Για να μην πω για τη φοβερή προέλευση της λέξεις νηστεία! Καλές Απόκριες!

Στον ήλιο μοίρα

2024-03-0116:00

Το πεπρωμένο φυγείν αδύνατον ή μπας κι έχουμε τη δύναμη να ορίσουμε το μέλλον μας; Τι σχέση έχει η Καλομοίρα με το μοιρολόι και πώς συνδέεται η συνέντευξη με τον τυχάρπαστο; Μάθετε τι σημαίνει η πανάρχαια λέξη πότμος κι ελάτε σ' ένα συναρπαστικό ταξίδι στον κόσμο της μοίρας και της τύχης.

Από την πόλη έρχομαι, β΄ μέρος

2024-02-1617:56

Part 2 αφού είναι τόσες πολλές οι πόλεις μας. Είναι αλήθεια ότι η Θεσσαλονίκη ήταν στην πραγματικότητα πριγκίπισσα; Μήπως η Ηγουμενίτσα δεν έχει καμία σχέση με κάποια ηγουμένη; Πώς συνδέεται η Φλώρινα με τη Φλόριντα αλλά και η Έδεσσα με τη βότκα; Γιατί οι ξένοι λένε Corfu αντί για Κέρκυρα και τι σχέση έχει η Σάμος με τη Σαμοθράκη; Τα ονόματα των ελληνικών πόλεων έχουν πολλά να μας πουν!

Από την πόλη έρχομαι, α΄ μέρος

2024-02-0219:53

Έχετε σκεφτεί ποτέ αν η Τρίπολη είναι όντως τρεις πόλεις μαζί; Ή γιατί το τραγούδι λέει "Στα Σάλωνα σφάζουν αρνιά" αντί να πει "Στην Άμφισσα..."; Μήπως λέξεις που φαίνονται ξεκάθαρα ελληνικές, όπως το Μεσολόγγι, είναι ιταλικές; Το ξέρατε ότι το τοπωνύμιο Κόρινθος είναι τουλάχιστον 3500 ετών; Ελάτε μαζί μου σε μια περιήγηση στη συγκλονιστική ετυμολογία των ελληνικών πόλεων. Και επειδή είναι πολλές, θα έχουμε και Part 2.

#box-pro-ellipsis-173225708079193{-webkit-line-clamp:2;}Χίλιες και μία λέξεις, με τον Πάνο Δημάκη

Χίλιες και μία λέξεις, με τον Πάνο Δημάκη