رادیو دورنما

در سومین نشست حضوری دورنما، محمدعلی طباطبایی با تمرکز بر موضوع کیهان‌شناختیِ «ستون‌های آسمان» و تعبیر قرآنیِ «بغَیر عمَدٍ تَرونها»، می‌کوشد نشان دهد که قرآن، به‌جای ورود مستقیم به بحث‌های جاری دربارۀ چالش علم و دین، نزاع‌های علمی زمانه‌اش را دور زده و در جایی فراتر از آنها ایستاده است. به اعتقاد او، قرآن در دو آیۀ مرتبط با این پدیده، با بهره‌گیری از ابزارهای پیچیدۀ زبانی و با استفاده از صنعت ادبی ایهام، راه را برای تفسیرهای مختلف باز گذاشته تا نظریه‌های مختلف کیهان‌شناختی رایج در آن دوره را به‌آسانی پوشش دهد، بدون آنکه هیچ‌یک از آنها را نفی کند.

مجموعهٔ عطف، سری پادکست‌های جدیدی در رادیو دورنماست که بنا دارد به مرور و معرفی آثار کلاسیک غربی در مطالعات اسلام بپردازد؛ کتاب‌هایی که هرکدام به نوعی و به دلیلی نقطه عطفی در مطالعات آکادمیک اسلام رقم زده‌اند. در شمارهٔ یکم این مجموعه به معرفی و تحلیل کتاب «تاریخ قرآن» اثر برجستهٔ تئودور نولدکه پرداخته‌ایم، که آن را در زمرۀ آثار پایه‌گذار مطالعات اسلام و قرآن در غرب در دورهٔ معاصر دانسته‌اند. از زندگی نولدکه و سرنوشت جالب و پیچیدهٔ کتاب او می‌گوییم و با نگاهی نقادانه محتوای کتاب و ارتباط آن با زمینه و زمانه‌اش و همچنین اثر آن بر مطالعات بعدی را بررسی می‌کنیم. کاور این شماره تصویر تئودور نولدکه (۱۸۳۶-۱۹۳۰)، سامی‌شناس، ایران‌شناس و اسلام‌شناس سرشناس آلمانی، است که یکی از مهم‌ترین و اثرگذارترین محققان مطالعات خاورمیانه در زمان خود بود.  منابع استفاده‌شده در این قسمت را می توانید در کانال تلگرام دورنما پیدا کنید.

شمارۀ هشتم پادکست راوی به روایت مقاله‌ای از آنتوان بورو ، استاد تاریخ دانشگاه مریلند، اختصاص دارد. بورو معتقد است بیشتر روایت‌های موجود از وقایع اسلام آغازین تحت‌تأثیر روابط قدرت و سیاست و فرهنگ در دوران عباسیان ساخته شده‌اند. او در این مقاله، با بهره‌گیری از مفهوم «حافظۀ تاریخی» در فرآیندهای اجتماعی، می‌کوشد نشان دهد روایت واقعۀ کربلا در طول تاریخ بین فراموشیِ آگاهانه از سوی نویسندگان اموی و یادآوریِ ناگزیر از جانب عباسیان در نوسان بوده است.کاور این شماره تصویری است از تابلوی «عصر عاشورا»، اثر مشهور محمود فرشچیان (۱۳۰۸-۱۴۰۴ش)، که آن را در عاشورای ۱۳۵۵ ترسیم کرد. موضوع این اثر بازگشت اسب بی‌سوار حسین‌بن‌علی به خیمه‌ها در واقعۀ کربلا در عاشورای سال ۶۱ق است.

هفتمین شماره از پادکست راوی به روایت مقاله‌ای از عمران البدوی، استاد دانشگاه هیوستن، اختصاص دارد. البدوی در این مقاله می‌کوشد معنای اولیۀ «رهبانیت» در قرآن را بیابد و با ارجاع به متون رسمی مسیحی (ازجمله دیدسکالیا)، تطور معنایی این واژه را در احادیث و متون تفسیری اسلامی نشان دهد. مطابق پژوهش البدوی و البته پژوهشی دیگر از هولگر زلنتین، دو واژۀ رهبانیت و رُهبان در قرآن ـ بر خلاف سنت رایج تفسیر و ترجمه‌ ـ به کشیشان و رهبران مسیحی به‌طورعام دلالت دارد، و معانی دیگری چون زهد و دنیاگریزی و به‌ویژه ترک ازدواج و رابطۀ جنسی در سده‌های بعدی، متأثر از متون مسیحی، به منابع پساقرآنی راه یافته‌اند.کاور این شماره ترسیمی است از شورای کوینیسِکت در اثری روسی متعلق به قرن شانزدهم. کوینیسکت شورای کلیساییِ پنجم-ششم (قسطنطنیه، ۶۹۲ میلادی) بود که، برخلاف سنت کلیسای لاتین، ترک همسر را برای رسیدن به مرتبهٔ شماسی یا کشیشی لازم نمی‌دانست.

مجموعهٔ عطف، سری پادکست‌های جدیدی در رادیو دورنماست که بنا دارد به مرور و معرفی آثار کلاسیک غربی در مطالعات اسلام بپردازد؛ کتاب‌هایی که هرکدام به نوعی و به دلیلی نقطه عطفی در مطالعات آکادمیک اسلام رقم زده‌اند. در قسمت صفرم این مجموعه مروری مختصر کرده‌ایم بر تاریخ مطالعات اسلام در غرب تا پیش از ورود به جزئیات تصویری کلی از داستانداشته باشیم.  منابع استفاده‌شده در این قسمت را می توانید در کانال تلگرام دورنما پیدا کنید. کاور این قسمت تصویر «کتابخانهٔ بابِل» اثر نقاش فرانسوی، اریک دِمَزیه است براساس ایده‌ٔ خورخه لوییس بورخس در داستان کوتاه معروفش به همین نام. استعاره‌ٔ کتابخانه‌ٔ بابل، کتابخانه‌ای بی‌نهایت که در دل آن کتابی پنهان شده که حقیقت جهان را توضیح می‌دهد، به نحوه‌ٔ ادراک انسان از هستی اشاره‌ای خیال‌انگیز دارد.

مجموعهٔ «راوی»، کاری از ایمان تاجی، به مرور مقالاتی از اسلام‌پژوهان غربی، اغلب با موضوع اسلام آغازین و قرآن، می‌پردازد. ششمین قسمت از مجموعهٔ راوی به مرور مقاله‌ای از گابریل رینولدز با عنوان «عیسای مسلمانان: مرده یا زنده؟» اختصاص دارد. کاور این قسمت تصویری است از پلاک «راه اندوه» (به‌لاتین: «وِیا دُلوروسا») در بخش باستانی اورشلیم. به‌ باور مسیحیان، مسیر این خیابان همان راهی است که عیسی در روز مصلوب‌شدن صلیب‌بردوش طی کرد.حمایت مالی از دورنما از طریق حامی‌باش:https://hamibash.com/doornamaa

دومین نشست حضوری دورنما ۲۱ اسفندماه به میزبانی کانون زبان قرآن برگزار شد. در این نشست حسین مرادی زنجانی از بازخوانی مفهوم «تعلیم قرآن» صحبت کرد و توضیح داد که «تعلیم قرآن» هرگز به معنای آموزش فنون و مهارت‌هایی چون روخوانی و تجوید و صوت‌و‌لحن یا ترجمه و تفسیر نیست. او با نقد رویکرد رایج در محفل‌ها و درس‌نامه‌های آموزش قرآن، تاکید کرد که تعلیم قرآن در مکتب پیامبر و اهل‌بیت آن فرآیندی است که شخص مسلمان را به هر آن‌چه برای مسلمانی لازم است می‌رساند.

مجموعهٔ «راوی»، کاری از ایمان تاجی، به مرور مقالاتی از اسلام‌پژوهان غربی، اغلب با موضوع اسلام آغازین و قرآن، می‌پردازد. پنجمین قسمت از مجموعهٔ راوی به مرور مقاله‌ای از کریستین سانر با عنوان «پیوندهای خانوادگی بین مردان مسلمان و زنان بلندمرتبهٔ غیرمسلمان» اختصاص دارد. تصویر کاور این قسمت نگاره‌ای از هنرمند ناشناس در قرن سیزدهم میلادی متعلق به «مقامات حریری» نوشته‌ٔ قاسم بن‌علی حریری، محل نگه‌داری کتابخانهٔ ملی فرانسه حمایت مالی از دورنما از طریق حامی‌باش: https://hamibash.com/doornamaa

نخستین نشست حضوری دورنما، پنجم آذر ماه هم‌زمان با پنجمین زادروز این مجموعه برگزار شد.سخنران اصلی این نشست، امیر مازیار گفتاری دربارهٔ الاهیات داستانی قرآن ارائه کرد با تمرکز بر این مدعا که الاهیات قرآن واقع‌نماست اما واقع‌نمایی آن، مطابق الگوی فرهنگی‌ـ‌تاریخیِ پیشافلسفی، از سنخ «الاهیات داستانی» یا «الاهیات محاکاتی» است.

مجموعهٔ تازهٔ «راوی»، کاری از ایمان تاجی، قرار است به مرور مقالاتی از اسلام‌پژوهان غربی، اغلب با موضوع اسلام آغازین و قرآن، بپردازد. چهارمین قسمت از مجموعهٔ راوی به مرور مقاله‌ای از شان آنتونی با عنوان «محمد،‌ کلیدهای بهشت، و آموزه‌های یعقوب: معمایی از دوران باستان متأخر» اختصاص دارد. تصویر کاور این قسمت نگارگری «هفت طبقهٔ آسمان/بهشت» اثر هنرمند ناشناس کشمیری، برگی از حملهٔ حیدری (اثر باذل مشهدی)، ۱۸۰۸. حمایت مالی از دورنما از طریق حامی‌باش: https://hamibash.com/doornamaa

در این قسمت کتاب «اسلام چیست؟ معنای اسلامی‌بودن» اثر شهاب احمد را مرور خواهیم کرد. متن این قسمت را فاطمه مصلح‌زاده نوشته است. متن این قسمت در تارنمای دورنما: https://doornamaamag.ir/blog/مطالعات-اجتماعی-اسلام/p1131-در-جست-وجوی-تعریفی-فراگیر-از-اسلام.html حمایت مالی از دورنما از طریق حامی‌باش: https://hamibash.com/doornamaa

مجموعهٔ تازهٔ «راوی»، کاری از ایمان تاجی، قرار است به مرور مقالاتی از اسلام‌پژوهان غربی، اغلب با موضوع اسلام آغازین و قرآن، بپردازد. سومین قسمت از مجموعهٔ راوی به مرور مقاله‌ای از آنگلیکا نویورت و دیرک هارتویگ با عنوان «فراتر از تاریخ پذیرش: هم‌افزایی قرآن در گفتمان باستان متأخر در باب خاستگاه‌های شر» اختصاص دارد. تصویر کاور این قسمت نگارگری «اخراج آدم و حوا از بهشت» اثر هنرمند ناشناس، برگی از فالنامهٔ طهماسبی متعلق به دورهٔ صفوی، ایران. حمایت مالی از دورنما از طریق حامی‌باش: https://hamibash.com/doornamaa

در این قسمت کتاب «آیا زنان مسلمان به نجات نیازمندند؟» اثر لیلا ابولغد را مرور خواهیم کرد. متن این قسمت را فاطمه توفیقی نوشته است. متن این قسمت در تارنمای دورنما: ‪https://doornamaamag.ir/blog/مطالعات-زنان/P1129P1130-فمینیسم-غربی-و-نجات-زن-مسلمان.html حمایت مالی از دورنما از طریق حامی‌باش: https://hamibash.com/doornamaa

مجموعهٔ «خیلی دور، خیلی نزدیک» سلسله نشست‌های زندهٔ اینستاگرامی دورنماست با دین‌پژوهان و اسلام‌پژوهان ایرانی ساکن خارج مرزها. در دهمین نشست از این مجموعه که به میزبانی زهیر میرکریمی برگزار شد، خداداد رضاخانی دربارۀ وضعیت دین‌داری ایرانیان در دوره تاریخی باستان_متأخر یا پساباستان توضیح داد و ضمن بررسی و نقد روایت‌های غالب دربارۀ فتوحات عربی-اسلامی، به ارائۀ دیدگاهی بدیل دربارۀ سقوط ساسانیان و تسلط مسلمانان بر قلمرو ایرانِ ساسانی پرداخت. بخش کوتاه پایانی نشست نیز به طرح پرسش‌های حاضران اختصاص یافت. نسخهٔ تصویریِ این گفت‌وگو در کانال یوتوب و آپارات دورنما:   https://youtu.be/wpHAEw8gkUc?si=XxwEjAY5mVMSQgSh https://www.aparat.com/v/jkv1m69

در این قسمت کتاب «شریعت پس از اسرائیل: از بایبل تا قرآن» اثر هولگر زلنتین را مرور خواهیم کرد. متن این قسمت را ایمان تاجی نوشته است. متن این قسمت در تارنمای دورنما: ‪https://doornamaamag.ir/blog/مطالعات-تاریخی-قرآن/P1129-شریعت-قرآنی-و-سنت-های-دینی-باستان-متأخر.html حمایت مالی از دورنما از طریق حامی‌باش: https://hamibash.com/doornamaa

In this episode, we will have a conversation with amina Wadud, professor of Islamic studies, the author of the book "⁠Qur’an and Woman: Rereading the Sacred Text from a Woman’s Perspective⁠," and one of the founders of the first major pro-faith pro-feminist organization ⁠Sister in Islam. ⁠ We will talk about her books, her long-life efforts to promote a progressive, egalitarian reading of the Quran, and the results of her recent project on Queer Islamic theology. This episode on YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=qTmh6ykYlgs در یازدهمین شماره از گفت‌وگوهای دورنما با دکتر آمنه ودود، استاد مطالعات اسلام، ‌پژوهشگر و مفسر قرآن، فعال حقوق زنان و نویسندهٔ کتاب «قرآن و زن» گفت‌وگو خواهیم کرد. محوریت این گفت‌وگو تلاش‌های او برای ارائهٔ خوانشی زنانه‌نگر از قرآن و به‌طور کلی بازخوانی مسالهٔ جنسیت در اسلام با تاکید بر قرآن است. در کنار این ها با او دربارهٔ تجربهٔ طولانی‌اش از کنشگری در جوامع اسلامی، چه در کشورهای مسلمان و چه در غرب، صحبت خواهیم کرد. این گفت‌وگو به زبان انگلیسی انجام شده اما متن ترجمه‌شدهٔ آن را می‌توانید در وبسایت دورنما در این نشانی بخوانید: https://doornamaamag.ir/blog/گفت-وگوها/P1128-یک-عمر-تلاش-برای-خوانش-برابری-طلبانه-از-اسلام.html نسخهٔ تصویری این گفت‌وگو با زیرنویس فارسی در کانال دورنما در یوتوب و آپارات: https://www.youtube.com/watch?v=qTmh6ykYlgs https://www.aparat.com/v/yxtkG

در این قسمت کتاب «اسلام زیسته: دینی عامیانه در سنتی جهان‌وطنی» اثر کوین راینهارت را مرور خواهیم کرد. متن این قسمت را محسن فیض‌بخش نوشته است. متن این قسمت در تارنمای دورنما: ‪https://doornamaamag.ir/blog/مطالعات-اجتماعی-اسلام/P1127-اسلام-گویشی-بومی-یا-زبانی-جهانی.html حمایت مالی از دورنما از طریق حامی‌باش: https://hamibash.com/doornamaa

مجموعهٔ تازهٔ «راوی»، کاری از ایمان تاجی، قرار است به مرور مقالاتی از اسلام‌پژوهان غربی، اغلب با موضوع اسلام آغازین و قرآن، بپردازد. دومین قسمت از مجموعهٔ راوی به مرور مقاله‌ای از ایلکا لینستِت با عنوان «خودی‌ها و غیرخودی‌ها: هویت مسلمانان اولیه با استفاده از کتیبه‌شناسی و بررسی‌های نظری» اختصاص دارد. لینستت در این مقاله، در پی یافتن شواهدی بر تأیید نظریۀ فرد دانر، با استفاده از سنگ‌نوشته‌های معاصر با ظهور اسلام نشان می‌دهد دعوت اولیۀ محمد به دین مشخص و مرزبندی‌شده‌ای نبوده و هویت نخستین پیروان محمد در بستری سیال شکل گرفته است. منابع این قسمت: - Ilkka Lindstedt, "Who Is In، Who Is Out? Early Muslim Identity through Epigraphy and Theory," Jerusalem Studies in Arabic and Islam, 46 (2019), pp. 147-246. - Fred Donner, "From Believers to Muslims: Confessional Self-Identity in the Early Islamic Community, Al-Abhath, Vol. 50-51 (2002-2003), pp. 9-53. - Wadad al-Qadi, "Non-Muslims in the Muslim Conquest Army in Early Islam," Christians and Others in the Umayyad State, Chicago: Oriental Institute of the University of Chicago, 2016, pp. 83-123. تصویر کاور این شماره گرافیتی یا سنگ‌نوشته‌ای است که در ۱۹۸۸ در کاوش‌های باستان‌شناختی در صحرایی در جنوب اردن کشف شده و شامل دعایی است به خط کوفی که در رمضان ۱۰۹ هجری نوشته شده است. کاتب نوشتۀ خود را با «بسم الله الرحمن الرحیم» آغاز کرده و از خداوند می‌خواهد نماز و روزۀ او را قبول کند. متن کامل این کتیبه به شمارۀ ۶۵ در ضمیمۀ مقالۀ لینستت آمده است.

در این قسمت کتاب «کشتزارهای خون: دین و تاریخ خشونت» اثر کارن آرمسترانگ را مرور خواهیم کرد. متن این قسمت را سپیده نصرتی نوشته است. متن این قسمت در تارنمای دورنما: https://doornamaamag.ir/blog/مطالعات-اجتماعی-اسلام/P1126-خشم-مقدس-یا-چالش-دین-داری-و-خشونت.html حمایت مالی از دورنما از طریق حامی‌باش: https://hamibash.com/doornamaa

در دهمین شماره از گفت‌وگوهای دورنما با زیبا میرحسینی، جامعه‌شناس و انسان‌شناس ایرانی و نویسندهٔ کتاب «سفرهایی به سوی برابری جنسیتی در اسلام»، دربارۀ فمینیسم اسلامی و کارکرد آن در جوامع مسلمان، جایگاه پژوهشگری و کنشگری در پی‌گیری مسائل زنان، برابری جنسیتی در اسلام و جوامع اسلامی، و همچنین تجربه‌های زیسته‌اش در این مسیر طولانی حرف زده‌ایم. به‌علاوه، او به برخی انتقادها از فمینیسم اسلامی و وضعیت جامعۀ ایران در مواجهه با مسائل زنان نیز اشاره کرده است. نسخهٔ تصویری این گفت‌وگو را می‌توانید در کانال دورنما در یوتوب یا آپارات تماشا کنید: https://www.youtube.com/watch?v=L6tdwi6booY https://www.aparat.com/v/MJ032 نسخهٔ متنی این گفت‌وگو در وبسایت دورنما: https://doornamaamag.ir/blog/گفت-وگوها/P1125-در-جست-وجوی-عدالت-جنسیتی-با-فمینیسم-اسلامی.html اطلاعات بیشتر دربارهٔ پژوهش‌های میرحسینی در کانال تلگرام دورنما: https://t.me/doornamaa/947 https://t.me/doornamaa/943 https://t.me/doornamaa/941