Ο Οδυσσέας ανεβαίνει στο ύψωμα όπου έχει τις εγκαταστάσεις του ο χοιροτρόφος Εύμαιος, τον οποίο, ο ίδιος είχε ορίσει υπεύθυνο για τα χιλιάδες γουρούνια πριν φύγει για την Τροία. Η συμβουλή να ξεκινήσει συναντώντας τον Εύμαιο, την πρώτη μέρα κιόλας που έφτασε στην Ιθάκη, είναι της Αθηνάς. Ο Εύμαιος προκειμένου να ασφαλίσει τους πάμπολλους χοίρους του Οδυσσέα, κτίζει με τους βοηθούς ένα ισχυρό λίθινο τείχος γύρω από το ντάμι του(το σπίτι όπου μένει με τους βοηθούς του). Το τείχος αυτό το ενισχύει με περίδρομο από ψηλούς ισχυρούς δρύινους κορμούς, και με άλλους τρόπους, ώστε να αποτρέπει τους εισβολείς που θέλουν να κλέψουν ζώα. Από την ώρα που έφυγε ο Οδυσσέας για την Τροία ο συνεπής και πιστός Εύμαιος, κατάλαβε ότι αφού θα λείπει ο βασιλιάς, πολλοί θα θελήσουν να βλάψουν το βιός του και την περιουσία του και έκανε ότι μπορούσε για να την προστατεύσει. Ο Εύμαιος γνωρίζει πολλά για την κατάσταση στην Ιθάκη, για τους Μνηστήρες και το παλάτι, κυρίως όμως είναι πολύ πιστός στον Οδυσσέα όλα αυτά τα χρόνια της απουσίας του. Ο Οδυσσέας συναντά τον Εύμαιο ο οποίος δεν τον αναγνωρίζει αφού η Αθηνά τον έχει μεταμορφώσει σε γέρο, ζητιάνο κουρελή. Οι δύο άντρες συζητούν και ο Οδυσσέας απολαμβάνει μια υπέροχη φιλοξενία με όλους τους κανόνες του Ξένιου Δία. Μετά το φαγητό και το κρασί ο χοιροβοσκός ζητά από τον ξένο να μάθει ποιος είναι. Ο ζητιάνος-Οδυσσέας του λέει πως είναι Κρητικός και διηγείται  ψεύτικες περιπέτειες, καταλήγοντας ότι γνωρίζει τον Οδυσσέα και ότι έρχεται σύντομα στην Ιθάκη. Ο Οδυσσέας- ζητιάνος διαπίστωσε με μεγάλη ευχαρίστηση την μέγιστη αφοσίωση του Εύμαιου σε κείνον και στην περιουσία του. Χάρηκε πολύ όταν τον άκουσε να απαριθμεί με περηφάνια και με ακρίβεια τη μεγάλη κτηνοτροφική περιουσία του Οδυσσέα, στην οποία είχε κι αυτός συμβάλει και να εκφράζει παράπονο που δεν είναι εκεί να δει την προκοπή του και να τον ανταμείψει. Ο Οδυσσέας διαπίστωσε την μεγάλη αγανάκτηση του Εύμαιου για τους Μνηστήρες,  που ξοδεύουν το βιος του, με καθημερινά γλεντοκόπια στο παλάτι και παρενοχλούν την Πηνελόπη. Για την βασίλισσα  Πηνελόπη εκφράζει την πίστη και το θαυμασμό του για την αφοσίωση της στον Οδυσσέα, στον Τηλέμαχο και στον πεθερό της Λαέρτη. Το βράδυ οι βοσκοί, βοηθοί του Εύμαιου έφεραν τα ζώα στις χοιρόμαντρες και ετοίμασαν με τον Εύμαιο δείπνο αφού έσφαξαν και έψησαν  τον πιο μεγάλο αρσενικό κάπρο. Η νύχτα ήταν κρύα και βροχερή και ο Οδυσσέας διηγήθηκε μια άλλη ψεύτικη  ιστορία από την Τροία, με αποτέλεσμα να εξασφαλίσει μια μεγάλη ζεστή κάπα σαν σκέπασμα στον ύπνο του δίπλα στη φωτιά, ενώ ο Εύμαιος ντύθηκε και οπλίστηκε και πήγε να κοιμηθεί κοντά στους χοίρους σε μια σπηλιά που δεν την πιάνει βοριάς για να έχει την έγνοια των ζωντανών.