خط ارتجاع و تروریسم در سینمای پیش از ۵۷ - بخش دوم و پایانی

برای سینمای شبه‌روشنفکری پیش از ۵۷ یه عنوان پرطمطراق استفاده می‌کنند؛ «موج نو». جریانی که با فیلم «گاو» ساخته‌ی داریوش مهرجویی و «قیصر» از مسعود کیمیایی، رونق گرفت، پرده‌ی سینما را اشغال کرد و به سرعت با پیوستن سینماگرهایی مثل فریدون گله، امیر نادری، پرویز کمیاوی، سهراب شهیدثالث، زکریا هاشمی و خیلی‌های دیگه‌شون تبدیل به جریان غالب سینما شدند.

تو اپیزود قبلی مدبویز، اپیزوم ۵۵م، ما سرنخ‌های حضور شوروی تو سینمای ایران را بررسی کردیم و رسیدیم به خط و ربط سیاسی کارگردان‌های که اسم خودشون رو گذاشته بودند جریان «موج نو». با بررسی ۵ فیلم گاو، قیصر، پستچی، مغول‌ها و اسرار گنج دره‌ی جنی، دیدیم که این فیلم‌ها از یه الگوی ثابت استفاده می‌کردن؛ سیاه‌نمایی مفرط، حمله به سیاست‌های توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی شاه و تحقیر و تخفیف جامعه‌ی ایران. انگار هیچ هدفی جز ویران‌گری نداشتند.

در ادامه‌ی اپیزود قبلی، امروز به بررسی ۵ فیلم دیگه از جریان به اصطلاح «موج نو» پرداختیم؛ «تنگنا» و «تنگسیر» از امیر نادری، «زیر پوست شهر» و «کندو» از فریدون گله و در نهایت «گوزن‌ها» به کارگردانی مسعود کیمیایی. تو این اپیزود مدبویز، با بررسی این فیلم‌ها به شکل روشن می‌بینید که چگونه خط ترور و جنایت تو جامعه‌ی ایران رو ترویج می‌کردند و در حقیقت این فیلم‌ها، نسخه‌های سینمایی همون جزوه‌هایی بودند که از سوی سازمان‌هایی تروریستی مثل «چریک‌های فدایی» و «مجاهدین خلق» نوشته می‌شدند.

خب البته بسیار زود، ۵۷ی که سینماگرای کمونیست و سوسیالیست ایرانی منتظرش بودند از راه رسید و خیلی خوب، مزد تلاش‌شون برای «شلیک کردن به آینده‌ی ایران» رو گرفتند. فیلمای اونا، هیچ «موج نویی» رو همراه خودش نداشت و ماهیتش چیزی جز واپس‌گرایی نبود. حالا وقتش رسیده که اتیکت جریان سینمای شبه‌روشنفکری سینمای پیشا ۵۷ رو اصلاح و به ماهیت این مدل سینما نزدیک‌تر کنیم؛ «موج نو»، نه! «جریان ارتجاع» در سینما!

بیست‌ونهم شهریور ۱۴۰۲

گوینده: مجتبی حصامی

نویسنده: ساسان آقایی

یادبود این شماره: انتخاب نصرالله انتظام، سفیر ایران در سازمان ملل برای ریاست مجمع عمومی این سازمان

تقدیم شماره ۵۶ به: مردم ایران

منابع استفاده‌شده در این اپیزود:

۱) کتاب «نقش سینما در انقلاب ایران» / امیر شفقتی

۲) کتاب «ویژه سینما و تئاتر»، شماره‌های ۱ تا ۶

۳) دوره مجله «فیلم»، پیش از سال ۵۷

۴) مجموعه سه جلدی «اسنادی از موسیقی، تئاتر و سینما در ایران»

۵) مقاله‌ی «بازتاب اعتراض‌های اجتماعي در فیلم‌های دهه ۵۰» / شهاب شهیداني و پروین رستمی

۶) کتاب «اسرار گنج دره‌ی جنی» / ابراهیم گلستان

۷) گفت‌وگوی «بی‌بی‌سی فارسی» با علی امینی نجفی

۸) گفت‌وگوی سایت «تاریخ ایران» با هارون یشایایی

آهنگ‌های استفاده شده در این اپیزود:

۱) ترانه‌ی «تنگنا» با صدای فریدون فروغی

۲) ترانه‌ی «جمعه‌ی خونین» با صدای فرهاد مهراد

۳) ترانه‌ی «گنجشکک اشی‌مشی» با صدای فرهاد مهراد

۴) ترانه‌ی «برادر جان» با صدای داریوش اقبالی

۵) موسیقی متن فیلم «گوزن‌ها»، ساخته‌ی اسنفدیار منفردزاده

۶) تصنیف «ساز و آواز» با صدای محمدرضا شجریان

۷) ترانه‌ی «نمانده در دلم دگر توان دوری» با صدای علیرضا قربانی