پیشگامان ایران‌خواهی (۳): مرور بر قانون‌های اساسی اولیه که برای ایران نوشته شد

وقتی حرف از نخستین قانون اساسی ایران می‌زنیم، جنبش مشروطه مهم‌ترین مبدا ماست. رایجه که میگن مشروطه در پی تلاش برای برپایی عدالت‌خانه و به وجود اومدن قانون اساسی شکل گرفت اما اگه نقطه‌ی مبدا خواست، آرزو و جنبش نوسازی ایران رو مشروطه در نظر بگیریم، به بخش زیادی از تاریخ و پیش‌زمینه‌های شکل‌گیری مشروطه جفا شده.

سال گذشته تو نخستین قسمت‌ها از سریال «پیشگامان ایران‌خواهی» تلاش کردیم تا شما رو با گنجینه‌ای از متفکران نام‌آور و دیدگاه‌هاشون آشنا کنیم که روشن‌فکران واقعی و میهن‌پرستانی نمونه و الگو برای ما بودند. روشن‌فکر برازنده‌ی نام اون‌هاست نه گجستک‌های توده‌ای و کمونیستی که در دهه‌های ۳۰ تا ۵۰ در عصر طلایی ایران، بر کشیده شدند و سال‌ها با اتیکت جعلی روشن‌فکر به خورد نسل ما داده شدند.

در قسمت جدید از سریال «پیشگامان ایران‌خواهی» مدبویزبه بررسی تلاش روشن‌فکران ملی برای برای به چارچوب درآوردن نهاد قدرت و ایجاد نظم و نسقی در امور مملکت‌داری پرداختیم. قانون‌های اساسی اولیه ایران که عمومن برگرفته از ذوق و قریحه و میهن‌دوستی فردی بوده رو مرور کردیم و می‌بینیم که که ۱۵۰ سال پس از تلاش گسترده و مجدانه‌ی روشن‌فکران ایران‌خواه، هنوز هم موضوع اصلی ایران، وجود حکومت قانونه.

۲۴ امرداد ۲۵۸۳ / ۱۴۰۳

گوینده: مجتبی حصامی

نویسنده: ساسان آقایی

یادبود این شماره: قهرمانان ۲۸ امرداد ۱۳۳۲

تقدیم شماره ۶۹ به: قربانیان آتش‌سوزی سینما رکس آبادان

* منابعی که در نوشتن این اپیزود از اون‌ها استفاده شده

1)     رساله‌ی «یک کلمه» / یوسف‌خان مستشارالدوله

2)     رساله‌ی «کتابچه‌ی غیبی (دفتر تنظیمات)» / میرزا ملکم‌خان

3)     کتاب «منهاج الاعلی؛ رساله‌ای در باب قانون» / ابوطالب بهبهانی

4)     کتاب «تاریخ بیداری ایرانیان» / ناظم‌السلام کرمانی

5)     کتاب «اندیشه‌ی ترقی و حکومت قانون در عصر سپهسالار» / فریدون آدمیت

6)     کتاب «فکر آزادی و مقدمه‌ی مشروطیت» / فریدون آدمیت

7)     کتاب «مقالات تاریخی» / فریدون آدمیت

8)     کتاب «افکار اجتماعی و سیاسی و اقتصادی در آثار منتشرنشده دوران قاجار / فریدون آدمیت، هما ناظق

9)     کتاب «مجموعه آثار ملکم‌خان» / محمد محیط طباطبایی

10) کتاب «گزیده‌ی نامه‌هاي رسمی میرزا ملکم‌خان ناظم‌الدوله» / به اهتمام علی‌اصغر حقدار

11) کتاب «تاملی در ایران: جلد دوم» / جواد طباطبایی

12) کتاب « مشروطه ایرانی» / ماشاالله آجودانی

13) کتاب «خاطرات حاج سیاح؛ دوره‌ی خوف و وحشت» / به کوشش حمید سیاح

14) مقاله‌ی «قانون حکومت ایران (سومین قانون اساسی عصر ناصری)» / غلامحسین زرگری‌نژاد

15) مقاله‌ی «مشروطیت و خیر عمومی (بازتاب منازعات سیاسی در قانون اساسی مشروطه)» / رضا تاران

* دیگر منابعی که در نوشتن سریال «پیشگامان ایران‌خواهی» مورد استفاده بوده است

1)     کتاب «اندیشه‌های میرزا فتحعلی آخوندزاده» / فریدون آدمیت

2)     کتاب «اندیشه‌های میرزا آقاخان کرمانی» / فریدون آدمیت

3)     کتاب «تاریخ مشروطه ایران» / احمد کسروی

4)     کتاب «تاریخ ایران مدرن» / عباس امانت

5)     کتاب «میرزا ملکم‌خان» / اسماعیل رائین

6)     کتاب «تجدد و تجددستیزی در ایران» / عباس میلانی

7)     کتاب «پیشتازان آزادی و تجدد و اصلاحات ایران» / حسین جودت

8)     کتاب «ایرانیان و اندیشه‌ی تجدد» / جمشید بهنام

9)     کتاب «اندیشه تجدید و ترقی در عصر بحران» / نصرالله صالحی

10) کتاب «جامعه‌شناسی نخبه‌کشی» / علی رضاقلی

11) جزوه «احوالات و دستخط‌های عباس میرزا قاجار، نایب‌السلطنه» / ابوالقاسم لاچینی

12) جزوه «عباس میرزا قاجار» / مثطفی موسی طبری

13) جزوه «قائم‌مقام‌نامه» / محمد رسول دریاگشت

14) رساله «سرنوشت ایران: زندگانی سیاسی و ادبی قائم‌مقام فراهانی / میرحسین یکرنگیان

15) کتاب «از ماست که برماست» / هما ناطق

16) کتاب «مقالات فلسفی میرزا فتحعلی آخوندزاده / به ویراست ح - صدیق

17) رساله «مکتوبات» / فتحعلی آخوندزاده

18) رساله «مقالات» / فتحعلی آخوندزاده

19) دوره مجلد روزنامه‌ی «قانون» / نشریه ملکم‌خان

20) دوره کامل نشریه‌ی «صور اسرافیل» / نشر تاریخ ایران

21) نامه‌های تبعید از میرزا آقاخان کرمانی / به کوشش هما ناطق و محمد فیروز

22) مقاله «پورخاقان و اندیشه بازیابی تاریخ ملی ایران/جلال الدین میرزا و نامه خسروان» / عباس امانت

23) مقاله «روایت و فراروایت تاریخی در اندیشه ی جلال‌الدین‌میرزا قاجار» / حسین آبادیان

24) مقاله «نخبگان عصر مشروطه و صورتبندی گفتمان ناسیونالیسم در ایران» / علیرضا ازغندی و آرش صادقی‌زیدی

25) مقاله «شالوده‌شکنی گفتمان موج اول روشنفکري در ایران: میرزا ملکم‌خان، آخوندزاده و میرزا آقاخان کرمانی» / علیرضا آقاحسینی و آسیه مهدی‌پور

* آهنگ‌هایی که در این اپیزود استفاده شدند

۱) تصنیف «بیات اصفهان» با صدای زری خانم و تار آرشاک‌خان

۲) قطعه‌ی فولکور ترکی با نام «در راه اوسکودارا»

۳) آوازخوانی دشتی به همراه نی از کوروش اسدپور

۴) سرود سلطنتی پادشاهی فرانسه با نام «زنده‌باد هانری چهارم»

۵) تصنیف «رشته مهر» با صدای ایرج بسطامی

۶) دیالوگی از فیلم «ناصرالدین‌شاه، آکتور سینما»

۷) قطعه‌ای به نوازندگی همایون خرم