Đầu tháng 4 năm 2024, truyền thông Nhà nước đề cập chuyện “cầu mưa giải hạn” với giấy giới thiệu có chữ ký có đóng dấu đỏ của Tiến sĩ Nguyễn Hoàng Điệp, Giám đốc Trung tâm Dịch thuật, Dịch vụ Văn hóa và Khoa học - Công nghệ thuộc Liên hiệp Các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam. Ông Điệp đồng thời là giảng viên thỉnh giảng cao cấp của ba trường đại học và nguyên là Phó viện trưởng Viện nghiên cứu và Ứng dụng tiềm năng con người.  

Theo lá thư này, do Tiến sĩ Nguyễn Hoàng Điệp “xót xa, dằn vặt về nạn hạn hán thất bát mùa màng của một số tỉnh phía Nam”, nên đã giới thiệu cho Chi cục thủy lợi TPHCM một người có khả năng cầu mưa, là ông Lê Minh Hoàng. Tiến sĩ Nguyễn Hoàng Điệp cho rằng, nếu ông Hoàng thật sự có khả năng cầu mưa thì “đất nước ta gặp phúc”.

Nhà nước Việt nam từ trước đến giờ theo chủ nghĩa Marx–Lenin, tức là không tin vào các lực lượng siêu nhiên, nhưng thực tế, tôi thấy cán bộ, đảng viên đi chùa rất nhiều cầu lộc, cầu tài, cầu chức vụ. - Nhà nghiên cứu Đinh Kim Phúc

Tất cả những người mà RFA trò chuyện đều cho rằng, đây là chuyện mê tín dị đoan được hệ thống báo chí Nhà nước đưa lên mà không hề bị hệ thống kiểm duyệt chặn lại. Ngoài ra, người cổ súy cho chuyện mê tín dị đoan này lại là một tiến sĩ gây nhiều bất bình trong dư luận. Nhà nghiên cứu Đinh Kim Phúc nói với RFA:

“Tôi dám chắc ông tiến sĩ này mua bằng chứ không phải nghiên cứu khoa học thực sự!

Nhà nước Việt nam từ trước đến giờ theo chủ nghĩa Marx–Lenin, tức là không tin vào các lực lượng siêu nhiên, nhưng thực tế, tôi thấy cán bộ, đảng viên đi chùa rất nhiều cầu lộc, cầu tài, cầu chức vụ. Ví dụ mộ Võ Thị Sáu ở Côn Đảo, rất đông cán bộ, đảng viên ra sì sụp lạy lúc 12 giờ đêm để xin chức. Hiện tượng bói toán cũng rất phổ biến hiện nay. Tệ mê tín dị đoan hiện nay đang ăn sâu vào nhiều bộ phận người dân Việt Nam. Nó chi phối đời sống con người rất lớn. Từ đó làm thui chột văn hóa Việt Nam.

Nếu không dẹp bỏ được mê tín dị đoan thì văn hóa ngày càng thụt lùi. Tôi dám chắc không thể dẹp được nạn mê tín dị đoan này. Còn những quan chức có học vị tiến sĩ, giáo sư mà vẫn mê tín dị đoan thì phải xem lại quá trình học của những người này. Chất lượng, hàm lượng của một số tiến sĩ hiện nay là bằng 0”.

Nói đến chuyện viếng mộ Võ Thị Sáu, báo Người lao động dẫn câu nói của ông Phạm Công Hiệu, cán bộ Ban quản lý di tích Côn Đảo, cho biết trung bình mỗi ngày có khoảng 400 -500 người tới viếng mộ. Có những ngày con số này tăng lên gấp bốn lần. Báo chí trong nước cũng thường xuyên đưa những bài viết, hình ảnh những quan chức cao cấp và vợ con của họ, trước đây theo chủ thuyết cộng sản là vô thần, bây giờ cũng đi chùa, dâng mâm cúng chùa một cách thành kính.

Chuyện mê tín dị đoan được coi là một tệ nạn xã hội ở Việt Nam, mà theo Tiến sĩ tâm lý Phạm Quỳnh Hương, chuyện cầu khấn, cúng bái ở Việt Nam hiện nay không hẳn chỉ do tín ngưỡng, mà họ muốn cầu cho một sự an toàn nào đó. Tiến sĩ Hương giải thích:

“Nếu một xã hội không bảo đảm an sinh, cuộc sống nhiều bấp bênh thì mức độ người dân phải cầu, cúng, bấu víu vào một cái gì đó để có chút niềm tin sẽ càng tăng. Còn nếu một xã hội an toàn hơn thì mức độ cầu cúng của người dân chắc sẽ giảm xuống.”

Chuyện đào tạo tiến sĩ ở Việt Nam cũng nhiều lần bị xã hội lên tiếng. Nhiều đề tài luận án tiến sĩ bị cho là chỉ tương đương với báo cáo, tham luận làm suy giảm nền học thuật Việt Nam. Tiến sĩ Hoàng Ngọc Vinh - nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp từng cho rằng, nhiều đề tài luận án tiến sĩ không xứng tầm tiến sĩ; không liên quan đến ngành giáo dục, sư phạm và không có ý nghĩa về mặt khoa học.

Trao đổi với RFA về vấn đề này hai năm trước, Giáo sư Đặng Hùng Võ nói:

“Tôi là một người chuyên làm khoa học, tôi thấy Hội đồng chấm tiến sĩ rồi các buổi nghiệm thu các đề tài khoa học không có những phản biện gay gắt để mổ xẻ chất lượng. Ngay bản thân một cái luận án tiến sĩ nhiều khi tôi phản biện, tôi đặt vấn đề là tác giả chỉ cho tôi xem cái gì là cái mới, nhỏ thôi cũng được, nhưng mãi không chỉ ra được. Ví dụ như thế.”

Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam được coi là nơi đào tạo tiến sĩ. Đây là một là cơ quan khoa học thuộc chính phủ, có chức năng nghiên cứu cơ bản về khoa học xã hội; đào tạo sau đại học về khoa học xã hội; tham gia phát triển tiềm lực khoa học xã hội của cả nước.

Viện này từng bị Thanh tra Chính phủ chỉ rõ những vi phạm, khuyết điểm trong quá trình đào tạo thạc sĩ, tiến sĩ như có trường hợp giảng viên không đủ điều kiện tham gia Hội đồng chấm luận văn thạc sĩ; có trường hợp tẩy xoá, sửa chữa trên sổ cấp phát văn bằng, thiếu thông tin về nghiên cứu sinh; có trường hợp nghiên cứu sinh đề xuất đề tài nghiên cứu không nằm trong danh mục nghiên cứu…

Không bao giờ có chuyện cầu mưa. Chuyện đó chỉ có thời sống bộ lạc mà thôi. Bản thân là nhà khoa học, tôi không tin vào mấy chuyện đó. Giới khoa học không ai tin hết ngoại trừ ông tiến sĩ giới thiệu đó. Trong xã hội không thể có chuyện 100% không mê tín dị đoan. - Thạc sĩ Hồ Long Phi

Với chuyện Tiến sĩ Nguyễn Hoàng Điệp giới thiệu cho Chi cục thủy lợi TPHCM một người có khả năng “cầu mưa”, Thạc sĩ Hồ Long Phi nói với RFA:

“Không bao giờ có chuyện cầu mưa. Chuyện đó chỉ có thời sống bộ lạc mà thôi. Bản thân là nhà khoa học, tôi không tin vào mấy chuyện đó. Giới khoa học không ai tin hết ngoại trừ ông tiến sĩ giới thiệu đó. Trong xã hội không thể có chuyện 100% không mê tín dị đoan. Vẫn có một số người tin vào chuyện này chuyện kia. Họ tin vào cái họ muốn tin chứ không phải tin vào khoa học. Chuyện này phạm luật vì nó tuyên truyền mê tín dị đoan. Công an họ làm việc với ông này là có lý do”.

Cũng theo Thạc sĩ Hồ Long Phi, chuyện đào tạo tiến sĩ ở Việt Nam có “nhiều vấn đề”.

Ngày 16 tháng 4, Công an huyện Mỹ Đức (Hà Nội) đã mời ông Lê Minh Hoàng tới làm việc liên quan nội dung ông này được giới thiệu “cầu mưa giải hạn” cho các tỉnh phía Nam. Sau buổi làm việc, ông Hoàng đã nhận lỗi về việc nói có khả năng cầu mưa.