Những tuần qua ở Anh rộ lên phong trào treo cờ xứ Anh, màu trắng-đỏ, như một biểu hiện của phong trào dân túy, xác lập « nước Anh là của người Anh ». Tại cuộc tuần hành hơn 100 nghìn người ủng hộ phe cực hữu ở Luân Đôn hôm 14/09/2025, nhiều nhóm thanh niên nam người Anh đã khoác lá cờ xứ Anh và quốc kỳ (Union Jack) của Vương quốc Anh lên vai để hô khẩu hiệu phỉ báng Hồi Giáo và chống người nhập cư.

Thủ tướng Anh Keir Starmer sau đó đã lên án hành động của họ và lên tiếng rằng « Không thể để quốc kỳ Anh bị chiếm đoạt ». Nhưng lá cờ xứ Anh có khá nhiều thăng trầm trong lịch sử và việc dùng nó làm biểu tượng chính trị đang gây lo ngại cho các cộng đồng nhập cư tại Vương quốc Anh. Thông tín viên Nguyễn Giang tìm hiểu chủ đề này từ những tháng qua.

RFI Tiếng Việt : Đầu tiên, xin anh cho biết trước cuộc biểu tình ở Luân Đôn ngày 14/09 thì Anh Quốc đã có hiện tượng treo cờ khắp nơi ở những chỗ không phải là cột cờ, công sở ?

TTV. Nguyễn Giang : Đúng là từ hai ba tháng qua, chính xác là giữa mùa hè 2025, những người sống ở Anh như chúng tôi đột nhiên thấy lá cờ England flag - màu trắng có chữ thập của Thánh George màu đỏ, được các nhóm thiên hữu tự tổ chức treo lên các cột đèn, buộc vào thành cầu vượt trên xa lộ để phản đối di dân, phản đối nhiều cờ của cánh tả như cờ cầu vồng ủng hộ người đồng tính, lưỡng tính (LGBT+) được một số hội đồng địa phương treo. Cũng có ý kiến từ phía hữu phản đối điều họ gọi là « ý thức hệ cực tả », áp đặt các giá trị khác với truyền thống Anh, ví dụ như cổ vũ cho phong trào Black Lives Matters, có nguồn gốc từ Mỹ.

Điều cần nói rõ là Anh quốc tôn trọng tự do cá nhân và tự do biểu đạt nên ai muốn treo cờ ở vườn nhà riêng, ở cửa sổ nhà riêng thì cứ thoải mái. Tôi thấy ở nơi mình sống thường thì trước các sự kiện thể thao như bóng đá, rugby thì cờ Anh (England), cờ Ireland, cờ Scotland, rồi cả cờ Jamaica, cờ Ý... được người dân treo ở nhà của họ. Tức là cả người Anh và di dân cứ treo cờ của đội tuyển quốc gia mà họ ủng hộ. Dân nghiền bóng đá treo cả cờ các đội bóng như Barcelona (Tây Ban Nha), cờ Đức khi có các trận của Giải Bundesliga (Liên bang Đức) thi đấu. Các trận tranh tài thường được chiếu ở các quán bia và tôi từng đi xem nên thấy có quán chăng cả dãy cờ. Đó là chuyện rất bình thường.

Nhưng điều bất thường với hai lá cờ England flag và quốc kỳ Anh (Union Jack) là chúng được ai đó treo khắp các chỗ công cộng nhưng không phải là ở cột cờ, ở công sở, trường học, ở sân bóng, sân rugby. Treo ở công sở thì là chuyện bình thường nhưng đây là hàng loạt lá cờ được các nhóm tự phát trèo lên các cột đèn, trên cây, tạo ra không khí khá căng thẳng. Bởi vì nó không nói lên sự vui mừng hân hoan của các giải thể thao mà mang tính chất đe dọa ai đó không phải người thuộc nhóm sắc tộc Anh gốc, bản địa da trắng.

Có ý kiến nào trên báo Anh phân tích về hiện tượng này chưa ?

Có khá nhiều. Ví dụ nhà báo Yasmin Alibhai-Brown, cây bút của trang The iPaper cho rằng cờ Thánh George đột nhiên xuất hiện ở khắp nơi không phải là hiện tượng hiền lành, vô hại (harmless), mà khiến những ai không muốn bị ép buộc phải tuân thủ « tình ái quốc kiểu Anh » sẽ thấy họ bị « loại ra khỏi cộng đồng ». Thay vì tạo sự đoàn kết quốc gia thì việc buộc và treo cờ khắp nơi gây cảm giác « chủ nghĩa ái quốc Anh » có tính loại trừ (exclusive) đối với người không thuộc nhóm sắc tộc Anh tức là English.

Một số nhà bình luận khác, như Ian Birren cho rằng việc phe cực hữu giành lấy quyền sử dụng lá cờ Anh là biểu hiện của chủ nghĩa sắc tộc và dân tộc Anh (ethnonationalism). Các trang Facebook đã xuất hiện khá nhiều « tấm gương yêu nước » của ai đó sơn chữ thập đỏ và nền trắng lên toàn bộ tường nhà họ, rồi có chỗ họ sơn trên kính hậu của xe hơi, kèm dòng chữ : Love England or Leave It. Thông điệp bài ngoại khá rõ ở đây : Hoặc các người hãy yêu xứ Anh, hoặc biến đi.

Mới đây nhất, một người đàn ông Anh còn tự bỏ tiền ra mua hàng trăm lá cờ để treo dọc một xa lộ 8km (đường A1198 ở Cambridgeshire) để « bày tỏ lòng tự hào là người Anh » nhưng báo chí địa phương phản ánh rằng không ít người dân gốc nhập cư cảm thấy lo ngại bị họ cho là « bị áp chế tinh thần ».

Về lịch sử và pháp luật thì lá cờ chữ thập đỏ trên nền trắng này có gì đặc biệt và vì sao nó lại được các nhóm cánh hữu Anh sử dụng ?

Cũng cần nhắc là trong lịch sử châu Âu thì bốn dân tộc Anh, Scottish, Welsh và Irish trong Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland, có bốn vị thánh khác nhau phù hộ họ, theo đức tin Ki Tô giáo:

Thánh George của người Anh, Thánh Andrew của người Scotland, Thánh David của người xứ Wales và Thánh Patrick của người Ireland.

Tất nhiên các dân tộc khác ở châu Âu cũng có thể tôn thời chung một vị thánh, theo đức tin ngày xưa của họ. Cờ Thánh George (chữ thập đỏ trên nền trắng) không phải là cờ độc quyền của người Anh (Englishmen). Nó cũng không xuất phát từ đất Anh mà là cờ mang tính tôn giáo của những quân đoàn Thập Tự chinh ở châu Âu sang Trung Cận Đông « giành lại đất thánh » chống người Hồi Giáo ở các thế kỷ 10-12. Các vương quốc ở Địa Trung Hải như xứ Sardinia, Genoa đã dùng lá cờ này. Và quốc kỳ của nước Georgia (Gruzia) ở Hắc Hải cũng có mẫu giống hệt. Huyền thoại nói vua Richard Sư tử tâm của Anh được Thánh George hiện ra trước một trận đánh vào thế kỷ 12 ban phước nên ông đã dùng Thập tự Thánh George vẽ lên cờ. Sau đó, một số vua Anh như Edward I đã dùng cờ này, và vì là cờ của vua nên nó trở thành cờ của xứ Anh, còn Scotland, Wales lại có cờ riêng của họ.

Thời Nữ hoàng Elizabeth I đã bỏ lá cờ này và sau đó, đến năm 1606 thì triều đình Anh chọn lá cờ Liên hiệp Anh - mà ngày nay là cờ nền xanh dương đậm, có thập tự Thánh George màu đỏ và Thập tự Thánh Andrew màu trắng lồng vào nhau. Đây mới là lá cờ ngày nay được Liên Hiệp Quốc công nhận là quốc kỳ của Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland. Cờ xứ England chỉ tồn tại trong thể thao và một số sự kiện văn hóa. Nó không có trên văn bản hay trên hộ chiếu, bằng lái xe. Cờ của Hoàng gia Anh cũng không có lá cờ England. Trên cờ hoàng gia, xứ Anh được biểu hiện bằng hình sư tử nằm vươn móng, bên cạnh các hình như đàn harp của Bắc Ireland và sư tử đứng của Scotland.

Việc lá cờ xứ Anh được đưa từ sân bóng đá, từ lễ hội tôn giáo ra ngoài phố gây tác động thế nào, tiêu cực hay tích cực trong dư luận và với chính quyền ?

Chính vì thiếu một biểu tượng rõ rệt cho England, quốc gia đông dân nhất (56 triệu) trong Liên hiệp Vương quốc Anh nên các chính quyền địa phương lo ngại việc những nhóm cực hữu dùng nhiều lá cờ này theo ý riêng sẽ thổi lên tâm lý bài ngoại, không chỉ với người nhập cư mà còn chia rẽ đoàn kết giữa bốn dân tộc bản địa của Vương quốc Anh, như người Irish, người xứ Wales, người Scotland. Như đã nói, họ đều có các vị thánh bảo trợ cho dân tộc của họ, nên nếu người Anh áp đặt cờ Thánh George của Anh là gây mất đoàn kết ngay.

Tôi vào các trang Facebook thấy giữa bốn nhóm cư dân bản địa ở Anh đã có tranh cãi. Có người viết, « Này, đừng bắt Scoland thuộc về England nhé. Chúng tôi có vương quốc riêng. » Có người Irish thì phản đối việc gọi dân Bắc Ireland « là một dân tộc - nation », và viết rằng « chúng tôi muốn thống nhất với miền Nam - tức là Cộng hòa Ireland, tránh xa England! ». Chúng ta cần nhớ là xung khắc tôn giáo và dân tộc ở vùng Bắc Ireland chỉ mới chấm dứt nhờ Thỏa thuận Ngày thứ Sáu Tốt Lành (Good Friday Agreement) năm 1997. Còn trước đó là các cộng đồng địa phương có hiềm khích, thậm chí có các vụ đánh bom của Đội quân Cộng hòa Ái Nhĩ Lan (IRA) nhắm vào quân đội, cảnh sát Anh mà họ nói là « quân chiếm đóng ». Việc đề cao chủ nghĩa dân tộc đặc thù của người Anh là không khôn ngoan.

Thế nhưng cộng đồng mạng cũng có những phản ứng hài hước. Có người còn vẽ biếm hoạ là cờ xứ Wales bị một đàn cừu trắng trên lưng có vẽ chữ thập Thánh George màu đỏ bước vào, với dòng chữ « Bọn cừu Anh để yên cho xứ Wales nhé ! ». Báo Daily Express vừa đăng là dân làng Henllyes ở xứ Wales phải họp nhau lại tổ chức các nhóm đi xóa hình graffiti cờ Anh ai đó vẽ lên bến xe bus, lên tường nhà của họ. Vì người xứ Wales có cờ riêng và họ phản đối cờ Anh được coi là « quan trọng hơn ». Không lạ khi mà chính phủ Vương quốc Anh phê phán việc dùng quá tải biểu tượng của một trong bốn dân tộc gốc của đảo Anh tức England vì họ cũng thấy phản ứng mạnh của dân ba xứ còn lại từng bị người Anh (English) thống trị. Đây là bằng chứng chủ nghĩa dân tộc không bao giờ là chất xúc tác kết nối xã hội mà chỉ gây chia rẽ.

Và rồi có các nhóm nhập cư mới hơn như dân gốc Jamaica, gốc Hồi Giáo, họ cũng treo cờ của họ bên cạnh lá cờ England trên cột trong vườn, hoặc theo báo đăng thì có một gia đình nào đó cũng lên cầu vượt ở xa lộ chăng luôn 10 lá cờ các nước khác nhau, để đáp trả phong trào đề cao một hai lá cờ « thuần túy Anh quốc ».

Về phía chính quyền thì có thể thấy rõ là nhà nước Anh chỉ khuyến khích việc treo và dùng lá cờ của cả Vương quốc chứ không khuyến khích cờ xứ Anh. Tất nhiên, các hội đồng địa phương ở England thì có quyền treo cờ chữ thập đỏ nền trắng đó. Còn tại các sự kiện âm nhạc như BBC Proms thì phần cuối luôn có màn phất cờ và người ta phất cờ Union Jack, cùng cờ EU, cờ Pháp, cờ Mỹ. Một người bạn tôi đăng thử hình cờ England vào một nhóm Facebook cộng đồng chính thức, do chính quyền địa phương mở (community page) ở Kent thì chỉ 5 phút sau là bị admin xóa. Lý do là biểu tượng quá rõ thể hiện thông điệp dân tộc chủ nghĩa Anh dễ bị cho là gây chia rẽ cộng đồng dân cư đa sắc tộc.

Cuối cùng, là công dân Anh gốc Việt, anh nghĩ gì về vấn đề lá cờ và « chủ nghĩa dân tộc Anh » ?

Khi tuyên thệ nhập tịch Anh, gia đình chúng tôi tuyên thệ trung thành với