Μαρία για πάντα

Όταν η Μαρία Καλλας ανέβαινε στη σκηνή βρισκόταν στην απόλυτη υποταγή του συνθέτη. Ο πρωταρχικός σκοπός ήταν ένας: να μεταμορφωθεί στην εκάστοτε ηρωίδα και να βιώσει το δραματικό πεπρωμένο της.Η κορυφαία τραγουδίστρια του 20ου αιώνα όμως δεν έδωσε μόνο φωνή στις παρτιτούρες. Αγάπησε βαθιά τις γυναίκες που τραγούδησε κι υποδύθηκε. Ταυτίστηκε μαζί τους σε τέτοιο βαθμό που ακόμα και σήμερα, 100 χρόνια από τη γέννηση της, πανεπιστήμια σε όλον τον κόσμο ερευνουν την ψυχοπαθολογία της σχέσης που ανέπτυξε μαζί τους.Η απλοϊκή εξήγηση είναι ότι οι σκοτεινές περιοχές της φωνής της Καλλας ταυτίστηκαν ανατριχιαστικά με τις σκοτεινές προσωπικότητες της όπερας κι έτσι οδήγησαν το εκφραστικό εύρος του λυρικού τραγουδιού σε αδιανόητα υψη. Η πιο σπαρακτική ερμηνεία, όμως, παραμένει η σκέψη ότι ένα κορίτσι με συναισθηματικά στερημένο ψυχισμό και παιδιόθεν ματαιωμένη κατάφερε να ζήσει τα μεγάλα συναισθήματα, να υποκύψει στα ανίκητα πάθη, να αγαπηθεί και να δικαιωθεί μόνο μέσα από την τέχνη της, σαν την ηρωίδα της, την Τόσκα.

Η Μαρία Καλλας ήρθε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1937, βίαια αποκομμένη από τη γενέτειρά της, τη Νέα Υόρκη. Μαζί της είχε τρία καναρίνια, δώρο του πατέρα της, τα λιγοστά, φτωχικά της υπάρχοντα, τα άχαρα ρούχα της, τις φιλοδοξίες, τις δικές της και κυρίως της μαμάς της, η οποία διψούσε για κοινωνική καταξίωση, και τις εφηβικές αγωνίες μιας κοπέλας που δεν είχε εισπράξει αγάπη ως τότε.Στη Νέα Υόρκη έχει αφήσει τον αγαπημένο της πατέρα, κάποιους λίγους οικογενειακούς φίλους, τις διενέξεις των γονιών της, που κλόνιζαν τη συμβίωσή τους, και το μικρό πιάνο στο σαλόνι, όπου έμαθε τις πρώτες νότες.Αυτό το κοριτσάκι, που αρκετά χρόνια μετά θα μεταμορφωνόταν στην κορυφαία σοπράνο, έζησε στην Αθήνα την προσωπική και καλλιτεχνική της ενηλικίωση εν μέσω σκληρών κοινωνικών και πολιτικών συνθηκών, σε ένα περιβάλλον που της επιφύλαξε φτώχεια, προσωπική ταπείνωση, συναισθηματική αστάθεια, αλλά συγχρόνως υπήρξε καθοριστικό για τη μετέπειτα πορεία της.Φωτίζοντας, λοιπόν, την περίοδο αυτή, διαπιστώνουμε πως η Μαρία που έλαμψε στα πέρατα του κόσμου, για τα μαθητικά της χρόνια, για την όποια εκπαιδευτική επάρκεια είχε και για τα πρώιμα καλλιτεχνικά της επιτεύγματα, ευγνωμονούσε την Αθήνα, την πόλη στην οποία άρχισε σιγά σιγά να εξωτερικεύει το θείο δώρο που έκρυβε μέσα της.Εκατό χρόνια πέρασαν από τη γέννηση αυτού του φωνητικού θαύματος και είναι πολλά αυτά που μας αποκαλύπτει η έρευνα για την οκταετή περίοδο που περιπλανήθηκε στους δρόμους της πόλης μας. Οι αθηναϊκές της διαδρομές πέριξ κυρίως της Πατησίων και της Ομόνοιας μεταμόρφωσαν αυτή την άχαρη και άκομψη πιτσιρίκα που συστήθηκε στο Εθνικο Ωδείο ως Μαριάννα Καλογεροπούλου σε μαθήτρια-πρότυπο που «μελετούσε πέντε με έξι ώρες την ημέρα», στη σπουδάστρια που «τραγουδούσε τις πιο δύσκολες άριες του διεθνούς οπερατικού ρεπερτορίου πριν κλείσει τα 14», στο 15χρονο κορίτσι που με το εφηβικό του ανάστημα ερμήνευσε «Τόσκα» το 1938 στην πρώτη συναυλία της ζωής του, στη νεαρή τραγουδίστρια που υπέγραψε το πρώτο της επαγγελματικό συμβόλαιο με την Εθνική Λυρική Σκηνή τον Ιούνιο του 1940, στην κορυφαία σοπράνο του 20ού αιώνα που συστήνεται ως Μαίρη Κάλλας το 1945.Η μυθιστορηματική ζωή της Κάλλας κινούνταν πάντα στο μεταίχμιο μεταξύ τραγωδίας και θριάμβου κι αν κάτι αναδεικνύεται από την «ελληνική» της οκταετία είναι ότι αυτό το κορίτσι υπήρξε ένα ανεπανάληπτο παράδειγμα θέλησης, ταλέντου, εργατικότητας, αφοσίωσης και ταυτόχρονα μια προσωπικότητα που εν μέσω δυσκολιών αντιστάθηκε με παροιμιώδη δύναμη και γενναιότητα σε κάθε δυσκολία και κακοποιητική συμπεριφορά. Μιλούν: Γιώργος Κουμεντάκης - Καλλιτεχνικός διευθυντής ΕΛΣΈλενα Ματθαιοπούλου - Δημοσιογράφος, δημόσια ομιλήτρια και συγγραφέαςΒασίλης Λουρας - Δημιουργός του νέου ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας»Άρης Χριστοφέλλης - Λυρικός καλλιτέχνης, μουσικολόγος και μελετητής του έργου της Κάλλας. Έρευνα - παρουσίαση: Ματούλα ΚουστένηΗχοληψία - μίξη ήχου - μουσική επιμέλεια: Φαίδωνας Κτενάς Πηγές - Βιβλιογραφία:«Η άγνωστη Κάλλας», Νίκος Πετσάλης - Διομήδης (Εκδόσεις Καστανιώτη)«Μαρία Κάλλας, η ελληνική σταδιοδρομία της», Πολύβιος Μαρσάν (Εκδόσεις Γνώση)«Μαρία Κάλλας: Οι μεταμορφώσεις μιας τέχνης», Βασίλης Χ. Νικολαΐδης (Εκδόσεις Κέδρος)«Prima Donna: The Psychology of Maria Callas», Paul Wink (Oxford University Press)«Μαρία Κάλλας: Γράμματα και αναμνήσεις» Τομ Βολφ (Εκδόσεις Πατάκη)«Casta Diva, Μαρία Κάλλας: Η κρυφή ζωή της», Spence Lyndsy (Εκδόσεις Παπαδόπουλος)Η σειρά podcasts «Μαρία για πάντα» πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή.Οι εκδηλώσεις του Έτους Κάλλας της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, σε καλλιτεχνική επιμέλεια Γιώργου Κουμεντάκη, συνεχίζονται με την μεγάλη έκθεση "UNBOXING CALLAS - Μια αρχειακή εξερεύνηση στη συλλογή Πυρομάλλη και το αρχείο της ΕΛΣ", σε επιμέλεια Βασίλη Ζηδιανάκη, στον 2ο όροφο της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος και στο Φουαγέ της ΕΛΣ στο ΚΠΙΣΝ, έως και τις 10 Ιανουαρίου 2024 (καθημερινά 10.00-21.00 με ελεύθερη είσοδο). Πληροφορίες εδώ.Επιπλέον, στην GNO TV της Εθνικής Λυρικής Σκηνής είναι διαθέσιμο δωρεάν το βίντεο - ρεσιτάλ με τίτλο "Το ρεπερτόριο που ποτέ δεν ακούσαμε… H Μαρία Κάλλας στην Ελλάδα, 1937-1945", σε καλλιτεχνική επιμέλεια και παρουσίαση Άρη Χριστοφέλλη. Ερμηνεύουν οι καταξιωμένες και οι νεότερες μονωδοί Φανή Αντωνέλου, Βασιλική Καραγιάννη, Νίνα Κουφοχρήστου, Μαρία Κωστράκη, Βιολέττα Λούστα, Χρύσα Μαλιαμάνη, Άρτεμις Μπόγρη και Μαίρη-Έλεν Νέζη αποδίδοντας έναν μοναδικό φόρο τιμής και παραδίδοντας στο παγκόσμιο κοινό αλλά και στις επόμενες γενιές ένα οπτικοακουστικό ντοκουμέντο που καταγράφει χρονολογικά και με κάθε ιστορική λεπτομέρεια το «ελληνικό» ρεπερτόριο της Μαρίας Κάλλας.Μπορείτε να το δείτε εδώ.

Η Μαρία Κάλλας ήταν μια επιβλητική παρουσία. Ήταν ψηλή, είχε πελώρια, εκφραστικά καστανά μάτια με τα οποία κάρφωνε ό,τι ήθελε να μαγνητίσει. Tο πρόσωπό της ακτινοβολούσε όταν γελούσε και η φωνή της, εκτός σκηνής, είχε μια ευγένεια και μια συστολή.Τα χέρια της, που μικρή δεν ήξερε τι να τα κάνει, μεγαλώνοντας αποφάσισε να τα εντάξει στα εκφραστικά της εργαλεία κι έγιναν κι αυτά ένα ακόμα χαρακτηριστικό της στη σκηνή.Δεν ξεπέρασε ποτέ το σύμπλεγμα με τα στρουμπουλά της πόδια αλλά όταν συμφιλιώθηκε με τον εαυτό της και το βάρος της μεταμορφώθηκε σε μια λυγερή φιγούρα, που ως πρότυπο κομψότητας είχε την Όντρεϊ Χέμπορν.Εσωτερικά τώρα η συμφιλίωση δεν ήρθε ποτέ. H μεγάλη οικογενειακή πληγή δεν επουλώθηκε. H Mαρία Κάλλας μεγάλωσε πιστεύοντας πως ήταν «ασχημόπαπο, παχουλή, άχαρη, καθόλου δημοφιλής» και έζησε αναπαράγοντας σε όλες της τις σχέσεις τα οικογενειακά τραύματα. Ο πατέρας ήταν αδιάφορος και διαρκώς απών. Η μητέρα ανταγωνιστική, καταπιεστική, αχόρταγη και πανταχού παρούσα.Γεμάτη ματαιώσεις και χωρίς ισχυρούς οικογενειακούς δεσμούς, η Μαρία Καλλας πορευόταν σχεδόν μόνη, με μια αυτοκαταστροφική τόλμη και μια δύναμη παροιμιώδη που ποτέ δεν καταλάβαμε από που την αντλούσε.100 χρόνια πέρασαν από την γέννηση αυτού του φωνητικού θαύματος, της γυναίκας που έδωσε το φιλί της ζωής στην όπερα, που δημιουργούσε με τις παραστάσεις της παγκόσμιο συναγερμό, που έβγαινε στη σκηνή δεκάδες φορές προσπαθώντας να κατευνάσει το κοινό που την αποθέωνε.Στην Αμερική την υποδέχονταν σαν ροκ σταρ, ενώ, στο Μιλάνο λόγω της παθολογικης της σχέσης με την Σκάλα οι αντιδράσεις του κοινού συχνά ξεπερνούσαν τα όρια. Οι δημοσιογράφοι γέμιζαν σελίδες με ένα νεύμα της, οι φωτογραφίες της φυλάσσονταν ως ιερά κειμήλια, οι δίσκοι της αποκτούσαν φετιχιστικές διαστάσεις. Κι εκείνη έτρεχε. Βιαζόταν, δεν χόρταινε, εκλιπαρούσε για συναισθήματα, έπαιρνε διαρκώς ρίσκα με τη φωνή της, με το παίξιμό της, με το σώμα της, με τη ζωή της. Μιλούν: Γιώργος Κουμεντάκης - Καλλιτεχνικός διευθυντής ΕΛΣΈλενα Ματθαιοπούλου - Δημοσιογράφος, δημόσια ομιλήτρια και συγγραφέαςΒασίλης Λουρας - Δημιουργός του νέου ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας»Άρης Χριστοφέλλης - Λυρικός καλλιτέχνης, μουσικολόγος και μελετητής του έργου της Κάλλας. Πηγές - Βιβλιογραφία:«Η άγνωστη Κάλλας», Νίκος Πετσάλης - Διομήδης (Εκδόσεις Καστανιώτη)«Μαρία Κάλλας, η ελληνική σταδιοδρομία της», Πολύβιος Μαρσάν (Εκδόσεις Γνώση)«Μαρία Κάλλας: Οι μεταμορφώσεις μιας τέχνης», Βασίλης Χ. Νικολαΐδης (Εκδόσεις Κέδρος)«Prima Donna: The Psychology of Maria Callas», Paul Wink (Oxford University Press)«Μαρία Κάλλας: Γράμματα και αναμνήσεις» Τομ Βολφ (Εκδόσεις Πατάκη)«Casta Diva, Μαρία Κάλλας: Η κρυφή ζωή της», Spence Lyndsy (Εκδόσεις Παπαδόπουλος) Έρευνα - παρουσίαση: Ματούλα ΚουστένηΗχοληψία - μίξη ήχου - μουσική επιμέλεια: Φαίδωνας Κτενάς Η σειρά podcasts «Μαρία για πάντα» πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή.

Το πέρασμα της Μαρίας Κάλλας από αυτόν τον κόσμο άλλαξε για πάντα το συμπαν του λυρικού τραγουδιού και δημιούργησε ένα νέο αισθητικό περιβάλλον από το οποίο κάνεις μέχρι σήμερα δεν θέλησε να δραπετεύσει. Η Μαρία ήταν και παραμένει το όριο. Η παρουσία της είναι εκείνη στην οποία τοποθετούμε το πριν και το μετά του λυρικού τραγουδιού.Τα βαθιά ψυχικά της τραύματα που την οδηγούσαν πάντα στην παρηγοριά της τέχνης, η σκληρή δουλειά, η εσωτερική δύναμη με την οποία απαντούσε σε όλους εκείνους που την κακοποιούσαν αλλά και η αποφασιστικότητα που επιστράτευε για να επιβιώνει στις διεθνείς σκηνές και τους επικεφαλείς που ουδέποτε της χαρίστηκαν, σύνθετουν μια προσωπικότητα που όμοια της δεν ξανασυναντήσαμε στο λυρικό τραγούδι.Μέσα στην καλλιτεχνική της διαδρομή –η οποία επι της ουσίας διήρκεσε κάτι περισσότερο από δυο δεκαετίες– αλλά και μέσα από τη δραματική και σύντομη ζωή της, η Κάλλας άφησε μια ανεπανάληπτη καλλιτεχνική κληρονομιά για τις επόμενες γενιές.100 χρόνια πέρασαν από την γέννηση αυτού του φωνητικού θαύματος αλλά ακόμα κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά από τι ήταν τελικά φτιαγμένη η τραγουδίστρια που αρκεί μισή της νότα για να σε συγκινήσει και μια της άρια για να σε διαλύσει; Μιλούν:  Γιώργος Κουμεντάκης - Καλλιτεχνικός διευθυντής ΕΛΣΈλενα Ματθαιοπούλου - Δημοσιογράφος, δημόσια ομιλήτρια και συγγραφέαςΒασίλης Λουρας - Δημιουργός του νέου ντοκιμαντέρ «Μαίρη, Μαριάννα, Μαρία: Τα άγνωστα ελληνικά χρόνια της Κάλλας»Άρης Χριστοφέλλης - Λυρικός καλλιτέχνης, μουσικολόγος και μελετητής του έργου της Κάλλας. Έρευνα - παρουσίαση: Ματούλα Κουστένη Η σειρά podcasts «Μαρία για πάντα» πραγματοποιείται σε συνεργασία με την Εθνική Λυρική Σκηνή. Πηγές - Βιβλιογραφία:«Η άγνωστη Κάλλας», Νίκος Πετσάλης - Διομήδης (Εκδόσεις Καστανιώτη) «Μαρία Κάλλας, η ελληνική σταδιοδρομία της», Πολύβιος Μαρσάν (Εκδόσεις Γνώση) «Μαρία Κάλλας: Οι μεταμορφώσεις μιας τέχνης», Βασίλης Χ. Νικολαΐδης (Εκδόσεις Κέδρος) «Prima Donna: The Psychology of Maria Callas», Paul Wink (Oxford University Press) «Μαρία Κάλλας: Γράμματα και αναμνήσεις» Τομ Βολφ (Εκδόσεις Πατάκη) «Casta Diva, Μαρία Κάλλας: Η κρυφή ζωή της», Spence Lyndsy (Εκδόσεις Παπαδόπουλος)

Με αφορμή τα 100 χρόνια από τη γέννηση της Μαρίας Καλλας η Εθνική Λυρική Σκηνή και η LIFO παρουσιάζουν ένα αφιέρωμα τεσσάρων επεισοδίων για τη σπουδαιότερη λυρική τραγουδίστρια του 20ού αιώνα. Κείμενα - παρουσίαση: Ματούλα Κουστένη. Μείνετε συντονισμένοι!