رونه‌ی سفر

با شکل‌گیری پادشاهی هخامنشیان توسط کوروش بزرگ و پس از آن پیروزی‌های کمبوجیه، داریوش بزرگ و خشایارشاه، پهنه شاهنشاهی پارس از دریای اژه در یونان تا آسیای مرکزی و تا بخش‌هایی از هندوستان کهن گسترش یافت. به‌راحتی می‌توان تصور کرد که دریای پارس و کرانه‌های آن به‌ویژه باتوجه‌به فاصله اندک تا مراکزی چون پاسارگاد و تخت‌جمشید بی‌شک محل حضور سیاسی هخامنشیان باشد. دراین‌رابطه یکی از بهترین و روشن‌ترین اسناد حضور ایرانیان در پهنه آب‌های جنوبی را باید در نام‌گذاری این دریا به نام پارس و قدمت آن جستجو کرد.به دلیل تسلط بر آب‌های جنوبی و دادوستد دریایی و روابط با سرزمین‌های دور، هخامنشیان ناگزیر به دریانوردی بوده‌اند. بندرشهر باستانی «تااوکه» یا «تموکن» در پس‌کرانه‌های دریای پارس در محدوده مصب رودخانه دالکی یکی از مستنداتی است که حضور هخامنشیان را در این منطقه تأیید می‌کند. محدوده‌ای که بخشی از دشتستان کنونی را در بر می‌گیرد؛ بنابراین کاخ‌های کشف شده هخامنشی در دشتستان که در این محدوده کاوش شده‌اند از طریق رودخانه‌های شاپور و دالکی و در نهایت با تلاقی با یکدیگر از طریق رود حله به دریای پارس متصل می‌شده‌اند و پادشاهی هخامنشی را از آبراهه پارس به سرزمین‌های دور متصل می‌کرده‌اند.در سال ۱۳۵۰ خورشیدی، بـه هـنـگام عملیات کانال‌کشی بــا لـودر جهت لوله‌کشی آب از سمت برازجان به بوشهر، در یک کیلومتری جنوب غربی شهر برازجان در منطقه‌ای موسوم به چرخاب آثار کهنی شامل یک شالی‌ستون مدفون در قشری از گل‌ولای بر اثر برخورد با بیل مکانیکی نمایان شد. شالی‌ستون آسیب‌دیده به شالی‌ستون‌های دوره هخامنشی، مخصوصاً زمان کوروش دوم در پاسارگاد، شباهت داشت؛ بنابراین نظر به اهمیت موضوع، علی‌اکبر سرفراز که در آن زمان در شهر بیشاپور مشغول به فعالیت بـود جهت حفاری نجات‌بخشی به برازجان اعزام شد به دلیل اهمیت یافته‌ها، کاوش‌ها ادامه یافت و از سال ۱۳۵۰ تا سال ۱۳۸۵، مجموعاً شش فصل در این مکان کاوش‌های باستان‌شناسانه صورت گرفت در همان سال اول کاوش‌ها، او توانست تا حد زیادی وضعیت معماری این اثر را روشن کند. با خاک‌برداری آثار، معماری و پایه ستون‌هایی به سبک پایه ستون‌های پاسارگاد نمایان شد که بقایای کاخی از دوره هخامنشی با تالاری دوازده ستونی در دو ردیف شش‌تایی است. همچنین الحاقاتی از بناهای خشتی و سنگ کف درگاه‌های ورودی نیز ظاهر شد. پس از کاوش کاخ چرخاب در برازجان در سال ۱۳۵۰، علی‌اکبر سرفراز، در بررسی محوطه‌های اطراف روستاهای جتوط و نظرآقا بقایای کاخی دیگر از دوره هخامنشی در دشت دشتستان را شناسایی کرد که شبیه به معماری دیگر کاخ‌های هخامنشی در برازجان، تخت‌جمشید و پاسارگاد است. این کاخ که به سنگ سیاه معروف است، در سال‌های ٥٧-١٣٥٦ توسط احسان یغمایی به مدت سه ماه کاوش شد. این کاخ دارای یک تالار مرکزی است با دو ردیف ستون هشت‌تایی و چهار ایوان در چهارسوی این تالار و چهار درگاه که تالار را به ایوان‌ها پیوند می‌دهد.طبق تحقیقات انجام شده، کاخ برازجان، کاخ چرخاب یا کاخ کوروش در اواخر سلطنت کوروش دوم یا کوروش بزرگ، پادشاه امپراتوری هخامنشی احداث شده و از نظر حجاری و هنر معماری آنچنان که از پایه ستون‌ها و اشیاء مکشوفه برمی‌آید، جدیدتر و ظریفتر از اجزا و پایه ستون‌های پاسارگاد است؛ بنابراین می توان گفت که این بنا زمانی ساخته شده که هنر اصیل حجاری و معماری عصر کوروش به تکامل رسیده است. به روایت پروفسور استروناخ باستان‌شناس بریتانیایی، علل ناتمام ماندن این کاخ مرگ کوروش به سال ۵۲۹ پیش از میلاد در جنگ با ماساگت‌ها یا ماساژت‌ها در شمال شرقی ایران هست؛ بنابراین می توان تاریخ احداث کاخ برازجان را در حدود ۵۲۹ پیش از میلاد دانست.آنچه مسلم است این است که کاخ سنگ سیاه بعد از کاخ چرخاب ساخته شده و فاقد ظرافتی است که در کاخهای پاسارگاد و چرخاب می باشد در صورتیکه ساختمان کاخ چرخاب و پاسارگاد از نظر نقشه، فرم و مصالح، حکم واحد و همزمانی را القاء می‌کند. بر اساس پژو‌هش‌های انجام‌شده، کاخ چرخاب دومین اثر شاهکار معماری دوران حکومت کوروش بزرگ می‌باشد و از نظر سبک معماری و به‌ویژه هنر حجاری، بدون شک نقطه عطفی در تکامل و توسعۀ تمدن و فرهنگ عصر کوروش بزرگ و ایران باستان است.در زمستان ١٣٥٦ و بهار ١٣٥٧ نیز در پنج کیلومتری کاخ سنگ سیاه، و با توجه به بررسی‌های به عمل آمده در روستای درودگاه و در میان نخلستان‌ها، محوطه‌ دیگری از دوره هخامنشی شناسایی و کاوش شد. این محوطه، معروف به بردک سیاه است که کاخی از دوره هخامنشی را در دل خود پنهان داشت. کاوش‌های باستان شناختی این محوطه سه ماه به طول انجامید، و حاصل کاوش آن کشف بخشی از تالار مرکزی و ایوان جنوبی است. یک نکته حائز اهمیت این است که برخی باستان‌شناسان و تاریخ‌نگاران نام و محل بندرشهر «تااوکه یا تموکن» را مطابق با محدوده جغرافیایی روستای درودگاه دانسته‌اند. اشاره به این موضوع هم خالی از لطف نیست که وجه تسمیه روستای درودگاه، قرار گرفتن این روستا در محدوده بین دو رودخانه شاپور و دالکی است.کاوش‌های کاخ بردک سیاه در همان فصل به صورت نیمه کاره رها و پس از انقلاب اسلامی در سال‌های 83 و 84 به مدت یک فصل دیگر ادامه یافت و آثار دیگری از کاخ و همچنین اشیاء قابل توجهی نظیر نقش برجسته پادشاه هخامنشی به‌همراه ملازم خود که چتری بالای سر او نگهداشته، کتیبه میخی به زبان بابلی نو، فلزات گرانبها تزیین‌شده و اشیاء دیگر به دست آمد، مجموعاً، بقایای ۱٦ ستون از تالار مرکزی و ۷ ستون از ایوان جنوبی کاخ بردک سیاه تا به امروز از کاوشهای باستان شناسی نمایان شده است. آخرین کاوش‌های باستان شناختی در این نقطه را نصرالله ابراهیمی معاون محترم میراث‌فرهنگی استان بوشهر در فروردین‌ماه سال ۱۳۹۷ در اطراف کاخ چرخاب و کاخ سنگ سیاه به انجام رسانید.شاید این سؤال در ذهن شما ایجاد شده باشه که مصالح ساخت این کاخ‌ها از کجا تأمین می‌شده است؟بر بالای کوهستان تنگ گیر در حاشیه شمالی شهر برازجان و حدود هفت‌کیلومتری کاخ چرخاب، آثار استخراج، پرداخت و شکل‌دهی صدها قطعه ته‌ستون، سنگ درگاه و قطعه‌های دیگر دیده می‌شود که بر اساس شیوه استخراج و پرداخت به‌درستی به معدن‌کاران و سنگ‌تراشان هخامنشی نسبت‌داده‌شده است. بازدید از این معدن ضمن آن که چشم‌اندازی زیبا و گسترده از پس‌کرانه‌های دریای پارس و نخلستان‌های دشتستان در اختیار بیننده قرار می‌دهد، بیننده را با پشت‌صحنه قسمتی از مراحل ساخت‌وسازهای هخامنشی از جمله چگونگی استخراج سنگ‌ها و شیوه‌های انتقال آنها تا محل ساخت‌وساز آشنا می‌کند. «برد» در گویش لری به سنگ گفته می‌شود که در کلمه بردک به معنی سنگ کوچک است. سنگ سیاه و بردک سیاه که نام‌های این کاخ‌هاست به دلیل استفاده از سنگ‌هایی‌ست که رنگبندی تیره و نزدیک به سیاه داشته‌اند و از دل کوهستان‌های گیسکان و شمال برازجان استخراج شده و در بنای این کاخ‌ها توسط کارگرانی از ملل مختلف چون، مصر، ترکیه و کاپادوکیه، حمل شده و در دل این کاخ‌ها آرام و قرار گرفتند.مسیر دسترسی به این سه بنای ارزشمند رو خدمت شما عزیزان عرض می‌کنم.همان‌طور که گفته شد هر سه بنا در فاصله‌هایی کوتاه، در شهرستان دشتستان استان بوشهر قرار دارند.کاخ چرخاب در یک کیلومتری جنوب‌غربی شهر برازجان مرکز شهرستان دشتستان استان بوشهر قرار گرفته‌، فاصله مرکز استان - یعنی بندر بوشهر - تا این بنا حدوداً 60 کیلومتر هست که با اتومبیل شخصی حدوداً 45 دقیقه طول می‌کشه که به بقایای این بنای ارزشمند برسید. بعد از 15 دقیقه رانندگی به سمت روستاهای جتوط و نظرآقا به بقایای کاخ سنگ سیاه در محوطه‌های اطراف این روستاها می‌رسید. همینطور مجدداً بعد از حدود 15 دقیقه رانندگی به سمت روستای درودگاه به کاخ بردک سیاه در نخلستان‌های اطراف این روستا می‌رسید و امکان بازدید از بقایای این کاخ هخامنشی را هم دارید.

جزیره مرجانی خارگ در ۵۷ کیلومتری شمال غربی بوشهر، ۳۰ کیلومتری غرب بندر ریگ و ۳۵ کیلومتری غرب بندر گناوه واقع شده است. این جزیره دارای موقعیت استراتژیکی خاصی است که باعث شده در ادوار مختلف تاریخی موردتوجه اقوام و ملل گوناگون باشد. در این جزیره آثاری از دوره عیلامی‌ها، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان و ادوار مختلف اسلامی تا دوره معاصر باقی‌مانده است.در زمانی که یک گور عیلامی توسط گیریشمن شناسایی شد، دو اسکلت در این گور وجود داشته که ثابت می‌کند این جزیره در دوره عیلامی مسکونی شده است. با مطالعه و بررسی آثار برجامانده می‌توان به این نتیجه رسید که از زمان عیلامیان به‌خاطر موقعیتی که این جزیره در خلیج‌فارس داشته از آن به‌عنوان پادگانی برای نظارت و حکمرانی بر خلیج‌فارس استفاده می‌شده است و افرادی که به‌عنوان مرزبان در این جزیره سکونت داشتند، بعدها جزو بومیان جزیره شدند. با حضور هخامنشیان در خارگ و حفر چاه برای تأمین آب، این جزیره رو به آبادی گذاشت و اهالی جزیره از آب چاه برای کشاورزی استفاده کردند. در زمان اشکانیان جمعیتی از پالمیریان به این جزیره مهاجرت کردند، پالمیر نام یونانی قوم تدمر است که به جزیره آمدند و به تجارت و کشاورزی مشغول شدند و برای خود معبد و در ادامه گور معبد ساختند، این گورها توسط آنها در دل‌سنگ تراشیده شده‌اند و از نمونه‌های زیبا و شاخص معماری دستکند ایران به شمار می‌روند. احتمالاً، افراد مهمی به لحاظ جایگاه و مقام در آنجا مدفون و یا جسد آنها در آنجا نگهداری می‌شده است. در زمان ساسانیان عده‌ای از مسیحیان که از ظلم امپراطوری به ستوه آمده بودند به این جزیره آمدند و در شرق جزیره و در کنار دریا برای خود کلیسایی ساختند و در آن محدوده ساکن شدند و با کشاورزی امرارمعاش می‌کردند. آنها بعدها به سبب نزدیکی به سرزمین ایران مجبور به تبعیت از احکام مسیحیان ایران شدند و به همین خاطر به مسیحیان نسطوری معروف شدند. به گواه تاریخ کشتی‌های تجاری و نظامی که در خلیج‌فارس در حال آمدوشد بودند، بیشتر برای تهیه آب و آذوقه در کنار این جزیره پهلو می‌گرفتند و سپس به حرکت خود ادامه می‌دادند. جزیره خارگ مأمن ملوانان و دریانوردان بوده؛ همانطور که گفته شد چون این جزیره آب شیرین دارد. از شگفتی‌های طبیعت است که جزیره‌ای کوچک در دل دریای آب‌شور، آب شیرین آشامیدنی دارد.خارک مجموعاً ۹۵ حلقه قنات دارد و به گفته اهالی، باتوجه‌به این‌که ایرانیان نخستین قومی بوده‌اند که قنات حفر کردند، قنات‌های آب شیرین خارگ به‌عنوان نخستین قنات‌های جهان شناخته شده‌اند که روزانه در حدود ۱۲۰ هزار لیتر آب از آن‌ها استحصال می‌شود. در اینجا این نکته حائز اهمیت است، به دلیل تأمین آب پایدار در جزیره، پیشنهاد می‌شود قنات‌های جزیره خارگ به‌عنوان میراث جهانی به سند قنات‌های ایرانی که به‌عنوان میراث جهانی قبلاً به ثبت رسیده‌اند الحاق شوند.جزیره خارگ از روزگار کهن ایکار، ایکاره، آرکیا، خاری، ایکاريوس و خارگ نامیده شده است. دریانوردان محلی در سرودهای خود این جزیره را خاری می‌خواندند. به روایت گریشمن، یونانیان خارگ را ايکار و پلین، نویسنده رومی سده اول میلادی، آرکیا خوانده‌اند؛ اما جغرافی‌نویسان اسلامی که آثارشان از قرن سوم هجری به بعد در دسترس ماست همگی از این جزیره به نام «خارگ» یاد کرده‌اند. زنده‌یاد جلال آل‌احمد کتابی دارد به نام جزیره خارگ در یتیم خلیج‌فارس که برخی به‌اشتباه، در یتیم رو به‌عنوان یک تنها و مهجور قلمداد می‌کنند و منظور استاد رو نگرفتن؛ در اینجا این موضوع رو خدمت شما عزیزان توضیح می‌دهم، همونطور که بسیاری از شما عزیزان می‌دانید در ادوار تاریخی مختلف سواحل جزیره خارگ یکی از بهترین سواحل در پهنه خلیج‌فارس بوده که برای صید مروارید انتخاب می‌شده به این دلیل که مرواریدهای درشت، درخشان و مرغوبی در دل صدف‌هاش داشته. بسیاری از مردان این جزیره که قدرت حبس نفس بالایی داشتند به زیر آب می‌رفته و تا دقایقی در حال جمع‌آوری صدف‌ها بودند و به سطح آب بازمی‌گشتند. به مرواریدی که به‌تنهایی درون یک صدف جا خوش کرده بوده، درشت و بسیار باکیفیت و آبدار بوده می‌گفتن «در یتیم» که زنده‌یاد جلال آل‌احمد به دلیل غنای جزیره و مردمانش اون رو در کل خلیج‌فارس، تک و یگانه می‌دیده و این نام رو بر کتاب خودش انتخاب می‌کنه، «جزیره خارگ در یتیم خلیج‌فارس».خارگ در مسیر آبراهه ابریشم و ادویه بوده و شرق را به غرب و همین‌طور غرب را به شرق وصل می‌کرده.حضور هلندی‌ها در قرن هجدهم میلادی پس از رانده‌شدن از بندرعباس و بصره در جزیره خارک و احداث برج و بارویی که خارگ را مرکز تجارت قرار داد و پس از چندی توسط میرمهنای بندرریگی از جزیره رانده شدند.در دوره قاجار هم در چند دوره، خارگ به تصرف انگلیسی‌ها درآمد که در جدال‌ها و نزاع‌های مختلف جزیره استراتژیک خارگ از ایشان هم باز پس گرفته شد.شغل بومیان جزیره خارگ ماهیگیری، صید مروارید، سنگ‌بری بود و بعدها با ورود صنعت نفت اغلب به همکاری با پایانه‌های نفتی و شرکت‌های پتروشیمی پرداختند.صنعت نفت بخش زیادی از جزیره خارگ رو دربرگرفته و بسیاری از آثار باستانی و تاریخی این جزیره ارزشمند رو از بین برده. در حال حاضر جزیره خارگ بزرگ‌ترین پایانه نفتی خلیج‌فارس هست و در طول دوران جنگ تحمیلی به تعداد روزهای این جنگ مورد اصابت انواع موشک‌ها و خمپاره‌های دشمن قرار گرفت؛ اما با جان‌فشانی‌هایی دلاوران و سربازان وطن یک روز هم صادرات نفت کشور قطع نشد. قدیمی‌ترین سند مکتوب تعزیه نه‌تنها استان بوشهر، بلکه ایران در جزیره خارگ در سال 1765 میلادی به همت کارستن نیبور، جهانگرد آلمانی در دوره کریم‌خان زند ثبت شده که توضیح مفصل و دقیقی از مجلس تعزیه‌ای که در جزیره خارگ اجرا می‌شده در سفرنامه خود قید کرده است. ثبت این سند در آن روزگار برای تاریخ هنرنمایش در ایران بسیار باارزش است.«شیخ فریج»(لیوا)، «دووت خارگی»، «طلبون کردن»، «حنابندون» و «رقص میت» از آیین‌های منحصربه‌فرد جزیره خارگ هستند که به‌نوعی هر کدام از مواریث ناملموس این جزیره به شمار می‌روند.درختان زیبای لیل (انجیر معابد) و آهوان زیبا از جاذبه‌های طبیعی جزیره هستند که هر کدام به نوبه خود زیبایی بی‌بدیلی را به جزیره داده‌اند. میرمحمد حنفیهقدمت این مقبره به قرن هشتم ه.ق بازمی‌گردد. به روایتی این مقبره متعلق به یکی از فرزندان امام علی (ع) است، گفته می‌شود امام علی از بانویی به اسم خوله بنت جعفر بن قیس فرزندی پسر به دنیا می‌آورد که اسم آن را محمد می‌گذارد. این بانو اهل طایفه بنی حنفیه بوده و شهرت پسرش به محمد حنفیه به همین دلیل است. این موضوع که قبر ایشان در کجا قرار گرفته، مقداری پیچیده شده است و نظرات متفاوتی در این باره وجود دارد، بسیاری از عالمان می‌گویند که قبر ایشان در شهر مکه و مدینه قرار گرفته است و بعضی دیگر اعتقاد دارند که در استان بوشهر به خاک سپرده شده است. در آرامگاه ایشان کتیبه‌ای وجود دارد که همان کاشی معرق محسوب می‌شود که بر روی آن نوشته شده است هذه المشهد امیر المومنین محمد بن امیر الامومنین علی. این قاب ابعادی برابر دو متر نیم در نیم متر دارد که گلبرگ‌های حنایی به زیبایی آن دامن زده است. اما علت اینکه می‌گویند قبر محمد حنیفه در این مکان قرار دارد این است که در طول زندگی ایشان خاندان بنی‌امیه ظلم زیادی به خانواده بنی‌هاشم داشته است و به همین دلیل ایشان برای مهاجرت به مدینه در مسیر بصره به دلیل استراحت به خارک رفته‌اند و مدتی را در این مکان به استراحت پرداخته‌اند، اما متأسفانه در این مکان به دیار باقی می‌شتابند. بنا و معرفی بخش‌های مختلفبنای اصلی مقبره به قرن ششم هجری بازمی‌گردد؛ اما بنای زیبای کنونی توسط «علی بن حسین بخارایی» ساخته شده و از معماری خاصی برخوردار است. بنای امامزاده از دو گنبد، یکی به شکل مخروط و دیگری به شکل دایره تشکیل شده است.محققان به این نتیجه رسیده‌اند که در قرن هشتم (حدود دویست سال بعد از بنای اصلی مقبره) بخش‌هایی مانند نمازخانه به آرامگاه اضافه گردیده است بدون اینکه صدمه‌ای به بافت اصلی آن ایجاد شود. فضای داخلی آرامگاه با کاشی‌های هشت‌ضلعی تزیین شده است که همان‌طور که گفته شد، این سبک از معماری و طراحی به دوران ایلخانی بازگردد که در سال 738 هجری قمری ساخته و نصب شده است. رنگ های به کار رفته در کاشی های آرامگاه به رنگ آبی آسمانی، آبی تیره و سفید با لعاب های سیاه است. با وجود اینکه بخش زیادی از تزیینات کاشی‌ها از بین رفته است؛ ولی همچنان می‌توان زیبایی آن را در نوشته‌های در حاشیه‌ کاشی‌ها با خط نستعلیق مشاهده کرد. اشعار سعدی بیشتر این نوشته‌ها را شامل می‌شود که از جمله آن‌ها می‌توان به بیت زیر اشاره کرد:ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند / تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوریاز گچ، آهک و نیز سنگ‌های استخراج‌شده از دل جزیره برای ساخت بنای بقعه استفاده شده.بخش آرامگاه امامزاده میرمحمد به‌صورت چهارگوشی است. محرابی زیبا در بخشی از آرامگاه، تعبیه شده که به مصلی راه دارد. گنبد آرامگاه و همچنین سر درب ورودی آن، به طرز زیبایی، مقرنس‌ کار شده است. ناگفته نماند که گنبد آرامگاه میرمحمد، به گنبد آرامگاه دانیال نبی در شوش شباهت قابل‌توجهی دارد. سطوح جانبی آرامگاه میرمحمد، بیش از چهار متر ارتفاع دارد و در هر یک از گوشه‌های آن، لچکی‌هایی ایجاد شده‌اند. بدین‌وسیله طرح چهارضلعی را به چندضلعی تبدیل ساخته‌اند و گنبدی مخروطی به شکل مضرس را روی آن ایجاد کرده‌اند و روی آن‌، گنبدی پیازی‌شکل با یک قبه، قرار گرفته است.آرامگاه میرمحمد حنفیه در سال 1377 و در روز 16 آذر به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.به گردشگران پیشنهاد می‌کنم از طریق گرفتن تور با کشتی‌های مسافربری از بندر بوشهر یا بندر گناوه یا به وسیله هواپیما از تهران و تعدادی از شهرهای کشور که به مقصد خارگ پرواز دارند، به جزیره ارزشمند خارگ سفر کنند و از جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، طبیعی و صنعتی این جزیره زیبا دیدن کنند و با مردم دوستداشتنی خارگ بیشتر آشنا بشوند.

مساجد در بافت تاریخی بندر بوشهر محل تجمع مردم محل در آیین‌های مذهبی و جشن‌ها و سوگواری‌های مربوط به ائمه اطهار و همچنین تصمیمات و فعالیت‌های اجتماعی و گاها سیاسی در هر محل بوده و همچنان هست. مسجد جمعه، مسجد کوفه، مسجد فیل، مسجد پیرزن، مسجد شیخ سعدون، مسجد جامع عطار، مسجد جامع اهل سنت، مسجد نو، مسجد باباحاجی، مسجد دهدشتی، مسجد امام و تعدادی مسجد دیگر در چهار محل بافت تاریخی بندر بوشهر وجود دارند.به‌صورت مختصر به معرفی تعدادی از مساجد چهار محل بافت تاریخی بندر بوشهر می‌پردازم.مسجد جمعه بوشهرمسجد جمعه بوشهر از قدیمی‌ترین مساجد شبه‌جزیره بوشهر است که به مسجد «آل عصفور» نیز معروف است. بنای اولیه این مسجد‌ به روایتی قدمتی بیش از ۴ قرن دارد و در دوره صفویه احداث شده است. مسجد جمعه از نظر معماری فاقد گنبد و گلدسته می باشد اما بادگیری زیبا در مرکز آن قرار دارد. این مسجد وقف آیت الله شیخ حسن آل عصفور نخستین رییس اوقاف در منطقه‌ خلیج فارس است. مسجد جمعه حالت شبستانی دارد. مصالح به‌کار رفته در بنای داخلی و بیرونی مسجد، شامل ساروج، سنگ فسیلی یا بوشهری، آهک و گچ است. هنگام ورود به مسجد، باید از کنار ایوان گذر کرد. سپس دو درِ چوبی را پشت سر گذاشته و در آخر، صحن داخلی مسجد نمایان می‌گردد. این مسجد دارای گچ بریهای زیبا و خاص می باشد. این شیوه معماری در مسجد کوفه و بابا حاجی هم دیده می شود. مسجد کوفهمسجد کوفه یکی از قدیمی‌ترین بناهای محله بهبهانی‌ها محسوب می‌شود و قدمت آن به دوره قاجار بازمی‌گردد. این مسجد در دوران سلطنت ناصرالدین شاه قاجار ساخته شده است. ریش‌سفیدان محله ادعا می‌کنند مسجد کوفه یکی از مساجدی بود که آیت الله علم الهدی  در گذشته در آن نماز جماعت برگزار می‌کرده است.این مسجد یکی از بناهای مذهبی-تاریخی شاخص در بافت تاریخی بندر بوشهر است که در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.مسجد کوفه را با طرح شبستانی ساخته‌اند و مانند دیگر مساجد بندر بوشهر، فاقد گنبد و دارای سقف مسطح و بدون گلدسته است. معماری بنای مسجد چندان پیچیده نیست و در کمال سادگی ساخته شده است و اثری از تزیینات خاص در آن دیده نمی‌شود. این سادگی در معماری بنا می‌تواند نمادی برای تمام مساجد ساخته شده در بندر بوشهر باشد. اگر با دقت به این مسجد بنگرید، نکته‌ای توجه شما را به خود جلب خواهد کرد و آن وجود تعداد فراوان در و پنجره در این بناست که دلیل آن را می‌توان به شرایط اقلیمی و آب‌و‌هوای گرم شهر بوشهر مرتبط دانست. پنجره‌های بنا، بزرگ و طاق مانند هستند و از جنس چوب ساخته شده‌اند. مسجد شنبدیبه گفته اهالی محله شنبدی، شخصی به نام «شنبه ‌بن صالح آل عصفور» که فردی شیعه عرب و اهل کشور مصر بوده است. در دوره حکومت زندیه، با خانواده‌ راهی بحرین و در نهایت بندر بوشهر می ‌شود و در همین محله کنونی یعنی محله شنبدی اقامت می‌ کند. شنبه آل عصفور به کمک اهالی محل و با هزینه خود مسجد کوچکی بنا می‌ کند. بعدها نام این محله هم به اسم ایشان که فردی امین و مردمدار بود به نام «شنبدی» نامگذاری می‌ شود. اشاره به نام این مسجد در نوشته‌های سدیدالسلطنه کبابی هم به چشم می‌خورد. سال‌ های بعد در زمان حیات مرحوم سید محمدرضا کازرونی زمین ‌های بیشتری در اطراف مسجد خریداری می ‌شود و محدوده این مسجد بزرگتر شده و به شکل امروزی درمی‌ آید و چون مسجد نوسازی شده بود، از آن زمان به بعد به «مسجد نو» معروف شد. نام این مسجد پس از انقلاب سال 57 به سید الشهداء (ع) تغییر پیدا کرد. مسجد شیخ سعدونمسجد شیخ سعدون یکی دیگر از مساجد تاریخی بندر بوشهر است که احداث آن به اواخر دوره زندیه منتسب می‌دانند. این مسجد در محله کوتی‌ قرار دارد و به دستور شیخ سعدون که از مشهورترین و سرشناس‌ترین شیوخ آل مذکور بود و حاکم بندر بوشهر بود ساخته شده است. سبک معماری این مسجد هم مانند دیگر مساجد بافت تاریخی بوشهر بیت هیلانی است. این نوع معماری را در بوشهر و سایر شهرهای نواحی خلیج فارس مشاهده می‌نماییم. در سبک معماری بیت هیلانی، بام خانه‌ها مسطح می‌باشد و در حاشیه‌ی پشت بام آن‌ها دیوارهای کوتاه مشبکی به چشم می‌خورد. تمامی بنا با سنگ‌های مرجانی (آهکی) و ملات گچ یا ساروج ساخته شده‌اند و درهای ورودی آن‌ها اکثرا دو لنگه و از جنس چوب سخت و باکیفیت است که با حاشیه‌های زیبایی تزئین شده‌اند. مسجد بابا حاجی این مسجد متعلق به دوره قاجار است که در محله بهبهانی قرار گرفته است.این مسجد در سال ۱۲۹۴ هجری قمری توسط «یحیی بابا حاجی» ساخته شده است. گفته می شود این مکان در آغاز حسینیه بوده که توسط او به مسجد تبدیل شده است. معماری این مسجد هم به صورت شبستانی است و محراب در وسط شبستان قرار گرفته و طاق نمای مسجد با قوس تیز روی دو ستون واقع شده است. نور فضای داخل شبستان توسط پنجره های مشبک که در چهار ضلع شبستان قرار دارد تامین می شود. در ضلع شرقی مسجد ورودی شبستان واقع گردیده که نمای جلوی آن با کاشی کاری تزئین شده و دیوار ها به اندازه ۱ متر از کف با سنگ تزئین شده است. در ورودی به حیاط مسجد در ضلع جنوبی آن بوده و دارای طاق نمایی با قوس تیز می باشد. که بر سردر آن کتیبه ای است که متن آن با جمله «مسجد باباحاجی کوی بهبهانی» بر روی کاشی تزئین شده است. لازم به یادآوری است اولین مسجدی که سنج و دمام را وارد عزاداری سنتی بوشهر کرد، مسجد باباحاجی کوی بهبهانی بود.مسجددهدشتیاین مسجد واقع در محله‌ دهدشتی می‌باشد، قدمت این مسجد به دوره قاجاربرمی‌گردد. به روایت اهالی و ریش سفیدان محل، محله دهدشتی به دلیل مجاورت با دریا و گمرک، مهاجرینی را از دوره قاجار و پهلوی از شهر دهدشت استان کهگیلویه و بویراحمد را میزبانی کرده که در همین مکان فعلی مسجد چادر می زدند و مجالس روضه خوانی و عزاداری خود را برپا می کردند. در زمان حکومت قاجار خانواده‌ای بازرگان از دهدشت بهبهان وارد این بندر می‌شوند و در محله دهدشتی ساکن می‌شوند. بعد از مدت‌ها، این خانواده زمینی را خریداری کرده و در آن زمین مسجد احداث می‌کنند. مردم بوشهر چون این خانواده و بسیاری از خانواده‌هایی که در محله دهدشتی ساکن بودند از شهر "دهدشت" کهگیلویه و بویراحمد آمده بودند این محله و به طبع محله، نام مسجد را «دهدشتی» نام‌گذاری کردند و از آن زمان به بعد محل و مسجد به نام «دهدشتی» شناخته می‌شود.مسجد دهدشتی سه بار مورد بازسازی قرار گرفته است و در آخرین بازسازی با مصالح روز، تزیینات و نمای جدیدی را بر چهره و نمای خود تجربه می‌کند.مسجد دهدشتی مسجدی است که ناصر تقوایی در فیلم مستند «اربعین» در سال 1349 آیین سینه‌زنی مردانه و به‌نوعی مردم‌شناسی در بندر بوشهر را به تصویر کشیده است.  این مساجدی که خدمت شما معرفی شد همگی در چهار محل بافت تاریخی بندر بوشهر قرار دارند.به گردشگرانی که از بندر بوشهر دیدن می‌کنند پیشنهاد می‌کنم به مساجد به‌ویژه در زمان‌های اعیاد و سوگواری مذهبی سر بزنند تا بیشتر با مردم‌شناسی این کهن‌بندر آشنا بشوند.

خلیج‌فارس، از گذشته‌های بسیار دور به سبب واقع‌شدن در مسیر آبراهه ارزشمند پارس و کشورهای مختلف آسیای جنوب غربی و خاورمیانه اهمیت سیاسی، نظامی و اقتصادی فوق‌العاده‌ای داشته است که تا امروز محسوس است. در کرانه‌های شمالی خلیج‌فارس، بنادرِ متعددی وجود داشته است که تأثیرات گوناگونی بر کشورهای حاشیه جنوبی این خلیج فیروزه‌ای داشته است، یکی از مهم‌ترین بنادر کرانه شمالی دریای پارس، بندر باستانی سیراف است. این بندر تاریخی، به سبب دارابودن شرایط ویژه جغرافیایی و اقتصادی، به مدت مدیدی، مرکز تجارت جهانی به شمار می‌رفت، و به‌نوعی به دلیل روابط گسترده تجاری، فرهنگی و اجتماعی با سایر بنادر ادوار مختلف تاریخی، از بزرگ‌ترین بنادر خلیج‌فارس تا اقیانوس هند، آفریقا و تا چین محسوب می‌شد؛ تا آنجا که به‌جرئت می‌شه گفت بندر باستانی سیراف، اثبات حقانیت نام خلیج‌فارس است.  باستان‌شناسی در بندر باستانی سیرافدر چندین دوره کاوش‌های باستان‌شناسی در این کهن بندر صورت‌گرفته؛ از نخستین کاوش‌ها می‌شه به کاوش اورل اشتاین اشاره کرد، ایشان در سال ۱۹۳۳ میلادی از سیراف بازدید کرد و کاوش‌هایی در آن انجام داد. وی در حفاری به گورهایی دست پیدا کرد که حاوی قطعات چوب و استخوان مردگان بود و نتیجه گرفت که مردگان را با تابوت دفن می‌کرده‌اند. اشتاین عقیده دارد که این گورستان از آن یهودیان سیراف بوده است که به هنگام رونق کار و تجارت در این بندر یعنی نخستین سده‌های هجری یهودیان در آنجا به سر می‌بردند همچنین ایشان از بازماندهٔ دیواری حجیم یاد می‌کند که ۴۰۰ متر از آن همچنان در بخشی از ساحل برجای‌مانده است.پس از گذشت سال‌های طولانی از کاوش هیئت فرانسوی در شبه‌جزیره بوشهر، کاوش‌های گستردۀ هیئت مشترک ایران و انگلیس به سرپرستی دیوید وایت هاوس در بندر سیراف آغاز شد. بندر سیراف در جنوب استان بوشهر و در ۲۵۰ کیلومتری جنوب شهر بوشهر و ۵۰ کیلومتری جنوب شهرستان کنگان قرار دارد کاوش‌های باستان‌شناختی سیراف از سال 1345 تا سال 1351 شمسی (۱۹۶6 تا ۱۹۷۳ میلادی) به مدت هفت فصل در قالب 13 ترانشه باستان‌شناختی انجام شد و نتایج آن به صورت مقالات متعدد در کشور انگلستان منتشر شد. از یافته های مهم هیأت مشترک ایران و انگلیس در بندر باستانی سیراف، میتوان به مسجد جامع، خانه های اعیانی، بازار، حمام، کارگاه سفال، قورخانه، بنگسار (گمرک)، آرامگاههای خانوادگی، قلعه دوره ساسانی، خانه های عمومی و بنای یک کاخ اشاره کرد. اقامت دیوید وایت هاوس و همکارانش در سال اول در قلعه نصوری بود؛ ولی در سال بعد قطعه زمینی رو در ساحل سیراف از یکی از بومیان سیرافی خریداری می‌کنه و با معماری بومی منطقه یک خانه رو احداث می‌کنه که هم‌اکنون خانه‌موزه وایت هاوس نام داره.نخستین کاوش‌های وایت هاوس روی مسجد جامع سیراف بود که دراین‌بین بیش از 22 باستان‌شناس از کشورهای مختلف با ایشان همکاری داشتند البته از ایران هم استاد حسین بختیاری، دکتر غلامرضا معصومی و دکتر مهدی رهبر بودند که در کاوش ها در کنار وایت هاوس حضور داشتند.حدود 17 هزار قطعه مکشوفه در این 7 سالی که عرض کردم کاوش صورت پذیرفته، به موزه ملی لندن انگلستان انتقال داده شد و در اونجا نگهداری میشه و در حال حاضر تعدادی عکس از اون قطعات ارزشمند در دسترس هست که در خانه مئزه وایت هاوس در معرض دید گردشگران و بازدیدکنندگان قرار گرفته.وایت هاوس در بسیاری از کشورها به کاوش‌های باستان‌شناسی ادامه میده و در سال 1392 شمسی در نیویورک فوت می‌کنه و جسد این پژوهشگر و باستان‌شناس رو به زادگاهش لندن انگلستان برمیگردونن.وایت هاوس در فصل‌های مختلف کاوش‌هایی که انجام داد حدود 200 کارگر رو که خودش از اقصی نقاط کشور انتخاب می کرد رو به سیراف می‌آورد که در 4 دسته تقسیم می کرد و به اونها آموزش میداد. دسته اول کارگران کلنگ‌زن بودن، دسته دوم کارگران بیل‌زن، دسته سوم کارگران زنبیلی و دسته آخر کارگران برسی. که هر کدوم به فراخور توانمدیشون از اونها استفاده میشد.حسین بختیاری، پس از وایت هاوس در سال ۱۳۵۳ شمسی کاوش در سیراف را به مدت یک سال ادامه داد و گزارش عملکرد خود را در یک جلد کتاب درباره سیراف منتشر کرد. کاوش‌های بختیاری در سیراف منجر به کشف آثاری از سده‌های سه و چهار هجری و به عبارتی نهم و دهم میلادی شد.آخرین کاوش‌های باستان‌شناختی در سیراف را محمد اسماعیل اسماعیلی جلودار در سال ۱۳۸۵ انجام داد. هدف از کاوش در واقع عملیات نجات‌بخشی بود. وی در دو منطقه کاوش‌هایی انجام داد: یکی در نوار ساحلی شامل زمیـــن آموزش‌وپرورش در ساحل بنگسار و دیگری در تپه سیبویه متصل به گور دخمه‌ها و قبور سنگی سیراف که در آنها کار کاوش امکان‌پذیر بود. همچنین در حین کاوش، به‌قصد ثبت وضعیت موجود مستندسازی کامل محوطه‌های سیراف از دیدگاه باستان‌شناختی در محورهای گور دخمه‌ها و قبور سنگی دره لیر و فضاهای موجود در آن چاه‌ها و آب‌انبارهای سیراف بخش ساحلی سیراف هسته مرکزی شهر شامل فضاهای موجود در تپه‌های تل گنبد قلاع و دژهای سیراف شامل قلعه لگ لوگه و قلعه کهنه در شمال سیراف و قلاع واقع در منطقه باغ شیخ را به انجام رساند.در حال حاضر پایگاه میراث‌فرهنگی بندر تاریخی سیراف در خانه‌موزه وایت هاوس مستقر هست، این موزه دارای تعداد زیادی اتاق هست که هر کدام از آنها بخشی از تاریخ ارزشمند بندر سیراف را نمایش می‌دهد.یک اتاق مربوط به کتیبه‌هاست، یک اتاق مربوط به یافته‌های سفالی است، یک اتاق سکه‌ها و... در این خانه‌موزه در کنار آثار برجامانده از دوره‌های باستانی، ساسانی، اسلامی و معاصر اطلاعاتی در ارتباط با جغرافیا، وجه تسمیه و مشاهیر سیرافی هم به چشم می‌خورد که به گردشگران پیشنهاد می‌کنم حتماً از این اطلاعات ارزشمند استفاده کنند. در بخشی دیگر از این موزه انواع ادوات صید و دریانوردی هم قرار داره که سابقه حضور سیرافیان در سفرهای صیادی و تجاری رو نشان میده.مسیر دسترسی به بندر باستانی سیراف رو خدمت شما عزیزان عرض می‌کنمهمان‌طور که گفته شد خانه‌موزه وایت هاوس در بندر باستانی سیراف از توابع شهرستان کنگان استان بوشهر قرار گرفته‌، فاصله مرکز استان - یعنی بندر بوشهر - تا بندر سیراف حدوداً 230 کیلومتر هست که با اتومبیل شخصی حدوداً 2 ساعت و نیم طول می‌کشه که به این بندر زیبا و جذاب برسید و از جاذبه‌های گردشگری ارزشمند این کهن‌بندر دیدن کنید.

تاریخ جنوب پر است از دلاوری‌ها و جانفشانی‌هایی که در ادوار مختلف توسط مبارزان و سرداران این سامان رخ داده است. در دوره‌ای که دست‌درازی دولت استعمارگر انگلستان عرصه را بر مردم این دیار تنگ کرده بود دلاورانی چون «سرهنگ باقر خان تنگستانی»، «احمد خان تنگستانی»، «رئیسعلی دلواری»، «زائر خضر خان اهرمی»، «غضنفرالسلطنه برازجانی»، «شیخ حسین خان چاهکوتاهی»، «خالو حسین دشتی» و ... جلو حضور، عرض اندام و پیشروی افسران و نظامیان استعمارگر انگلیسی را گرفته بودند.در بین این سرداران دلاور «شیخ حسین خان چاهکوتاهی» نامی بسیار درخشان است، او در دوره حکومت احمد شاه قاجار ضابط چاهکوتاه بود و به ایشان لقب «سالار اسلام» را داده‌ بودند چرا که در برهه‌های مختلف (به ویژه در دوره حساس پس از شهادت رئیسعلی دلواری) حضور این دلاور باعث میشود که حمله‌های گاه و بیگاه استعمارگران انگلیسی خنثی شده و نقشه های آنان نقش بر آب شود. روایت جنگ کوه کزی؛ جنگ انتقام خون رئیسعلی دلواریدر دامنه کوه کوزی و در نزدیکی دریای پارس جنگی هولناک بین مبارزان جنوب به سرکردگی شیخ حسین خان چاهکوتاهی و نطامیان تا بن دندان مسلح انگلیسی در گرفت که به اون رویارویی، «جنگ کوه کوزی» میگن که شنیدن روایت آن خالی از لطف نیست. مرحوم شیخ عبدالحسین پسر مرحوم شیخ حسین خان با یکصد نفر در سنگرهای طرف غربی که نزدیک به دریا بود سنگر گرفته و یکصد نفر تفنگچی تنگستانی هم برای پشتیبانی اردو در سمت جنوب، قرار گرفتند، خود مرحوم شیخ حسین خان هم با یکصد نفر دیگر در طرف شرقی اردو نزدیک به قلعـه کـه مرکز عمده قشون دشمن بود قرار گرفته و بقیه مبارزان در میان این سنگرها کمین کردند.قدری که از طلوع آفتاب گذشته دشمن متوجه حضور تفنگچیان شد. آنها پس از آماده سازی با نیرویی چند هزار نفری و هشت عراده توپ بزرگ و ٢٤ عراده توپ متوسط از دو سمت به اردوی مجاهدین حمله ور شدند. در حمله اول یک لشکر هزار نفری با شدت تمام به سنگرهای شیخ عبدالحسین خان حمله‌ور شدند و با استقامت سخت مجاهدین که همگی نیروهایی ذبده بودند و تیرشان به خطا نمی‌رفت روبرو شدند، انگلیسی ها که اوضاع را جالب ندیدند مجبور به عقب‌نشینی شدند و به‌اندازه‌ای کشته و زخمی در آن جا زیاد شد که سربازان هندی و انگلیسی نعش‌های کشتگانشان را سنگر و پناهگاه خود قرار دادند و از آن طرف هم، خود مرحوم شیخ حسین خان و بقیه مجاهدین پس از ایجاد خسارات زیاد برای متجاوزین طوری با آنها مقابله کردند کـه دشمن مجبور به مراجعت به سبزآباد - که مرکز اردو بود ـ گردید.در همان اثنا جهازات جنگی از بصره وارد شدند و دو هزار جنگاور به همراه مهمات جنگی که کنسول انگلیس از عراق خواسته بود به ساحل پیاده نمودند و مجدداً قشون تازه نفس به همراه  قشون شکست‌خورده از چهار جهت بـه مجاهدین حمله‌آور شدند. شکست هولناک مجاهدین در کوه گزیجنگ کوزی مناظر هولناکی دارد که روایت آن در این مجال نمی گنجد، مجاهدین در آن روز گرم که آتش از هـوا می‌بارید مـردانــه جنگیدند و در برابر حملات سخت دشمن با یک دلاوری و شجاعتی مثال زدنی از خاک و ناموس میهن دفاع نمودند و خسارت‌هایی سهمگین به متجاوزان وارد کردند تا آن که کلیه مهمات آنها به اتمام رسید و دشمن هم که از همه سو به وسیله توپ و تجهیزات جدید با شدت تمام به آنها حمله می‌کرد دست بردار نبود.در این وضعیت مجاهدین جز تسلیم و اسارت راه دیگری نداشتند؛ ولی مرحوم شیخ حسین خان فرمودند که:-        مرگ و کشته‌شدن خیلی برایم گواراتر و شیرین‌تر است تا اینکه به دشمن تسلیم شوم. اکنون که بااین‌حال امکان جنگیدن نیست باید مردانه به صف دشمن زده و بیرون رویم.و به صف دشمن زدند، تعدادی جان سالم به در برده، هفتاد نفر از آنها کشته شده و نود نفر مجروح گردیدند. مرحوم شیخ عبدالحسین خان پسر مرحوم شیخ حسین‌خان که یکی از جوانان بسیار لایق و فداکار بود در آنجا شربت شهادت نوشید و با این جانفشانی، شرافت ابدی و سعادت دائمی برای خود و خانواده خویش به یادگار گذاشت.چنان آتش دشمن سهمگین بود که شدت گرمای جنوب در برابر آن هیچ نبود. در این بین مجروحین که در دل معرکه افتاده بودند به ضرب سرنیزه و ضربات لگد سربازان استعمارگر کشته شدند و به نعش‌های مقتولین بی‌احترامی زیاد نموده و بدن آنها را به وسیله شمشیر پاره‌پاره کردند. حجم بیرحمی و قساوت رفتار انگلیسی ها چنان بود که در مراجعت برای جابجایی و دفن مجاهدان و شهدا امکان جابجایی آنها میسر نبود و در همان محدوده، اجساد همگی دفن شدند که به آن محل در محله امامزاده «شهیدون» می گفتند.در اینجا اشاره به این نکته حائز اهمیت است که به‌خوبی میزان تمدن، انسانیت و اخلاق انگلیسی که گوش عالم [را] از تکرارش کر نمودند، هویدا میشود. بعد از آن جنگ هولناک، جانفشانی ها و رشادت‌های شیخ حسین خان جهت حفظ خاک وطن بسیار بوده است، طراحی شبیه‌خون‌های بسیاری که در محدوده بوشهر، عالی چنگی، چاهکوتاه و... انجام گرفت که تلفات سنگینی را برای آنها داشت و جنگ‌های مختلفی که خواب و خوراک را از انگلیسی ها گرفته بود و آنها را عاصی کرده بود. بالاخره دست روباه پیر مجدد از آستین خیانت در می‌آید و در یک حرکت ضربتی، مکان و محل حضور شیخ حسین خان در باغی اطراف چاهکوتاه توسط خبرچینان انگالی - که کینه‌ای دیرینه با شیخ حسین داشتند - لو می‌رود و محل اقامت وی و یارانش محاصره می شود. محاصره شیخ حسین خان چاهکوتاهیشبه، نخست تفنگچیان انگالی حمله آورده و اطراف باغ را محاصره می کنند و به دنبال آنها قشون اس.پی.آر کازرون که در برازجان آماده شده بود با اس.پی.آر بوشهر و همدستانشان که در نقاط دیگر حضور داشتند به سرکردگی صاحب منصبان انگلیسی با توپ های بزرگ، مسلسل و بالونهای هوایی که آتشبار بودند به یکدیگر ملحق شده و باغ را احاطه نمودند.یک ساعت قبل از طلوع خورشید بالونها از هوا و توپ و تفنگ از زمین شروع به آتش فشانی و تیراندازی نمودند. طوری از بالا و پایین و چپ و راست آتش ریختند که باغ یک پارچه آتش گردید و آن یکه تاز میدان دلاوری با همان عده ی معدود همراهانش حملات متوالی آنها را دفع مینمود جدال تا نیمه روز ادامه داشت تا اندک مهمات شیخ حسین خان و یارانش رو به اتمام گذاشت، تعدادی از همراهان او کشته و تعدادی هم زخمی شدند، ایشان مصلحت را در این دید که خود را به صف دشمن زده و بیرون رود، چه اخلاق این شخص جلیل القدر عالی همت بود که هر رفتاری را بر تسلیم به دشمن و اسارت ترجیح میداد. پس از بیرون رفتن از باغ که قشون و بالون از پشت، آنها را تیرباران میکرد به فاصله کمی از باغ، آن یگانه عنصر فداکار آن یگانه مجسمه غیرت و شجاعت آن دلاور ایران پرست، آن مایه افتخار و شرافت ایرانیان، آن کسی که با نداشتن امکانات و تجهیزات، شش سال با دولت بزرگی مثل انگلیس و حکومت های خائن انگلیس پرست آن دوره مقاومت کرده بود به درجه شهادت نائل گردید و این حیات پر مشقت را با یک دنیا افتخار و با جهانی مملو از نیکنامی و شرافت بدرود گفت.پس از آنکه مردم بوشهر از سالار اشجع پسر بزرگ شیخ حسین خان چاهکوتاهی و دیگر فرزندان آن مرحوم تقاضا کردند پیکر پدرشان را برای دفن به عتبات نفرستند و در بوشهر خاک کنند، تصمیم گرفته شد پیکر سالار اسلام در کنار حرم امامزاده عبدالمهیمن و در جوار محل دفن شهدای کوه کزی، جایی که یکی از سخت‌ترین جنگ‌های مردم بوشهر با انگلیسی‌ها در آن رخ داده دفن شود. مردم و تجار بوشهر با صرف حدود هفت هزار تومان، با ساخت مرقد برای مقبره شیخ حسین خان چاهکوتاهی و نیز بنای یک مدرسه چهار کلاسه برای کودکان کم برخوردار به نام سالاریه که بعدها به پورسینا تغییر نام یافت و تامین آب آشامیدنی محل، زمینه تشییع جنازه شیخ حسین خان چاهکوتاهی را فراهم کردند. انگلستان از طریق کنسولگری خود اعلام کرد که مجاز نیستند جسد شیخ حسین را علنی تشییع کنید و بایستی به طور مخفیانه پیکر را آورده و مدفون سازید و یا روانه عتبات کنید. پس از کش و قوس‌های بسیار سرانجام این مهم انجام شد و پیکر مطهر شیخ حسین خان چاهکوتاهی در جوار امامزاده عبدالمهیمن در آن آرامگاه باشکوه که به دست بوشهری‌ها احداث شده بود به خاک سپرده شد.  این بنا در تاریخ ۵ آذر ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۸۷۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. مرمت و بازسازی مجموعه تاریخی - فرهنگی شیخ حسین خان چاه‌کوتاهی توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر به شکلی درخور، انجام شد و در اسفند ماه سال 1394 به بهره‌برداری رسید. این مجموعه تاریخی - فرهنگی ارزشمند در زمینی به مساحت 2 هزار و 450 متر مربع با زیربنای یک‌ هزار و 640 متر مربع احداث شده و در حال حاضر در این موجموعه فعالیت‌های فرهنگی و هنری بسیاری از قبیل، کتابخانه و فروشگاه کتاب، کارگاه‌های آموزش موسیقی، نقاشی، خط و سفالگری و کافه جهت حضور و استفاده علاقه‌مندان و گردشگران دائر است.در این قسمت از برنامه به یکی دیگر از مشاهیر استان بوشهر هم می‌پردازیم که در حوزه شعر ایران نامی بلند آوازه است و او کسی نیست جز مانایاد منوچهر آتشی مانایاد منوچهر آتشیمنوچهر آتشی در مهرماه ۱۳۱۰ در روستای «دهرود» از توابع شهرستان دشتستان استان بوشهر متولد شد. تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در بوشهر گذراند و پس از تحصیل در دانشسرای مقدماتی شیراز در بوشهر به تدریس مشغول شد. در سال ۱۳۳۹ به دانشسرای عالی تهران رفت و سال ١٣٤٣ در رشتة زبان و ادبیات انگلیسی فارغ‌التحصیل شد و مجدداً به بوشهر بازگشت و به تدریس پرداخت. در سال ۱۳۴۹ از آموزش‌وپرورش به سازمان تلویزیون منتقل گردید. در سال ۱۳۵۹ بازنشسته شد و به بوشهر برگشت و در شرکت گاز کنگان مشغول به کار شد. آتشی از نوجوانی به سرودن شعر در اوزان کلاسیک پرداخت و سپس با آشنایی با شعر نیمایی در این وزن ذوق‌آزمایی کرد و اشعار او طی چندین دهه در مطبوعات کشور به چاپ رسید. او در شعر به زبان خاص خود دست‌یافت و از شاعران پیشرو و تثبیت‌شدة کشور است. تصاویری زنده از طبیعت در شعر او به زیبایی ملموس است و با این که در شعر مدرن صاحب‌نام بود؛ اما طبیعت بومی و سرزمینی خویش را فراموش نکرد. مجموعه آثار مانایاد منوچهر آتشی- آهنگ دیگر/ ۱۳۳۸- آواز خاک/ ١٣٤٦ - دیدار در فلق/ ١٣٤٨- بر انتهای آغاز/ ۱۳۵۰- گزینه اشعار/ ١٣٦٥- وصف گل سوری/ ۱۳۷۰ - گندم و گیلاس/ 1371- زیباتر از شکل جدید جهان / 1376- چه تلخ است این سیب/ ۱۳۷۸- اتفاق آخر/ 1380- حادثه در بامداد/ ۱۳۸۰ (برنده جایزه شعر سال 1384)- باران برگ ذوق (مجموعه غزلیات) / 1381- خلیج و خزر/ ۱۳۸۱ - ریشه‌های شب / 1384- غزل غزل‌های سورنا / 1384 زنده‌نام منوچهر آتشی در آبان سال 1384 به عنوان «چهره‌ی ماندگار» کشور برگزیده شد و کمتر از یک هفته بعد به دلیل نارسایی کلیه در روز 29 آبان سال 1384 بدرود حیات گفت و در جوار آرامگاه شیخ حسین خان چاهکوتاهی به خاک سپرده شد و در حال حاضر از این بنا به نام «یادمان حماسه و شعر» یاد می کنند.همانطور که گفته شد این بنا در محدوده جنوبی شهر بوشهر، در سبزآباد و در محله امامزاده قرار دارد. بهترین روش رفتن به این منطقه استفاده از وسایل نقلیه عمومی است که به این مکان برسید و از دیدن جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی این بنا لذت ببرید.

معرفی نیایشگاه مُندنیایشگاه مهر دینان، مهرابه نام داشت. این کلمه از ترکیب مهر و آبه است. آبه، آوه یا اوج به غار و جای گود می گویند. واژه‌ی آبه از زبان های مشتق از لاتین به معنای دِیر و معبد است. با توجه به اینکه مهریان معتقد بودند که مهر در غار و یا از سنگ متولد شده است و همچنین قربانی شدن گاو به دست او در غاری روی داده بود، غارها اولین مکان‌هایی بودند که مهریان جهت نیایش مهر از آنها استفاده کردند و در صورت عدم وجود غار با ساختن غارهای مصنوعی در زیر زمین و ساختن دهانه برای آن غار، آنها را به صورت غار طبیعی در می آوردند. یکی از مکان‌هایی که به احتمال زیاد از نیایشگاه‌های مهریان بوده است در استان بوشهر قرار دارد و به «نیایشگاه مند» مشهور است. این بنا در دامنه‌ی کوه مُند واقع در سی کیلومتری جنوب شهر خورموج مرکز شهرستان دشتی و در منطقه‌ مندستان و همچنین در غرب روستای حیدری قرار دارد. پژوهشگران و باستان‌شناسان، احتمال زمان ساخت این بنا را به دو دوران مرتبط میدونن، یکی دوران اشکانیان و دیگری دوران ساسانیان. درباره کاربرد این بنا سه نظریه وجود دارد که بیان می کنند این بنا به عنوان معبد، آرامگاه یا معبد آرامگاه به کار می رفته است. بومیان این منطقه نام‌های مختلفی را روی این بنا گذاشته‌اند؛ آتشکده مند یا خورموج، کلات حیدری یا کلات مند، معبد کلات و از این دست اسم‌هامعماری نیایشگاه مُنداز بیرون که به این معبد نگاه کنید یک ورودی اصلی با سقفی قوسی شکل و دو مدخل دیگر در کنار اون ورودی و ده حفره به شکل روزنه‌هایی در طرفین سکوی اصلی که به منزله نورگیرها یا پنجره رواق‌ اصلی به چشم می خورد. این بنا در ارتفاع حدوداً 6 متری از سطح زمین ایجاده شده و نمای آن عبارت است از یک پیشخوان ورودی با سقف قوسی دور تمام که دو ورودی در داخل آن کنده شده است. نیایشگاه از سه طبقه میانی یا اصلی، تحتانی و فوقانی تشکیل شده‌، که با هم ارتباط داشته و در عین ارتباط، نوع ساختمان هر یک با دیگری فرق می کرده است که گویا از هر یک از طبقات برای منظور خاصی استفاده می کردند. سمت راست و چپ پیشخوان شکاف‌هایی مستطیل شکل که به صورت نورگیر در صخره ایجاد شده به چشم می خورد که نور قسمت‌های مختلف بنا را تامین می‌کرده است. در وسط اطاق چهار گوش و زیر سقف مخروطی آن سکوی سنگی وجود دارد که احتمالا محل قرار دادن شیء مقدسی یا آتش‌دان بوده که مراسم در اطراف آن انجام می شده است. لازم است یادآور شویم که وضع این سقف مخروطی و اثر تیشه و قلمی که بر روری جداره‌ی آن دیده می شود به خوبی نشان می دهد که چنین اثری طبیعی نیست و بر اثر تلاش حجارانی معتقد و سخت کوش ساخته شده است. بیشتر از نیم قرن پیش در قسمت شمالی آتشکده و پشت کوه نیز آثار حفره‌ ها و شاه نشین و درختانی مشاهده شده و از آنجا راهی به آتشکده وجود داشت که به مرور زمان بر اثر ریزش کوه آثار باقی مانده آن خراب شدند. میدانی وسیع در جلوی نیایشگاه وجود دارد که به احتمال زیاد محل تجمع مردم در زمان انجام مراسم آیینی بوده است.گویا نقشه اصلی کلات متأثر از مقابر فنیقی است و با توجه به طرز قرار گرفتن دخمه‌ها بر روی یکدیگر و کم شدن تدریجی ابعاد آن‌ها در طبقات بالاتر، همان نقشه زیگورات‌ها و میل‌های خاص مضرس است که اصالتی ایلامی و بابلی دارند اما نقشه صلیبی دهلیزها نقشه هندی و ایرانی است. پس از وقوع زمین لرزه در منطقه دشتی گزارش‌هایی مبنی بر برخاستن گرد و خاک از ارتفاعات مُند منتشر شد که بیانگر ریزش شدید برخی کوه‌های آن منطقه بود و یکی از نگرانی‌ها در این باره، احتمال تخریب این «نیایشگاه ۲۰۰۰ ساله» است که البته به گفته افراد محلی، لطمه چندانی به این اثر ارزشمند تاریخی وارد نشد.این اثر در تاریخ ۲۷ تیر ۱۳۷۷ با شمارهٔ ثبت ۲۰۹۵ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.برای دیدن این بنای ارزشمند شما میتونید از طریق تورهای فرهنگی که توسط آژانس‌های گردشگری ارائه میشن تور بخرید و از این جاذبه زیبا دیدن کنید و یا اینکه از بلدهای محلی در منطقه درخواست کنید که مسیر رو به شما نشون بدن و در ارتباط با تاریخ و معماری بنا به شما توضیحاتی رو بدن. مسیر دسترسیهمانطور که گفته شد این بنا در شهرستان دشتی از توابع استان بوشهر در منطقه کاکی و مندستان و در غرب روستاهای زایر عباسی و حیدری و جنوب روستاهای وراوی و میانخره قرار دارد. بهترین روش رفتن به این منطقه استفاده از خودروی شخصی است البته اگر تمایل به این کار ندارید می توانید با تاکسی هم به این مکان بروید.

در بافت تاریخی بندر بوشهر چهار محله وجود دارد که یکی از آن محله‌ها، "محله‌ بهبهانی" است همان‌طور که از نام این محله پیداست اهالی این محله از تجار، بازرگانان و علمایی است که در دوره قاجار از منطقه بهبهان در استان خوزستان به بندر بوشهر مهاجرت کرده‌اند و در این محل ساکن شده‌اند. در محله "بهبهانی" یا "بهبهانی‌ها" خانه‌های تاریخی بسیار زیبا و چشم‌نوازی وجود دارد که معماری آنها به سبک "بیت هیلانی"‌ هست؛ یکی از این خانه‌های زیبا و ارزشمند، خانه طاهری می‌باشد.قدمت خانه طاهری هم مثل بسیاری از خانه‌های تاریخی بندر بوشهر به دوران قاجاریه نسبت می‌دهند. این مکان برای نخستین شهردار (رئیس بلدیه) بندر بوشهر آقای "سید حسین سیادت" بنا گردید و در آن زمان به عمارت بلدیه شهرت پیدا کرد و بعدها توسط شخصی به نام طاهری خریداری شد و از آن زمان به خانه طاهری مشهور گردید.در حال حاضر این عمارت در اختیار اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان بوشهر قرار دارد. این خانه تاریخی در سال 1384 خورشیدی، تبدیل به "موزه‌ مردم شناسی" شده است. این خانه در دو طبقه احداث شده و دارای ده اتاق است. هر قسمت از این خانه ارزشمند، محل نمایش بخشی از شیوه‌ زندگی، فرهنگ و آداب و رسوم مردم استان بوشهر است. در حیاط این خانه تعدادی وسایل کشاورزی و تعدادی ماکت‌ لنج‌ها و شناورهای دریایی چیدمان شده است؛ در طبقه همکف، نقشه‌ها و عکس‌های هوایی، تعدادی ماکت از معماری خانه های بافت‌های تاریخی بندر بوشهر، وسایل مربوط به روش تأمین آب در گذشته در اتاقی تحت عنوان اتاق آب که آب انباری هم در آن وجود دارد تعبیه شده است. لوازم منزل از دوره‌‌های قاجار و پهلوی در اتاق‌های طبقه بالا فرار گرفته است. وسایل پخت‌وپز در آشپزخانه، نحوهٔ برگزاری مراسم عروسی (حنابندان) در اتاقی که شبیه به حجله عروس و داماد بوشهری است را مشاهده می‌نماییم. چند نمونه از ابزار و ادوات مربوط به برخی از مشاغلی که در بازار بوشهر وجود داشته است، مانند آهنگری، خیاطی، پارچه‌فروشی و بسیاری دیگر از وسایل در کنار برخی از محصولات صنایع‌دستی استان بوشهر به چشم می‌خورد. همچنین نمونه‌ چینش یک خانه‌ اصیل بوشهری و سازها و ادوات موسیقی محلی جنوب کشور به ویژه استان بوشهر به نمایش گذاشته شده است. در آخر می‌توان به ارائه و چیدمان برخی ادوات صید، دریانوردی و لنج‌سازی و تعدادی از آبزیان خلیج فارس که به شیوه تاکسیدرمی در راهرویی که به طارمه‌ای زیبا رو به روی دریای پارس جا خوش کرده اند رسید و از تماشای این همه زیبایی در یک خانه اصیل و تاریخی بوشهری لذت برد.این خانه تاریخی طاهری در 11 دی سال 1380 با شماره ثبت 4549 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.معماری عمارت طاهریخانه طاهری با مساحتی حدود 1000 متر مربع، شامل 10 اتاق در دو طبقه می‌باشد. معماری این بنا به سبک "بیت هیلانی" است. این نوع و سبک معماری را در خانه‌های بوشهر و در بسیاری از شهرهای سواحل شمال و جنوب خلیج فارس، جنوب ترکیه و نیز شمال سوریه وجود دارد. آنچه که معرف این نوع از معماری است وجود راهروی ستون‌داری هست که در جلوی خانه وجود دارد. در این سبک از معماری، سطح بام خانه‌ها مسطح است و در حاشیه‌ی بام دیواره‌های کوتاه مشبکی نیز به چشم می‌خورد، دقیقا مثل سقف‌های خانه‌های تاریخی بندر بوشهر.معماری اتاق‌ها عموما به شکل پنج‌دری است و راهرویی در میان آن‌ها وجود دارد. هم‌چنین درب و پنجره‌های اتاق‌ها به صورت دو‌لنگه ساخته شده‌اند. باید گفته شود که در بالای تمامی درب‌ها هلالی وجود دارد که با شیشه‌های رنگی تزئین شده‌اند.از مهم‌ترین و اساسی‌ترین مصالح ساخت خانه‌های تاریخی در بندر بوشهر سنگی است که به نام سنگ بوشهری شناخته می شود. این سنگ‌های مرجانی (آهکی) از رسوبات دریایی فراهم می‌شده و در میان لایه‌ها و برش‌های آن‌ها آثاری از آبزیان و صدف‌ها به وفور دیده می‌شود، ملات این خانه‌ها اغلب ساروج و گچ بوده است. سنگ‌های مرجانی با توجه به ساختار طبیعی‌شان در محیط‌های مرطوب و با شرجی بالا مثل بندر بوشهر کارکرد بسیار خوبی دارند. در و پنجره‌های این خانه‌ها از جنس چوب سرخ یا ساج (سای) است و پوشش سقف بوریا و تیرهای چوبی سقف از جنس چوب صندل (چندل) می‌باشد که از هندوستان به بندر بوشهر آورده می‌شده است.اگر به آداب، رسوم، فرهنگ و شیوه‌ زندگی مردم بوشهر علاقه‌مند هستید به موزه‌ی مردم شناسی بوشهر واقع در خانه تاریخی طاهری سر بزنید و با مشاهده‌ی بخش‌های مختلف این موزه ارزشمند به تجربه‌های خود بیفزایید.مسیر دسترسی به خانه طاهری (موزه مردم‌شناسی بندر بوشهر) رو خدمت شما عرض می‌کنم:همان‌طور که گفته شد خانه تاریخی طاهری در بافت تاریخی بندر بوشهر قرار گرفته‌، شما در خیابان خلیج‌فارس (ساحلی) حدودا کمتر از 100 متر بعد از سه راهی ششم بهمن (انقلاب) و سر نبش کوچه نسیم 21 خانه تاریخی طاهری یا موزه مردم‌شناسی بوشهر خواهید دید.

شهرستان دشتی یکی از مهم‌ترین شهرستان‌های استان بوشهر به لحاظ روحیه فرهنگی و ادبی است. در این دیار بزرگانی چون: فایز، محمد خان، میرزا محمدجعفر خان حقایق نگار، احمد خان، حاج علی مرادی و ... زیسته‌اند و تأثیرات شگرفی را در پهنه استان و حتی در سطح کشور گذاشته‌اند. در بین این شخصیت‌ها و چهره‌ها «محمد خان دشتی» شخصیتی بی‌بدیل و از چند زاویه حائز اهمیت دارد.محمد خان دشتی فرزند سوم «صالح خان» مشهور به «حاجی خان دشتی» است. که در دوم فروردین ۱۲۰۹ خورشیدی پس از «حسین خان» و «حیدر خان» در روستای شنبه چشم به جهان گشود. پدر محمد خان بر اکثر نواحی دشتی حکومت می‌کرد. محمد خان در دوران کودکی به همراه مادر و دو برادر بزرگترش به عراق رفته و بیش از ۲۰ سال در نجف اشرف به تحصیل اشتغال ورزید و پس از فوت مادرش به همراه برادرانش به دشتی مراجعت کرد. با بازگشت فرزندان به ایران پدر حضور فرزندان را گرامی داشت و با آغوش باز ایشان را پذیرفت. حیدر خان را به ریاست دیر و بردستان منصوب کرد، ریاست بلوک ماندستان دشتی که مرکزش کاکی بود را به حسین خان واگذار کرد و محمد خان را در کنار خودش در قلعه قدیمی خورموج که «قلعه میرزا محمدجعفر خان حقایق نگار» بود و در حال حاضر اثری از آن نیست، نگاه داشت که پس از پدر حاکم خورموج شد. محمد خان بنای حکومت خود را بر آبادی خورموج، بذل و بخشش، اجرای عدالت، تشویق فضلا، شعرا و دانشمندان و دستگیری مستمندان می‌گذارد و درب خانه خود را به روی عموم مردم باز می‌گذارد. محمد خان شاعری قزوینی به نام «محمد آیت قزوینی» را به سمت منشی‌گری به استخدام خود در می آورد و دو منشی دیگر نیز از تهران و شیراز استخدام می کنند؛ از اطراف و اکناف مملکت هر جا دانشمند و ادیب و نویسنده ماهری سراغ داشته با گشاده رویی به دیار دشتی مهمان می‌کند و خورموج در زمان حیات ارزشمند محمد خان «دارالعلم» می گردد. محمد خان در مدت زمانی اندک در دوران حاکمیت خود دست به کارهای عمرانی بسیاری میزند: احداث قنات‌های بسیار، کاشت نخیلات، ترویج و ازدیاد کشت و زرع و احداث بنای قلعه و عمارت شیرینه به همت و اراده او انجام می‌گیرد.محمد خان به کتاب علاقه زیادی داشته و در قلعه کتابخانه بزرگی که پر از کتابهای نفیس و کمیاب بوده به راه انداخت و ساعات فراغت به مطالعه و نوشتن می‌گذرانده است. محمد خان شاعری بلند آوازه بود، دیوان اشعار وی که انواع قالبهای شعری شامل: غزلیات، قصاید، رباعیات، مسمط‌ها، دوبیتی‌ها و اشعار طنز را در دل خود دارد توسط منشی قزوینی‌اش در بمبئی هندوستان به چاپ می رسد. دیگر آثار او نیز عبارتند از: نمکدان، کلام الملوک، طريق السلوک و خسرو و شیریننسیم باد صبا مشکسار می‌آید /// مگر که از سر کوی نگار می‌آیدچو بوی زلف تو آرد نسیم، پنداری /// هزار قافله مشک از تتار می‌آید قلعه خورموجبه دستور «محمد خان دشتی» در دوره ناصرالدین شاه قاجار در شهر خورموج قلعه‌ای عظیم بنا شد و برج هشتی و قسمتی از قلعه نیز به‌وسیله «جمال خان» احداث گردید ما امروزه به این قلعه «قلعه محمد خان» یا «قلعه خورموج» می‌گوییم. تاریخ دقیق بنای قلعه به نقل از خود محمد خان سال ١٢٦٤ ه ق و تاریخ بنای حمام قلعه نیز سال ۱۲۸۵ ه ق بوده است. این قلعه چهار حیاط (شامل بیرونی، اندرونی و دو خدماتی) داشت. حیاط‌های اندرونی و خدماتی در سمت غرب و حیاط بیرونی در سمت شرق قرار داشت به همین علت تجمع اتاق‌های طرف غرب بیشتر از طرف شرق بوده است (نقشه شماره ۶-۳) در حیاط بیرونی اتاق‌های ضلع شرقی و جنوبی در یک‌طبقه (همکف) و دوطبقه (همکف و اول) ساخته شده و همچنین نزدیک به دروازه هشتی اتاق‌هایی در دوطبقه برای پذیرایی از مهمانان عالی‌رتبه ساخته شده بود که به «مهمان‌خانه» شهرت داشت در طبقه همکف سه تا چهار اتاق و در طبقه اول یک اتاق بزرگ وجود داشت.در حیاط اندرونی که در ضلع جنوب غربی قرار داشت اتاق‌ها در دو جهت غرب و جنوب در دوطبقه وجود داشتند و حیاط اندرونی با دو دیوار عمود بر هم از دو حیاط بیرونی و خدماتی جدا می‌شد ارتباط حیاط اندرونی با دو حیاط دیگر از طریق دو در تخته‌ای، یکی در شرق و دیگری در شمال برقرار می‌شد (نقشه شماره 6-3) در پشت بام ضلع جنوبی حیاط اندرونی یک اتاق چهار دری برای فصل تابستان ساخته شده بود. حیاط‌های خدماتی از دو بخش متصل‌به‌هم تشکیل می‌شدند در حیاط خدماتی، اول اتاق‌ها در غرب و شمال و در یک‌طبقه ساخته شده بودند. این حیاط به‌وسیله دری تخته‌ای به حیاط اندرونی متصل می‌شد و سرویس‌های خدماتی از قبیل چاه و حوض‌خانه آشپزخانه و انباری‌ها در آن قرار داشت در حیاط خدماتی دوم اتاق‌ها در شمال حیاط و در یک‌طبقه بنا شده و از آنها به‌عنوان انباری و اصطبل‌های موقت استفاده می‌شد. اتاق‌های مجلل‌تر و بزرگ‌تر در دوطبقه و در ضلع جنوب و جنوب غربی قرار داشت جلوی این اتاق‌ها، طارمه بوده است و بین ستون‌های مربع شکل طارمه‌ها که بار سقف را تحمل می‌کردند سه نوع قوس تخت نیم‌دایره و سه مرکز پاتوپا به‌کاررفته است. بعضی از اتاق‌های ضلع جنوبی با برجستگی‌هایی به شکل خطوط هندسی منظم تزیین شده بودند. دیوارهای خارجی قلعه دارای طاق‌نماها و تقسیم بندی‌هایی میان ستون‌ها به‌صورت قوس‌های تزیینی گچی بوده است. در چهارگوشه قلعه خورموج چهار برج وجود داشت سه برج دایره‌ای شکل خشتی در دوطبقه و یک برج هشت‌ضلعی سه‌طبقه در سمت جنوب غربی. در هر سه‌طبقه برج هشت‌ضلعی سنگ به‌کاررفته است. برای رسیدن به پشت‌بام سه برج نخست از پشت‌بام اتاق‌های طبقه همکف و یا از بیرون‌زدگی دیوار اصلی استفاده می‌شده است. این پیش‌آمدگی سکو مانند به عرض حدود یک متر در چهارسوی دیوار قلعه برای رفت‌وآمد ساکنین و نگهبانان بوده است. اما در داخل برج جنوب غربی (برج هشت‌ضلعی) راه‌پله‌ای در گردش از طبقه همکف شروع و تا قسمت انتهای برج ادامه پیدا می‌کرد. قلعه خورموج دو دروازه ورود و خروج، یکی در شمال و دیگری در جنوب داشت، هر دو دروازه به حیاط بیرونی باز می‌شد و در بین مردم منطقه دروازه شمالی به «در هشتی» و دروازه جنوبی به «در چیله» (درب کوچک) مشهور بود. بر سردر دروازه شمالی - که نسبت به دروازه جنوبی بزرگ‌تر بود - طاق‌بندی گره چینی و مقرنس بندی با ملاط گچ کار شده و در دو طرف این دروازه دو سکو برای نشستن وجود داشت. کف حیاط‌ها با سنگ‌های مربع‌شکل کوچک و بزرگ پوشانده شده بود. پوشش سقف اتاق‌ها، برج‌ها و طارمه‌ها از تیرهای چندل و سنگ و گچ بوده و کف آنها نیز با اندود گچ فرش بوده است دو حلقه چاه آب یکی در شرق حیاط بیرونی و دیگری در حیاط خدماتی و نزدیک به آشپزخانه قرار داشت اسطبل و حمام هر دو در خارج قلعه و به ترتیب یکی در غرب و دیگری در جنوب قرار داشت. ستون‌های عریض به‌کاررفته در اسطبل که با ملاط سنگ و گچ ساخته شده‌اند بار وارده را از سقف گنبدی‌شکل (طاق و قوس) بر دوش داشته است. در اطراف ستون‌ها و دیوارها، آخورهایی با فواصل معین و سوراخ‌هایی در پایین آخورها برای بستن چهارپایان و انباری برای نگهداری کاه و علوفه و سکویی در وسط اسطبل برای استراحت مهتران وجود داشت حمام در جنوب قلعه و حدود یک متر پایین‌تر از سطح زمین قرار داشته است؛ درِ آن در طرف غرب بوده و کف آن سنگ‌فرش بوده و سقفش به‌صورت طاق و قوس بوده است. قلعه خورموج شباهت زیادی به قلعه بردستان داشته است. این شباهت‌ها در قوس‌های تزیینی شکل و اندازه ستون‌ها، سقف برج‌ها ضخامت دیوارهای باربر و تعداد دروازه‌ها بوده است. خطاط قلعه خورموج، «میرزا علی‌اکبر نازک شیرازی» و یکی از معماران بنا «میرزا فتحعلی شیرازی» بوده‌اند عمده مصالح به‌کاررفته در ساختمان عبارت‌اند از سنگ، خشت، گچ، ساروج و تیرهای چندل.آنچه در مورد قلعه خورموج گفته شد گوشه‌ای از شکوه عظمت و زیبایی ساختمان در زمان آبادانی و رونقش بوده است، امروزه از این قلعه بزرگ تنها یک برج هشت‌ضلعی باقی‌مانده است که به نماد خورموج تبدیل شده است. برج باقی‌مانده در 3 بهمن ماه ۱۳۷۹ ه ش به شماره ی «۳۰۳۲» در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است و در سال‌های گذشته توسط اداره کل میراث‌فرهنگی استان مرمت و بازرنده‌سازی شده است.مسیر دسترسی به شهر تاریخی خورموج رو خدمت شما عرض می‌کنم:همان‌طور که گفته شد قلعه محمد خان در شهر تاریخی خورموج از توابع شهرستان دشتی استان بوشهر قرار گرفته‌، فاصله مرکز استان – یعنی بندر بوشهر – تا خورموج حدوداً 75 کیلومتر هست که با اتومبیل شخصی حدوداً 45 دقیقه طول می‌کشه که به این شهر فرهنگی برسید و از جاذبه‌های گردشگری ارزشمند این شهر دیدن کنید.

به‌جرئت میشه گفت مدرسه ماندگار سعادت مظفری شالوده و پیشران توسعه فرهنگی در جنوب کشور به‌ویژه در استان بوشهر بود؛ چراکه باعث تعلیم، تربیت و پرورش نخبگانی بود که بعدها در توسعه علم، آگاهی و بالندگی استان و بندر بوشهر نقش‌های بسزایی داشتند و آنچه که ما امروز تحت عنوان فرهنگ پیشرو در بندر و استان بوشهر می‌بینیم و می‌شناسیم به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم از این مدرسه و معلمان ارزشمندش داریم.داستان از اینجا شروع میشه که در سال ۱۳۱۷ ه . ق مصادف با سال 1278 ه . ش احمد خان دریابیگی حکمران بوشهر و بنادر خلیج فارس به دلیل علاقه‌مندی بسیاری که به علم اندوزی و آگاهی جوانان بوشهری داشت از انجمن معارف که در تهران تشکیل شده بود تقاضای یک مدیر مجرب و آشنا به روش تعلیم و تربیت جدید کرد که انجمن معارف در پاسخ به تقاضای حکمران بوشهر به دستور وزیر علوم وقت، مرحوم شیخ محمد حسین سعادت فرزند حجت‌الاسلام آقا شیخ محمدعلی مجتهد که از علما و بزرگان منطقه شبانکاره دشتستان از توابع استان بوشهر بود و در مدرسه افتتاحیه تهران به تدریس ادبیات اشتغال داشت را به سمت مدیری و معلمی مدرسه منصوب و طی حکمی در اوایل ذیقعده ۱۳۱۷ ه . ق ایشان را برای تأسیس مدرسه سعادت بوشهر اعزام کرد.مدرسه سعادت به سال ۱۳۱۷ ه. ق ٫ ۱۲۷۸ ه. ش / ۱۹۰۰ میلادی در ساختمانی در محله نیدی جنوبی افتتاح گردید. پس از مدتی با توجه به این که بیشتر دانش‌آموزان مدرسه در چهار محله بهبهانی، شنبدی، دهدشتی و کوتی زندگی می‌کردند و ایاب‌و‌ذهاب این دانش‌آموزان تا مدرسه که در محله نیدی قرار داشت به دلیل بعد مسافت با مشکلاتی همراه بود در نتیجه با پیشنهاد مدیریت مدرسه و کارکنان و موافقت دریابیگی ساختمانی نزدیک حسینیه کازرونی‌ها که متعلق به حاج محمد حسین صفر بود، اجاره شد و شاگردان به مدرسه جدید منتقل گردیدند. تعدادی از تجار و اعیان و اهالی بوشهر که شور ترقی در سر داشتند و خواستار تعلیم فرزندان خودشون به سبک جدید بودند و حتا بعضی از آنها فرزندان خود را برای تحصیل به بعضی کشورهای اروپایی و هندوستان اعزام کرده بودند هنگامی که از ورود آقایان سعادت و اقدامات جدید آموزشی آنها مطلع شدند، از تأسیس مدرسه جدید استقبال کردند و عامه مردم بوشهر و به ویژه قشر کم درآمد هم از گشایش چنین مدرسه ای شادمان شدند.اهالی بوشهر با اعتقاد و اطمینانی که به امانت و دیانت آن دو برادر داشتند، فرزندان خودشون را برای تحصیل به مدرسه آوردند و هنوز شش ماهی از تأسیس مدرسه جدید نگذشته بود که اولین جلسه امتحانی در مدرسه برگزار شد و علما و تجار و اعیان و مأمورین کشوری و لشکری دعوت شدند تا از نزدیک با پیشرفت‌های تحصیلی فرزندان خودشون آشنا شوند پیشرفت فوق العاده دانش‌آموزان در دروس فارسی، عربی، حساب، جغرافیا و مسایل دینی مایه تعجب و حیرت حاضران در جلسه گردید و در نتیجه متعهد شدند که سالانه مبلغی برای کمک به مدرسه پرداخت نمایند. این تحول جدید سبب افزایش تعداد دانش‌آموزان شد طوری که به نوشته مرحوم شیخ عبدالکریم سعادت در پایان سال ۱۳۱۸ ه. ق یعنی یک سال بعد از تأسیس مدرسه تعداد شاگردان به بیش از سیصد و پنجاه نفر رسید. تعداد دانش‌آموزان روز به روز افزایش یافت و خانه‌ای که مدرسه در آن تشکیل شده بود با آن که بیش از ۱۰ اتاق داشت گنجایش شاگردان را نداشت مرحوم دریابیگی در فکر ساخت عمارتی متناسب و آبرومند افتاد و در ضلع جنوب غربی شهر مکانی مناسب در زمینی از اراضی ملک التجار که به معين‌التجار واگذار شده بود و به اندازه دو هکتار بود شروع به احداث ساختمان کرد. شالوده ساختمان مدرسه مشتمل بر شش کلاس بزرگ، یک سالن و چهار راهرو با تعدادی اتاق‌ جانبی بود. درب‌‌ها و هلال‌هایی از جنس چوب سرخ و ساج و همچنین شیشه‌های رنگی بسیار زینت‌بخش مدرسه جدید بود. مدرسه را به نام شاه وقت مظفر الدین شاه قاجار نام گذاری کردند و طی تلگرامی از ایشان تقاضای مساعدت مالی کردند که در نتیجه مبلغ یک هزار تومان به مدرسه کمک مالی نمودند. جالبه بدونید برای ادامه کار مدرسه عده‌ای از تجار و اعیان و اهالی بوشهر به مدرسه مراجعه می‌کنند و متعهد می‌شوند که تا ۳ سال کمک‌های مالی خود را به مسئولان مدرسه پرداخت نمایند.و تا زمانی که مدرسه دولتی شد این کمک‌ها ادامه داشت. علاوه بر تجار مسلمان و حکمران کل بنادر که سالانه مبلغ قابل توجهی به مدرسه کمک می‌کردند، تجار مسیحی ساکن بوشهر هم به مدرسه سعادت کمک‌های قابل توجهی کردند.در ادامه حمایت‌های مالی برای تداوم برنامه‌های مدرسه از طرف گمرک مقرر شد که مبلغی از صادرات و واردات اجناس در گمرک بوشهر به صورت دائم به مدرسه کمک شود که با استقبال تجار هم مواجه شد. یکی از خدمات ارزشمند فرهنگی مدرسه سعادت آموزش زبان‌های انگلیسی و فرانسوی به دانش‌آموزان بود از آنجا که در آن زمان اغلب دولت‌های خارجی در بندر بوشهر دارای نمایندگی سیاسی و تجارتخانه بودند و اغلب تجار با دولت‌های اروپایی و غیر اروپایی مراودات بازرگانی داشتند، نیاز مبرم به فراگیری زبان‌های انگلیسی و فرانسوی سبب شد تا خانواده‌های بوشهری و تجار تقاضای تعلیم زبان خارجی برای فرزندان خودشان کنند. مسئولین مدرسه هم پس از کسب تکلیف از مراجع، آموزش زبان‌های خارجی را در برنامه تعلیمی مدرسه قرار دادند. اهمیت مدرسه سعادت بوشهر در تقدم و تأخیر وجودی آن نیست، یعنی بر خلاف این بینش غیرتاریخی که مدرسه سعادت دومین مدرسه جدید ایران است با تکیه بر نوشتار مرحوم میرزا حسن رشدیه و جدول تأسیس مدارس جدید در ایران، مدرسه سعادت نهمین مدرسه جدید است؛ اما بایستی اذعان نمود که نقش بالنده این مدرسه در گسترش علم و دانش در اقصی نقاط نواحی جنوب ایران بسیار حیاتی بوده و اگر مبالغه نشود در ردیف فعالیت‌های علمی - آموزشی مدرسه دارالفنون بوده است. با تکیه بر اسناد موجود در سال ششم از گشایش مدرسه سعادت مسئولین مدرسه به درخواست اهالی بنادر جنوب به همت دانش‌آموختگان مدرسه سعادت، مدارسی در بنادر جنوبی خلیج‌فارس شامل بندر لنگه، محمره (خرمشهر کنونی)، اهواز و چند سال بعد مدارسی به سبک نوین در بحرین و نجف تأسیس کردند. با توجه به نقش ارزنده مدرسه سعادت در ترویج مدارس نوین در نواحی جنوبی ایران این مدرسه را «مادر مدارس جنوب ایران» نام نهاده‌اند. از زمان تأسیس این مدرسه شاگردانی فارغ‌التحصیل شدند که آنان را باید از مشاهیر و فرهیختگان علمی ایران به شمار آورد در این راستا باید به بزرگانی چون: محمد حسین رکن زاده آدمیت (مورخ و نویسنده)، اسماعیل نوری زاده بوشهری (نویسنده)، اسماعيل رايين (مورخ)، عبدالحسين شريفيان (مترجم)، مهدی سمسار (سردبیر روزنامه کیهان نویسنده و مترجم)، مصطفی خجسته (مدیر و نویسنده هفته نامه پیک خجسته)، محمدعلی شریفی بوشهری (نویسنده)، صادق چوبک (داستان نویس)، احمد آرام (داستان نویس و کارگردان تئاتر)، ایرج صغیری (نویسنده و کارگردان تئاتر خالق نمایش مانای قلندر خونه)، حسین دهقانی (نویسنده و بازیگر و کارگردان تئاتر)، عبدالرحیم جعفری ( نویسنده و روزنامه نگار)، حجت الاسلام سید محمد حسن نبوی (نویسنده)، سید علی طبيب (پزشک)، میرزا محمدخان بهادر (نویسنده)، منوچهر آتشی (شاعر)، محمدرضا نعمتی زاده (شاعر)، دکتر سید جعفر حمیدی (شاعر) و نویسنده)، دکتر سید احمد کازرونی (نویسنده)، عبدالمجید زنگویی (شاعر و نویسنده)، سید محمد ریاضی (پزشک)، حسن زنگنه (مترجم)، پروفسور ایرج نبی پور (پژوهشگر و پزشک)، سید رازی طبیب علی باباچاهی (شاعر)، پروفسور محمود مشفقیان (دانشمند جهان اسلام)، پروفسور اصغر ابراهیمی (دکترای هوا فضا)، دکتر عبدالرسول مهرسای (پزشک) و دهها دانشمند و هنرمند دیگر اشاره کرد.در سال 1376 در کنار مدرسه قدیمی سعادت ساختمان جدیدی در 3 طبقه احداث و به دلیل کثرت دانش‌آموزان، مدرسه به ساختمان جدید انتقال یافت. در سال 1395 مدرسه قدیمی سعادت مرمت شد و در حال حاضر مدرسه هم صبح و هم بعدازظهر جهت بازدید علاقه‌مندان باز می‌باشد در سال‌های اخیر که مدرسه مرمت شده رویدادهای فرهنگی بسیاری نیز در این بنای ارزشمند برگزار می‌شود. در دالان ورودی مدرسه تاریخی سعادت روی تکه سنگی مرمرین شعری حکاکی شده که برای شما می‌خونم این شعر عملاً مانیفست مدرسه و تأثیرات آن را در دل خود دارد. شد چو به پا این بنا به یمن و سعادت /// علم و ادب هر دو کرد رو به زیادتنام سعادت نهاد بانیش از خیر /// گشت مروج علوم را به ارادتفرصت بنمود فکر و گفت به تاریخ /// آمده این مدرسه قرین به سعادت موزه‌ای کوچک در ساختمان جدید مدرسه سعادت وجود دارد که بسیاری از اسناد، مدارک عکس‌ها و کتاب‌های قدیمی در آنجا نگهداری می‌شود همچنین طی اتفاقی ارزشمند مدریت مدرسه جدید سعادت تمامی اسناد، مدارک و کتابهای قدیمی بر جا مونده از مدرسه سعادت رو به صورت الکترونیک درآوردن و در وبسایت مدرسه جهت بازدید علاقه‌مندان و پژوهشگران بارگذاری کردن که همگان از سراسر جهان به این اسناد دست پیدا کنند که پیشنهاد می‌شود حتما به این موزه  ارزشمند و وبسایت مدرسه سر بزنید و از داشته‌های فرهنگی این دیار بیشتر اطلاعات کسب کنید.

بندر باستانی سیراف یکی از بنادر پرجاذبه‌ استان بوشهر است که در ادوار مختلف تاریخی دارای تمدن‌های بزرگی بوده است، از دوران ساسانیان گرفته تا صدر اسلام و تا قاجاریه، در هر دوره بزرگان زیادی را به چشم خود دیده است و دریانوردان و تجار بزرگی را در دامان خود پرورانده است.یکی از جاذبه‌های گردشگری بندر باستانی سیراف "قلعه نصوری" یا به گفته اهالی سیراف "قلعه شیخ" هست.«قلعه نصوری» بر روی تپه‌ای بلند و مشرف به دریای پارس و به دستور شیخ جبار دوم نصوری - که از طوایف عرب سرزمین‌های جنوبی دریای پارس بودند و ضابط منطقه کنگان بود - در سال ۱۲۲۴ ه.ق مصادف با 1187 ه.ش که مقارن هست با اوایل دوره سلطنت قاجار در بندر باستانی سیراف که از توابع شهرستان کنگان است احداث شد. در تکمیل، توسعه و نگهداری بنا، شیخ حاتم دوم و سوم و بعد از آنها شیخ ناصر و شیخ جبار نقش داشته‌اند.قلعه نصوری به "سلطان قلعه‌های ساحلی" جنوب ایران مشهور است چراکه مانند نگینی از فاصله زیاد روی دریا دیده می‌شود و خودنمایی می‌کند. این قلعه دو حیاط (بیرونی و اندرونی) دارد. منظور از حیاط بیرونی حیاط اول است و منظور از حیاط اندرونی حیاط دوم که به‌وسیله یک هشتی به یکدیگر متصل می‌شوند، در هر دو حیاط اتاق‌ها در چهار جهت حیاط و در دوطبقه (همکف و اول) ساخته شده و از آنها به‌عنوان اتاق نشیمن، تالار، شاه‌نشین، آشپزخانه، خزینه، اسطبل و اتاق خدمه و نگهبانان استفاده می‌شده است. در جنوب شرقی حیاط بیرونی و رو به دریا، اتاق‌های تابستان‌نشین قرار دارد که در سه‌طبقه بنا شده‌اند. در همان قسمت و در خارج از قلعه فضایی U  شکل شامل چند اتاق تودرتو برای اقامت مسافران و رهگذران وجود داشته است. مصالح به‌کاررفته در بنای قلعه نصوری، سنگ‌های لاشه بزرگ و ملاط گل و گچ است. درب چوبی ورودی قلعه که بسیار بزرگ و زیباست و روی خود گل‌میخ‌ها و کنده‌کاری‌های زیبایی را دارد در سمت جنوب و مشرف به دریای پارس است که اخیراً این درب توسط "استاد حسین کرمی" از پیش‌کسوتان نجاری و گره چینی بندر بوشهر مرمت و بازسازی شده است. گچ‌بری‌های بدیع، نوآورانه و خلاقانه هنرمند گچ‌بر، "استاد علی‌اصغر شیرازی" در طبقه اول طارمه غربی حیاط بیرونی که شاه‌نشین قلعه است به‌کاررفته است. نکته حائز اهمیت در این بنا و در این ایوان، طراحی و اجرای هجده صحنه از روایت‌های اساطیری شاهنامه فردوسی به‌صورت گچ‌بری برجسته بر سطوح دیوارها، ستون‌ها و طاقچه‌ها است که با استادی تمام اجرا شده، روایت‌های کیکاووس و کیخسرو، جدال رستم با دیو سپید، به دریا انداختن رستم به وسیله اکوان دیو، گذشتن سیاوش از آتش و بسیاری نقوش برجسته گچبری زیبا و ارزشمند که متأسفانه در اثر گذشت زمان، عوامل طبیعی و انسانی اغلب این نقوش از بین رفته است. در چهار جهت ایوان و در محل اتصال دیوار به سقف گلدان‌های پر از گل که در طرفین آنها دو فرشته بال‌دار قرار دارد، مشاهده می‌شوند. در طارمه غربی حیاط بیرونی قوس‌های نیم‌دایره بالای بازشوها و طاقچه‌ها با تکرار نقوش گل و برگ تزیین‌شده و همچنین در حدفاصل میان طاقچه‌ها تا کف طارمه با حالت دادن به گچ به فرم آجرنما بر روی دیوارها کار شده است. در حیاط اندرونی یک بادگیر چهارطرفه به ارتفاع حدود 15 متر وجود دارد که بادهای در حال ‌وزیدن را بالاخص بادهای بحری (بادهایی که از جانب دریا به سمت خشکی می‌وزند) به داخل بنا هدایت می‌کرد. در اتاق زیر بادگیر حوضی مستطیل‌شکل وجود داشته که آب آن به‌وسیله کانالی که به یک حلقه چاه آب در خارج از قلعه متصل بوده تأمین می‌شده و هوای گرمی که از بادگیر پایین می‌آمده پس از تماس با آب داخل حوض موجب خنک‌شدن فضای اتاق‌ها می‌شده است. برای تأمین امنیت قلعه هم در ضلع شمال غربی حیاط اندرونی برجی دایره‌ای شکل به ارتفاع حدود 10 متر وجود دارد که در دوطبقه ساخته شده است. قلعه نصوری در تاریخ ۲۵ اسفند ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۳۵۱۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و در حال حاضر از طرف اداره کل میراث‌فرهنگی استان بوشهر در دست مرمت می‌باشد.مسیر دسترسی به بندر باستانی سیراف رو خدمت شما عرض می‌کنم:همان‌طور که گفته شد قلعه نصوری در بندر باستانی سیراف از توابع شهرستان کنگان استان بوشهر قرار گرفته‌، فاصله مرکز استان – یعنی بندر بوشهر – تا بندر سیراف حدوداً 230 کیلومتر هست که با اتومبیل شخصی حدوداً 2 ساعت و نیم طول می‌کشه که به این بندر زیبا و جذاب برسید و از جاذبه‌های گردشگری ارزشمند این کهن‌بندر دیدن کنید.

موزه‌ها در دل شهرها میتونن ظرفیت‌های یک حوزه خاص رو به معرض دید عموم قرار بدن و مردم و بازدیدکننده‌گان رو در اون زمینه خاص آگاه کنند و اطلاعات ارزشمندی رو در اختیار اونها قرار بدن.در بندر بوشهر موزه‌های مختلفی با کاربری‌های متفاوتی وجود داره و هر کدوم از اونها بخشی از داشته های فرهنگی یا طبیعی استان بوشهر رو بهمون نشون میده.موزه موسیقی بندر بوشهر به همت پژوهشگر، نوازنده و آهنگساز خوشنام هم اقلیمی جناب آقای "محسن حیدریه" مؤسس "گروه موسیقی شبدیز" در بافت تاریخی بندر بوشهر راه اندازی شده و پذیرای حضور علاقه‌مندان به حوزه موسیقی مقامی استان بوشهر هست. در این موزه جدای از سازهای فولکلور موسیقی بوشهر، سازهایی از نواحی دیگر ایران و همچنین موسیقی ملل از جمله سازهای فولکلور آفریقا، عرب، هند، کرۀ جنوبی، و ترکیه نیز نگهداری میشود و در معرض دید عموم قرار دارد.این سازها با هزینۀ شخصی خود آقای "محسن حیدریه" گردآوری شده که بالغ بر ۶۰ نوع هستند و همۀ آنها در طول بیش از ۳۰ سال فعالیت ایشان در حوزۀ موسیقی جمع‌آوری شده است. برخی از سازها عبارتند از: دمام، سنج، بیش از هفت تا ده نمونه بوق، نی‌انبان، نی تکی، نی جفتی، سُرنا، دُهُل، شیخ فرج، بچه‌های شیخ فرج، فلوت، دُم دُم، و سازهای موسیقی ملل از جمله جیمبه، داربوکا، بین (ساز هندی)، پیری (ساز کرۀ جنوبی)، خلخال هندی، یابارا (ساز افریقایی)، کِسن‌کِسن (ساز افریقایی)، مرباس، کاسوره (موسیقی عرب)، نی مصری و بسیاری دیگر از سازهای ملل که در این موزه نگهداری می‌شود.در موزه موسیقی بوشهر علاوه بر ساز، کتاب‌های مربوط به موسیقی کلاسیک، سنتی و  فولکلور و همچنین عکس‌های نوازندگان، آهنگسازان، نوحه‌خوانان و وسایل الکتریکی مربوط به موسیقی از جمله دستگاه‌های ضبط و پخش ریل، کاست، پخش استریو و چند نمونه میکروفون قدیمی نیز نگهداری می‌شود.در محوطۀ باز این موزه هم برنامه‌های آیینی و رویدادهای مربوط به موسیقی و در بعضی از مواقع کنسرت‌های با تعداد معدود تماشاگر نیز برگزار میشود.مسیر دسترسی موزه موسیقی رو خدمت شما عرض می‌کنم.همونطور که گفته شد "موزه موسیقی بوشهر" در بافت تاریخی بندر بوشهر در محله کوتی قرار داره، آدرس دادن در بافت تاریخی به دلیل وجود کوچه‌های متعدد و تنگ و پیچ در پیچ یه مقدار برای گردشگران شاید راحت نباشه البته که مطمئنم شما از پس پیدا کردنش بر میاید. شما در خیابان خلیج‌فارس (ساحلی) حدودا 150 متر بعد از ساختمان امیریه حکومتی وارد کوچه شهید راویان یا همون سنگفرش معروف میشید و بعد از حدود 350 متر که از گذر عبور کردید روبروی مدرسه 13 آبان و پشت خانه حاج فرید آسیایی تابلو موزه موسیقی بوشهر رو خواهید دید. امیدوارم از تماشای ادوات و سازها لذت ببرید و بیشتر با فرهنگ موسیقایی بندرنشینان خلیج‌فارس آشنا بشید. 

روز 15 مهر ماه روز ملی روستا و عشایر هست. در این روز به ظرفیت‌های روستایی در زمینه‌های اقتصادی، اجتماعی، گردشگری، کشاورزی و دامداری پرداخته میشه؛ همچنین به حضور عشایر دلاور در اقصی نقاط کشور توجه میشه و حضور این ظرفیت‌های ارزشمند در حفظ منابع طبیعی و ذخیره‌گاه‌های دشت‌ها، کوهستان‌ها و مراتع که در حال حاضر وضعیت مطلوبی ندارند و روزگار خوشی رو سپری نمی‌کنند نیز مورد توجه قرار می‌گیره.خوب در استان بوشهر نیز ظرفیت‌های روستایی و عشایری ارزشمندی وجود داره که در این قسمت از برنامه به حضور عشایر غیور قشقایی در استان بوشهر می‌پردازیم.همونطور که میدونید ايل قشقایی يكی از بزرگ‌ترین ایل‌های ترک‌زبان ايران است و علاوه بر استان فارس كه بخش عمده‌ای از جمعيت این ايل بزرگ را در خود جای داده و مركز اصلی این ايل است طوایف این ایل در استان‌های بوشهر، خوزستان، كهگيلويه‌وبويراحمد، چهارمحال‌وبختياری و اصفهان نیز به دو شكل "كوچرو" و "يكجانشين" حضور دارند.باتوجه‌به آثار به ياد مانده و گواه اسناد، ايل قشقایی از سرزمین قفقاز به شمال ايران نقل‌مکان كرده‌اند و در زمان شاه‌عباس صفوی 998-1038(ش) به منطقه فارس كوچانده شده‌اند. منشأ پيدايش عشاير در استان بوشهر هم كه همگی از ايل بزرگ قشقایی هستند را بايد در دوره حضور قشقايی‌ها در فارس جستجو کرد.طوایف ایل قشقایی که در محدوده استان بوشهر حضور دارند - به ترتیب بیشترین جمعیت عرض می کنم خدمت شما که - شامل: طایفه شش بلوکی، طایفه دره‌شوری، فارسیمدان، کشکولی بزرگ و عمله هستند که اغلب در حال حاضر یکجانشین هستند و تیره‌هایی که در حال حاضر کوچرو هستند در نواحی شهرستان‌های دشتستان، دشتی، تنگستان، دير، جم و ديلم حضور دارند.مناطق ييلاقی یا سردسیر عشاير بوشهر در استان‌های فارس، اصفهان و چهارمحال‌وبختیاری هست که شامل: شهرستان‌های آباده، اقليد، مرودشت، شيراز، سميرم، شهرضا، بروجن و بلداجی هست.همونطور که گفته شد عشایر قشقایی استان بوشهر در نواحی کوهستانی و دشت‌های شهرستان‌ دشتستان (محدوده تنگ ارم و بوشکان)، شهرستان دشتی (محدوده دشت پلنگ) و شهرستان‌های تنگستان، دير، جم و ديلم حضور دارند و ما در فصول پاییز و زمستان می‌تونیم در بین تیره‌ها و بنکوهای عشایر قشقایی به همراه بلدهای محلی و راهنمایان گردشگری حضور پیدا کنیم و از شیوه زندگی اونها، سیاه‌چادرها و شیوه بافت و برپایی اون چادرها، دستبافته‌ها و زیراندازهای ارزشمند و صنایع‌دستی اونها استفاده کنیم و همچنین از نان‌ها، شیرینی‌ها و خوراک‌های محلی اونها نوش جان کنیم و شب‌ها به شعر خواندن‌ها و قصه تعریف کردن‌های پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، زیر آسمان پرستاره گوش بدیم.

سازمان جهانی گردشگری روز 27 سپتامبر که مصادف هست با 5 مهر رو روز جهانی گردشگری اعلام کردن و هر ساله در این روز برنامه‌های متنوعی رو در سطح دنیا برگزار می کنن.هدف از توجه به مقوله گردشگری بالابردن سطح آگاهی در مورد جایگاه و نقش گردشگری در جامعه جهانی و نشان‌دادن چگونگی تأثیر گردشگری بر ارزش‌های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی در سراسر جهان است.خوب کشور ما ایران و به طبع اون استان ما بوشهر هم به لحاظ داشتن ظرفیت‌های متنوع اقلیمی و گردشگری بسیار موردتوجه هست.استان بوشهر با داشتن بیش از 700 کیلومتر ساحل و همنشینی با دریای پارس و همچنین وجود نخلستان‌های انبوه با نخل‌های سر به فلک کشیده و ظرفیت‌های متنوع فرهنگی، تاریخی و طبیعی یکی از استان‌های جذاب جهت انتخاب مقصد برای گردشگران است.گردشگران در استان بوشهر می تونن از بوم‌گردی‌های متنوع و با کیفیتی که در اقصی‌نقاط استان هست برای اقامت استفاده کنند. همچنین از هنر دست صنعتگران حوزه صنایع‌دستی تهیه کنند و با خودشون سوغات ببرن، گردشگران از خوراک‌های محلی نباید غافل بشن چون بسیار عطروطعم‌های متفاوتی رو در دل خودشون دارن و شما میتونید یه تجربه بسیار لذت‌بخش رو داشته باشید. موسیقی محفلی خیام خوانی ما و اگر در ماه‌های محرم و صفر به بوشهر میاید آیین‌های عزاداری زنان و مردان رو تماشا کنید که هر یک برای خودش جهانی هست و احوالات خاصی رو داره.مهم‌ترین بخش گردشگری در بوشهر - به‌زعم بنده - مراوده با مردمان این سرزمینه چون هنوز آشنایی شما به یک ساعت هم نکشیده پیش خودتون احساس می‌کنید سالیان ساله در بوشهر زندگی می‌کنید و ایشون که کنارش نشستید و باهاش گپ می‌زنید یکی از نزدیک‌ترین دوستاتونه؛ بله، گردش همش سفر و حرکت نیست، یه وقتایی هم مکثه، سکونه، تو شلوغی به فکر فرو رفتنه، بوشهر اینجوریه. وقتی برگشتی و برای دوستات یا خونواده تعریف کردی که قلیه‌ماهی اینجوریه یا بافت تاریخی بوشهر اونجوری کار دست خودت دادی؛ چون باید یه بار دیگه بیای با همون دوستانی که براشون تعریف کردین و تجربه دوباره و سه باره و چندباره بوشهر رو داشته باشید، اینجوریه که شما به بوشهر مبتلا میشید... از بازارهای گناوه و دیلم بگیر تا بقایای کاخ‌های هخامنشی و نخلستون‌های دشتستان از بافت تاریخی و قشنگ بندر بوشهر تا موزه رئیسعلی و کلات اهرم تا کلوت‌های تنگستان و مند تا قلعه محمد خان دشتی و عمارت شیرینه و  از کوه نمک و مسجد بردستان و جزایر دیر تا سیراف تاریخی و قنات‌ها و دشت و دمن جم تا نای‌بند و جنگل‌های حرا و بنود و تأسیسات عظیم نفت و گاز عسلویه همه‌وهمه منتظر مهمان‌هایی هستند که دست نوازشی بر سرشون بکشن و بهشون بگن خوش اومدی؛ به استان ما بوشهر، خوش اومدی. 

شهرستان جم یکی از شهرستان‌های پر جاذبه از منظر طبیعی و یکی از مناطق خوش‌آب‌وهوای استان بوشهر هست که در دل کو‌ه‌های سربه‌فلک‌کشیده جنوب استان در مرز استان بوشهر با استان فارس قرار داره. مهم‌ترین کوه جنوب استان بوشهر و شهرستان جم "کوه پدری" هست که روایت‌های گوناگونی توسط مردمان این دیار از این کوه نقل میشه. بی‌بی بانودر بخشی از دامنه کوه پدری روستایی تحت همین نام قرار داره که زیارتگاه و امامزاده‌ای هم در کنار خودش به نام "بی‌بی بانو" داره به روایتی گفته می‌شود بی‌بی‌ بانو، خواهر بی‌بی‌حکیمه (س) دختر امام موسی کاظم (ع) بوده است. اغلب زوار این امامزاده بانوان هستند و معمولاً در آخرین چهارشنبه از ماه صفر در محل آن امامزاده تجمع می‌کنند و مراسم خاصی را برگزار می‌کنند. از قدمت بنای این امامزاده اطلاعات دقیقی در دسترس نیست. در فصول پاییز، زمستان و بهار در کنار زیارت از این امامزاده تفرج در دشت و دمن حاشیه روستا و امامزاده که در دامنه کوه زیبای پدری قرار داده خالی‌ازلطف نیست. همونطور که گفته شد امامزاده بی‌بی بانو در محدوده شهرستان جم و در مسیر جاده‌ای شهر جم به سمت ریز و در محدوده روستای پدری قرار داره.فاصله مرکز استان – یعنی بندر بوشهر – تا روستای پدری از مسیر سیراف حدوداً 250 کیلومتر هست که با اتومبیل شخصی حدوداً بین 3 ساعت تا 3 ساعت و نیم طول می‌کشه که به این روستا و امامزاده برسید.پیر بیراههبیراهه نام دره‌ای است با طبیعتی بکر در چهارکیلومتری غرب روستای آبگرمک شهرستان جم؛ دره‌ای با انواع گونه‌ها و زیرگونه‌های گیاهی، درختانی سر به فلک کشیده و زیبا و تنوع پرندگان بسیار و همچنین آبگیرهایی که در تمام فصول سال پرازآب‌اند. احتمالاً نام بیراهه ازآن‌جهت بر این دره گذارده شده که مسیر دستیابی به آن در گذشته بسیار سخت و دشوار بوده؛ هرچند در حال حاضر هم سفر به دره بیراهه به دلیل کوهستانی بودن مسیر چندان آسان نیست.در محدوده این دره، امامزاده‌ای قرار داره که مردم آن را با نام ”پیر بیراهه” یا در لفظ عامیانه ” پیر بره ” می‌شناسند. بومیان منطقه، بیراهه را محل دفن امام زاده جعفر از نوادگان امام موسی کاظم (ع) می‌دانند. در گذشته آرامگاهی چهارتاق با گنبدکی که در مرکز آن بود وجود داشت که بعدها توسط مردم هم بازسازی شد.گفتنی است دره بیراهه به دلیل داشتن آب‌وهوای مطبوع، در تمام ایام سال میزبان گردشگران هست که بعضاً حتی شب را هم در این مکان زیبا می‌گذرانند. وجود نسیم خنک در فصول گرم سال به دلیل وجود آبگیرها و جریان آب در دره، محیط مناسب جهت تفریح و استراحت و همچنین شرایط مناسب جهت صخره‌نوردی و کوهنوردی از مواردی است که باعث گردیده تا بیراهه مقصد گردشگران در ایام نوروز و سایر فصول باشد.همونطور که گفته شد امامزاده پیر بیراهه در محدوده شهرستان جم و در مسیر روستای آبگرمک به سمت روستای کوهچر قرار داره.فاصله مرکز استان – یعنی بندر بوشهر – تا روستای آبگرمک از مسیر دوراهک حدوداً 230 کیلومتر هست که با اتومبیل شخصی حدوداً بین 3 ساعت تا 3 ساعت و نیم طول می‌کشه که به این روستا و امامزاده برسید.

شهرستان دشتستان به مرکزیت شهر برازجان قدمتی به بلندای تاریخ دارد این منطقه از دوران باستان موردتوجه بوده و باتوجه‌به کاوش‌های متعددی که در این منطقه انجام شده حداقل قدمت آن را به دوره عیلامی و در ادامه تمدن هخامنشیان منتسب میدونن."کاروان‌سرای مشیرالملک" واقع در شهر برازجان یکی از آثار تاریخی و همین‌طور یکی از جاذبه‌های گردشگری استان بوشهر و شهرستان دشتستان است که هرچند شاید عمر زیادی نداشته باشه ولی روایت‌ها و داستان‌های زیادی رو داره و روزگار پر فراز و نشیبی رو پشت سر گذاشته.پس برای شنیدن سرگذشت کاروان‌سرای مشیرالملک با من همراه باشید. بنای این کاروان‌سرا در دوره قاجاریه و در سال 1250 خورشیدی به دستور "حاج ميرزا ابوالحسن خان مشیرالملک" و توسط "حاج‌ محمدرحیم شیرازی" معمار آثاری چون: پل مشیر و کاروان‌سرای دالکی احداث شده است. کارکرد این کاروان‌سرا هم همونطور که میدونید استراحت‌گاهی برای مسافران و تجّاری بود که در مسیر بوشهر به شیراز در رفت‌وآمد بودند.این بنا در سال 1362 خورشیدی در فهرست آثار ملی به شماره 1638 به ثبت رسیده است. کاروان‌سرای مشیرالملک مانند اغلب کاروان‌سراهای دوره قاجار چهار ایوانی است و عمده مصالح تشکیل‌دهنده آن سنگ، گچ و ساروج می‌باشد و در کف و دیواره‌های آن از تخته‌سنگ‌های بزرگ و کوچک تراشیده استفاده گردیده است. این بنا در زمینی در حدود 7000 مترمربع و زیربنایی به ابعاد 4200 مترمربع احداث گردیده است. بام کاروان‌سرا هم مانند کف و دیواره‌ها با سنگ‌های تراشیده‌شده به طرز بسیار زیبایی مفروش شده است. به هنگام بارندگی آب باران به‌وسیله ناودان‌های سنگی (که به طرز جالبی تعبیه شده‌اند) به بیرون از کاروان‌سرا هدایت می‌شود. شاه‌نشین، در طبقه دوم کاروان‌سرا وجود دارد. در جلوی شاه‌نشین یک تارمه – که به لهجه بوشهری همون تراس هست - نسبتاً وسیع وجود دارد که بر شهر مسلط است و در دو طرف این شاه‌نشین راه‌پله‌هایی وجود دارد که پشت‌بام کاروان‌سرا را به محوطه دیگری که به نظر می‌رسد اندرونی کاروانسرا باشد وصل می‌کند. این بنا دارای چهار برج‌ دیدبانی می‌باشد که برای مقابله با دشمنان و تهدیدها ساخته شده است که ارتفاع هر کدام از این برج‌ها بیش از 12 متر می‌باشد. کاروان‌سرای مشیرالملک حدود 68 باب اتاق و حجره را در دل خود جای داده است.بسیاری از مورخان و سیاحان از جمله "میرزاحسن حسینی فسایی" در کتاب "فارس‌نامه ناصری" و همچنین مرحوم "فرصت‌الدوله شیرازی" و "حاج سیاح" از شکوه و عظمت این بنا سخن به میان آورده‌اند. "لرد کرزن" سیاست‌مدار و ایران‌شناس انگلیسی که زمانی سراسر ایران را درنوردیده و بنا به گفته خود ایشان بیشتر کاروان‌سراهای ایران را از نزدیک تماشا کرده بود، دربارهٔ استواری و شکوه کاروان‌سرای مشیرالملک چنین می‌نویسد: در میان همه آنهایی که من دیده بودم این کاروان‌سرا بهتر ساخته شده بود و بهتر هم مانده بود.در جنگ جهانی اول و پس از سقوط برازجان به دست قوای انگلیسی کاروان‌سرای برازجان به محل استقرار نظامیان انگلیسی تبدیل شد. پس از پایان جنگ و گسترش شهر و آغاز حکومت پهلوی اول این بنا محل استقرار اداراتی چون دخانیات جنوب، شهربانی و مالیه شد. اما این بنا شهرت خود را مدیون سال‌های پایانی حکومت خاندان پهلوی است. زمانی که به علت بدی آب هوای جنوب کشور و این منطقه در فصل تابستان، برازجان به تبعیدگاه و این بنا به زندان تبدیل شد، بسیاری از چهره‌های سیاسی معاصر کشور در این بنا که در آن دوران نامش به "دژ برازجان" تغییر پیدا کرده بود دوران تبعید خود را سپری می‌کردند پس این بنا در اواخر دوره پهلوی دوم به‌عنوان زندان مورداستفاده قرار می‌گرفته و تا سال‌ها بعد از انقلاب هم ادامه پیدا کرد. در سال 1377 زندان از دژ، به محلی جدید در خارج از شهر برازجان منتقل شد تا کاروان‌سرای مشیرالملک نفسی تازه کند و احیا و مرمت شود.این بنا در سال‌های اخیر هم توسط اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان مرمت شده و توسط کارشناسان یونسکو مورد بازدید قرار گرفته که به همراه 53 کاروان‌سرای دیگر در اقصی نقاط کشور که با قدمت‌های متفاوت وجود دارند، در قالب یک پرونده به نام "کاروان‌سرای ایرانی"، به‌عنوان میراث جهانی یونسکو در تاریخ 26 شهریور 1402 مصادف با 17 سپتامبر 2023 در چهل‌وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو که در ریاض عربستان سعودی برگزار شد به ثبت رسیدند و "کاروان‌سرای مشیرالملک" برازجان نخستین اثر ثبت جهانی در استان بوشهر رو به نام خودش اختصاص داد. مسیر دسترسی به کاروان‌سرای مشیرالملک رو خدمت شما عرض می‌کنم.همونطور که گفته شد کاروان‌سرای مشیرالملک در شهر برازجان قرار داره.فاصله مرکز استان – یعنی بندر بوشهر – تا برازجان حدوداً 60 کیلومتر هست که با اتومبیل شخصی حدوداً بین 45 دقیقه تا 1 ساعت طول می‌کشه که به این شهر و این اثر تاریخی برسید.