12 Mart Belgeseli

1971'in 12 Mart'ında Demirkırat tökezledi. Aslında bilirsiniz, topallayan atları vururlar. Ama bu kez öyle olmadı. Türk demokrasisi aldığı yaraya rağmen koşmaya devam etti.Çünkü 12 Mart bir "el koyma" değil, bir "uyarı"ydı. Generaller, "İstediklerimiz yapılmazsa el koyarız" diyorlardı. Ülke, bu Demokles Kılıcı'nın altında yeni bir döneme giriyordu. Olaylar karşısında aciz kalmış bir cumhurbaşkanı, koltuğunu bırakıp gitmek zorunda kalmış bir başbakan, yeni düşmüş bir Meclis, iktidarın ne tam içinde ne tam dışında dört general... Şimdi bu karmaşık denklemden bir çözüm çıkarılmasına çalışılacaktı. Ama nasıl ve kimle? 13 Mart sabahı Türkiye'de bu soruların yanıtını hiç kimse bilmiyordu...

1971 yılının Mart ayı kapıyı çaldığında artık ülkede bir askeri müdahalenin eli kulağındaydı.Sağda solda garip şekilde peş peşe bombalar patlıyor, şehir gerillası banka soyma, adam kaçırma gibi alışılmadık eylemlere başvuruyordu.Generaller bu gidişe dur demek konusunda karar almışlardı. Dinamit, Başbakan Demirel'in altına yerleştirilmişti. Şimdi soru, dinamitin fitilini kimin ateşleyeceğiydi.Cumhurbaşkanı Sunay, yaklaşan patlamayı, sessizce Çankaya'dan izlemek için bekliyordu. Genelkurmay Başkanı Tuğmaç, patlamayı mümkün olduğunca geciktirmeye çalışıyor, Demirel'in kendi kendini yok etmesini tercih ediyordu. İki general ise fitili kimin daha önce ateşleyeceğini görmek için birbirlerini kolluyorlardı. Bu iki general Faruk Gürler ve Muhsin Batur'du. Ateş onların elindeydi. Dinamiti onlar patlatacaklardı...

Artık 1960'lı yıllara veda ediyoruz. 60'lar 27 Mayıs'la olaylı başlamıştı. Başladığı gibi olaylı bitti. 70'lere miras olarak, tırmanan şiddet eylemleri, öğrenci olayları ve müdahale söylentileri kaldı. Başbakan Demirel, bir yandan sokaktaki yangını söndürmeye, bir yandan da giderek huzursuzlanan orduyu yatıştırmaya çalışıyordu.Ekim 1969 seçimlerine bu hava içinde gidildi ve sandıktan yine Adalet Partisi çıktı. 27 Mayıs, DP iktidarını devirerek gelmiş ama 60'ten bu yanan yapılan üç seçimden üçünün de DP'nin devamı olduğunu ilan eden AP başarıyla çıkmıştı. Demirel, yeni bir dönem için kolları sıvamak üzereydi. Artık kimsenin kendisini durduramayacağını düşünüyordu. Yanılıyordu.Zaferden başı dönerken Caesar'ın hatasına düştü. Brutus'u unuttu...

"Büyük Türkiye" sloganı ilk kez 60'ların ortalarında duyulmaya başlandı. Türk ekonomisi askeri müdahalelerin, geçiçi hükümletin elinde istikrarsız, durgun bir hal almıştı. 1965'ten sonra sistem yerleşmeye başladı. Ekonomi de kendine geldi. 2. Kalkınma Planı'yla liberal bir ekonominin çarkları döndürüldü. Özal sektör teşvikleri bir yandan, Keban Barajı, Boğaz Köprüsü gibi büyük projeler öbür yandan, ülkede refah yayılmaya başladı. Köylere elektrik gidiyor, dünyadaki büyümeden Türkiye de nasibini alıyor, ülke başbakanın tabiriyle "ikiye katlanıyor"du. Enflasyon, yüzde beşti.Temel atma törenlerinin birinden diğerine koşturan Demirel'in keyfine diyecek yoktu. Tabii bu canlılık sosyal yaşama da yansıyordu. Sendikalar, dernekler, üniversiteler kıpır kıpırdı. Dünya ve Türkiye doludizgin 1968'e gidiyordu. Dünyanın ve Türkiye'nin tarihinde hep özenilerek bir kuşağa ismini veren yıl; 1968 gelip çatmıştı...

0:00 / 41:2912 Mart Belgeseli 6. Bölüm | "Sağ-Sol" | 32.Gün Arşivi67.528 görüntüleme ▾44718PAYLAŞKAYDET32.Gün Arşivi4 Mar 2019 tarihinde yayınlandı1965'te iki aylık çiçeği burnunda bir lider, Garp Cephesi kumandanı koca çınarı, bir silkeliyişte devirivermişti. Biri 40, diğeri 80 yaşındaydı. Son beş yılda, ülkede İnönüsüz bir hükümeti düşünmek bile mümkün değildi ama işler değişiyordu. Artık asker yoktu devrede. Seçimlere sekiz ay kamıştı ve ülke hükümetsizdi. Aslında görevi Demirel'in alması gerekiyordu ama AP lideri istemedi. Başbakanlık için erkendi. Deneyimsizdi. Sekiz aylık bu geçici dönem için mutedil bir isim bulundu: İnönü'nün eski bakanlarından, yeni AP Senatörü Suat Hayri Ürgüplü. Hükümeti Ürgüplü, CHP'nin karşısındaki cepheyle yani AP, YTP, CKMP ve MP'li bakanlarla kurdu. Demirel de başbakan yardımcılığı koltuğuna oturdu.Sekiz aylık bu dönem Demirel'in iktidar stajı oldu. Hayatında ilk kez bu dönemde Meclis Genel Kurul Salonu'na girdi. Milletvekili olmadığı halde Bakanlar Kurulu sıralarının en önüne yerleşti, iktidarla tanıştı, iktidarı asla AP'ye vermeyeceği söylenen çevrelerle uzlaştı. Sekiz ayın sonunda seçimler kapıya dayandığında artık meydanlar onu bekliyordu...

22 Şubat Harekatı ihtilal yapamadı ama hükümeti devirmeyi başardı. Hem de hiç beklenmedik bir şekilde, bir af yüzünden... İnönü, Talat Aydemir'i teslim alırken ona af sözü vermişti ve bir yasa tasarısı hazırlayarak bu sözünü tuttu. Ama bu tasarı Meclis'e gelince AP'liler ayaklandı. Eski Demokratların da affedilmesini istediler. "Ya hepsine ya hiçbirine" dediler. Ortalık karıştı. AP ısrar edince de İnönü istifasını verdi. Böylece Türkiye'nin ilk koalisyonu fazla bir iş yapamadan altı ayda dağılmış oldu. Yeni koalisyonun başına tekrar İnönü getirildi. Ancak bu defa AP dışlanarak CHP, YTP ve CKMP ile ikinci bir koalisyon hükümeti kuruldu. Yine de af sorunu gündemden düşmedi... Ankara'dan kilometrelerce uzaklıktaki 500 DP'li başkentte hükümet devirmişti. Ve Kayseri'den esen rüzgarlar Ankara'yı süpürmeye daha yıllarca devam edecekti...

22 Şubat Harekatı ihtilal yapamadı ama hükümeti devirmeyi başardı. Hem de hiç beklenmedik bir şekilde, bir af yüzünden... İnönü, Talat Aydemir'i teslim alırken ona af sözü vermişti ve bir yasa tasarısı hazırlayarak bu sözünü tuttu. Ama bu tasarı Meclis'e gelince AP'liler ayaklandı. Eski Demokratların da affedilmesini istediler. "Ya hepsine ya hiçbirine" dediler. Ortalık karıştı. AP ısrar edince de İnönü istifasını verdi. Böylece Türkiye'nin ilk koalisyonu fazla bir iş yapamadan altı ayda dağılmış oldu. Yeni koalisyonun başına tekrar İnönü getirildi. Ancak bu defa AP dışlanarak CHP, YTP ve CKMP ile ikinci bir koalisyon hükümeti kuruldu. Yine de af sorunu gündemden düşmedi... Ankara'dan kilometrelerce uzaklıktaki 500 DP'li başkentte hükümet devirmişti. Ve Kayseri'den esen rüzgarlar Ankara'yı süpürmeye daha yıllarca devam edecekti...

Cumhuriyet tarihi beş ihtilal girişimi görmüştür. Bunlardan üçü başarıya ulaşmış, ikisi önlenmiştir. Bu ikisinin altında da aynı ismin imzası vardır: Kurmay Albay Talat Aydemir... Aydemir'in 22 Şubat isyanı, Türkiye'de, karşısında direniş gören ilk ihtilal girişimiydi. Ama aynı zamanda en tehlikesi oldu... Ordunun en çok korktuğu şey, başına geldi. Sorumlu komutanların en istemedikleri olasılık gerçekleşti ve ordular arasında sürtüşme çıktı. Cumhurbaşkanlığına o dönemde 27 Mayıs'ın komutanı Cemal Aga getirilmiş ancak rahatsızlık bitmemişti. Albay Talat Aydemir'in liderliğindeki bir grup, yeniden müdahale peşindeydi. Ancak ordunun bir bölümü, özellikle de Hava Kuvvetleri, Aydemir'i son anda yalnız bırakmıştı. Talat, Ankara'da hala güçlüydü. Başbakan İnönü, bu gücü kırmak için isyancı subayların liderlerini görevden alıp Doğu'ya tayin formülünü buldu. İşte 22 Şubat, bu tayin kararlarının isyancılara bildirileceği günü. Kıyametin o gün kopması bekleniyordu. Ve o gün koptu...

O günlerin deyişiyle "İkinci Cumhuriyet'in ilk parlamentosu, yeni binasında bir çarşamba günü saat 15:00'te açıldı. O anda ülkeyi 27 Mayıs'tan beri yönetmekte olan Milli Birlik Komitesi tarihe karıştı. Artık bir Meclis, bir de Senato vardı. Eski Milli Birlik Komitesi üyeleri ömür boyu "tabii senatör" olmuşlardı. Ülke bir buçuk yıllık aradan sonra nihayet yeniden parlamentosuna kavuşuyordu. Sancılı nice günler ve gecelerden sonra ulaşılan bu başarıda en büyük pay İsmet İnönü'ye aitti...

Demokrat Parti'nin devrik başbakanı Adnan Menderes'İn asıldığı dakikalarda Ankara huzursuzdu. Menderes'in infaz haberi henüz gelmemişti. Evlerde endişe dolu bir bekleyiş vardı. Kulaklar radyodaydı. Herkes İmralı'da ne olduğunu merak ediyordu. Meclis'teyse Milli Birlik Komitesi toplantı halindeydi. Onlar da Menderes'in akıbetini öğrenmeye çalışıyordu. Birden AP Genel Başkanı Ragıp Gümüşpala ve Genel Sekreteri Şinasi Osma'nın acilen komiteyle görüşmek istedikleri haberi geldi. Komite üyeleri, eski komutanları olan Gümüşpala'nın bu isteğini kırmadılar ve saat 14:30'a randevu verdiler...

Demokrasi yolunda 1960'ların sokaklarından önce ihtilalciler geçti, sonra zafer şarkılarıyla gençler, isyan bayraklarıyla işçiler, sağcılar, solcular ve yeniden darbeciler, ülke ihtilalin pençesinde 12 yıl geçti ve sonunda tüm yollar yine aynı kavşağa çıktı...