Hahn in Europa | BNR

Geen oorlog, maar ook nog geen vrede. Wat is dan wel de oplossing voor Cyprus? Kun je voor eeuwig een bevroren conflict blijven? Is daar weer een nieuwe oorlog voor nodig? Vooralsnog wordt gekozen voor de diplomatieke weg. Met VN-gezanten bijvoorbeeld. Zo is er net weer een rapport aan VN-secretaris-generaal Guterres uitgebracht. Is de gezant weer gestrand of kan er écht naar een oplossing worden toegewerkt?  In deze aflevering wordt niet alleen gezocht naar een oplossing, maar wordt de EU-toetreding van Cyprus ook onder de loep genomen. Brussel heeft namelijk dat vooruitzicht ook aan andere landen met bezet gebied beloofd, terwijl voorheen nog werd gezegd dat er nooit meer een land moest toetreden dat geen volledige controle over eigen grondgebied had. Wat is dan het perspectief voor een land als Oekraïne? Geert Jan hoort in ieder geval bekend jargon, en geeft alvast een voorzetje aan de epiloog-makers.  Over de maker  Geert Jan Hahn is BNR's Europaverslaggever en maker van de BNR Perestrojkast. In Dossier Europa tilt hij de thematiek uit een EU-lidstaat naar Europees niveau met een deskundige of (Europese) politicus. Voor Cyprus was hij zelf aan de beurt als maker. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Na oorlog volgt vrede. Ooit. Maar op Cyprus is daar nog geen sprake van. En ook weer wel. Het land is lid van de EU, de economie is stabiel en er heerst geen politieke chaos. Bovendien zijn er al decennialang geen grote geweldsuitbarstingen geweest. Is er dan geen vrede? Nee, want de Cypriotische regering heeft over ruim dertig procent van de grondgebied van het eiland geen controle. Maar van een oorlogssituatie is ook weer geen sprake.  In deze aflevering worden de vormen van verzoening op Cyprus onder de loep genomen. Geert Jan krijgt een rondleiding door de bufferzone, waar de VN-veiligheidstroepen zijn gestationeerd. Hij krijgt te horen welke initiatieven er zijn om mensen van beide kanten van de demarcatielijn met elkaar in contacten te laten komen. Maar propaganda en desinformatie speelt nog steeds een grote rol, en kan als een lont in het kruitvat werken.  Over de maker  Geert Jan Hahn is BNR's Europaverslaggever en maker van de BNR Perestrojkast. In Dossier Europa tilt hij de thematiek uit een EU-lidstaat naar Europees niveau met een deskundige of (Europese) politicus. Voor Cyprus was hij zelf aan de beurt als maker.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Cyprus is een bijzonder lid van de Europese familie. Het land ligt dichterbij Turkije en Syrië dan bij het Europese vasteland. En Cyprus mocht twintig jaar geleden lid worden van de Europese Unie terwijl de Cypriotische regering niet de controle heeft over het gehele grondgebied. Dat heeft dan weer te maken met een oorlog die deze zomer precies vijftig jaar geleden op het eiland woedde, maar niet vaak een oorlog wordt genoemd.  In deze aflevering wordt het geweld op Cyprus onder de loep genomen. Wat is er vijftig jaar geleden nou gebeurd en hoe vormt de geschiedenis nog steeds het eiland? En welke invloed hebben de oorlogen om Cyprus heen op de huidige situatie?  Over de maker  Geert Jan Hahn is BNR's Europaverslaggever en maker van de BNR Perestrojkast. In Dossier Europa tilt hij de thematiek uit een EU-lidstaat naar Europees niveau met een deskundige of (Europese) politicus. Voor Cyprus was hij zelf aan de beurt als maker. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Denemarken is volgens sommige Nederlandse politici het ideale land. En dan met name vanwege het Deense model. Ze doen niet mee met de Euro, en het belangrijkste voor deze politici: ze hoeven niet mee te doen met de afspraken op het gebied van migratie. Maar wat heeft Denemarken daar nou werkelijk aan. Wat kan Nederland ervan leren? En hoe wordt hier in Europa naar gekeken? Om daar meer duidelijkheid over te krijgen praat Geert Jan Hahn met Claes de Vreese. Zelf afkomstig uit Denemarken maar al 25 jaar wonend in Nederland. Hij is hoogleraar politieke communicatie aan de Universiteit van Amsterdam en beschrijft hoe Denemarken aan die uitzonderingspositie is gekomen, en waarom dat anders is dan Nederland nu wil. Luister ook | 4. Oostenrijk neutraal in een veranderende EU Over de maker  Geert Jan Hahn is BNR's Europaverslaggever en maker van de BNR Perestrojkast. In Dossier Europa tilt hij de thematiek uit een EU-lidstaat naar Europees niveau met een deskundige of (Europese) politicus. Van elke serie over een land maakt hij een afsluitende en samenvattende aflevering in Dossier Europa.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Het Deense model voor asielbeleid geldt als een voorbeeld voor onze nieuwe regering. De opt-out die Denemarken heeft op migratie lijkt de coalitie PVV-VVD-NSC-BBB wel wat. In het regeerakkoord staat dat ‘een opt-out clausule voor het Europees asiel- en migratiebeleid zo snel mogelijk bij de Europese Commissie zal worden ingediend’.  Is er enige kans dat Nederland ook zo'n constructie los weet te peuteren in Brussel?  Heel kort door de bocht: nee. In 1992 stemde Denemarken in een referendum tegen het verdrag van Maastricht. De opt-outs, waaronder die op asiel en migratie, waren dus een manier om Denemarken in de Europese Unie te houden.  De voorwaarden zijn nu heel anders dan in de jaren '90, dus de kans dat Brussel nog zo'n uitzondering verleent is heel klein.    Toch staat de ambitie wél in het regeerakkoord. Waarom kijkt men in Nederland, maar ook in andere Europese landen, zo op naar Denemarken? Omdat het Deense model werkt, er vragen jaarlijks heel weinig mensen asiel aan in Denemarken. Die migranten en vluchtelingen blijven vervolgens alleen wél in Europa. En is het een 'zero-sum game’, waarbij het beleid van Denemarken direct gevolgen heeft op de migratiedruk op andere landen. Bovendien klinkt er ook in Denemarken kritiek op het beleid. Bijvoorbeeld de werkgevers zouden graag soepeler regels zien vanwege grote tekorten op de arbeidsmarkt. Als je stopt vluchtelingen te zien als een probleem , zegt oprichter en voorzitter Michala Bendixen, van de organisatie ‘Refugees Welcome’, dan kun je misschien wel de ‘Europese problemen’ oplossen. Vergrijzing, een krappe arbeidsmarkt, en tekorten in cruciale sectoren.  Wat kan Nederland leren van het Deense beleid? Dat hoor je in deze aflevering.Over de maker  Michal van der Toorn werkt als buitenlandredacteur en Europa-verslaggever voor BNR Nieuwsradio. Ze is wekelijks te horen in de rubriek Blik op de Wereld in BNR Zakendoen en werkt mee aan de geopolitieke programma’s.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Denemarken hoeft zich niet te houden aan de Europese regels over asiel en migratie. Hoewel die Deense opt-out niet altijd heeft betekent dat het beleid daadwerkelijk strenger is geweest, is deel van de huidige strategie om Denemarken zo onaantrekkelijk mogelijk te laten lijken voor nieuwkomers. Een beleid van afschrikking. Luister ook | 1. De Deense uitzondering De enige manier om dat succesvol te doen, zegt oprichter en voorzitter Michala Bendixen, van de organisatie ‘Refugees Welcome’, is om degenen die al in Denemarken te zijn te 'straffen’. Dat gebeurt onder andere door veel tijdelijke vergunningen uit te geven en strenge voorwaarden te stellen aan gezinshereniging. Bendixen ziet van dichtbij op welke manier vluchtelingen en asielzoekers die naar Denemarken komen door dat beleid worden geraakt. In Norrebro, volgens haar de meest multiculturele wijk van Denemarken, schetst ze hoe zo'n systeem kan werken. Opvallend: Integratie is niet het probleem – nieuwkomers komen snel aan het werk. Maar of ze zich altijd even welkom voelen, dat weet Fedaa Sultan. Hij is naar Denemarken gekomen als hij is zelf naar Denemarken gekomen als Palestijnse vluchteling uit Egypte. Hij ervoer hoe het leven in een Scandinavische samenleving is. Vooral tijdens de winters kan het voor nieuwkomers bijna onmogelijk zijn om andere mensen te ontmoeten en vrienden te maken. Zijn organisatie Migrantcirklen is er om dat te veranderen. Hoe ziet het beleid van afschrikken er precies uit? En welke impact heeft dat op vluchtelingen en migranten die al in Denemarken wonen, of erheen willen komen? Dat hoor je in deze aflevering.   Over de maker Michal van der Toorn werkt als buitenlandredacteur en Europa-verslaggever voor BNR Nieuwsradio. Ze is wekelijks te horen in de rubriek Blik op de Wereld in BNR Zakendoen en werkt mee aan de geopolitieke programma’s.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Op het eerste gezicht lijken Denemarken en Nederland best op elkaar. Mensen fietsen, het is plat, mensen eten aardappels, haring en drop. Toch zijn er ook veel verschillen. Eén van die verschillen: de speciale regels die Denemarken heeft weten los te peuteren bij de Europese Unie. Denemarken hoeft zich niet te houden aan de Europese regels voor bijvoorbeeld de euro, politie en … migratie. Opt-outs hebben ze. Een mooi voorbeeld voor Nederland - vindt de coalitie PVV-VVD-NSC-BBB. Maar hoe is de speciale positie van Denemarken ontstaan? Hoogleraar migratie Thomas Gammeltoft-Hansen, verbonden aan de Universiteit van Kopenhagen, weet er alles van. Als directeur van het Centre of Excellence on Global Mobility Law, geeft hij les en adviseert hij politici en diplomaten over dit soort zaken. En, zo legt hij uit, de Deense opt-outs waren eigenlijk alleen bedoeld om Denemarken in de Europese Unie te houden.  In 1992 stemden de Denen namelijk in een referendum tegen goedkeuring van het verdrag van Maastricht. Paniek brak uit in Brussel, en uiteindelijk stemde Denemarken een jaar later vóór een lidmaatschap met opt-outs. Het uiteindelijke resultaat wat betreft migratie: zo ongeveer het strengste asielbeleid van Europa.  Eva Singer, directeur van de afdeling asiel bij de Danish Refugee Council ziet dagelijks welk effect het beleid van afschrikking heeft op vluchtelingen en migranten. Vooral het tijdelijke karakter van de verblijfsvergunningen zorgt voor veel stress, ziet ze. Verder zijn er strenge regels voor gezinshereniging en de asielzoekerscentra liggen in afgelegen gebieden. In deze aflevering wordt de Deense uitzondering onder de loep genomen. Hoe ziet die opt-out precies in elkaar, wat zijn de effecten, en gaat Brussel ooit hetzelfde doen voor Nederland?  Over de maker Michal van der Toorn werkt als buitenlandredacteur en Europa-verslaggever voor BNR Nieuwsradio. Ze is wekelijks te horen in de rubriek Blik op de Wereld in BNR Zakendoen en werkt mee aan de geopolitieke programma’s.  See omnystudio.com/listener for privacy information.

Oostenrijk valt om meerdere redenen op binnen de Europese Unie. Het land stemt vaak rechts, tot de uiterste flank aan toe. En het land hanteert als één van de weinigen nog een echte neutraliteitspolitiek. Het is één van de weinige EU-lidstaten die niet lid is van de NAVO. Sinds kort in tegenstelling tot Zweden en Finland. Dat bespreek ik in deze aflevering met Theresa Kuhn, hoogleraar Europese studies aan de Universiteit van Amsterdam, en zelf ook Oostenrijkse. Door die neutraliteitspolitiek hebben Russen met banden tot het Kremlin makkelijk voet aan de grond kunnen krijgen in Oostenrijk. Hoe beïnvloedt dit de positie van Oostenrijk binnen de Europese Unie? En wat betekent dat weer voor de buitenlandpolitiek die de EU graag als één blok wil voeren, ondanks dat dat nationaal beleid is? Luister ook | 4. Nieuwe landen niet democratisch genoeg voor EU-toetreding Over de maker  Geert Jan Hahn is BNR's Europaverslaggever en maker van de BNR Perestrojkast. In Dossier Europa tilt hij de thematiek uit een EU-lidstaat naar Europees niveau met een deskundige of (Europese) politicus. Van elke serie over een land maakt hij een afsluitende en samenvattende aflevering in Dossier Europa.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Oostenrijk is lid van de Europese Unie, maar geen lid van de NAVO. Daarmee nemen ze een bijzondere positie in Europa in. De Oostenrijkers zijn sinds 1955 neutraal. Van oudsher heeft Wenen warme betrekkingen met Moskou. Maar door het uitbreken van de oorlog in Oekraïne worden de betrekkingen met Rusland op de proef gesteld. Toch reisde de Oostenrijkse bondskanselier Karl Nehammer (ÖVP) als eerste Europese regeringsleider naar Moskou om met Poetin te praten. Overigens zonder veel succes. Als reactie op de Russische invasie legde Brussel Moskou sancties op: Het is verboden voor Europese bedrijven om zaken te doen in Rusland of met de Russen. Toch is de lijst met bedrijven uit Oostenrijk, die nog altijd in Rusland actief is, lang. In totaal zijn er 35 Oostenrijkse bedrijven actief in Rusland, zo onthulde tijdschrift Eco dit voorjaar. Waaronder chemiebedrijf ÖMV, Raiffeisen Bank en Red Bull. Ook op een andere manier is het lastig om los te komen van Rusland. Zo’n 93 procent van de totale behoefte aan aardgas in Oostenrijk is afkomstig uit Rusland. De afhankelijkheidspositie van Oostenrijk brengt een groot risico met zich mee. Zijn de Oostenrijkers niet bevreesd dat er een gasstop zoals in Duitsland komt? Dan zijn er nog de Oostenrijkse communisten. In steden als Innsbruck en Graz, dat zelfs een communistische burgemeester heeft, scoren de kameraden goed. In Salzburg, de vierde stad van het land, wist de communistische partij KPÖ te groeien van 0 naar 10 zetels. Met slogans zoals ‘Wohnen statt Kanonen’ (wonen in plaats van kanonnen) bereiken de kameraden een jong publiek. Maar wat zijn nu precies de banden met het moderne Rusland? Hoe kijken de Oostenrijkse communisten aan tegen de Russische invasie van Oekraïne, een soeverein buurland? En weigert de KPÖ de Oekraïners te bevoorraden met wapens, zelfs als daardoor de veiligheid van de rest van Europa op het spel staat? Over de maker Guy Hoeks werkt in Berlijn als Duitsland-correspondent voor Nederlandstalige media, waaronder het Algemeen Dagblad, de Belgische zakenkrant De Tijd en radio en tv. Sinds de zomer van 2021 volgt hij de laatste politieke en economische gebeurtenissen. Hij reist door Duitsland om verslag te doen van onder meer de Reichsbürger, de moeizame wederopbouw van het overstromingsgebied in de Duitse Eifel en de massale protesten tegen de opgeleefde kolenwinningSee omnystudio.com/listener for privacy information.

Wenen is een onuitputtelijke bron van inspiratie voor schrijvers, kunstenaars en musici uit binnen- en buitenland. In de Oostenrijkse hoofdstad woonden de groten der aarde, zoals Gustav Klimt, Sigmund Freud en Joseph Haydn. In de stad van de dromen, zoals de bijnaam van Wenen luidt, is de kwaliteit van leven hoog. Het gastronomische aanbod van restaurants en cafés is groot. De Wiener Schnitzel is bepaald geen cliché. Tijdens de lunch laven niet alleen toeristen, maar ook Oostenrijkers zich aan de schnitzel.   Wenen telt bijna 2 miljoen inwoners. Het inwonersaantal is oneerlijk verdeeld in een land van 9 miljoen mensen. Daardoor trekt de stad ook meer macht naar zich toe in vergelijking met andere hoofdsteden in Europa. Het is een metropool vol met verschillende talen en culturen. Als op straat, hoor je de vele sisklanken en de medeklinkerrijkdom van talen, die misschien moeilijk te plaatsen zijn. Het is een enorme diversiteit aan Slavische talen. Werp een blik op het Oostenrijkse voetbalteam en je ziet dat die verschillende achtergronden van spelers best goed samengaan. Maar de vele culturen en de onderliggende verschillen botsen ook weleens.   Sinds de oorlog in Israël nemen ook de spanningen in Wenen toe. Joodse instellingen zijn geregeld het doelwit van protestacties. Dat wordt kritisch gezien in de stad. Want waarom richten de demonstranten zich niet tegen de Israëlische regering en protesteren ze niet voor een ambassade? Tot slot, stond Wenen lange tijd bekend als een huurdersparadijs. Sociale woningen in overvloed, betaalbare huren en er werd gewoon gebouwd. Daarnaast kon ook de middenklasse in Wenen vrij snel een woning vinden. Maar door de bevolkingsgroei staat de Weense woningmarkt onder druk. Ook drijft de gierende inflatie, die hoger is dan in omliggende landen, de huurprijzen op. Veel jongeren stemmen daardoor op een opvallende partij, die in Oostenrijk springlevend is: de communisten.    Over de maker  Guy Hoeks werkt in Berlijn als Duitsland-correspondent voor Nederlandstalige media, waaronder het Algemeen Dagblad, de Belgische zakenkrant De Tijd en radio en tv. Sinds de zomer van 2021 volgt hij de laatste politieke en economische gebeurtenissen. Hij reist door Duitsland om verslag te doen van onder meer de Reichsbürger, de moeizame wederopbouw van het overstromingsgebied in de Duitse Eifel en de massale protesten tegen de opgeleefde kolenwinning. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Op 12 juni 1994 trad Oostenrijk toe tot de Europese Unie. Met een tweederdemeerderheid stemden de Oostenrijkers vrij eensgezind vóór Europa. Een historisch moment waar veel Oostenrijkse burgers lang naar uit hadden gekeken. Met minder dan 9 miljoen inwoners was het een logische beslissing voor Oostenrijker, om in navolging van grote broer en buurland Duitsland lid te worden van de EU. Maar het Europees enthousiasme in Oostenrijk is in dertig jaar lidmaatschap van omgeslagen in euroscepsis. Bij de Europese Verkiezingen lijkt de extreemrechtse FPÖ het politieke midden weg te blazen. Met een stevige nationalistische agenda haalt partijleider Herbert Kickl uit naar Brussel. Zo zou de Unie verantwoordelijk zijn voor de hoge vluchtelingenaantallen, die net als in Nederland het politieke debat in het Oostenrijkse parlement beheersen. Sinds de eeuwwisseling heeft de FPÖ het aan de stok met Brussel. Toen de partij voor het eerst in de Oostenrijkse regering kwam, legde de Europese Commissie sancties op aan de anti-Europese regering in Wenen. Zo’n kwart eeuw later is de stemming in het land niet beter. Ondertussen blijkt Oostenrijk wel volop geprofiteerd te hebben van de EU. Zo groeide de economie per jaar met 0,7 procent extra dankzij de gemeenschappelijke handelsafspraken binnen het machtsblok. Dat blijkt uit een rapport van de Wirtschaftskammer, een organisatie die de belangen van circa 430.000 werkgevers en ondernemers behartigt. In deze eerste aflevering komen verschillende Oostenrijkers aan bod. Zij proberen de politieke situatie in het land aan de hand van eigen ervaringen te duiden. Waar komt die onvrede over de EU vandaan? Wat zijn de gevolgen van de groeiende euroscepsis? En hoe sterk staan de traditionele volkspartijen ÖVP en SPÖ nog?    Over de maker Guy Hoeks werkt in Berlijn als Duitsland-correspondent voor Nederlandstalige media, waaronder het Algemeen Dagblad, de Belgische zakenkrant De Tijd en radio en tv. Sinds de zomer van 2021 volgt hij de laatste politieke en economische gebeurtenissen. Hij reist door Duitsland om verslag te doen van onder meer de Reichsbürger, de moeizame wederopbouw van het overstromingsgebied in de Duitse Eifel en de massale protesten tegen de opgeleefde kolenwinning. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Moldavië, Bosnië, Noord-Macedonië en uiteraard Oekraïne. Het zijn alle 4 landen die graag toe willen treden tot de Europese Unie. Maar daarvoor moeten deze landen wel allemaal voldoen aan de zogeheten Kopenhagen-criteria.  Maar ook als deze landen hier eenmaal aan voldoen is de democratie geen gegeven. Zie Polen en Hongarije waar de rechtsstaat deels is afgebroken, in Polen wordt die nu weer hersteld. Dat bespreek ik in deze aflevering met Giselle Bosse, universitair hoofddocent Europese internationale Betrekkingen aan de Universiteit Maastricht. Bosse ziet dat de nieuwe democratieën nog niet ver genoeg zijn om toe te kunnen treden tot de Europese Unie. De EU kent 27 lidstaten waarvan een groot deel in het verleden geen democratische rechtsstaat was. Denk aan voormalige communistische landen uit het oosten, maar ook militaire dictaturen zoals in Zuid-Europa. Hoe hebben die landen die transformatie naar een democratie gemaakt waardoor ze lid konden worden van de EU? Luister ook | 4. Europese defensie: hoge kwaliteit, lage kwantiteit Over de maker  Geert Jan Hahn is BNR's Europaverslaggever en maker van de BNR Perestrojkast. In Dossier Europa tilt hij de thematiek uit een EU-lidstaat naar Europees niveau met een deskundige of (Europese) politicus. Van elke serie over een land maakt hij een afsluitende en samenvattende aflevering in Dossier Europa.See omnystudio.com/listener for privacy information.

Polen begeeft zich deze maanden op onbekend terrein. Na acht jaar populisme van partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), die tijdens haar regeerperiodes de aanval opende op de rechtsstaat, probeert de nieuwe liberale regering de rechtsstaat te herstellen. Dit is niet eerder vertoond in Europa.   Nu de rechtsstaat ook in andere delen van het continent onder druk staat, is het leerzaam om de ontwikkelingen in Polen nauwlettend te volgen. In de laatste aflevering van deze podcastserie over Polen, een land in transitie tussen illiberalisme en liberalisme, gaan we dieper in op het herstel van de rechtsstaat.   Bij het hervormen van de publieke omroep ging de nieuwe regering van Donald Tusk er met een gestrekt been in, zoals in de tweede aflevering valt te horen. De rechtsstaat blijkt een ander verhaal. Het is ingewikkelder, de regering is een stuk behoedzamer. Om te begrijpen hoe moeilijk het herstelproces is, moeten we eerst in beeld krijgen hoe PiS afgelopen jaren de rechtsstaat probeerde af te breken, de onafhankelijkheid van Poolse rechters ondermijnde en verschillende sleutelinstituties onder politieke controle bracht.   De rechtsstaat in Polen was ‘stervende’, vertelt rechter Igor Tuleya in deze podcast. Hij groeide uit tot icoon in de strijd om de rechtsstaat, samen met andere onafhankelijke rechters die zich uitspraken tegen het afbraakbeleid van PiS. Dit kwam hem duur te staan: hij werd geschorst als rechter en mocht bijna twee jaar zijn beroep niet uitoefenen. Tuleya nodigt ons bij hem thuis uit om te vertellen over deze periode in zijn leven, en deelt zijn kijk als rechter op de hervormingen van de nieuwe regering.  Tuleya vindt eerlijk gezegd dat het te langzaam gaat. Maar de nieuwe regering heeft het niet makkelijk. Andrzej Duda, president en PiS-bondgenoot, belooft wetten die de veranderingen van PiS ongedaan maken, te blokkeren met zijn vetorecht. Daarnaast wakkeren radicale acties de heftige polarisatie in het land, waarover meer te horen is in de eerste aflevering, verder aan. Ondertussen zijn verschillende rechtbanken nog altijd in handen van PiS.   Hieronder ligt een meer fundamentele vraag: hoe herstel je een rechtsstaat en hoever kun je daarin gaan? Blijf je binnen de grenzen van de wet, ook al zijn deze getekend door politici die de wet zelf overtraden? En hoe ga je om met een populistische erfenis?   In deze aflevering komen ook Anna Wójcik en Kees Sterk aan het woord. Wójcik is rechtsgeleerde en volgt de ontwikkelingen binnen de Poolse rechtsstaat uiterst nauwkeurig voor online rechtsstaatsmonitor ruleoflaw.pl. Kees Sterk is rechter en hoogleraar Europese Rechtspleging aan de universiteit van Maastricht. Hij komt al jaren in Polen, aanvankelijk om zijn Poolse collega’s een hart onder de riem te steken, nu om advies te geven over het herstel van de rechtsstaat.   In Polen bestaan uiteenlopende meningen over hoe je een rechtsstaat moet herstellen. Maar over één ding zijn mensen het eens: wat afgelopen jaren is gebeurd, is een belangrijke les voor andere landen. Rechter Tuleya, een belezen man, haalt een toneelstuk uit de negentiende eeuw aan, met de beroemde openingszin: ‘Dit verhaal speelt zich af in Polen, dat wil zeggen nergens.’ Polen bestond toen niet. Tuleya wil dit omdraaien. ‘Dit verhaal speelt zich af in Polen, dat wil zeggen overal.’ De les van de Poolse aanval op de rechtsstaat is namelijk dat het overal kan gebeuren.    Over de maker  Arnout le Clercq (1991) is sinds 2021 correspondent voor de Volkskrant in Centraal- en Oost-Europa. Zijn standplaats is Warschau, Polen. Eerder werkte hij op verschillende redacties bij de Volkskrant in Nederland. Hij studeerde geschiedenis in Leiden en Berlijn. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Midden in de nieuwsuitzending van Telewizja Polska (TVP), de Poolse publieke omroep, knalt het signaal eruit. Het is vlak voor Kerst, de nieuwe regering onder leiding van Donald Tusk is amper een week aan de macht. Het hervormen van de omroep is een van zijn belangrijkste verkiezingsbeloftes, nu voegt hij de daad bij het woord. Achter de schermen neemt de regering de publieke omroep over. Het management wordt vervangen, naast TVP ook bij Polskie Radio en persbureau PAP.   Chaotische weken volgden. De oude regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) was woedend en sprak van een coup. Politici van de partij bezetten het omroepgebouw in een poging de hervormingen te stoppen. In deze rommelige dagen werd een eerste aflevering van het nieuwe avondjournaal gemaakt.  Het nieuwe TVP beloofde een einde aan de ‘propagandasoep’ die afgelopen jaren de Poolse huiskamers bereikte. Nadat PiS in 2015 de verkiezingen won, ontsloeg ze managers en journalisten en maakte van TVP haar eigen partijspreekbuis. TVPiS, noemden de Polen het. De zender demoniseerde politieke tegenstanders en verspreidde hate speech over migranten en lhbti’ers. Voor Tusk reden om, zodra hij aan de macht kwam, de pijlen op de omroep te richten.  Dit leverde in Polen een levendige discussie op. Kritiek kwam niet alleen van PiS. Want hoe legaal was deze controversiële zet van Tusk? Deed de nieuwe regering niet precies hetzelfde wat PiS acht jaar geleden had gedaan? Het werpt een vraag op die Polen nog steeds bezighoudt, ook op andere terreinen, zoals de rechtsstaat. Hoever kun je de wet oprekken om na jaren populistisch bewind de democratische instituties te herstellen?    In deze aflevering gaan we dieper op deze vraag in met Paulina Milewska. Zij is jurist, oud-journalist en als onderzoeker naar persvrijheid verbonden aan de Poolse Helsinkistichting, een mensenrechtenorganisatie.  Ook gaan we op bezoek bij TVP in Warschau, waar het stof inmiddels is neergedaald. Maciej Czajkowski, de adjunct-hoofdredacteur van het avondjournaal, geeft een rondleiding. Hij werkte jarenlang voor TVP. Nadat PiS aan de macht kwam, werd hij als een van de eersten ontslagen; nu kwam hij als een van de eersten terug. Czajkowski vertelt over de chaotische dagen in december, toen de omroep net werd overgenomen, en hoe ze nu een nieuw avondjournaal maken.   De publieke omroep is weer ‘saai’ geworden, zeggen Polen. Een compliment in vergelijking met de emotionele propaganda van voorgaande jaren, vindt Czajkowski. Maar de publieke omroep herstellen blijkt een taaie klus. Het nieuwe TVP kampt met dalende kijkcijfers, laag vertrouwen van het publiek en ligt onder vuur wanneer de verslaggeving juist te veel naar de nieuwe regering leunt.   TVP is nu misschien weinig spannend, de manier waarop de omroep werd overgenomen was allesbehalve saai. Het laat zien hoe Polen als eerste in Europa experimenteert met het onttakelen van zijn populistische erfenis. Bestaat er wel een goede manier om dit te doen?  Over de maker  Arnout le Clercq (1991) is sinds 2021 correspondent voor de Volkskrant in Centraal- en Oost-Europa. Zijn standplaats is Warschau, Polen. Eerder werkte hij op verschillende redacties bij de Volkskrant in Nederland. Hij studeerde geschiedenis in Leiden en Berlijn. See omnystudio.com/listener for privacy information.

Polen is een verdeeld land. Afgelopen jaren woedde een felle politieke strijd tussen oppositiepartijen en de rechts-nationalistische regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS). Tienduizenden en soms honderdduizenden Poolse burgers gingen de straat op om te demonstreren voor de rechtsstaat, voor persvrijheid, voor het recht op abortus – zaken die stuk voor stuk onder druk stonden toen PiS aan de macht was. Nu is de wind gedraaid in Polen. Bij de verkiezingen in oktober verloor PiS de macht, nu staat de liberale en pro-Europese regering van premier Donald Tusk aan het roer. Maar wie dacht dat Polen na de laatste verkiezingen in rustiger vaarwater terecht zou komen, had het mis. De nieuwe regering wil de populistische erfenis van PiS ontmantelen: ze hoopt de rechtsstaat te herstellen en nam in december bijvoorbeeld de publieke omroep over, die de afgelopen jaren een spreekbuis voor PiS was. De regering stuit op weerstand van PiS en haar aanhangers. Ze nemen de taal over die hun politieke tegenstanders gedurende de jaren hiervoor bezigden. Juist met Tusk als premier en zijn partij Burgerplatform in de regering staan de rechtsstaat en democratie onder druk, zeggen zij nu. En net als in afgelopen jaren lopen de emoties hoog op. Correspondent zijn in Polen is soms net alsof je niet in één, maar twee landen tegelijk werkt. Twee kanten van Polen, beide met een verschillende kijk op de wereld, en diep overtuigd van het eigen gelijk. Die ‘twee Polens’ botsen met elkaar. Afgelopen jaren nam de polarisatie zozeer toe in het Centraal-Europese land dat sommige inwoners spreken van de ‘Pools-Poolse oorlog’. Het is nog maar de vraag of daar snel een einde aan komt. Wat willen deze twee kanten van Polen precies? Waar komen die polarisatie en emoties vandaan? Hoe heeft het populisme in Polen voet aan de grond gekregen? En wat zijn daarvan de gevolgen? In de eerste aflevering bespreken we deze vragen en thema’s met Andrzej Bobiński, directeur van denktank Polityka Insight in Warschau, die diepgravend onderzoek doet naar de Poolse politiek en samenleving. Hij vertelt wat er voor de strijdende partijen op het spel staat. Ook horen we Jarosław Kuisz, politiek analist en medeoprichter van Kultura Liberalna, een denktank en tijdschrift in Warschau. Kuisz publiceerde vorig jaar het boek The new politics of Poland. A case of post-traumatic sovereignty. Hij legt aan de hand van geschiedenis uit waarom politiek in Polen een existentiële zaak is. Over de maker Arnout le Clercq (1991) is sinds 2021 correspondent voor de Volkskrant in Centraal- en Oost-Europa. Zijn standplaats is Warschau, Polen. Eerder werkte hij op verschillende redacties bij de Volkskrant in Nederland. Hij studeerde geschiedenis in Leiden en Berlijn.See omnystudio.com/listener for privacy information.