Leszek Moczulski

Rozmowa z 1 lutego 2019 roku rozpoczęła się od omówienia paryskiej broszury z 1987 roku, w której ukazała się relatywnie obszerna wzmianka o związkach Leszka Moczulskiego z nurtem niepodległościowym i wymienione zostały, obok nazwiska generała Abrahama, nazwiska wysokich oficerów Armii Krajowej - szefów oddziałów w Komendzie Głównej. 00:01:45 Sformułowanie pytania 00:04:52 Zwrócenie uwagi na dwie obszerne (choć stronnicze) publikacje w krakowskim "Życiu Literackim" (w latach: 1987 i w 1989) nt. Konfederacji Polski Niepodległej. 00:07:36 Powrót do omawiania wydarzeń politycznych od 1985 roku do wyborów 1989 roku, w tym ówczesnej linii politycznej KPN - kwestie te zostały przedstawione jeszcze razw sposób uporządkowany i uzupełniony o nowe elementy. 00:42:21 Autor ponownie wrócił do jednego z wątków omawianych wcześniej, a mianowicie do polityki rządu Rakowskiego. Omówił też plany gospodarcze rządu Messnera oraz nawiązał do Planu Balcerowicza. Ten drugi fragment rozmowy dotyczył więc głównie kwestii gospodarczych.

Rozmowa z 26 stycznia 2019 roku początkowo skupiała się na Memoriale Leszka Moczulskiego z roku 1976 oraz na niektórych kwestiach związanych z procesem lustracyjnym (ten fragment rozmowy został pominięty), a następnie nastąpiło przejście do postulatu wolnych wyborów w Polsce. 00:00:18 Postulat wolnych wyborów był po wojnie uważany za oczywisty. 00:02:21 Wszystko zmieniło się po 1956 roku. Przestano mówić o niepodległości. Coś, co było w latach 40. i 50. nie do przyjęcia, uchodziło za realistyczne rozwiązanie później. Była to koncepcja "niepodległej" Polski w ramach obozu sowieckiego. Wyrazem tego sposobu myślenia była książka Zbigniewa Brzezińskiego z 1964 roku (wydana późniejw języku polskim w Londynie) pt. "Europa bez podziału". 00:10:23 Pod koniec lat 80. władze PRL nie bały się wolnych wyborów, bo były przekonane, że te wybory wygrają (dowód: "Dzienniki" Rakowskiego z grudnia 1988, wypowiedź Czarzastego w TVP) 00:12:35 Postulat wolnych wyborów, który KPN przejął od nn-u, był wcześniejszy niż WiN - wyrastał z Jałty. 00:17:27 Powrót do zagadnień związanych z latami 1988-1989 - sformułowanie nowego pytania - co wniosła Konfederacja Polski Niepodległej 00:18:16 Rola Konfederacji Polski Niepodległej rozpoczyna się wcześniej - wtedy, gdy w 4-ym numerze "Drogi" (styczeń 1979 roku) określony został główny cel grupy, która później założyła KPN. Była to niepodległość - sprawa, której wtedy nikt nie podnosił. Żądanie niepodległości po raz ostatni zostało sformułowano w Polsce w czerwcu 1956 roku. 00:25:55 Pytanie dotyczące Polskiego Porozumienia Niepodległościowego i jego roli. 00:27:56 Trzeba bardzo wyraźnie odróżniać, czy się mówi o niepodległości przeciwko Związkowi Sowieckiemu, czy też o niepodległości w ramach obozu sowieckiego. Ta ostatnia "niepodległość", to jest tylko odrębne państwo pod rosyjską hegemonią (tak, jak Królestwo Polskie w XIX wieku). 00:35:44 Kolejne pytanie - jakie znaczenie miało zdefiniowanie niepodległości, jako niezależności od Związku Sowieckiego? - Pojawiła się jawna siła, która powiedziała jasno, że niepodległość Polski to wyzwolenie spod hegemonii sowieckiej. Ale w możliwość takiego wyzwolenia nikt nie wierzył, ani w Polsce, ani na emigracji, ani wśród politykówZachodu. W takiej sytuacji samo głoszenie niepodległości, które powoli przenikało do ludzi (ale jednak przenikało!) byłonajważniejszym wkładem KPN-u. 00:54:26 Drugą ważną zasługą KPN-u było wytłumaczenie, czym jest porozumienie z władzą - "porozumienie to formą walki". I stąd postulat 50%-owych wyborów. 00:57:09 Uchwała III Kongresu KPN-u dotycząca prywatyzacji. 01:00:11 Liczy się też likwidacja przez KPN rozruchów w Krakowie w maju 1989 roku. 01:07:31 Kolejna zasługa KPN-u - w lutym 1985 roku Rada Poltyczna KPN wezwała USA, Wielką Brytanię i ZSRR do wykonania układu jałtańskiego i do przeprowadzenia wolnychwyborów w Polsce. 01:10:30 Kolejnym wkładem KPN-u było usuwanie PZPR z ich lokali oraz blokowanie baz sowieckich na przełomie 1989 i 1990 roku. 01:11:59 Niedocenianą zasługą KPN-u było jej stanowisko w sprawie niemieckiej (niestety - ten wątek nie został szerzej rozwinięty). 01:13:14 Dygresja na temat Szczecina, który - według postanowień układu poczdamskiego - miał być niemiecki.

Punktem wyjścia dla rozmowy z Leszkiem Moczulskim, która odbyła się 18 stycznia 2019 roku był artykuł Mirosława Lewandowskiego, który ukazał się w "Opinii Nurtu Niepodległościowego" na temat genezy Konfederacji PolskiNiepodległej. Ponieważ Leszek Moczulski nie czytał tego tekstu, więc zrezygnowano z dyskusji na temat związków między KPN a Armią Krajową i WiN-em. Dyskusja obracała się jednak w jakiś sposób wokół tego tematu, gdyż dotyczyła rezygnacji z walki zbrojnej o niepodległość. 00:01:28 Leszek Moczulski wyjaśnił, że decyzję o rezygnacji ze zbrojnej walki o niepodległość podjęto w środowisku nn-u na przełomie lat 50. i 60. 00:05:52 W związku z tą decyzją, a także w związku ze świadomością, że sprzyjający okres dla wystąpień niepodległościowych będzie w PRL dopiero około roku 1980, Leszek Moczulski pod koniec lat 60. otrzymał propozycję stanięcia na czele komórki, która miała się zająćprzygotowaniem do prowadzenia jawnej działalności politycznej. Był to Konwent. W skład tej komórki weszli także jego rówieśnicy: Andrzej Szomański i Restytut Staniewicz. Wprawdzie dwaj ostatni mieli jakieś doświadczenia powojenne w działaniach z bronią w ręku, ale nie podnosili postulatu walki zbrojnej po 1956 roku. 00:17:06 Krytyka metod działania organizacji znanej dzisiaj pn. "Ruch" (Andrzej Czuma i towarzysze), a także innych prób przygotowań do walki zbrojnej, podejmowanych czy to przed Sierpniem (Bronisław Komorowski), czy to po Grudniu (zabójstwo sierżanta Karosa). 00:21:11 Dygresja o Jerzym Ślaskim i innych, którzy uciekli z obozu w Rembertowie i użyli broni, po to, żeby uciec, ale nie po to, aby walczyć 00:24:17 Inną formą ofiarowania życia w walce politycznej były głodówki irlandzkich działaczy prowadzone aż do ich śmierci, które naśladowali niektórzy działacze "Solidarności". Podobnie jak zamachy terrorystyczne RAF-u czy Czerwonych Brygad była to forma protestu. 00:28:27 Były też próby w PRL-u akcji ekspriopriacyjnych... 00:32:45 Dygresja - krótka charakterystyka książki Zbigniewa Brzezińskiego nt. teorii konwergencji. 00:36:45 Główna zasługa nn-u dotyczy pracy intelektualnej, jaką wykonali jego uczestnicy. 00:44:23 Przypadek Mariana Gołębiewskiego. 00:45:15 Dygresja na temat napadu Antoniego Hedy "Szarego" na więzienie w Kielcach. 00:47:36 Dygresja na temat fałszywego stanowiska Stanów Zjednoczonych w sprawie Polski w końcowym okresieII wojny światowej (1943-1945). 00:52:51 Powrót do wątku dot. Gołębiewskiego. 00:54:05 O kapitulanckim patriotyzmie 00:55:42 Dygresja na temat manewrów sowieckich przy granicy z PRL w grudniu 1980 roku - to nie było grożenie interwencją "Solidarności", tylko tym, którzy rządzili w Polsce. Było to związane z sowieckimi planami uderzenia na Iran (była już o tym mowa w innej rozmowie). 00:58:56 Dygresja dot. wymiany mejli Leszka Moczulskiego ze Zbigniewem Brzezińskim nt. sytuacji na Bliskim Wschodzie w ostatnim kwartale 1980 roku. 01:02:54 Kolejna dygresja - osobiste wspomnienia Leszka Moczulskiego z lata 1980 roku..Projekt współfinansowany ze środków otrzymanych od Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

Rozmowa z Leszkiem Moczulskim z 12 stycznia 2019 roku dotyczyła przejścia od PRL-u do III Rzeczpospolitej (ale Rozmówca na początku cofnął się aż do połowy lat 70.).. 00:00:50 Stanowisko Konfederacji Polski Niepodległej w sprawie rozmów z władzą zostało sformułowane w 1985 roku, po amnestii w 1984 roku i po zamordowaniu ks. Jerzego Popiełuszki. To, co nastąpiło po tej śmierci dowiodło, że próba siłowego rozstrzygnięcia konfliktu w Polsce się nie udała. 00:01:30 Wspomnienie mszy w kościele św. Stanisława Kostki w sierpniu 1984 roku (po zwolnieniu z więzień działaczy "Solidarności", KPN-u i b. KOR-u), która nastąpiła po wydarzeniach wcześniejszych: śmiertelnym pobiciu Przemyka i próbie wyrzucenia z kraju "jedenastki" (czołowych działaczy "S" i KOR-u). 00:05:19 Charakterystyka sytuacji międzynarodowej USA i ZSRR sięgająca jeszcze do 1. połowy lat 70. 00:15:18 W końcu lat 70. nakładały się na siebie w Polsce skutki wyżu demograficznego i kryzys ekonomiczny (o tym już była mowa, więc ten fragment pominęliśmy). 00:16:33 Dygresja na temat kariery Gierka w PZPR, która była ewenementem. 00:20:52 Powrót do kwestii międzynarodowych na Bliskim Wschodzie na przełomie lat 70. i 80. 00:27:38 Dygresja o manewrach sowieckich w zachodniej Polsce po kryzysie bydgoskim na wiosnę 1981 roku. 00:29:10 Dygresja na temat "wojen gwiezdnych". 00:31:11 Rosjanie zaczęli wyhamowywać, a rozmówca wrócił do połowy lat 80., od czego zaczął 25 minut wcześniej ten ciąg dygresji. W 1983, w 1984, a następnie w 1986 roku są w Polsce kolejno trzy amnestie. 00:37:03 Rząd peerelowski, jeśli nie dostawał wyraźnych poleceń, to nie był gotowy do odwrotu (stąd zamordowanie Popiełuszki i aresztowania opozycji na wiosnę 1985 roku oraz drugi proces liderów KPN). 00:37:23 W grudniu 1984 roku, czy na początku 1985 roku powszechnie spodziewano się wprowadzenia kolejnego stanu wojennego. Pojawił się strach i zaczął następować rozdźwięk w opozycji między starymi (pokolenie "Solidarności"), a młodymi (FMW i inni). 00:42:04 W takiej sytuacji KPN zgłosił propozycję wyborów pięćdziesięcioprocentowych. Aby pokonać PZPR konieczne było masowe działanie społeczeństwa . Wybory, nawet tylko częściowo wolne, to umożliwiały. Tak uważano w kraju od 1945 roku (nn). 00:44:24 Zasada ruchomego balastu - jeżeli balast się przesuwa, to destabilizuje statek. Jeżeli zostaną przeprowadzone wybory wolne w 50%, to reszty dokonają oportuniści, którzy zaczną przechodzić na drugą stronę.00:49:50 W latach 80. mieliśmy nieświadomego sojusznika - Związek Radziecki, który popełniał błędy. 00:52:20 Przypomnienie nieoczekiwanej wizyty Gorbaczowa w PRL na początku lipca 1988 roku, a następnie kontaktów władzy i opozycji, które poprzedziły okrągły stół. 00:53:58 Spotkania Kiszczaka z Wałesą na przełomie sierpnia i września 1988 roku. 00:56:41Wspomnienie wizyty Leszka i Marii Moczulskich w Gdańsku na początku września 1988 roku 01:03:02 Omówienie wyników wyborów kontraktowych. 01:06:09 Solidarność ani nie była przygotowana do rządzenia, ani też nie chciała rządzić. Charakterystyka pierwszych miesięcy rządzenia 01:14:09 Jaką datę uznać za początek III Rzeczpospolitej?

Początkowy fragment rozmowy z Leszkiem Moczulskim z 4 stycznia 2019 roku dotyczył prognoz dla Polski na rok 2050. Było to związane z planowanym tekstem dla "Rzeczpospolitej" (z którego ostatecznie nic nie wyszło).00:00:32 Europa stanie w obliczu potężnego zagrożenia od południa. Będą tam zdeterminowane. głodne ludy kultury islamskiej, których będzie dwukrotnie więcej niż Europejczyków.00:01:48 Skończy się ekonomia, bo liczba ludności w krajach wysoko rozwiniętych będzie się kurczyć i skończy się gospodarka oparta na rozwoju. Już dzisiaj 1/3 mocy produkcyjnych jest niewykorzystana. Następnie rozmowa wróciła do zagadnień związanych z działalnością nurtu niepodległościowego przed powstaniem jawnej opozycji (co było tematem ostatniej rozmowy w roku 2018). 00:07:36 Wewnątrz nn-u toczyła się dyskusja nt. form walki o niepodległość i - jeszcze w połowie lat 60. - odrzucona została walka zbrojna - ale tej dyskusji nie ujawniano. 00:08:53 Dygresja: krakowska wiosna 1989 (rozruchy w Krakowie przed wyborami 4 czerwca), jako przykład tego, że w 1989 roku było możliwe krwawe rozwiązanie, które byłoby szkodliwe dla działań niepodległościowych.00:19:11 Istniało niebezpieczeństwo, że wybuch społeczny w Polsce w 1980 roku doprowadzi do demokratyzacji PRL-u. 00:21:24 Dwufazowy plan odzyskania niepodległości przez Polskę nn przyjął już w połowie lat 60., ale nie zostało to ujawnione. Zakładał on nie jeden, a dwa wybuchy społeczne, przy czym dopiero drugi wybuch miał być decydujący. 00:26:07 Po konferencji Helsinkach w 1975 roku uznano w nn-ie, że najlepiej będzie rozpocząć jawną działalność opozycyjną od wdania się w obronę praw człowieka. 00:28:40 "Program 44", którego Moczulski był głównym autorem, był programem dla Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela w Polsce. Jego umiarkowany charakter wywołał kontrowersje w środowisku Moczulskiego i Czumy, stąd Moczulski napisał wyjaśnienie ("egzegezę") do tego dokumentu, która szybko wpadła w ręce SB w mieszkaniu Ziembińskiego. 00:36:01 Początkiem rozłamu w Ruchu Obrony był spór o wystawienie kandydatów w wyborach do rad narodowych. Wystawienie niezależnych kandydatów w wyborach to byłpomysł, który się narodził w 1945 roku, jako reakcja napostanowienia konferencji w Jałcie.00:39:30 Dygresje, m.in. na temat referendum w 1946 roku. 00:51:21 Gruba w maju 1992 roku w Krakowie mógł w godzinę krwawo rozbić demonstracje młodzieżowe, gdyby pozwolił mu Jaruzelski, ale Jaruzelski nie mógł pozwolić, bo jemu Gorbaczow nie pozwalał.00:56:11 Pytanie o to, czy pomysł, aby działalność opozycyjną oprzeć na haśle obrony praw człowieka nie wyszedł w 1975 roku od Józefa Rybickiego.01:01:38 Dygresja na temat przedwojennej Ligi Obrony Praw Człowieka, założonej przez komunistów oraz przypomnienie, że KPP była przeciwko przyznaniu Polsce ziem, które przed I wojną światową należały do Niemiec (działała tam KPD a nie KPP; podobnie, jak nie było KPP na ziemiach wschodnich). Po wojnie komuniści przedstawiali swoje prześladowania przedwojenne, jako obronę praw człowieka.01:14:39 Dygresja o rozmowie Kuronia z Kępą (obaj byli wiceministrami w resorcie oświaty w końcu lat 50.) - Kępa miał poprzeć powstanie KOR-u (relacja Adama Wojciechowskiego). Przyznał to Kępa w czasie dyskusji na drugiej części Plenum KC PZPR pod koniec września 1980 roku.01:26:54 Końcowa pochwała Kuronia.Projekt dofinansowany przez Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych

Fragmenty rozmowy z Leszkiem Moczulskim z 28 grudnia 2018 roku nt. nurtu niepodległościowego. 00:00:00 Wstęp. 00:01:32 Nurt niepodległościowy to była bardzo głęboka konspiracja. 00:04:08 Powodem tej głębokiej konspiracji był fakt, że wywiad sowiecki na ziemiach polskich w czasie II wojny światowej (na jego czele najpierw stał Bolesław Mołojec, a potem - Marian Spychalski), który korzystał z Polaków, Żydów itd, był dużo groźniejszy niż niemiecki. 00:04:38 Dygresja - tzw. "archiwum Kedywu" ("archiwum Komendy Głównej AK"), które w rzeczywistości było archiwum podziemnego sądu - bezpieka przejęła te dokumenty.00:13:02 Wywiad sowiecki penetrował polskie podziemie dużo głębiej, niż wywiad niemiecki. Dowodem - wpadka I Komendy WiN-u, która powstała we wrześniu 1945 roku, a już w grudniu tego roku została aresztowana 00:14:10 Stąd bardzo ostre rygory, które przyjęto w nn. Leszek Moczulski podaje szereg przykładów ilustrujących surowe reguły konspiracji w nn i porównuje je z mniej surowymi zasadami stosowanymi w Konfederacji Polski Niepodległej na początku jej działalności, czy też przed jej utworzeniem.W drugiej części rozmowy Leszek Moczulski wrócił do sytuacji poprzedzającej okrągły stół (co było tematem poprzedniej rozmowy). 00:26:30 Leszek Moczulski skorygował to, co mówił, nt. wizyty Gorbaczowa w PRL latem 1988 roku (było to w lipcu, a nie w sierpniu) i podkreślił kluczowe znaczenie tej wizyty. 00:28:41 Strajki sierpniowo-wrześniowe w PRL w 1988 roku miały charakter ekonomiczny, a nie polityczny, dlatego nie interesowały Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie. Natomiast działacze KPN na Śląsku (np. Adam Słomka) byli w nie mocno zaangażowani. Zaczęły także wybuchać strajki solidarnościowe (przede wszystkim w Stoczni im. Lenina w Gdańsku). 00:31:22 Opozycja była już zrezygnowana. Kościół był ugodowy i dogadywał się nie tylko z władzą, ale i z MSW.00:32:59 Solidarność była bardzo bogata, bo otrzymywała pieniądze z Zachodu... 00:34:33 Solidarność nie zdawała sobie sprawy z dwóch rzeczy: że władza leży na łopatkach oraz że Sowieci się cofają. 00:37:06 Dygresja na temat przyczyn upadku Chruszczowa w 1964 roku. 00:38:26 Polityka Kiszczaka i Jaruzelskiego była początkowo polityką konfrontacji z opozycją, która wyszła z więzień. Była to polityka, która szkodziła Gorbaczowowi. To z obawy przed Gorbaczowem zrobili okrągły stół. To nie była polityka prosolidarnościowa, ale polityka prosowiecka. 00:41:20 Krótka charakterystyka kolejnych etapów polityki wewnętrznej władz PRL-u po 13 Grudnia (Jaruzelski-Rakowski; Messner-Sadowski; Rakowski-Wilczek). Wierchuszka władzy była kompletnie oderwana od życia00:48:26 Także wierchuszka opozycji była kompletnie oderwana od życia. Na przykład - pod koniec lat 80. nadal obawiała się interwencji sowieckiej w Polsce. To była walka ślepych ludzi. 00:49:10 Omówienie fragmentów dziennika Krzysztofa Skubiszewskiego z początków lat 90. Na koniec fragment rozmowy z 17 listopada 2018 roku, w czasie której Leszek Moczulski nawiązał do kilku epizodów poprzedzającego okrągły stół. 00:57:59 Okrągły stół osiągnął znacznie mniej niż mógł osiągnąć, ale w stosunku do oczekiwań Mazowieckiego i Geremka z grudnia 1988 roku, to osiągnął bardzo dużo. 00:58:42 W grudniu 1988 roku KPN zobowiązała się nie torpedować rozmów okrągłego stołu pod kilkoma warunkami, z których najważniejszy dotyczył tego, że strona solidarnościowa zażąda przyspieszonych wyborów pięćdziesięcioprocentowych. 01:00:41 Pod koniec 1988 roku pojawił się u Wałęsy Jarosław Kaczyński. 01:01:27 W tym czasie opozycja już działała jawnie - nawet Solidarność Walcząca (aczkolwiek miała szefa, który jeszcze przez rok się ukrywał)..Projekt współfinansowany przez Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

Bardzo długą rozmowę 21 grudnia 2018 roku rozpoczynają i kończą życzenia świąteczne. Właściwym tematem rozmowy był okrągły stół (a w zasadzie sytuacja polityczna, która doprowadziła do tego, że te rozmowy się odbyły).00:00:00 Początek rozmowy - życzenia świąteczna dla Pani Marii Moczulskiej. 00:02:14 Sformułowanie tematu rozmowy - pytanie o okrągły stół i nawiązanie do wystąpienia Leszka Moczulskiego w Katowicach 25 lutego 2015 roku - https://youtu.be/T6F3d97jwQw?si=SnUnfxKKQVCs8oiX00:03:36 Trzeba się cofnąć w czasie - Leszek Moczulski cofnął się do połowy lat 80. i przypomniał okoliczności swojego aresztowania w marcu 1985 roku (przed II procesem KPN w 1986 roku).00:05:17 Pyszna anegdota nt. "wykładu" Leszka Moczulskiego do bezpieczniaków na Rakowieckiej nt. sytuacji politycznej w połowie lat 80. przerywana kolejnymi dygresjami.00:06:19 Dygresja dotycząca pewnych szczegółów z I procesu KPN (1981-1982) 00:09:11 Dygresja o szafie Lesiaka - materiały w niej zebrane w przeważającym stopniu dotyczyły KPN, która była intensywnie inwigilowana przez UOP na początku lat 90. 00:10:14 Wzmianka o zrzuceniu ze schodów por. Zalewskiego przez Stańskiego w czasie I procesu KPN (w 1981 roku).00:13:19 Powrót do "wykładu"Moczulskiego dla oficerów SB na Rakowieckiej.00:18:18 Hipoteza nt. dwukrotnej eksplozji społecznej w PRL. 00:23:14 Pasjonująca analiza sytuacji międzynarodowej po objęciu władzy przez Gorbaczowa z licznymi dygresjami dot. prezydentów USA w całym okresie Zimnej Wojny (1945-1991): Roosevelt, Eisenhower, Kennedy, Johnson, Nixon, Ford, Carter, Reagan, Bush...00:53:08 Analiza sytuacji w Sowietach przed i w czasie rządów Gorbaczowa.00:57:32 Dygresja nt.listu Moczulskiego do prokurator Detko (w związku z objęciem władzy w Związku Radzieckim przez Gorbaczowa). 00:59:44 Powrót do analizy sytuacji w Sowietach - co mogło uratować Związek Radziecki?01:02:52 Dygresja - gdy powstały Stany Zjednoczone, to Europa Wschodnia przestawała istnieć. Stąd m.in. brak wiedzy w USA nt. Polski. 01:04:15 Dygresja - sprawa polska w I wojnie światowej.01:11:06 Dygresja - stosunek USA do sprawy polskiej w czasie II wojny światowej.01:12:27 Dygresja - pozycja polityczna wiceprezydentów w ustroju USA.01:13:31 Dygresja - krótka charakterystyka polityki USA w stosunku do Bliskiego i Środkowego Wschodu.01:15:57 Dygresja - krótka charakterystyka polityki międzynarodowej Trumpa (w okresie 1-ej prezydentury).01:18:18 Powrót do głównego tematu - podsumowanie sytuacji międzynarodowej poprzedzającej rozmowy okrągłego stołu w Polsce.01:22:53 Polskiej opozycji nie interesowały sprawy międzynarodowe. 01:33:47 Szczegółowa i barwna charakterystyka nastrojów w opozycji od 1984 do 1988 roku - starsi byli przeważnie pasywni, obawiali się nowego stanu wojennego, nie podejmowali aktywnej walki politycznej, rozwijała się edukacja niezależna, niezależne życie kulturalne, poligrafia, ale aktywność polityczną "na zewnątrz" podejmowała głównie młodzież. 01:42:12 Kapitalny przykład zebrania w parafii warszawskiej po śmierci ks. Popiełuszki - gdy rozeszła się pogłoska, że na przeciwko gromadzi się esbecka bojówka, w ciągu minuty pomieszczenia kościelne opustoszały.01:51:01 Omówienie sytuacji wewnątrz PZPR w latach 1982-198801:54:42 Obie strony były w kryzysie, ale nie zdawały sobie sprawy ze słabości drugiej strony.01:56:42 Amerykańskie pieniądze dla Solidarności (milion dolarów) dodatkowo zniechęcały starych działaczy opozycyjnych do podejmowania ryzyka walki politycznej. 01:59:32 W tej sytuacji kluczowe znaczenie miała zmiana polityki sowieckiej, która ujawniła się po siłowym stłumieniu strajku w Nowej Hucie na początku maja 1988 roku (w dniach 11-16 lipca 1988 roku miała miejsce nieoczekiwana wizyta Gorbaczowa w Polsce; wkrótce potem doszło do pierwszych rozmów władzy z opozycją, a 31 sierpnia - do spotkania Wałęsa-Kiszczak)..Projekt współfinansowany ze środków otrzymanych od Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

Fragmenty rozmowy z Leszkiem Moczulskim z 14 grudnia 2018 roku nt. antykomunizmu w Polsce po II wojnie światowej (dokończenie wątku z poprzedniej rozmowy). 00:00:00 Przedstawienie problemu - czy antykomunizm to postawa bardziej radykalna od postawy niepodległościowej? 00:01:09 Słowo "komunizm" w okresie międzywojennym używane było tylko przez KPP, a po jej likwidacji nawet sami pepeerowcy nie nazywali siebie komunistami. Taka sytuacja istniała do przełomu lat 40. i 50. Używano innych słów: "bolszewicy" (np. wojna polsko-bolszewicka 1920 roku"), "peperowcy", "pezetpeerowcy", "enkawudziści" itp. 00:08:58 Dygresja nt. Zygmunta Modzelewskiego. 00:12:48 Po Październiku najpierw mówiono o "narodowej wersji komunizmu", a potem mówiono już tylko o budowie "socjalizmu" (komunizm był budowany jedynie w Związku Radzieckim). 00:16:25 Charakterystyka tzw. Grubej Czwórki (czterech największych partii przedwojennych): PPS, SL, SP oraz SN (najwięcej miejsca LM poświęcił tym ostatnim, pokazując zmianę profilu ideowego endecji w czasie wojny). 00:20:10 Charakterystyka przedwojennego antysemityzmu. 00:21:43 Przyczyny, dla których przed II wojną światową większość księży wspierała narodową demokrację. 00:22:21 Powrót do charakterystyki narodowej demokracji (w szczególności - coraz mocniejsze etniczne pojmowanie narodu). 00:25:42 Wyjaśnienie przyczyn tak obszernej dygresji nt. przedwojennych ruchów politycznych. 00:26:59 Dygresja nt. Churchilla, który miał skłonności promoskiewskie. 00:34:53 Powrót do wątku narodowej demokracji w czasie wojny uznali oni postulat budowy własnego państwa. 00:36:04 Krótka charakterystyka NSZ, która miała niektóre cechy piłsudczykowskie (sic!). 00:36:26 W AK kluczową rolę odgrywali piłsudczycy (szczególnie ci, którzy należeli do nn-u). 00:37:50 Rząd w Londynie był uznawany przez piłsudczyków, jako rząd na czas wojny, ale nie jako rząd na czas przyszłego pokoju. 00:39:08 Powojenny ruch niepodległościowy w Polsce narodził się jako ruch samoobrony. Była to odpowiedź na represje ze strony Sowietów. Ludzie uciekali do lasu w odpowiedzi na masowe aresztowania akowców. 00:42:20 Okulicki w 1945 roku był świadom, jaka jest polityka sowiecka - wiedział, że może być aresztowany, ale nie mógł odmówić spotkania, które proponowali Sowieci. 00:44:02 Etapy kształtowania się podziemia antysowieckiego (od przełomu 1944/1945). 00:46:26 Kazus Antoniego Hedy ps. "Szary". 00:47:29 Co zmienił powrót Mikołajczyka? 00:48:39 Pierwotnym źródłem powrotu akowców do lasu była obawa przed wywiezieniem do Związku Radzieckiego. 00:49:36 W tamtym czasie nikt nie mówił o komunizmie! 00:50:25 Kazus Doboszyńskiego 00:53:45 W okresie stalinizmu mówiono o komunizmie, ale po Październiku mówiono już tylko o budowaniu socjalizmu. 00:55:01 To oficjalna propaganda zaczęła budować po 1956 roku legendę o "szlachetnym komunizmie", który próbowano zbudować po wojnie i o antykomunistach, którzy z bronią w ręku próbowali nie dopuścić do tych "szlachetnych reform". 00:57:59 Wątek autobiograficzny ("Uwierzyłem `Trybunie Ludu`, że Gomułka jest antyradziecki..."). 00:59:11 Tzw. "żołnierze wyklęci" byli "na górze" ideowo bardzo zróżnicowani politycznie, a "na dole" - po prostu antybolszewiccy, niepodległościowy. 01:02:12 Podsumowanie - w tym, co NKWD, Smiersz, UB robili w Polsce po wojnie nie było nic szlachetnego, nie było w tym żadnej ideologii! 01:11:56 Kazus Jaroszewicza. 01:12:48 Nieoczekiwane wyznanie Leszka Moczulskiego - zdawałem sobie sprawę, że słowa "Płatni Zdrajcy Pachołki Rosji" w 1992 roku pod adresem posłów Lewicy były za ostre (ale chodziło o to, aby oni opuścili salę sejmową i aby Sejm potępił stan wojenny). Natomiast słowa te były adekwatne w rzeczywistości lat 40. 01:17:09 Roczniki, które wchodziły w dorosłość w latach 1949-1955 były "skażone" stalinowskim wychowaniem. .Projekt współfinansowany ze środków otrzymanych od Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

Fragmenty rozmowy z Leszkiem Moczulskim w andrzejki (30 listopada) 2018 roku. 00:00:00 Sformułowanie problemu - czy w praktyce antykomunizm nie był tożsamy z niepodległościowością? 00:00:44 Antykomunizm to określenie ideologiczne. Od 1917 do upadku Związku Sowieckiego komunizm, jako ideologia ulegał istotnym zmianom. Niezmienną cechą tego systemu był jego totalitarny charakter. Idąc dalej Leszek Moczulski przedstawił pokrótce historię Związku Sowieckiego, podkreślając kolejne zmiany zasad ideologicznych, zależnie od sytuacji. 00:11:09 Jeżeli więc mówimy "komunizm sowiecki", to musimy się spytać - Z którego roku? 00:13:06 Druga rzecz - ZWZ/AK, szczególnie po czerwcu 1941 roku, nie prowadziła walki z Sowietami, których uznano za sojusznika Zachodu. 00:13:45 Długa dygresja nt. uległej polityki Wielkiej Brytanii i USA wobec Związku Sowieckiego w czasach Churchilla i Roosevelta. Kto pamięta te wywody z nagrań video może sobie ten fragment darować. 00:37:01Zakończenie dygresji i powrót do lat 1944/1945 - AK nie podejmowała walki z Armią Czerwoną, natomiast Sowieci akowców rozbrajali, a część z nich wywozili w głąb ZSRR. 00:42:04 W tych warunkach do Polski nie przyszedł komunizm. Do Polski przyszło wojsko sowieckie i sowieckie służby bezpieczeństwa. Partyzanci walczyli z Sowietami, a nie z komunizmem. 00:45:39 Wątek autobiograficzny - 1948 rok. 00:46:34 Do 1948 roku w ogóle się nie mówi o komunizmie. Ale też właśnie w 1948 roku kończy się partyzantka niepodległościowa. 00:49:02 Dopiero w czasach Gomułki zaczęto nadawać tej partyzantce antysowieckiej charakteru antykomunistycznego. Stworzono legendę, że z komunistami walczyli antykomuniści. W rzeczywistości okupacja sowiecka nie miała charakteru ideologicznego (podobnie, jak okupacja niemiecka w latach1939-1945 nie miała takiego charakteru). Dopiero w czasach Gomułki nadano tej partyzantce charakter ideologiczny - jakoby walczyli z komunizmem i sprzeciwiali się np. reformie rolnej. 00:52:51 Tymczasem główną siłą wspierającą niepodległościową partyzantkę była wieś. W latach 40. do chłopów strzelano, w latach 50. chłopów aresztowano. 00:58:11 W 1945 i w 1946 roku były wPolsce masowe strajki robotników. 00:59:04 W 1956 roku, nie tylko w Poznaniu, strajki robotnicze przeradzały się w wystąpienia antyokupacyjne. 00:59:59 Później to się zmieniło. W 1968 i w 1970 roku chodziło tylko o to, żeby ustrój w Polsce stał się bardziej przyjazny ludziom i żeby władza działała zgodnie z zasadami konstytucyjnymi. 01:01:17 Propaganda, zwłaszcza propaganda przez szkołę wytworzyła fałszywą wizję czasów powojennych. 01:04:13 Wspomnienie egzaminów zdawanych przez Leszka Moczulskiego na studiach (m.in. u prof. Edwarda Lipińskiego z ekonomii), czy też wykładów u prof. Śliwińskiego (z prawa karnego) czy Hilarego Minca - z ekonomii. 01:13:19 Ta kadra, która skończyła szkoły w latach 1948-1956 była główną siłą PZPR-u w 1980 roku. 01:13:48 Ci, których uczono religii poza szkołą, to była później kadra Solidarności. 01:14:51 Trzeba patrzyć, kogo, gdzie i jak uczono, aby zrozumieć, dlaczego on potem ma określone poglądy..Projekt współfinansowany ze środków otrzymanych od Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

Prezentujemy fragmenty rozmowy z Leszkiem Moczulskim z 17 listopada 2018 roku. 00:00:00 Sformułowanie problemu - jakie są obecnie perspektywy dla Polski, Europy i świata? 00:00:55 Pierwszy problem, przed jakim stoją Chiny, to sprzeczność między realizowaną polityką a deklarowaną ideologią. 00:05:24 Drugi problem Chińczyków, to niekorzystna struktura demograficzna społeczeństwa, będąca efektem prowadzonej wcześniej polityki antynatallstycznej. 00:08:40 Dygresja na temat Japonii, która od XVII wieku także prowadziła ostrą politykę antynatalistyczną (mordowano noworodki), co spowodowało także kryzys tego państwa, który przezwyciężono dopiero wskutek rewolucji Meidżi (od 1868 roku). 00:10:34 Chińczycy nie mogli swojej nadwyżki demograficznej ulokować na innych terenach Dalekiego Wschodu (Rosja, pustynia Gobi, Ałtaj), bo są to tereny wrogie osiedleniom. A dziś niekorzystna struktura demograficzna jest poważnym zagrożeniem dla ich dalszego rozwoju. 00:14:55 Kończy się gospodarka oparta na rozwoju mocy produkcyjnych. 00:22:42 Politycy nie dostrzegają tego zagrożenia i zajmują się terroryzmem albo powstrzymywaniem fali migrantów. 00:26:01 Na terenach zamieszkałych przez ludy islamskie w ostatnich stu latach miała miejsce eksplozja demograficzna, która stanowi wielkie zagrożenie dla Europy. 00:28:17 W tym samym czasie Europa się "skurczyła: sto lat temu ludność Europy (po Ural) stanowiła 25% ludności świata, a obecnie już tylko mniej niż 10%. 00:36:43 Przedstawienie sytuacji demograficznej na południe od Sahary 00:39:06 Jedyna droga ekspansji dla ludności świata islamskiego, to jest droga na północ, czyli droga do Europy. 00:40:37 Nie ma natomiast praktycznie żadnego zagrożenia dla Europy ze strony Rosji, która przestała być mocarstwem światowym, choć prowadzi idiotyczną politykę, jakby nim była [Uwaga! Jest to opinia z listopada roku 2018]. 00:58:00 Groźba dla Europy jest groźbą z południa, nie ze wschodu. 01:01:30 Znamy dwie inwazje islamskie na Europę: arabską i turecką. Grozi nam trzecia, na którą nie jesteśmy przygotowani..Projekt współfinansowany ze środków otrzymanych od Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

Fragmenty rozmowy z Leszkiem Moczulskim z dnia 23 listopada 2018 roku. Rozmowa koncentrowała się na wydarzeniach związanych z okupacją lokali PZPR (jesienią 1989 roku) oraz blokadą baz sowieckich (na wiosnę 1990 roku) przez działaczy Konfederacji Polski Niepodległej oraz niektórych innych radykalnych organizacji. 00:00:00 Zrywanie tablic na budynkach partyjnych na trasie Kadrówki w sierpniu 1989 roku, co PZPR odnotowała, ale na co nie zareagowała. Była to zapowiedź policzenia się KPN-u z PZPR-em. 00:00:24 Pod koniec Marszu (ok. 10 sierpnia 1989 roku) Kiszczak zaprosił Moczulskiego na rozmowę do Warszawy (pośrednikiem był Wiesław Gwiżdż z PZKS) i zaproponował mu drugi okrągły stół. Moczulski poradził mu, aby obóz władzy zaproponował na premiera Romana Malinowskiego z ZSL-u. 00:04:47 Krótko po powołaniu Mazowieckiego na premiera przez Sejm, (co nastąpiło 24 sierpnia 1989 roku) zaprosił on na spotkanie: Moczulskiego z KPN-u, Jana Józefa Lipskiego z PPS-u i kogoś z późniejszego ZChN-u . Na pytanie Moczulskiego Mazowiecki odpowiedział, że będzie współpracował z PZPR-em, a do KPN-u będzie utrzymywał dystans. Ta rozmowa zdecydowała o okupacji lokali PZPR ("My się zajmiemy PZPR-em"). Przedstawiciele pozostałych dwóch partii odrzucili ofertę Moczulskiego współpracy z KPN-em w akcji przeciwko PZPR-owi. 00:13:17 Na początku września 1989 roku miała miejsce wizyta w Warszawie sekretarza KC KPZR odpowiedzialnego za bezpieczeństwo i jego spotkanie z Mazowieckim. Była to zapowiedź, że relacje PRL - ZSRR, mimo powstania nowego rządu, pozostaną satelickie, tylko bardziej partnerskie. 00:14:20 Założenia planu Moczulskiego akcji przeciwko PZPR - chodziło o psychiczne złamanie pezetpeerowców (choć formalnie akcja miała na celu pozbawienie PZPR lokali, gdyż KPN i nowo powstające partie polityczne takich lokali nie miały, a partie polityczne powinny mieć równe szanse). 00:18:59 Barwny opis samej akcji okupowania lokali PZPR, PRON i innych. 00:28:59 Skutki całej akcji - koniec PZPR, czyli koniec hegemonii sowieckiej. 00:30:35 Nastroje w rządzie w związku z akcją okupacji lokali PZPR: rezygnacja Kiszczaka, twarda postawa Halla (który, razem z Mazowieckim, wyszedł na ostatniego obrońcę PZPR-u). 00:31:44 Załamanie moralne Kiszczaka i jego dymisja z rządu Mazowieckiego po tym, jak KPN ujawniła materiały, które Kiszczaka kompromitowały. 00:36:24 Założenia planu Moczulskiego akcji przeciwko wojskom sowieckim w Polsce. Zaczęło się od poszukiwania pretekstu. Wiązał się on ze zjednoczeniem Niemiec w 1990 roku (konferencja 2+-4) - skoro Sowieci mieli ewakuować się z Niemiec, to KPN uznała, że powinni ewakuować się także z Polski (Mazowiecki miał stanowisko przeciwne). 00:39:51 Barwny opis akcji blokady baz sowieckich przez KPN i rozmów Moczulskiego z Rosjanami. 00:54:50 Samo wycofanie wojsk rosyjskich z Polski nastąpiło w kolejnych latach (do 17 września 1993 roku) i przebiegało dość wolno. 00:55:43 Znaczenie obu akcji przeprowadzonych przez KPN na przełomie lat 1989-1990 - do tego czasu mieliśmy cały czas do czynienia z PRL-em, czyli z krajem satelickim. 01:03:36 Zmiany zachodzące w obrębie byłych członków PZPR na przełomie lat 80. i 90. 01:08:30 Uwłaszczanie się na majątku państwowym nowo powstałych partii politycznych (konkretnie - środowiska Jarosława Kaczyńskiego). 01:11:37 Jeszcze o znaczeniu akcji okupowania lokali PZPR i blokowania baz sowieckich. 01:13:33 Dygresja - nastroje w Armii Czerwonej pod koniec lat 80. (dla czerwonoarmistów pobyt w PRL to była "Kanada"). 01:16:43 Ciąg dalszy uwag na temat znaczenia tych akcji. 01:19:57 Na koniec przepyszna anegdota dotycząca ostatniego zatrzymania Leszka Moczulskiego (przez płka Śledzia vel Jabłońskiego z SB w lipcu 1989 roku, przed wyborem Jaruzelskiego na prezydenta). Anegdota pokazuje nastroje rezygnacji w obozie władzy po wyborach 4 czerwca 1989 roku..Projekt współfinansowany ze środków otrzymanych od Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

Rozmowa z Leszkiem Moczulskim z 11 listopada 2018 roku. Moczulski był po ciężkiej operacji kardiologicznej, z powodu której przerwał proces autolustracyjny. Rozmowa koncentrowała się wokół najważniejszych kierunków badań związanych z historią Konfederacji Polski Niepodległej. Zdaniem Leszka Moczulskiego badania te powinny się skupić się na działaniach KPN, które miały miejsce na przełomie lat 80. i 90. ub. wieku. 00:09:21 Związek Sowiecki upadł na przełomie lat 80. i 90. w momencie, gdy osiągnął szczyt swojej potęgi militarnej. 00:13:50 Jeden z trzech epizodów, dotyczących historii Konfederacji Polski Niepodległej, które należy opisać, to działania KPN w Sejmie I kadencji. 00:14:41 Innym epizodem historii KPN, którym należałoby się zająć, są okupacje lokali PZPR na jesieni 1989 roku (m.in. w Lublinie) oraz baz sowieckich (na wiosnę 1990 roku). W tym miejscu Leszek Moczulski jedynie o tym wspomniał, ale wrócił potem do tej sprawy. 00:14:54 Trzecim epizodem dotyczącym historii KPN, który należy opracować, są działania wcześniejsze, związane z rozmowami przy okrągłym stole, wyborami kontraktowymi, a następnie wyborami prezydenckimi. 00:20:25 Jest za wcześnie na opracowanie pełnej historii KPN-u, bo wcześniej trzeba zbadać wszystkie istotne epizody, związane przede wszystkim z 1989 rokiem. Reakcja władz na wiele działań KPN-u (jej powstanie, próba udziału w wyborach 1980 roku, czy kolejne uchwały i rezolucje Rady Politycznej) była słaba.00:22:40 Pierwsze próby opisania początków KPN-u zostały podjęte w 1. połowie lat 80. (przez nieznanego autora i przez Adama Słomkę). W 1995 roku wydana też została (przez Wydawnictwo Polskie KPN) publicystyka Leszka Moczulskiego, poczynając od 1973 roku ("Czas nadziei. Czas goryczy"). Uchwały organów KPN także są dostępne, bo były drukowane w "Drodze" i w "Gazecie Polskiej". 00:25:58 Współczesna literatura historyczna pomija kapeenowskie przekonanie (odosobnione przed Grudniem), że Polska względnie szybko odzyska niepodległość. W tym kontekście Moczulski formułuje krytyczne uwagi dotyczące jednej z publikacji Antoniego Dudka...00:29:13 ... oraz dwutomowej publikacji "Karty" (chodzi prawdopodobnie o "Księgę stulecia niepodległości").00:32:14 Politycy z umiarkowanej opozycji uważali PRL za własne państwo, które trzeba tylko zreformować. 00:37:51 Kluby Służby Niepodległości (1981) obawiały się deklarować jako antyradzieckie00:40:54 W Programie PPN-u "niepodległość" występuje tylko w nazwie tej grupy.00:42:11 Politycy "Solidarności" w 1989 roku chcieli zakładać "ruch" i byli przeciwni tworzeniu partii politycznych.00:44:49 Wraca temat okupacji lokali PZPR przez kapeenowców (Radom, Warszawa, Katowice, Lublin, Kraków...).00:52:44 Już w 2018 roku planowałem książkę pt. "Geneza, powstanie i pierwszy rok działalności Konfederacji Polski Niepodległej" (publikacja ma się ukazać w bieżącym roku).00:53:41 Przy omawianiu wydarzeń z 1989 roku KPN jest pomijana.00:54:53 Pozytywna opinia nt. książki M. Gawlikowskiego i M. Lewandowskiego pt. "Na szlaku Kadrówek 1981-1989".00:59:24 Stan zdrowia Leszka Moczulskiego po ciężkiej operacji serca poprawia się.00:59:51 Zakończenie rozmowy (z uwagi na wyczerpywanie się baterii w telefonie) i życzenia dla Leszka Moczulskiego z okazji 11 Listopada01:00:47 Leszek Moczulski zastanawia się nad przyczynami niechętnego stosunku Jarosława Kaczyńskiego do KPN.***Zadanie publiczne jest współfinansowane ze środków otrzymanych z Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

Autor wraca ponownie do sytuacji, jaka powstała w Ukrainie po zawarciu ugody w Perejasławiu. Moskale widzieli w Chmielnickim dowódcę formacji wojskowej, która się nazywała Kozacy Zaporoscy. W istocie natomiast było to państwa Kozaków zaporoskich, a nie formacja wojskowa. Elita przywódcza tego państwa składała się z dwóch rodzajów pułkowników: jedni dowodzili formacjami wojskowymi, drudzy - pełnili w istocie funkcje cywilne. Gdy Chmielnicki zrozumiał, że został w Perejasławiu oszukany przez Moskwę szukał sojuszu ze Szwecją, a pod koniec życia myślał o porozumieniu z Rzeczpospolitą. Nie zdążył jednak tych planów ujawnić, gdyż zachorował i umarł (w roku 1657). Elita kozacka wybrała wówczas na jego następcę (a raczej na regenta, bowiem następcą Bohdana Chmielnickiego miał być jego młodszy syn - Jurij, który był jednak zbyt młody, aby samodzielnie rządzić) Iwana Wyhowskiego. Wyhowski był wcześniej prawą ręką Bohdana Chmielnickiego. Zdecydował się on wrócić do koncepcji, o której myślał Chmielnicki pod koniec życia - porozumienia z Rzeczpospolitą. Tutaj Autor czyni ciekawą dygresję na temat rozumienia pojęcia narodu polskiego w tym czasie. Było to pojęcie polityczne, a nie etniczne. Mieszkańcy Korony byli uważani za Polaków, niezależnie od tego jakim językiem mówili, jaka religię wyznawali i jakie mieli pochodzenie etniczne. Etniczne rozumienie narodu pojawiło się dopiero w końcu XVIII wieku. Autor przypomina, że po klęsce Chmielnickiego pod Beresteczkiem (w 1651 roku) państwo moskiewskie szykowało się do wojny z Rzeczpospolitą. W roku 1653 Duma moskiewska postanowiła przejąć Kozaków zaporoskich i podporządkować ich carowi. Elementem tego planu była ugoda w Perejasławiu w 1654 roku. Przy jej zawarciu Chmielnicki został oszukany, bo nie miał pojęcia, czym jest Moskwa. Wyobrażał sobie Moskwę na podobieństwo Rzeczpospolitej, którą dobrze znał. Tu następuje kolejna dygresja, tym razem na temat tego, że ówczesna Moskwa, a późniejsza i dzisiejsza Rosja, to nie jest Europa - nie tylko etnicznie, ale - przede wszystkim - cywilizacyjnie. Wracamy do Wyhowskiego, który z pomocą jednego z najlepiej wykształconych w tym czasie ludzi w Rzeczpospolitej (i bardzo zamożnego człowieka) Jerzego Niemirycza przygotował unię w Hadziaczu. Państwo Kozaków Zaporoskich miało się stać trzecim członem Rzeczpospolitej. Wówczas 100-tysięczna armia rosyjska ruszyła na państwo Kozaków Zaporoskich. Walki trwały 6 miesięcy i zakończyły się całkowitą klęską Moskwy. W tym czasie kozacy zaporoscy z wyspy Hortyca i z innych wysp na Dnieprze, którzy nie brali udziału w rewolucji Chmielnickiego (stąd piszemy ich z małych liter), okazali się podatni na działania agentów moskiewskich. Zaczęli oni organizować napady na ludzi, którzy byli zwolennikami porozumienia Kozaków z Rzeczpospolitą. Ich ofiarą padł m.in. Niemirycz. Jednocześnie agenci Moskwy budzili nastroje antypolskie wśród pułków kozackich. W rezultacie na posiedzeniu starszyzny kozackiej zabito kilku Kozaków, których już wybrano jako reprezentantów państwa kozackiego do Sejmu Rzeczpospolitej. Wtedy Wyhowski uciekł, wycofał się z polityki i zajął swoim gospodarstwem rolnym koło Kijowa. Kilka lat później został zamordowany bez sądu, jako rzekomy agent Moskwy. Miejsce Wyhowskiego zajął Jurij Chmielnicki. Ponieważ miał zaledwie 16 lat decyzje podejmowali pułkownicy. Zaproponowali oni Polsce i Moskwie związek z państwem Kozaków Zaporoskich (ale już nie w ramach unii - władca miał być osobny). Pierwsi odpowiedzieli Moskale. Na przełomie lat 1659 i 1660 Jurij Chmielnicki pojechał do Moskwy i został zmuszony do tego, aby uznać jej przywództwo. Jednocześnie została wznowiona wojna polsko-moskiewska. Walki trwały zaledwie kilka miesięcy. Moskale w ich toku zostali pobici. Rzeczpospolita była jednak w tym czasie zajęta rokowaniami z kilkoma państwami w Oliwie [które kończyły tzw. drugą wojnę północną].

Wracając do panowania cara Aleksego (1645-1676) autor charakteryzuje ówczesne granice państwa moskiewskiego oraz jego armię. Ojciec Chmielnickiego zginął razem z Żółkiewskim w bitwie pod Cecorą. Bohdan Chmielnicki został wówczas wzięty do niewoli tureckiej, w której przebywał dwa lata. Po zwolnieniu z więzienia Chmielnicki przebywał jeszcze pewien czas na Krymie, gdzie wyrobił sobie osobiste stosunku z Tatarami, w tym z chanami. Król Władysław IV planował wojnę z Turcją i Tatarami i dwukrotnie rozmawiał na ten temat z dowódcami Kozaków rejestrowych, w tym z Chmielnickim. Chmielnicki zrozumiał, że król nie jest na tyle stanowczy, aby do tej wojny doprowadzić. Wojnie sprzeciwiali się magnaci wołyńscy, którzy nie chcieli utrzymywać wielkiej armii Kozaków rejestrowych, którą trzeba by było w przypadku tej wojny wystawić. Wtedy Chmielnicki zdecydował się na sojusz z Tatarami (z którymi Kozacy wcześniej cały czas walczyli). Król Władysław IV przebywał na Litwie, ale ruszył do Warszawy. Zatrzymał się jednak w Mereżu (gdzie mieszkała jego wieloletnia kochanka) i wydał rozkaz, aby wojska polskie na Ukrainie nie podejmowały walki z Chmielnickim, lecz się wycofywały. Hetmani (Potocki i Kalinowski) zrobili jednak odwrotnie: podzielili wojska na trzy części i wysłali przeciwko Chmielnickiemu. Najbardziej doświadczona część została przez Chmielnickiego rozbita nad Żółtymi Wodami. Kozacy rejestrowi, którzy płynęli Dnieprem przeszli na stronę Chmielnickiego. Reszta, dowodzona przez hetmanów poniosła klęskę pod Korsuniem. W tym momencie umarł król. Odtworzone wojsko polsko (kwarciane) poniosło kompromitującą klęskę pod Korsuniem (po jednym dniu walki dowodzący regimentarze uciekli z pola walki). Nowym królem został wybrany Jan Kazimierz, który ma złą opinię w polskiej historiografii. W 1649 roku Wiśniowiecki (ze swoimi prywatnymi wojskami oraz z częścią wojsk rządowych) osadził się w Zbarażu na zachodnim Podolu i wytrzymał kilkutygodniowe oblężenie wojsk kozacko-tatarskich. Jan Kazimierz, który poszedł na odsiecz Wiśniowieckiemu, pod Zborowem stoczył potyczkę z siłami Chmielnickiego (którą przegrał), ale zapłacił wojskom tatarskim dużą sumę pieniędzy i ci wycofali się z bitwy. Chmielnicki musiał podpisać wówczas ugodę z królem. To dało królowi czas na zbudowanie nowej armii. W 1651 roku wojna została wznowiona. Doszło do jednej bitwy - trzydniowej bitwy pod Beresteczkiem, która została wygrana. Król wrócił do Warszawy, a wojsko dowodzone przez Jeremiego Wiśniowieckiego ścigało resztki armii kozackiej. W toku tych działań Wiśniowiecki umarł nagle na jakąś zakaźną chorobę [pochowany został na Świętym Krzyżu niedaleko Kielc, dokąd sięgały jego posiadłości]. W tej sytuacji hetmani porozumieli się z Chmielnickim i zawarli z nim nową ugodę - pod Żwańcem (korzystniejszą dla Rzeczpospolitej niż ugoda Zborowska). Wojna była jednak nadal kontynuowana. Błędem jest traktowanie Powstania Chmielnickiego jako powstania chłopów ukraińskich z udziałem Kozaków. Ten błąd (narzucony historykom przez Stalina) wynika z pominięcia faktu, że Tatarzy, którzy od samego początku byli sojusznikami Chmielnickiego, w czasie walk w Ukrainie brali w jasyr ludność chłopską - mężczyzn, kobiety i dzieci. Wywożono ich na Krym albo do Egiptu i sprzedawano tam jako niewolników. Była to niewyobrażalna tragedia dla tych ludzi. Z tego powodu wykluczone było poparcie mas chłopskich dla Chmielnickiego. Chłopi, jeśli tylko mogli, to uciekali przed Chmielnickim i Tatarami. A jeśli im się nie udało, to wstępowali do armii Chmielnickiego, aby uniknąć wzięcia w jasyr (ale to nie chroniło ich rodzin przed strasznym losem).

W związku z drugą rocznicą agresji Rosji na Ukrainę (film nagrano 24 lutego 2024 roku) Autor pokazuje zbrodnie rosyjskie w szerszej perspektywie historyczne. Podkreśla, że nie tylko Putin jest winien obecnym zbrodniom rosyjskim wobec Ukraińców i wobec własnego społeczeństwa. Historia Moskwy a potem Rosji dowodzi, że oni inaczej nie potrafią. Zbrodnia jest w Rosji głównym sposobem rozwiązywania problemów. Przekonanie Zachodu, że obecnym zbrodniom winien jest tylko Putin i że po jego odejściu Rosja może stać się krajem europejskim i demokratycznym jest bardzo niebezpiecznym złudzeniem.

Sprowokowany kłamstwami historycznymi opowiadanymi przez Władymira Putina w wywiadzie, jaki przeprowadził z nim amerykański, prorosyjski dziennikarz, Autor poprzedza wykład na temat wojny, zwanej w historiografii wojną trzynastoletnią (1654-1667) między Moskwą a Rzeczpospolita Obojga Narodów, dygresją na temat historycznych opracowań polskich z czasów PRL (a także z okresu zaborów, gdy działała cenzura rosyjska). Dzisiejsi historycy nie mają świadomości, że cenzura zaborców nie pozwalała pisać o wielu sprawach. Autor przypomina swoją książkę "Wojna Polska 1939", w której - z przyczyn cenzuralnych nie mógł napisać, że przyczyną wybuchu II wojny światowej była napaść sowiecka na Polskę 17 Września. Szczegółowo omawia przykład książki dotyczącej historii Rosji - dwutomową historię Rosji Ludwika Bazylowa, która ukazała się w latach 80. Z uwagi na ograniczenia cenzuralne Bazylow także nie mógł napisać o wielu sprawach, o których wiedział. I tak przykładowo poświęcił polsko-moskiewskiej wojnie trzynastoletniej zaledwie dwa akapity [zob. s. 262]. Wspominając kupno tej książki w lutym 1985 roku Autor przypomina ówczesną sytuację polityczną oraz opowiada kapitalne anegdoty, dotyczące jego własnych przeżyć. Ilustrują one ówczesny klimat i fałszywy stan świadomości wytworzony m.in. przez zatrutą (bo ocenzurowaną) literaturę historyczną. Przykładowo Autor podaje, że nie było żadnego powstania chłopów ukraińskich w powstaniu, które rozpoczęli Kozacy na wiosnę 1648 roku. Powodem był fakt, że sojusznikiem Chmielnickiego byli Tatarzy, którzy dzieci mordowali, a pozostałych chłopów brali w jasyr i wywozili później na Krym i dalej do Egiptu. Dla wielu chłopów ukraińskich jedyną drogą ratunku przed jasyrem było przyłżczenie się do kozackiego powstania Chmielnickiego... Wyciagając wnioski na temat danej książki należy wziąć pod uwagę kiedy została ona napisana i przez kogo. Nawet wartościowe książki napisane przez uczciwych autorów moga być niekompletne z powodów omówionych wcześniej.

Autor - na naszą prośbę (zła jakość nagrania w poprzednim odcinku)- wrócił jeszcze do Wojny Smoleńskiej 1632-1634, aby opowiedzieć tragiczne losy moskiewskiego wodza (Michała Szeina), który bronił Smoleńska w latach 1609-1611, potem byl w niewoli polskiej, a następnie - otoczony przez wojska polskie pod Smoleńskiem w 1634 roku i zmuszony został głodem do kapitulacji. Moskale go zamordowali, a jego towarzyszy broni zesłali na Sybir (na przełomie XVI i XVII wieku rozpoczęło się zajmowanie bez walki przez Moskwę - przez nikogo niebronionej - Syberii; dokonywali tego na w pół mogolscy Kozacy). W roku 1645 carem został 16-letni syn Michała Romanowa - Aleksy). Aleksy był ponad miarę pobożny i otaczał się duchownymi. Jedną z pierwszy jego reform było zakazanie organizowanie uroczystości muzycznych i tanecznych oraz przedstawień teatralnych. Zakaz ten po kilkunastu latach przestał być respektowany. Kolejna reforma wprowadzona za cara Aleksego, to opracowanie - liczącego prawie tysiąc artykułów - kodeksu ("Sobornoje ułożenije"), który przewidywał bardzo surowe, okrutne kary. Obowiązywał on przez 200 lat, a jego fragmenty były stosowane w Rosji do rewolucji w 1905 roku. Ucisk fiskalny, który w tym czasie zaostrzono, prowadziły do buntów społecznych, który były brutalnie tłumione. Największe z nich to: bunt solny w Moskwie, bunty głodowe w Pskowie i Nowogrodzie Wielkim oraz bunt miedziany. Doszło także do zmian religijnych. Pojawił się duchowny pochodzenia półazjatyckiego, dobrze wykształcony - Nikon. Doszedł on do wniosku, że cerkiew moskiewska jest zepsuta i podjął próbę jej reformy. Dotyczyła ona głównie języka cerkiewnego, czy też gestów a nie prawd wiary. Siłą narzucił nowe zasady. Tych, którzy nie chcieli zaakceptować tych zasad nazwano starowierami. Na ich czele stał Awwakum. Po pewnym czasie sobór ziemski zaakceptował postulaty postulaty Nikona, ale jego samego zesłano (i prawdopodobnie popełnił on samobójstwo obawiając się śmierci w torturach). Natomiast Awwakum (kilkakrotnie zsyłany na Syberię), w końcu został okrutnie zamordowany. Podział na te dwa odłamy prawosławia moskiewskiego utrzymał się do początków XX wieku. Wprowadzono także "rosyjską pańszczyznę", która zasadniczo różniła się od pańszczyzny w krajach cywilizowanych np. na ziemiach polskich. "Rosyjska pańszczyzna" była de facto formą niewolnictwa. Chłop był przypisany do ziemi i stał się własnością właściciela ziemi. Wszystkie te zmiany, które zaszły w państwie moskiewskim za cara Aleksego powstrzymały rozwój cywilizacyjny tego regionu.

Najpierw Autor przypomina podstawowe wiadomości dotyczące wojny polsko-moskiewskiej 1609-1611 zakończonej zdobyciem przez Zygmunta III Wazę Smoleńska oraz wkroczeniem wojsk polskich do Moskwy i wyborem Władysława Wazy na cara Moskwy. W tym momencie Autor mocniej podkreśla wątek szwedzki, przypominając, że Zygmunt III Waza, który (w 1587 roku) wybrany został na króla Rzeczypospolitej, a po 1611 myślał o tym, aby zostać także carem Moskwy (choć na cara bojarzy moskiewscy wybrali jego syna - Władysława), najbardziej dążył do tego, aby zostać królem Szwecji. Tymczasem w 1611 roku tron szwedzki objął wojowniczy Gustaw II Adolf, który rozpoczął wojnę z Moskwą. W 1617 roku zakończyła się ona układem, na mocy którego Szwecja przyłączyła wybrzeża wokół Zatoki Fińskiej wraz z ujściem Newy (gdzie później powstał Petersburg). Od roku 1611 w zasadzie nie toczyły się walki polsko-moskiewskie, choć nie podpisano żadnego rozejmu ani pokoju. W 1617 Władysław (formalnie car Moskwy) ruszył na Moskwę. Nie udało mu sie jednak zdobyć tego miasta, mimo, że do armii Rzeczypospolitej w roku 1618 dołączyło 30 tysięcy Kozaków pod wodzą Piotra Konaszewicza-Sahadajcznego. W grudniu 1618 roku zawarty został polsko-moskiewski rozejm w Dywillinie. Na jego mocy m.in. Polacy wypuścili z więzień jeńców moskiewskich. Jednym z nich był mnich Filaret (z rodziny Romanowów). Jego powrót przyczynił się do stabilizacji politycznej na Kremlu, gdyż formalnie był on zwierzchnikiem cerkwi prawosławnej w Moskwie (patriarchą), ale faktycznie - rządził państwem za akceptacją bezwolnego cara Michała. Za sprawą Filareta Moskwa uzyskała wsparcie Anglii i Holandii, którym zależało na handlu z Persją przez terytorium księstwa moskiewskiego. Cudzoziemcy zbudowali w Moskwie przemysł, w tym przemysł militarny. W 1632 roku umarł Zygmunt III Waza. Na nowego króla wybrano jego syna Władysława IV. Podobnie jak jego ojciec myślał on o koronie szwedzkiej i gotów był za tron szwedzki oddać koronę Rzeczpospolitej. Wtedy Moskwa zaatakowała Rzeczpospolitą, ale poniosła klęskę. W 1634 roku został zawarty polsko-moskiewski pokój w Polanowie, na mocy którego Władysław IV zrezygnował z korony carskiej. Jedyną korzyścią dla Polski z tej wojny był strach, jaki budziła Rzeczypospolita w Moskwie. Po zawarciu tego pokoju siła militarna Moskwy została wykorzystana do zaprowadzenia porządku wewnętrznego. Michał Romanow umarł w roku 1645 jako jeden z najdłużej panujących carów moskiewskich.

16-letni Michał I Romanow został wybrany carem przez sobór ziemskim w 1613 roku. W tym czasie nikt z bojarów nie chciał być carem. Michał Romanow wywodził się nie z rodu bojarów, ale z bogatej szlachty. Był prawnukiem matki ukochanej żony Iwana IV Groźnego - Anastazji i synem moskiewskiego patriarchy, który razem z Wasylem Szujskim trafił do więzienia w Malborku. Wasyl Szujski tam zmarł, a ojciec Michała I został po paru latach wypuszczony i wrócił do Moskwy, gdzie faktycznie rządził za syna (wcześniej podobne funkcje wykonywali inni członkowie rodziny Romanowych). W tym czasie w Moskwie istniał krwawy rozbój i całkowita anarchia. Pierwsza dygresja. Autor wraca jeszcze do krótkiego podsumowania wydarzeń z pierwszej fazy wojny polsko-moskiewskiej(1609-1612) i wskazuje na przyczyny braku pomocy Zygmunta III Wazy dla polskiej załogi na Kremlu - brak pieniędzy na wypłatę żołdu. Król nie miał w Polsce własnych majątków, z których mógłby sfinansować te wydatki, a dochody podatkowe na to nie wystarczały. To było przyczyna pozostawienia polskiej załogi na Kremlu samej sobie. Moskale wzięłi ich głodem, a resztę wymordowali. W historiografii rosyjskiej przyjmuje się, że Wielka Smuta obejmuje okres od wygaśnięcia dynastii Rurykowiczów (panowanie Borysa Godunowa) do objęcia tronu przez Michała Romanowa. Zdaniem Autora jest to nieprawda. Ani za panowania Borysa Godunowa, ani za panowania Dymitra I w Moskwie nie było anarchii. Natomiast trwała ona jeszcze za panowania Michała Romanowa. Jednak w XIX wieku przyjęto takie ramy czasowe Wielkiej Smuty, które pasowały do ówczesnej polityki historycznej. Wielka Smuta to miał być okres rozdzielający rządy dwóch historycznych dynastii. Druga dygresja. Autor wraca do tragicznej historii Maryny - polskiej żony dwóch Dymitrów - Maryny. W roku 1617 jej ostatni mąż - Zarudzki został w centralnym punkcie Moskwy nabity na pal i umarł po dwóch dniach. Zamordowano także jej 4-letnie dziecko, które zostało publicznie powieszone na oczach matki (jego kaźń trwała kilka godzin). Sama Maryna była przez kilka miesięcy gwałcona i torturowana, po czym zmarła "z tesknoty za wolnością"...

Autor zaczyna od krytyki rządów Zygmunta III Wazy. We wrześniu 1609 roku wojska Rzeczypospolitej idące w kierunku Estonii (znajdującej się wówczas w rękach Szwecji) nieoczekiwanie skręciły na wschód i wkroczyły na terytorium księstwa moskiewskiego. Celem Zygmunta III było prawdopodobnie odzyskanie Smoleńska utraconego przez Zygmunta I w 1514 roku. Moskwa była w tym czasie pogrążona w walkach wewnętrznych między Wasylem Szujskim a Dymitrem II Samozwańcem. Toczyła też wojny ze Szwecją. Wojska polskie obległy Smoleńsk. Przed końcem roku 1609 (wg źródeł rosyjskich) miało dojść do rozmów polsko-moskiewskich. Jeśli rzeczywiście takie rozmowy były prowadzone, to nie przez ludzi reprezentujących Wasyla, ale przez ludzi związanych z Dymitrem. Tymczasem młody krewniak Wasyla Szujskiego - Skopin porozumiał się ze Szwecją (z którą Moskwa toczyła wcześniej wojnę), zawarł korzystny dla Moskwy pokój z Turcją oraz przegonił Dymitra spod Moskwy do Kaługi. Wszystko to wzmocniło pozycję Wasyla, który uznał jednak Skopina za zagrożenie i doprowadził do jego otrucia. Wówczas Wasyl skupił wokół siebie silną armię, wspieraną przez Szwedów, a rozmowy polsko-moskiewskie pod Smoleńskiem zostały zerwane. Sytuacja dla wojsk Rzeczypospolitej stała się groźna. Na pomoc został wezwany hetman polny - Stanisław Żołkiewski. Dysponował on trzema tysiącami jazdy i pewną liczbą piechurów. Ruszył w kierunku na wschód od Smoleńska i spotkał się z silną, co najmniej trzydziestotysięczną armią rosyjską i piętnastoma tysiącami Szwedów. Wojska moskiewskie podzielone były na dwie armie, z których każda było co najmniej dwukrotnie większa niż armia Żółkiewskiego. W lipcu 1610 roku w okolicach miejscowości Kłuszyn Żółkiewski nieoczekiwanie rozbił wojska moskiewskie, a Szwedzi po prostu uciekli nie podejmując walki. Ta bitwa zdecydowała o przegraniu wojny przez Moskwę. Szwedzi wracając na północ przyłączyli jeszcze Nowogród Wielki do Szwecji (na kilkadziesiąt lat). Żółkiewski doszedł pod Moskwę i zażądał jej kapitulacji. Moskale się na to zgodzili. Wasyl Szujski został pozbawiony władzy, zamknięty w klasztorze, a potem wydany Polakom (którzy umieścili go w więzieniu w twierdzy w Malborku). W grudniu 1610 roku Dymitr II Samozwaniec uciekł na prowincje, gdzie został zamordowany. Na władcę Moskwy wybrano syna Zygmunta III - Władysława Wazę. Zygmunt III z niejasnych powodów nie uznał wyboru swojego syna na władcę Księstwa Moskiewskiego, a hetmana Żółkiewskiego, który był zwolennikiem tego wyboru, odwołał. W 1611 roku Smoleńsk został zdobyty i włączony do Rzeczpospolitej. Jeśli celem Zygmunta było odzyskanie utraconych ziem, to ten cel został osiągnięty. Wydaje się, że wojna się skończyła. Król wrócił do Warszawy i zajął się budową Zamku Królewskiego. Tymczasem w Księstwie Moskiewskim powstały dwa kolejne bunty (zwane pospolitym ruszeniem). Pierwszy, pod wodzą m.in. Iwana Zarudzkiego załamał się. Drugi - w 1612 roku zdobył Moskwę (polska załoga broniąca Kremla skapitulowała z uwagi na brak żywności). W roku 1613 na nowego cara wybrany został wnuk Iwana IV (jego babcia była pierwszą, ukochaną żoną tego cara, a jego ojciec został wydany Polakom razem z Wasylem Szujskim) - Michał Romanow.