Мова пра мову

115 Episodes

Reverse

Выйграць ці выгуляць? Як сказаць пра перамогу

2020-08-0406:48

Выгуляць і прагуляць, брамнік і нападнік, кутні і карны — беларускія спартовыя словы.

Каторае беларускае слова лепшае — капец ці гамон?

2020-07-2120:411

Беларускі «капец» — слова шматзначнае, часам высокага стылю. Беларусы занесьлі яго і ў Расею, дзе яно стала жарганізмам. А ці ведаюць сучасныя гараджане слова «гамон»?

Вітаймася па-беларуску правільна

2020-07-1706:33

„Добры дзень!“, „Вітаю!“ — самыя пашыраныя і нэўтральныя формулы вітаньня. А ці слушна па-беларуску вітацца „Добрай раніцы“, „Дабранак“, „Прывітаньне“?

Замак у Крэве, а ня „замак у Крэва“. Скланяйма беларускія тапонімы!

2020-07-1306:501

Бо „ў Крэве” – гэта „дзе“, а „ў Крэва” – „куды“. Гэтаксама — „Закон Рэспублікі Беларусі“. Свае ж словы, не чужаземныя. Па-беларуску зь Вінцуком Вячоркам.

Пра ўклад беларусаў у кірыліцу і сапраўднага аўтара «Пятроўскай» рэформы расейскай азбукі

2020-07-0206:40

Продкі прыстасоўвалі кірыліцу да нашае мовы: стварылі некалькі літараў і сучаснае аблічча гэтага альфабэту. Бо сапраўдны аўтар «Пятроўскай» рэформы азбукі — беларус Капіевіч.

«Каваль мае хату» і «У кузнеца есть дом». Розьніцца і сынтакс, і мэнталітэт

2020-06-2507:00

Як правільна — «Каваль мае хату» ці «Ў каваля ёсьць хата»? У двух выразах крыецца рознае стаўленьне да прыватнай уласнасьці. Апошні варыянт — з расейскае мовы.

На мапе XIV ст. Беларусь завецца Эўропай, далей на ўсход Азія. Падкаст Вячоркі

2020-06-1712:05

Пра бел-чырвона-белы сьцяг над Крымам ды беларускія тапонімы на каталёнскай мапе сьвету XIV стагодзьдзя.

Пра таемныя гаворкі беларусаў і беларускі сьлед у «фені». Падкаст Вячоркі

2020-06-0913:332

У беларускіх шапавалаў і старцаў былі таемныя мовы. А ў крымінальным арго Расеі мноства беларусізмаў — хата, куток, канаць, мастак, халява і малява. Адкуль яны там?

Па-беларуску «мужчына», а не «мужык». Падкаст Вячоркі

2020-06-0206:50

Выраз «Будзь мужыком» па-беларуску азначае зусім ня тое, што ў расейскіх фільмах і крымінальным жаргоне. Лепш яго не ўжываць. Гістарычна беларусы — і сяляне, і шляхта, і мяшчане.

Як адчужалі беларускія прозьвішчы

2020-05-2613:22

У нашых прозьвішчах пад уплывам польскай мовы мянялі націск — з Калавýра рабіўся Калáур, з Таўкачá — Толкач. Расейскі стандарт з Машэры зрабіў Машэрава, Лáпу і Кýксу перапісалі на нескланяльных Лапо і Куксо.

Кутні зуб — гэта каторы? Падкаст Вячоркі

2020-05-1906:49

А каторы палец завецца пярсьцяк? А вышнік — якая фігура ў шахах? Пра свойскія назвы пальцаў і зубоў, шахматаў і картаў.

Слуцак і Полацак, Пётра і аркестра. Так вымаўляць лягчэй і прыгажэй

2020-05-1106:34

Жывая беларуская мова «разбаўляе» галоснымі гукамі канцавыя зьбегі зычных — дзеля зручнасьці вымаўленьня ды мілагучнасьці. І ў агульных словах (дзёран, горан, літар, мэтар), і ў імёнах ды назвах (Аляксандар, Зьміцер, Клецак).

«Пасьля ўрокА», але «пасьля перапынкУ»? Абсурды савецкай граматыкі

2020-05-0707:281

Бяскрыўдны канчатак роднага склону ў 1933 годзе стаў інструмэнтам палітычнай вайны, сапраўднай, з ахвярамі.

Яня і Стась, а ня Яна і Стас. Мяккія формы беларускіх імёнаў

2020-04-3007:09

Беларускія варыянты традыцыйных імёнаў — бяз грэцка-рымскіх канчаткаў: Зьміцер, Валер, Васіль, Генадзь. І ў сямейных формах аснова мяккая: Яня, Стась, Уладзь.

Ягоная зямля. Братаў дом. Беларускія словы прыватнага ўласьніка

2020-04-2212:45

Словы прыналежнасьці вылучаюць беларускую мову сярод суседніх. Чым больш такіх словаў на «чый» — займеньнікаў, прыметнікаў — тым цяжэй носьбітаў гэтае мовы зацягнуць у чарговы калгас.

Вяліж: мова і балцкі субстрат усходніх крэсаў. Падкаст Вячоркі

2020-04-1606:39

Паўночна-ўсходні край Віцебшчыны цяпер за мяжой. Але там жыве беларуская мова, беларускі фальклёр, а тапонімы, як Лідава гара ў Вяліжы, сьведчаць пра балцкую мінуўшчыну.

Скарына пісаў «отче наш», а казаў «ойча наш». Падкаст Вячоркі

2020-04-0106:48

Наша мова за некалькі стагодзьдзяў адолела ўплыў царкоўнаславянскага пісьма. Чытайма старыя тэксты зь беларускім вымаўленьнем.

Чаму «Ваяцкі марш» стаў беларускім нацыянальным гімнам

2020-03-2409:53

Верш Краўцовага Макара на музыку Ўладзімера Тэрáўскага — ня першы наш гімн, іх гісторыя сягае XIV стагодзьдзя. Але менавіта ён стаў беларускім дзяржаўным і нацыянальным гімнам у эпоху БНР, бо ў яго мове — актыўныя дзеясловы, якія сьведчаць: беларусы бяруць свой лёс у свае рукі.

Каго люстраваць, а каго і лягчаць. Толькі не „люстрыраваць“!

2020-03-1906:591

Не кадзіраваць, а кадаваць, не інфіцыраваць, а інфікаваць. Словы на -іраваць у беларускай мове — з 1937 году.

Лічым па-беларуску, каб чужак не зразумеў

2020-03-1006:30

Колькі будзе паўсямадзясят плюс паўпята? Лічым па-беларуску — спатрэбіцца, каб чужак не зразумеў ;-)

#box-pro-ellipsis-173220855798692{-webkit-line-clamp:2;}Мова пра мову