In het regeerprogramma van het kabinet-Schoof struikel je over het woord innovatie. 85 keer roepen ze deze totempaal aan, meer dan enig regeerakkoord ooit. Zelfs Arjen Lubach heeft het erover. Nu precies 25 jaar geleden vonden Frans Nauta en Joeri van den Steenhoven zulke holle praatjes bij weinig actie al hoogst irritant. Met Nederland Kennisland begonnen ze een kleine revolutie. Ze publiceren nu een essay erover. En met Jaap Jansen en PG Kroeger praten ze over toen en nu. En opnieuw: over de toekomst. Van Nederland.

***

Deze aflevering is mede mogelijk gemaakt met donaties van luisteraars die we hiervoor hartelijk danken. Word ook vriend van de show!

Heb je belangstelling om in onze podcast te adverteren of ons te sponsoren? Zend een mailtje naar adverteren@dagennacht.nl en wij zoeken contact.

Op sommige podcast-apps kun je niet alles lezen. De complete tekst en een overzicht van al onze eerdere afleveringen vind je hier

***

In 1999 was Nederland erg zelfgenoegzaam. "Het geld klotste tegen de toonbank", schampert Frans Nauta, maar het toekomstbeeld van ons land was laagwaardig. Men zette in op 'dozen schuiven' van Rotterdam naar Duitsland, de Betuwelijn, Mainports, een vijfde baan bij Schiphol. Joeri van den Steenhoven dook met hem in de data. "We schrokken ons wild. Onderwijs bleek hier gewoon middelmatig, R&D-investeringen waren laag, onze plaats tussen de slimme landen daalde gevaarlijk.”

Het klonk gek, want: “Het onderzoek was wereldtop, universiteiten en hogescholen deden het uitstekend - daar lag het niet aan." Waaraan dan wel? Kennisland ging zelf op zoek. "We wilden niet de zoveelste denktank beginnen die rapportjes maakte. We wilden ook actief dingen in gang zetten." Digitale trapveldjes in achterstandswijken, de Kafka Brigade tegen gekmakende bureaucratie. En kijken waar in de wereld het wél lukte met een kenniseconomie.

Frans Nauta en Joeri van den Steenhoven vertellen vol vuur over vele lessen die zij leerden en naar ons land vertaalden vanuit Finland – “Leraren kregen daar de ruimte voor hun vak en bleven permanent zélf leren” - en vanuit Silicon Valley, Japan, Canada en zelfs bij de startup scene in Nepal. Het verhaal van Geoffrey Hinton - een nogal aparte geleerde in Toronto waar, dacht men toen, nooit iemand iets van zou horen - is er emblematisch voor. Vorige week won hij de Nobelprijs. Van den Steenhoven kan precies vertellen hoe dat kwam.

Het tweede kabinet-Balkenende omhelsde de thema's 'kenniseconomie' en 'leren van Finland'. Nauta werd de eerste secretaris van Het Innovatieplatform. Zijn Haagse avonturen leverden veel schrammen op, maar feit bleef dat hun thema kreeg perspectief, 'kennis' werd breder en dieper begrepen.

Het is veel meer dan knappe koppen knuffelen. Mbo is cruciaal. Maar zeker ook hbo, startups, praktijkgericht onderzoek, Leven Lang Ontwikkelen, slimmer mkb en ambitieuze steden en regio's als Brainport Eindhoven, Twente en Amsterdam. Een spectaculair beleidssucces als Platform Bètatechniek bewees hoeveel hier met durf gerealiseerd kon worden. Maar ook hoe zoiets dan een beetje blijft hangen.

Lessen hoe het nóg beter had gekund blijven na 25 jaar knagen. In Finland zijn de lijntjes kort, in Nederland loop je vaak vast in ‘bestuurlijke spaghetti’. Nederland kiest nooit radicaal. Stevige instituten de ruimte te geven in plaats van tijdelijke projecten - dat durven we zelden. Nauta zag hoe het DARPA-concept in Amerika - dankzij de Spoetnik-paniek - daar wel in slaagde.

De kabinetten-Rutte voerden vaak uitstelbeleid. "En als je dingen voor je uitschuift, komt het moment dat ineens alles tegelijk moet; dat een crisis je overvalt. Haast is dan duur, inefficiënt en nooit erg leerzaam”, moppert Nauta. Liefst ziet hij een Deltaplan komen voor de 'valorisatie' van kennis naar de grote vraagstukken van economie en samenleving. En dat plan mag net als toen in Zeeland ook 30 jaar tijd kosten. Het kabinet-Schoof draait hier de klok juist terug.

Het eerdere succes met het onderwijsniveau zien Nauta en Van den Steenhoven in rap tempo wegzakken. "Dat dit geen loeiend alarm doet klinken is onbegrijpelijk." Intussen worden hbo, universiteiten, R&D en LLO met mooie woorden bediend, terwijl hun kas leeggeroofd wordt. "Groot denken durft men niet." Heel anders dan in Europa. Van den Steenhoven vertelt hoe Kennisland daar 'opschaalde' met de vergelijkbare club the Lisbon council.

Enthousiast herkent hij veel van die ideeën in het rapport-Draghi. Daar snel op insteken biedt juist Nederland enorme kansen. Met ASML, met de ruimtevaart rond ESTEC – ‘de grootste nooit aangeboorde bron van groei in ons land’ - met Leiden Bio Science en Wageningen heeft Nederland goud in handen. Maar net als dat edele metaal moet je dat dan wel actief bewerken.

Draghi en Kiezen voor later: de vier scenario's van het CPB dwingen hoe ons te doen wat we in Nederland graag vermijden. Kiezen. En de vergrijzing doet dat niet minder. Want met veel meer ouderen zullen jongeren en andere nieuwkomers productiever moeten zijn, willen we het welvaartsniveau en de leefbaarheid voor iedereen op peil houden. Nauta vertelt hoe hij daar al mee bezig is in Japan. En oh ja – Mario Draghi mag bellen, als hij hulp nodig heeft.

***

Verder lezen

Frans Nauta & Joeri van den Steenhoven - Nederland als kennisland: 25 jaar onderweg

***

Verder luisteren

446 - Doe wat Draghi zegt of Europa wacht een langzame doodsstrijd

78 - Roberto Viola: Shaping Europe's Digital Future

381 - Het Betrouwbare Bronnen Kenniscoalitie debat 2023

371 - Banen op zoek naar mensen. Hoe in Europa bedrijven en beroepsonderwijs intensief samenwerken

324 - Nederland loopt vast door tekort aan jongeren met technische opleiding, hoe lossen we dit op?

278 - Frans Leijnse over de belabberde staat van ons onderwijs en hoe je dit oplost

216 - Crisis op komst: Nederlandse economie loopt vast door tekort aan technisch geschoolde arbeidskrachten

201 - Het geheim van het hbo-succes

<a href="https://a