Speaker: [00:00:00 ] Depi nan GBH, Boston, WNYC, New York, ak WLRN nan Miami, se emisyon Haiti on the line. Soti tan lesklavaj ak kolonizasyon pase nan tranblemanntè ak manifestasyon, pa gen anpil pèp ki soufri tankou pèp ayisyen.  Kounye a, se vyolans gang lakay nou ak move tretman imigran nan peyi Etazini, kote Prezidan Trump, kòm anpil nan nou deja konnen, fèk anile TPS pou 500, 000 imigran ayisyen.

Apil Ayisyen vanyan ki pasipala ap mande tèt yo sa pou yo fè. Aswè a twa estasyon radyo piblik met tèt ansanm pou yo pale ak kèk moun nou envite epi pou nou ouvè liy telefòn yo bay piblik la pou nou kab koute istwa Ayiti ak istwa Ameriken-Ayisyen kounye a nan bouch kèk nan nou. Prèske mwatye yon milyon Ayisyen.

Plis pase mwatye Ayisyen [00:01:00 ] k ap viv nan peyi Etazini rete Boston, New York, ak Miami. E si w ap koute radyo a nan peyi Etazini, epi ou gen zanmi ak fanmi ki rete ann Ayiti, di yo koute emisyon sa a tou. Emisyon sa a ap pase an dirèk pandan pwochen 90 minit yo. Epi yo kab koute sou entènèt nan adrès sa @wnyc.org.

Pou koute sou entènèt an dirèk, al sou sit sa a: awnyc.org. Epi telefone nan nimewo sa a si w vle poze yon kesyon oswa fè yon kòmantè: 8 4 4 7 4 5 talk. Make nimewo a. N ap kontinye repete nimewo a pandan emisyon an: 8 4 4 7 4 5 8 2 5 5 8 4 4 7 4 5 Talk. Pase mesaj la bay lòt oditè ki Ayisyen ak sa ki pa Ayisyen. Kouman kriz politik yo ak kriz gang yo ann Ayiti afekte ou pèsonèlman oswa lòt moun ou konnen?

Ki wòl peyi Etazini oswa Ameriken-Ayisyen jwe nan kriz sa a ann Ayiti, si pou yo ta jwe yon wòl? Ki sa w pral fè si Trump ap sispann dwa ou pou w rete isit [00:02:00 ] nan Pwogram pwoteksyon tanporè? Epi di nou tou, Ki sa medya yo manke nan repòtaj yo? Toutbon, di nou sa nou rate? Ki sa medya pa fè repòtaj sou li ou ta vle nou pale de li kounye a?

N ap envite ou telefone 844 745 TALK. Sa se Haiti on the Line, epi mwen rele Brian Lehrer depi New York. Saraya

Speaker 2:  Wintersmith nan Boston. Nou gen kèk gran envite ki pare pou pale avè nou aswè a. Jounalis korespondan pou jounal Miami Herald, Jacqueline Charles, ap la avè nou tou. Nou pral pale tou ak yon manm Kongrè Ameriken an ki te fèt ann Ayiti, Madam Sheila Sheila Cherfilus-McCormick epi nou gen Doktè Gerald Gabeau. L ap travay nan  Immigrant Family Services Institute ki nan Boston, se yon òganizasyon k ap ede Ayisyen tabli yo nan peyi Etazini. Met sou sa, nou gen Widlore Mérancourt, editè an chèf AyiboPost yon gwoup endepandan ki bay nouvèl, ki gen biwo prensipal yo nan Port au Prince. Nou pral akeyi li talè kon sa, men anvan sa nou pral rejwenn kòlèg nou Tim Paget ki nan Miami.

Alo, Tim. Alo, Saraiya. Alo, Brian.

Speaker: Alo, Tim. Tim, dapre sa m tande, e se pral yon bon bagay [00:03:00 ] pou editè nou yo paske m tande ou prepare yon ti rezime pou oditè ki pa suiv nouvèl Ayiti nan dènye ane ki sot pase yo. Ki lè ou te kòmanse prepare bagay sa a?

Speaker 3: Bon, gen anpil moman nou te ka chwazi kòm yon pwen depa pou nou bay yon rezime sou moman sa a ann Ayiti kounye a, men nou kòmanse ak tranblemanntè 2010 la, ki deklannche tout yon seri degrenngolad katastwofik nan peyi a epi peyi a poko janm kab reprann li depi lè sa a. Epi tou, istwa a pa t ap konplè san nouvèl semenn pase a kote Prezidan Trump anile TPS pou plizyè santèn mil imigran ki vin chèche refij nan peyi Etazini

Speaker: Mèsi, Tim. Mezanmi men istwa a. Li dire apeprè 3 minit.

Speaker 3: Kenz an de sa, bagay yo te kòmanse chanje ann Ayiti.

Speaker 4: 

Speaker 3: Peyi sa a nan karayib la te toujou peyi ki pi pòv nan emisfè a, men te gen yon fyète menm jan ak dlo Ayiti sa a, Lakay, djaz ayisyen Tabou Combo te anrejistre pandan deseni sa a  [00:04:00 ] .

Pwofesè sikoloji nan Inivèsite Miami, Marie Guerda Nicolas, yon moun ki fèt Ayiti, te fè sonje santiman optimis sa a.

Speaker 5: Nou te gen plis estabilite nan sitiyasyon politik la. Sou plan ekonomik, peyi a te espòte plis machandiz, yo te bati plis enfrastrikti. Nou te sou bon wout.

Speaker 3: Epi, 12 janvye 2010, yon gwo tranblemanntè kraze tout sa.

Tranblemanntè a touye apeprè 200, 000 moun epi sa te kreye yon deblozay politik ak ekonomik. Malerezman, kominote entènasyonal la anpil fwa fè bagay yo vin pi mal. Paregzanp, gwoup sòlda Nasyonzini an, MINUSTAH, ki te vin met lapè nan peyi a, pote yon epidemi kolera nan peyi a.

Speaker 6: Yo te bay lòt antite ki pa nan peyi a responsablite pou ban nou sekirite.

Speaker 3: Christensen Janty fèt ann Ayiti, li te retounen Ayiti nan kapital Pòtoprens, sa gen 10 an pou l al ede kreye kèk nouvo biznis yo te bezwen anpil.   

Janty di lè Minustah kite Ayiti an 2017, li kite [00:05:00 ] yon nouvo espas vid nan afè sekirite anndan peyi a. Anpil moun nan elit politik la sèvi ak gang pa yo pou kontwole espas sa yo.

Speaker 6: Lè w mete zam nan men moun k ap komèt vyolans nan fason sa a, se tankou yon bèt sovaj ou t ap bay manje ki kite kalòj li.

Speaker 3: Kou ki touye koukou a se asasina Prezidan Jovenel Moise mèsenè touye nan mwa jiyè 2021.

Apre sa, vyolans gang yo vin si tèlman gaye se chèf gang sa yo ki la kòm dirijan kounye a.

Speaker 6: Epi men nou kounye a nan yon sosyete ki apèn ap fonksyone paske gang kontwole plis pase 80% vil nan vil Pòtoprens.

Speaker 3: Epi y ap kontwole rès ekonomi an tou. Nasyonzini di ane pase gang touye 5, 600 moun, ak yon bann kidnapin, yo fè kadejak sou moun, epi yo vòlè kamyon manje, gaz, ak medikaman.

Majorite gwo zam fann fwa yo genyen se nan peyi Etazini yo soti. Yon misyon miltinasyonal ki vin pou ede lapolis ann Ayiti sanble yo pa kab fè fas ak gang yo, kote ane pase gang sa yo atake ayewopò Pòtoprens lan epi yo fèmen l pou plizyè mwa.

 [00:06:00 ] Gen plis pase yon milyon Ayisyen ki kite kay yo akòz vyolans oubyen ki ret nan lari epi sa kreye yon pwoblèm imigrasyon pou Ayisyen ki rete isit nan peyi Etazini. Malgre sa, Ayisyen tankou Jeanty ak Gepsie Metelus, yo ap dirije yon òganizasyon ki rele Sant La nan North Miami, raple nou istwa peyi sa a, se istwa yon peyi ki leve gwo defi deja.

Speaker 7: Nou gade sou istwa nou kòm premye peyi ki fè revolisyon kont lesklavaj ki reyisi, flanbo diyite sa a, mwen kenbe l kòm eritaj. Alafen, nou pral wè chanjman ann Ayiti.

Speaker 3: Ayiti va bezw