Vandaag bespreken we het boek De democratische markt van Lisa Herzog.



Subtitel: Hoe meer economische gelijkheid onze politiek kan redden.



Lisa Herzog is een Duitse politiek filosoof. Ze is hoogleraar politieke filosofie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Haar onderzoek richt zich op economische rechtvaardigheid, ethiek in organisaties en democratie in het bedrijfsleven.




Engelse titel van het boek The Democratic Marketplace: How a More Equal Economy Can Save Our Political Ideals (aug 2025)



Politics and the Economy (Elements in Political Philosophy) (October 31, 2025)



'De toekomst van werk: van hiërarchie naar democratie (2024)



Citizen Knowledge: Markets, Experts, and the Infrastructure of Democracy (2023)



Reclaiming the System: Moral Responsibility, Divided Labour, and the Role of Organizations in Society (2018)




Ze heeft al een aantal boeken op haar naam, en al heel wat publicaties in de 6 jaar dat ze in Groningen zit. Toch is ze nog niet echt een bekend gezicht in Nederland volgens mij.



https://www.rug.nl/staff/l.m.herzog/research?lang=nl



https://en.wikipedia.org/wiki/Lisa_Herzog







Een goed en duidelijk, maar droog wetenschappelijk boek. Met onderwerpen waar we de laatste maanden al vaker boeken besproken hebben, maar nu met een focus op de economie, en de mythe dat de markt alles oplost. Verschillende videos van haar talks online te vinden, veelal in het Duits.



Trouw: Democratie en kapitalisme waren het powerkoppel van het Westen. Maar de klad zit in het huwelijk, betoogt politiek filosoof Lisa Herzog, en als we niet oppassen delft de democratie het onderspit.



https://www.trouw.nl/binnenland/als-we-onze-economieen-niet-hervormen-verliezen-we-de-democratie-waarschuwt-filosoof-lisa-herzog~b6a1a1f2



Inleiding: De democratie democratiseren, de economie democratiseren



1 Markten, grote bedrijven en hun alliantie tegen de democratie



2 Werknemers: onderschikten of burgers?



3 Ongelijkheid: waarom democratiën er minder van nodig hebben



4 Van groei naar functies



5 Tijd voor democratie



6 De democratie repareren op open zee



Inleiding: De democratie democratiseren, de economie democratiseren



Betoog dat efficientie en groei, het fundament onder het kapitalisme, geen demokratische waarden zijn. Het economische systeem komt vooral ten goede aan de happy fwe, de mensen die al veel hebben. De ongelijkheid wordt steeds groter. We hebben al vaker gezien dat dit uiteindelijk tot steeds meer problemen lijdt en dat het voor iedereen slecht is. Er is een enorme focus op efficientie, terwijl zoals Herzog zegt, op de plekken waar het moet (natuurlijke hulpbronnen) is het een goed idee.



De problemen van de moderne economische systemen zijn een slechte verdeling, onrechtvaardigheid, een gebrek aan ecologische duurzaamheid en onvoldoende mentale ruimte om meer existentiele vragen te stellen. (spijker op de kop) Belangrijke oorzaak, de focus op efficiëntie.



Welke democratie willen we? participatie me een sterk deliberatief element zegt Herzog. Actief betrokken burgers (Eva Rovers) en burgers die meningen, perspectieven en argumenten uitwisselen (IDG).



Rosa Luxemburg en huidige politiek - over wiens vrijheid praten we als we het hebben over vrijheid. Luxemburg zegt dat vrijheid, gaat over vrijheid van de degenen die anders denken. Anderen de rechten toekennen die je ook voor jezelf opeist.



1 Markten, grote bedrijven en hun alliantie tegen de democratie



Als we op een romatische manier naar markten kijken dan lijkt dit de beste oplossing. Een plek waar mensen hun waren kunnen aanbieden en andere mensen dit kunnen kopen en onder druk van concurrentie worden de producten beter en goedkoper. Waar de eigenaar verantwoordelijk is en zich ook verantwoordelijk voelt voor wat ze maakt en de effecten rondom het bedrijf en de markt. Maar de markt ziet er al lang niet meer zo uit. 



De markt bestaat vaak uit grote bedrijven, zonder een aanwijsbare eigenaar, aandeelhouders op afstand, en een CEO die er zit om maximale winst voor de aandeelhouders te realiseren. De grote bedrijven beheersen markten, kopen concurrenten op, beinvloeden politici en kijken niet om naar de impact ze zijn juridisch niet verantwoordelijk.  Zo is er geen concurrentie meer en worden producten en diensten duurder en krijg je lagere kwaliteit, worden regels aangepast in het voordeel van deze bedrijven en de aandeelhouders en springen de aandeelhouders van het ene naar het andere bedrijf waarbij grote problemen op de maatschappij worden afgewimpeld.



Mythe: Waarom aandeelhouders zoveel verdienen, omdat ze meer risico lopen. Maar de grote bedrijven waarin ze investeren schuiven de risico’s steeds meer af op anderen en lopen de aandeelhouder steeds minder risico.



The Great Reversal - Thomas Philippon p59 - de VS is de afgelopen decenia steedsm minder concurrerend geworden waardoor de burgers steeds meer betalen en steed minder overhouden.



p60-66 hoe ziet een democratische markt er uit en hoe kom je daar?



p67 voorbij markten - ingebed in een breed scala van niet-marktgerelateerde instellingen.



2 Werknemers: onderschikten of burgers?



In dit hoofdstuk dat een niet-democratische omgeving met aangewezen managers slecht is voor de werknemers. Ze heeft het over de platformwerkers en de dagloners die minder krijgen dan het minimumloon.



Belangrijk is een soort baangarantie, ruimte krijgen om je eigen positie te verbeteren met scholing. Een vangnet. 



Een meer democratische werkomgeving, besluiten duren langer maar de problemen op de lange termijn zijn lager waar de winst ontstaat. Ze doen het beter op sociaal en ecologisch gebied.



3 Ongelijkheid: waarom democratiën er minder van nodig hebben



4 Van groei naar functies



5 Tijd voor democratie



Voor mij een sterk hoofdstuk. Tijd krijgen voor andere zaken dan betaald werk. Ruimte om de democratie te versterken met sociale, maatschappelijke activiteiten, zorg dragen voor anderen, of de politiek in te gaan. Zodat de politiek niet alleen wordt vericht door mensen die de middelen hebben, waarmee ze tijd kunnen kopen.



6 De democratie repareren op open zee



Herzog zegt dat het huidige systeem onrechtvaardig en verkeerd is, maar dat er ook ruimte is voor verandering. Kleine stapjes die geleidelijk het gehele systeem veranderen. Ze gelooft niet in een hele grote verandering (revolutie) in een keer. We hebben een positieve visie nodig.



Ze gebruikt hiervoor de metafoor van Neurath dat je een schip op open zee alleen kunt repararen als je plank voor plank, balk voor balk doet. Zodat het grootste deel in takt blijft en daardoor kan blijven varen, en ondertussen het gehele schip geleidelijk kan worden vernieuwd.



Op p201 heeft ze het over de derde kamer (Eva Rovers)



Normen veranderen en mythes afleren




mythes als dat toenemende efficientie goed is voor iedereen



mythe als eigendom - dat alle bedrijven prive extractieve eigendom moeten zijn. Veel meer publiek en cooperatieve eigendom.



mythe van een spel van winnaars en verliezers. Dat winnaars recht hebben op meer dan anderen.




Banen die meer betekenis krijgen wanneer sociale en ecologische waarden worden meegenomen. Weg van BS banen.



Democratisering van de economie over de gelijke morele waarde van iedere individueel mens, en de noodzakelijke bijdrage die verschillende soorten work kunnen leveren. Vanuit de overheid kun je dit ondersteunen door kleine initiatieven (zoals steward ownership en subsidies voor MKB) niet wil overbelasten met papierwerk.



De positieve hoop die Herzog heeft is dat we een systeem kunnen creëren dat zorgzamer is, waar ruimte is voor diversiteit en kwetsbaarheid, en gebaseerd op samenwerking.



Hiervoor moeten we vechten tegen de macht van diegene die verandering proberen tegen te houdem en tegen de macht van onze eigen gewoontes en luie manier van denken. p217



Opvallende lessen uit het boek voor ons:




00:00 intro - een eerste indruk van het boek



04:05 Eerste indruk van Tom en waarom we dit soort boeken bespreken.



05:15 Het uitgebreide notenapparaat geeft verdieping voor wanneer je dit zoekt, maar het boek is door alle genoemde boeken ook heel breed.



08:10 Een tip voor de Europese wetenschappers en uitgevers om beter leesbare boeken uit te brengen, bijvoorbeeld zoals De Correspondent met Vonkjes doet.



11:10 Efficiëntie en groei, de kern van het kapitalisme, zijn geen democratische waarden.



14:00 De inleiding had ook de titel neoliberalisme kunnen hebben.



16:30 De hele grote bedrijven proberen het democratische proces te beïnvloeden (en dat lukt ze, zie VS).



18:15 Het idyllische beeld dat we van een markt hebben, klopt al lang niet meer.



20:00 De motivatie die aandeelhouders en CEOs gebruiken om veel meer te verdienen dan een gemiddelde werknemer is de risico's die ze lopen, maar ze hebben de risico's vooral verdeeld en vaak bij de maatschappij neergelegd.



23:15 Een niet democratische werkomgeving onder andere door aangewezen managers.



28:08 Twee belangrijke oplossingen die Herzogs niet noemt in het hoofdstuk over de democratisering van de werkplek, het minimum loon verhogen en de sociale rechten van werknemers verbeteren zoals een goede ziektekostenverzekering en een sociaal vangnet.



30:55 In het hoofstuk over ongelijkheid verwijzen we naar het boek The Spirit Level - omdat het duidelijk laat zien dat het verminderen van ongelijkheid goed is voor iedereen, rijk en arm.



40:00 Tijd creëren voor mensen zodat ze actief met de democratie aan de slag kunnen gaan.



42:15 Op weg naar de oplossing in de verkeerde volgorde, organiseer bijvoorbeeld eerst toegankelijke kinderopvang.



46:00 Het behoud van koopkracht voor iedereen aan de onderkant bij de verder gaande automatisering.



50:25 Kleine veranderingen toepassen terwijl alles doordraait, om zo uiteindelijk de grote verandering te realiseren zonder dat je onderwerp tot stilstand komt.








Bronnen die we genoemd hebben