Vandaag bespreken we het boek Leer denken als Socrates van Donald Robertson.



Ondertitel: Filosofie als een manier van leven



Engelse titel: How to think like Socrates: Ancient Philosophy as a Way of Life in the modern world (2024)



Uitgeverij Ten Have



Een indrukwekkend boek. De auteur Donald John Robertson is een in Schotland geboren cognitief-gedragstherapeut en auteur, bekend om zijn werk waarin hij moderne cognitief-gedragstherapie (CGT) integreert met de filosofie van het oude Griekenland en Rome, met name het stoïcisme, waaronder meerdere boeken over Marcus Aurelius en Senneca.



Donald J. Robertson - Wikipedia https://en.wikipedia.org/wiki/Donald_J._Robertson 



Het bijzondere over de boeken over Socrates en dialogen van Plato me Socrates zijn dat het geen historisch verslag is, maar het zijn ook geen verzinsels. Datzelfde geldt voor dit boek, het is gedramatiseerd en semifictioneel.



Het boek gaat over het leven van Socrates, maar minstens zo belangrijk is de rol van zijn leerling Alcibiades in dit boek. Er waren momenten dat ik heel helder had wat ik met dit boek en de Socratische vragen kan doen, en momenten dat ik het kwijt was.



Het opvallenste voor mij was de overeenkomsten die je ziet met de huidige wereld, in de politiek, in oorlog. Het verhaal las vaak als een fictie boek waar ik me in deze Griekse tijd waande enkele honderden jaren voor Christus. Daarnaast zitten er verschillende elementen in het boek waar Robertson suggesties geeft hoe je de filosofie, het denken, vragen stellen, en zoeken naar wijsheid kunt toepassen in deze tijd, in je eigen leven.



Indeling van het boek:



Het socratische probleem



Inleiding



Het proces



De eerste filosoof



De vrouwelijke Socrates



Het orakel van Apollo



De wijste van alle mensen



De leeuw van Athene



De Peloponnesische Oorlog



De Siciliaanse expeditie



De val van Athene



De Dertig Tirannen



De zwanenzang



Het boek begint na de inleiding met het proces tegen Socrates waarin hij ter dood wordt veroordeel. Daarna gaat het boek verder over zijn leven en het leven van Alcibiades, tot in het laatste hoofdstuk waarin Phaedo de laatste uren tot aan zijn dood beschrijft.



Het socratische probleem



Het probleem is dat Socrates zelf niets heeft opgeschreven. De belangrijkste dialogen van Plato met Socrates zijn waarschijnlijk opgeschreven kort na de dood van Socrates. Het zijn de dingen die Plato zich herinnerd. Plato was nog jong bij het overlijden van Socrates en verkeerde waarschijnlijk pas de laatste zes jaar in zijn kring. Volgens deskundigen zitten er veel tegenstrijdigheden in de dialogen en is niet na te gaan wat fictie en wat werklijkheid is.



Inleiding



Een inleiding in de filosofie, met vele bekende filosofen die na Socrates kwamen en veel hebben gebruikt van zijn manier van vragen stellen. Op pagina 25 en 27 zie je gelijk allerlei gelijkenis met wat er nu gebeurt in de media, met influencers, en in de politiek. Sofisten, mensen die het voral van de rede en beinvloeding van anderen moeten hebben en die veel geld vragen voor het onderricht aan jonge mensen. Of een pandamie, polarisatie, populisme, oligarchie en tirannie. Hier maakt hij ook de connectie met stoicisme.



Het proces



Een groots proces rondom Socrates met veel rumour waarin ze hem beschuldigen dat hij de goden die door Athene worden herkent, niet herkent, en hij bederft de jeugd.



Het deel van het proces gaat vooral over de verdediging van Socrates waarin duidelijk wordt dat voor Socrates wijsheid het belangrijkste is dat de mens heeft te onderzoeken. Wat is wijsheid? Wanneer ben je een goed mens? Aan het einde zie je ook hoe Socrates omgaat met de dood en daar niet bang voor ons en zijn doodstraf niet omzet in een ballingschap.



Met zijn vragen laat hij vele ‘wijze’ mannen ongemakkelijk voelen, vooral de redenaars. Door zijn vragen praten deze sofisten zich vaak vast. Terwijl Socrates er op uit is dat mensen argumenten inbrengen die aantonen dat hij geen gelijk heeft, zodat hij kan leren.



De eerste filosoof



Dit hoofdstuk gaat over de eerste filosofen die naar Athene komen en hoe Socrates erdoor geraakt werd. Volgens Socrates waren dit geen echte filosofen, ze probeerden alles te verklaren met de natuur. Hij bleef ze vragen stellen. Over de zon, Het heelal en meer. Hier lezen we over Pericles een belangrijke persoon in de geschiedenis van Athene.  Je leert over de democratie en burgerberaad en over oligarchen. Bij een oligarchie (Oudgrieks: ὀλίγος (oligos) = 'weinig' en ἄρχειν (archein) = 'heersen') is de macht in handen van een kleine groep van mensen die behoren tot een bevoorrechte klasse of stand.



Socrates krijgt een landgoed en huis om te wonen, hij kan op de grond graan laten verbouwen en zo voorzien in zijn levensonderhoud, waardoor hij zich volledig kon richten op de vragen over de waarden die ons drijven en hoe dit zich verhoudt tot wat ethisch goed of slecht is.



De oefening in dit hoofdtuk die je zelf kunt doen. Je maakt een lijst van dingen waarvan je denkt dat ze bijdragen aan het goede leven. Bevraag dan je eigen aannames over wat goed is.



De vrouwelijke Socrates



Hier stelt zijn moeder hem voor om in gesprek te gaan met Aspasia, een koppelaarster en filosoof. Socrates is geintigreerd door haar vragen en observaties. Hij leert over de liefde. De gulden regel wordt hier ook genoemd als een praktische toepassing van filosofie.



Op p 107 en diagram waarin je opschrijft wat je bewondert in de ander en wat het gevolg zou zijn als je die kwaliteiten zelf zou nastreven.



Het orakel van Apollo



Op p119 weer een oefening met twee kolommen maar nu over wat je rechtvaardig en wat je onrechtvaardig vindt. en daarna weer kjiken of je voorbeelden kent waarin wat rechtvaardig lijkt toch onrechtvaardig kan zijn.



Aan het einde lees je over de uitspraak van Apollo dat de quest van Socrates starte. Hij ging op zoek naar bewijzen dat hij niet de wijste man was.



De wijste van alle mensen



In dit hoofdstuk maak je kennis met Alcibiades, die werd opgevoed door Pericles. In het gesprek met Protagoras leer je meer over onwetendheid, het belang van kennis.



De kosten -baten analyse wordt hier genoemd op p 156 en het gaat over de langetermijngevolgen van ons gedrag.



De leeuw van Athene



Hier lees je over de eerste dialogen met Alcibiades. Hij wil een groots staadsman worden en wil leren van de beste redenaars. Socrates overtuigd hem er van dat het niet gaat over goed uit woorden komen, maar over wijsheid. Een interessante uitwisseling waarin ik veel leerde over mensen naar de mond praten, mensen beinvloeden en mensen werkeljik kennis te geven zodat ze zelf kunnen besluiten.



De manier om niet afhankelijk te worden van redenaars, politici en tirannen is door zelf te leren en telkens vragen te blijven stellen om de hele waarheid te achterhalen.



De Peloponnesische Oorlog



De oorlog die uiteindelijk 27 jaar duurde en Athene verloor van Sparta. 



De Siciliaanse expeditie



De poging om Sicilie te bezetten en zo de macht van Sparta in die regio terug te dringen. Waarin van alles misging, mede omdat Alcibiades ter dood werd veroordeeld terwijl hij op expeditie was.



Op p 212 beschrijft de auteur de oefening om cognitief afstand te nemen



De val van Athene



De Dertig Tirannen



De zwanenzang



Dit is een interessant hoofdstuk dat gaat over de dood.  







Opvallende lessen uit het boek voor ons:




00:00 intro - een eerste indruk van het boek



05:15 Eerste indruk van Tom en waarom hij het een taai boek vindt.



09:30 Het boek begint met het proces waarin Socrates zichzelf verdedigt en uiteindelijk ter dood wordt veroordeeld. Het boek eindigd met de voorbereiding op zijn dood.



10:40 Vergelijkingen van wat er in 400 v Chr. in Athene gebeurden en nu, zoals de sofisten die leven van de rede.



12:00 Waar Socrates vond dat we geen wijsheid vergaren door alleen te luisteren naar de meningen anderen, maar vooral door anderen en jezelf de juiste vragen te stellen.



14:50 De deugden als uitgangspunt te nemen als leidraad voor je leven. Het goede leven.



15:55 Jezelf helpen wijsheid te vinden door vragen te stellen aan de ander en jezelf zien in de spiegeling van de ogen van de ander.



16:30 Als ondernemer kun je jezelf de vraag stellen, wie zijn je stakeholders?



17:30 Socrates verdedigd zichzelf door vragen te stellen aan de jury over de aanklachten.



19:15 Socrates kiest liever voor de dood wetende dat hij er alles aan heeft gedaan om wijsheid te vergaren, in plaats van ballingschap.



19:50 Socrates aanvaard zijn lot om bij zijn zelf verkozen waarden te blijven. - Momento Mori.



20:20 Rijkdom is een middel om een doel te bereiken. Het schept de mogelijkheid om veel mensen te beinvloeden, maar als je reputatie niet hebt gebruikt om iets goed te doen, wat had dan voor zin om zoveel rijkdom te vergaren.



22:35 We leren in de geschiedenisles wat de helden zijn, vergelijk dat met hoe de maatschappij functioneerd en hoe we met klokkenluiders omgaan.



24:45 Seneca krijgt een landgoed en huis waardoor hij zichzelf kan voorzien en daardoor zich volledig kan richten op zijn filosofie.



27:00 Het goede leven betekent dat je in overeenstemming met de deugden leeft.



29:40 Socrates was de eerste therapeut, volgens Robertson, al bestond dit toen nog niet.



32:50 Bewust zijn van de eindigheid van het leven.



35:45 Echte wijsheid vind je vaak bij mensen van wie je het niet verwacht. Ze zijn onopvallend en pronken niet met hun wijsheid.



39:35 Om een groot staadsman te worden is het belangrijker om wijsheid te vergaren dan een groot redenaar te zijn.



43:00 De installatie van 30 tirannen door Sparta betekent het einde van de democratie in Athene. (zie de link naar de afname van democratiën in de wereld op dit moment)



45:15 Bij je geboorte weet je al dat je sterft. Toen was je al half dood. Bewust bezig zijn met het eindige van het leven.